ลิลิตตำรานพรัตน์

ร่าย๏ ศรีสิทธิ์ มหิทธิมเหาฬารมหาอดุลดิเรก เอกภูธรธิเบนทร์สูร ภูลพระยศเยี่ยมฟ้า หล้าดำรงทรงพิภพ ลบอรินเสี้ยนสยอง พองเศียรสุรราบ ทาบทุกทิศทั่วท้าว น้าวนครนอบน้อม ย้อมพลทแกล้วกลาด ดาษนิกรอื้ออัด ขัษณท้าวเสร็จทรง หงษ์วรพาหนนารถ ยาตรเยื้องจรจรูญ หนูนสุรตระศัก จักจรจรัลลุ นุมนุษย์ถึงทั่ว ยั่วแย้มยศยวดยง ทรงทศธรรมวรา บารเมศเพื่อผล กุศลเสาะแสวงสร้าง อ้างอุทกปานิต พิพิธเพิ่มโภค โลกซร้องสรเสริญ เจริญพระเกียรติไกรชม สมนุสัตยาเมศ เดชมหิศวรราช พระบาทศุขนิราม กามสละปละสลวย ฉวยฉับชวลีล่วงโอฆ วิโยคดับโหยหาย ตายเกิดบให้มี ตรีภพเพิ่มภูลเผยอ ​เธอทฤษดาลโดย โกยอนุเมศเพญญา พาอมรสู่สร้อยสัพพัญญุต สุทธิศุขนฤไกษย ไขเกษมให้กสานต์ ประหารทุกข์ให้เกษม เปรมนิกรพร่ำพร้อง ซ้องดุริยจำเรียง เผดียงเดียรบัณเฑาะว์ เคาะพาทยครื้นครึม ครหึมฆ้องก้องยั่วยาม ตามบทีปชวลาด ดาษสุรางคเรียงเรียบ ดาษมาตย์เทียบสุรศักดิ์ ดาษผลภักษ์อร่อยรศ ดาษโอสถสูญโรค ดาษทรัพย์โภคมูลมอง ดาษคชลบองบ่มมัน ดาษอัศวทันพลาหก ดาษพยุหยกจตุรงค์ ดาษพลยงยวดยำ ดาษพลกำซราบแสลง ดาษพลแผลงเสนาด ชาติชาญช่างเฉลียว เพรียวพริบหยิบหัวหั่น ถั่นแถลบแลนค่าย ส่ายทลวงตาวตัด สันทัดเศิกสำเริง บรรเทิงรื่นบมิท้อ บรรเทิงฬอหาญหอก บรรเทิงกลอกภักตร์ผัน กระสันสาตรเข้มเขม็ง กระสันเล็งเศิกทลม กระสันคมเขี้ยวหนวด อวดมือแข่งขันสู้ ผู้ใดต่อโหงเหี้ยน เลี้ยนโล่งพื้นภูวมณฑล ​กษณนั้นบั้นบพิตร อดิศรธาดา มหาดิลกศิราม สามโลกย์ล่วงนาคิน อินทรวิศณุเสพ เทพสุริยศศิ ดำริห์ถวายพรราช พระบาทศุขสมบัติ รัตนมงคลบุรี ศรีอยุทธยิ่งฟ้า เรืองรุ่งพระสาสนจ้า แจ่มพื้นภูลเขษม ท่านแฮ ๚

กำเนิดนพรัตน์

ร่าย๏ ชวนกันจรลีลาศ สู่อาวาศดาบศ พระอังคตฤๅษี เทพมีเทวบรรหาร บุจฉาการเนาวรัตน์ ตามตโนมัตสงไสย เชิญไทแถลงกำเนิด นพรัตน์เกิดดังฤๅ อาตมปองปือใคร่รู้ ช่วยโกยกู้แห่งเรา พ้นขละเขลาสนเท่ห์ ในเล่ห์ลักษณรัตนาด กำเนิดชาติดั่งใด อังคตไขพจนปฐม แนะนิยมลำดับ สรรพสิ้นเสร็จดำริห์ ตั้งอาทิกัลปกิจ กฤษดิยุคเรายิน มีอินทรองค์หนึ่ง เปนที่พึ่งนรา นามมหาพลอสูร เธอนุกูลกำเนิด เกิดเนาวรัตน์แห่งองค์ ยุคสี่คงคือกัน อังคตบัญชาเสร็จ เทพเหาะเห็จไปบหึง ถับถึงอสุรพล ถามว่าตนท่านฤๅ คือก่อเกิดรัตนา อันโอภาไพโรจ เชิญพระโปรดปริอรรถ ไว้เปนสวัสดิ์แห่งโลกย์ ภูล​ผลโภคเนืองนันต์ เปนมหันตคุณข้า คุงหมดฟ้าม้วยดิน เทวสุรินทร์ว่าวอน อดิศรสุรพล รับยุบลฝูงเทพ สูมาเสพย์ด้วยตู ตัวกูกูจะให้ทาน ทั่วถึงกาลสิ้นสุด ทั้งมนุษย์เทพา อสุรามีพจนาตถ์ กับเทวราชนักสิทธิ์ แม้ชีพิตรเราดับสูญ จงภูลเพิ่มบูชา เจ็ดราตรีขวบควร แล้วเชิญชวนแบ่งไป ตำบลใดดูชอบ จงหมายมอบประดิษฐาน กำหนดการเก้าแห่ง ก็จะแต่งเติมบังเกิด เปนกำเนิดเนาวรัตน์ ดังเราตรัสสั่งใช้ ฝูงเทพมุนินทร์ได้ รับถ้อยทุกคำ ท่านแล ๚

ร่าย๏ กล่าวอันสยมภูวเรศ ฝูงเทเวศร์นำไป ประดิษฐานในศิขรา อันมเหาฬาร์ดิลกเลิศ เกิดในเมืองกลึงคราฐ แสงโอภาษไพบูลย์ หนึ่งภูลพิธเพิ่มเนา คือเขาแดนโกศล ทรงพิมลไพจิตร หนึ่งสถิตย์เขามิลินท์ หนึ่งศิขรินมาตุราฐ หนึ่งอวยสาทธิปรากฏ กำหนดศิขรเมือง บันทรเรืองรังษี อันรุจีแจ่มไพศาล หนึ่งประดิษฐานศิขรา แดนเมืองสามลเลิศ โสรมเสริฐสิทธิปรากฎ หนึ่งบรรพตสูงสุด ​แดนเมืองบุษบากร หนึ่งเศขรแคว้นบุเรศ ประเทศไพราราฐ เทพยนำชาติหฤทัย สุรไกรประดิษฐาน ถ้วนอัฐกาลกิจแล้ว จึงเกิดวิเชียรชาติ์แก้ว เลิศนี้หลากหลาย แลนา ๚

ร่าย๏ เมื่อนั้นอังคตมุนี ฤๅษีสิทธิ์ฤทธิวรา ไททรงปรารภราช ในรัตนชาติวิเชียร เธอเสถียรสถิตย์แถลง ปฐมแสดงคุณสี่ ในที่ทุติยคุณห้า ตติยกล้าโทษนัก เห็นปรตยักษ์นับได้ สิบสองไซ้กำหนด ปรากฎในตัวมี เสร็จกล่าวศรีปฐมชาติ อันโอภาษห้าสถาน แต่ในกาลก่อกัลป เปนลำดับบมิหลอ จวบจบพอพิศดาร ไว้หวังทานทั่วโลกย์ ภูลผลโภคสวัสดี เพิ่มศรีศุขสมบัติ กำจัดอุปัทวโทษ เพื่อประโยชน์ควรรู้ ถ้วนทุกผู้อย่าเบา ตามลำเนานี้แท้ อังคตมุนินทร์แก้ กล่าวไว้เสร็จสาร สิ้นนา ๚

เพ็ชรคุณ

​เพ็ชรโทษ

​ร่าย๏ ขณะกาลพระดาบศ ไทอังคตมุนี บรรพชาชีชาญเฉลียว สันโดฐเดียวแสดงอรรถ ในนพรัตน์วิถาร เบิกบรรหารปฐมเสร็จ เพื่อว่าเพ็ชรคุณโทษ ปองประโยชน์เยียวนี้ แนะนำชี้เชื้อชาติ ปัทมราชสืบสร้าง อันเอกอ้างลออแสง ผลใดแดงงามเทียบ ควรคู่เปรียบเปรียบควร ชักตาชวนเชิญเห็น ไว้ว่าเปนฉบับบท บอกกำหนดแนะไว้ กับที่เกิดนั้นให้ แห่งรู้ในนาม นี้นา ๚

กำเนิดทับทิม

ทับทิมคุณ

ทับทิมโทษ

ทับทิมคุณ

พิกัดราคา

​กำเนิดพลอย

ร่าย๏ ปางนักสิทธิอังคต กล่าวกำหนดรัตนศรี อันมีห้าประการ เบิกบรรหารถี่แถลง รัตนแสงขาวเขียวเหลือง เจือน้ำเนืองแห่งห้า กลนี้อ้าออกความ เพ็ชรหนึ่งนามปัทมราช ไพฑูริย์ชาตมุกดา อีกคือกาละราชนิล ควรยลยินดุจเดียว กล่าวมาเยียวอย่างกี้ โดยกำหนดน้ำชี้ ชาติเชื้อสัณฐาน ไว้นา ๚

ลักษณพลอย

พิกัดราคา

กำเนิดไพฑูริย์

ร่าย๏ แสดงเดชวรนักสิทธิ์ อันมหิทธิวราทรง นามเอกองคตนี้ ปรีชาชี้เนาวรัตน์ เปนมหัศบรรยาย หลายเล่ห์ลักษณอันมี ไพฑูริย์ศรีสิทธิเลิศ ก่อเกื้อ​เกิดเพื่อเทพย์ นักสิทธิเสพย์ประชุมชวน มามั่วมวญมองมูล หวังนุกูลนรนรา ดาลศักดาเหิรระเห็จ บัดเดียวเด็จลุดล ถึงมหาพลสุรินทร์ ได้ดั่งจินตนาพร้อม เทพน้อมกรประนม เชิญเศียรสยมเสด็จมา ยังมหาบูรบรรพต ฝั่งกำหนดเชิงคีรี แล้วจรลีสู่สถาน บัดไป่นานเกิดไพฑูริย์ รัศมีภูลเพริศพรรณ งามเฉิดฉันชื่นช้อย พิศพร่างพร้อยพรายแสง แม้นแมลงค่อมทอง ทั่วทั้งผองพอตา เพียงผกาสลับลาย เขียวขาวขจายดำแดง สิริแสงห้าสิบหก กลดั่งตกแต่งไว้ มีพรรณพิไลยลักษณเลิศ สังวาลเพริศไพบูลย์ เรืองจรูญจรัสสี ใดเสมอมีเอกอ้าง ไพฑุริยจินดาสร้าง เศกไว้เห็นหา ยากแล ๚

ร่าย๏ เทวัญวรนักสิทธิ์ ไท้ทรงฤทธิเดชา เอาไนยนาอสุรศักดิ์ เบื้องปรตยักษ์หนสดำ เทพยนำประดิษฐาน โดยกิจการเจริญคุณ ในพิรุญนครา ไพฑูริย์ปรากฎชาติ หนึ่งโอภาษอินท์ธนู หนึ่งดูดุจเปลวไฟ หนึ่งใสส่อตาแมว พิศวาบแววไหวแสง บรรจงแจงจบล้วน จึ่งเกิดไพฑูริย์ถ้วน เทพท้าวเจริญผล เพศนา ๚

ไพฑูริย์คุณ

ไพฑูริย์โทษ

พิกัดราคา

ร่าย๏ กล่าวพรรณไพฑูริย์ชาติ แสงโอภาษรังษี ทรงรัศมีหลากหลาย เลิศแลลายเล่ห์จักร พิศตระศักสามแถว สังวาลแวววาบแสง ขาวเขียวแดงดำเหลือง สมบูรณ์เรืองรัตนราช หงษบาทเบิกสลับ เหลืองเลื่อมจับกลางดุม ประชุมเกลียวกล่อมกลม อุดมเดียรทั้งผอง สามสิบสองสายเทียว ​รายรอบเกลียวเวียนวง อินท์ธนูกงผ่านดำ ผิวผ่องชำชื่นช้อย กลหิ่งห้อยยยับแย้ม ติดแต้มเติมเจริญตา เหลือบเลื่อมปรากฎขึ้น พื้นส่องแดดดูพราย สายดวงแล่นพรายพริบ ได้สามสิบสองคง ดุจเบญจรงค์เรืองรุ่ง พ่างรพีพุ่งอัมพรา เลื่อนรถาถึงเที่ยง ยังไป่เบี่ยงบ่ายทราม งามคู่เคี้ยดุจเดียว ได้มาเยียวเทียบค่า ร้อยพันว่าโกฏิทอง เลยอย่าปองเปรียบอ้าง คุณชั่งช้างเผือกเบา รัตน์นี้เนาสถานใคร สมบัติไกลเกิดเกื้อ ผลเพิ่มเพื้อเดชา อันสถาพรพ้น พ่างวัชรินทรล้น เลิศด้วยไพฑูริย์ ยิ่งแล ๚

๏ ยังตระกูลรัตนชาติ ไพฑูริย์ราชเรืองฉาย มีพรรลายเล่ห์ตา สกุณาแขกเต้า น้ำคล่องเคล้าคลอแสง บางดวงแดงดุจเทียบ ควรคู่เปรียบเนตรนก พิราบยกเทียรแทน บางตั๊กแตนตาใส ​ผ่องเพียงไพฑูริย์สม สามนิยมเยียวท่าน อินท์ธนูผ่านกลางเศียร สังวาลเวียนเวียดเต้า ถ้วนสิบเก้าสายแถว หว่างไหวแววหิ่งห้อย น้ำหยาดย้อยเลือนขึ้น ส่องแดดพื้นเพิ่มกล้า ดังสุริยจ้าจรัสแสง อังคตแถลงพิกัดไว้ ตามแต่เนื้อหนักให้ ค่าขึ้นโดยควร นั้นนา ๚

ร่าย๏ เชิญฟังนักสิทธิทรง ศีลวรงค์ฤทธิเพ็ญฌาน มีพจนสารสุนทรา ในมุกดาเดียรไพจิตร แต่ในกฤษดิยุคมี ทันตศรีสุรสยม ตกรายรมฤๅน้อย จวบ​เจ็ดร้อยสิบสาม โปรยปรายตามปัถพิน พิศเฉกฉินอาภา เปนมุกดาเดียรดาษ แต่สัตวชาติหลายหล่าง เยียวยิ่งอย่างตระกูล เกิดเพิ่มภูลผลอัน อยู่คุงวันไป่วาย มาสืบสายฤๅเศร้า ทั่วทุกด้าวแดนเสมอ อังคตเธอแถลงไว้ ดำแหน่งเกิดนั้นให้ แห่งรู้ทุกสถาน ที่แล ๚

กำเนิดมุกดา

มุกดาโทษ

ร่าย๏ เบื้องยุบลอังคต ศีลทรงพรตพฤฒิสร้าง อาจล่วงล้างเกลศสละ เสียอาสวะบริเจียร เพิ่มผลเพียรผนวชใน พฤกษไพรโทนเทียว สันโดฐเดียวดายสอง ทรงคากรองรัดเกษ เอาเพศนุ่งหนังพยัคฆ์ ​เสาะแสวงภักษ์ผลผลา สู่ศิวาทุระคม ในอาศรมศิขรี จึ่งมีสุนทรแถลง ลักษณแสงนิลราช นำชาติเปนปฐม โดยนิยมเบาราณ์ เกิดเพื่อตาอสุรไกร เทพยนำไปประดิษฐ สถิตย์แห่งสิงหฬ อันพิมลนิลำ โดยยุติกำหนดนี้ คุณโทษทุกสถานชี้ ชอบแท้ฟังเทอญ ๚

ลักษณนิล

นิลโทษ

ร่าย๏ อังคตเธอเทียรแถลง บรรจงแจงเจียรจัด ดำหรับรัตนในเรื่อง แนะนำเนื่องเนาวรา แต่มหาปฐมกัลป สำหรับราชประยูร หวังนุกูลสัตวโลกย์ โดยยุติโยคเพ็ญญาณ มีอนุสารสุนทรสาสน์ ปางอิศรราชอสุรินทร์ ดับกสิณสิ้นชีพิตร มีมหิทธิอุรคภพ เข้าสู่ศพสูบเลือด ดื่มดูดเดือดแห้งหาย แล้วลาศผายเลื่อนเลื้อย เร็วเรื่อยเรื้อยโดยสดอก ไปสำรอกราบเรือง ประเทศเมืองตรุษดาษ เปนนากสวาดิทั้งผอง เคารพสองมรกฎ เขฬะหยดครุทธิการ ครบเอาวสานสิ้นสุด นาคม้วยมุดวายชนม์ ในสิงหฬประเทศ เพื่อผลเหตุโลหิต อสุร​ต้องติดพิศม์โสรมศรี เขียวขจีพรายเพริศ กำเนิดรัตนาสาม มีพรรณงามเงื่อนแต้ม ควรคู่ขวัญเนตรแย้ม อย่างไว้คุงวัน นี้นา ๚

ลักษณนาก

มรกฏ

มรกฏโทษ

มรกฏคุณ

​กำเนิดเพทาย

ร่าย๏ ขษณนั้นฤๅษีสิทธิ วรฤทธิวรา ทรงศรัทธาศีลพรต นามอังคตมุนีวร มีพจนุสรสุนทรเสพ กับฝูงเทพเหลือหลาย เพื่อเพทายกำเนิดชาติ คือตับราชมหาพล เทพนำดลเดียรประดิษฐ สถานทิศสิงขราฐ มีนามชาติสืบสอง ควรคู่ครองนับเหนื้อง เบื้องบัญญัติอย่างยล เปนมงคลควรไท้ เนียรแนะลำดับไว้ สืบสร้างเจริญผล ๚

เพทายคุณ

​เพทายโทษ

กำเนิดบุษราคำ

๏ ปางฤๅษีสิทธิฤทธิไกร เสด็จเนาในหิมวันต์ จรจรัลนุประเทศ ทรงศีลเพศพรหมพงษ์ ยศยวดยงอภิญญา ในมหากฤษดิยุค เขษมศุขบราคิน ไทมุนินทรประสาทสาร เบิกบรรหารพจนาดถ์ ว่าเทวราชให้เกิด กำเนิดเพื่อมังษะ เดชตระบะอิศรพล เทพนำดลเดียรประดิษฐ สถานทิศที่ลังกา เปนบุษราคำมี ​บริสุทธิสีโสรมแสง อังคตแถลงเล่ห์ไว้ สืบประยูรอย่างให้ แห่งห้าเจริญคุณ ๚

บุษราคำคุณ

​บุษราคำโทษ

​กำเนิดโกเมน

ร่าย๏ ปางพระฤๅษีสิทธิ์ วรฤทธิสมญา ออกนามปรากฎมี ชื่อโยคีอังคต เธอกำหนดเนาวรัตน์ บอกบัญญัติบมิคลาด ในนพชาติเสร็จสาร พึงพิศดารเดชา แต่มหาปฐมกัลป เปนลำดับเนื่องเนือง ไว้คู่เมืองมิ่งครอง ทั่วทั้งผองเพ็ญบูรณ์ ภูลพระยศเจ้าหล้า คุงหมดฟ้าม้วยดิน ไทมุนินทร์บัญชา เบื้องไนยนาฝ่ายซ้าย อสุรย้ายประดิษฐาน เทพบันดาลไปดล ในสิงหฬนุประเทศ จึ่งเกิดเพศโกเมน ดุจดั่งเกนบมิขาด กำเนิดชาติเชื้อเชย ไป่หายเลยคุงวัน เปนมหันตหลายหลาก มีศรีฝากแกมกล บางมัวมลมุลทิน บางราคินเปล่าเปลื้อง บอกบทดำหรับเรื้อง เรื่องไว้ในสาร สิ้นนา ๚

​โกเมนคุณ

​โกเมนโทษ

ร่าย๏ กล่าวกลสุริกาศรี เรืองรูจีจรัสแสง โดยแสดงเดียรดูสม มีพรรณกลมกล่อมเกลี้ยง พิศผ่องเพี้ยงอุทกจร เหนือบัวบอนใบรบัด ใสส่องรัตน์น้ำขาว แสงวาบวาวไวว่อง สู่แดดคลองเคล่าศรี รอสำลีลุกไฟ แก้วดวงใดเสมอได้ เปรียบคู่สองสมไว้ หนึ่งนี้ฤๅทัน เทียบนา ๚

๏ อีกจันทการอัน มีสีพรรณขาวแผ้ว พิศพ่างแก้วผลึกเลิศ ส่องแดดเพริศพรายตา แสงเขียว​ปรากฎชอบ แล่นรายรอบริมดวง เปนช่อช่วงพรรณราย งามหลากหลายเล่ห์ล้ำ เกิดเพื่อน้ำเลี้ยงหทัย อยู่ภายในอสุรพล จึงวิมลใสสอาด มีนามชาติจันทการ ถึงเพ็ญวารอันดี เอาวารีลูบไล้ เช็ดแห้งให้หายหมอง เที่ยงคืนรองได้น้ำ ใสหลากล้ำพอเห็น กลนี้เปนดั่งอ้าง เกิดกับบุญเจ้าช้าง จึ่งได้มาเมือง ๚

กำเนิดประพาฬ

พิกัดราคา

​พิกัดราคา

​ตำราเขี้ยวสุกร

ร่าย๏ ปางพระอังคตมุนี ทรงศรีสุนทรวรา บรรพชาชาญคล่อง ชรล่องล่วงอภิญญาณ เปนพฤฒาจารย์จอมเทพ หมู่อมรเสพย์ซ้องถาม ในความโลกยสาตรไสย อรรถอันไป่ข้องขัด โวหารมหัศจรรย์บท แน่กำหนดปกรณำ คัมภิรำพรหมเพศ พร้อมพระเวทอาคม อุดมดูมหิมา ธพรรณานามเขี้ยว สุกรเกี้ยวโกงค้อม มีศรีย้อมหลายหลาก งอกกาบฝากฝ้าแฝง เกิดเกื้อแสงเจริญศักดิ์ อันปรตยักษ์อย่างผล ล่วงผจญอรินราช เปนเขี้ยวชาติชาญแกล้ว งามเพริศแพร้วไพรศรี บางอันมีฤทธิวิเศษ บางมีเดชเพิ่มผล พิศหลายกลหลายเล่ห์ บางเสน่ห์แห่งผู้ อังคตมุนินท์รู้ กล่าวแก้เสร็จสาร สิ้นนา ๚

​เขี้ยวคุณ

​เขี้ยวโทษ

​ตำราพลอย $\left. \begin{array}{}\mbox{หลวงนรินทาภรณ์ ๑ } \\[1.4ex]\mbox{หมื่นมณีรักษา ๑ }\\[1.4ex]\end{array} \right\}$ ๒ คน ได้เอาฉบับตำราพลอย $\left. \begin{array}{}\mbox{หลวงในตู้ตึกเจียรใน ๑ } \\\mbox{หลวงเทพนาจารย์ ๑ } \\\mbox{หมื่นแก้วนายช่างเจียรใน ๑ } \\\mbox{นายดินช่างเจียรในเพ็ชร ๑ } \\\mbox{นายดีช่างทองชเลยศักดิ ๑ }\end{array} \right\}$ ๕ ฉบับ มาสอบสวนเทียบทานถูกต้องกันทั้ง ๕ ฉบับกับโคลงลิลิต แต่ราคาฟองมุกนั้น ยังหาผู้ตัดสินไม่ได้ จึงมิได้ยกขึ้นใน $\left. \begin{array}{}\mbox{โคลง } \\[1.4ex]\mbox{ลิลิต }\\[1.4ex]\end{array} \right\}$

----------------------------