| ๏ ได้ยลยุบลลักษณ์ในอักษร |
| ซึ่งพระหลานบรรหารพจน์เป็นบทกลอน |
ก็อวยพรศรีสวัสดิ์ให้วัฒนา |
| จงเชี่ยวชาญการกระวีวิธีปราชญ์ |
เฉลียวฉลาดตรองตรึกที่ศึกษา |
| ให้จะแจ้งทุกแห่งเห็นเจนจินดา |
อย่าโรยราอุสาหะสละเพียร |
| ซึ่งไม้ม้วนมีถ้วนยี่สิบสรรพ |
กว่านั้นนับมลายล้วนไม่ควรเขียน |
| อักษรสามตามตำหรับฉบับเรียน |
ให้ชำเนียนชำนิชัดสันทัดแท้ |
| ทั้งโทเอกเลขเจ็ดกับกากะบาท |
ทัณฑฆาฏต่ายคู้รู้จงแน่ |
| สำเนียงสูงต่ำนั้นอย่าผันแปร |
ถ้าฉวยแชแล้วสิเชือนชักเปื้อนปน |
| อันสามสอพ่อจงท่องให้คล่องไว้ |
ชอบที่ใช้ตามบังคับไม่สับสน |
| สังเกตผิดลิขิตเพี้ยนเขียนนิพนธ์ |
นักปราชญ์ยลเย้ยสรวลจะชวนอาย |
| แม้นจักทำโคลงสุภาพอย่าหยาบคิด |
พึงพินิจจงชอบระบอบหมาย |
| ข้างเอกไซ้ใช้ได้อักษรตาย |
แต่ข้างฝ่ายโทนี้ไม่มีแทน |
| จงหาโทแต่ที่สิ้นมลทินโทษ |
จะอ้างโอษฐเขาคงชมคารมแม่น |
| ถ้าโทเพี้ยนมักติเตียนว่าปราชญ์แกน |
จะซ้ำแสนอัประมาณป่วยการทำ |
| จงดำริห์ตริตรองให้ต้องแบบ |
ยังอย่างแยบจะบอกพ่อที่ข้อขำ |
| ทุกสิ่งสรรพ์พรรณนาอุส่าห์จำ |
อย่าพลาดพล้ำสติเผลอเลินเล่อ เอยฯ |
| ๏ ขอนอบนบเคารพบาทพระจอมเศียร |
| ซึ่งผนวชในพรหมพรตกำหนดเพียร |
จงทรงเรียนทางปราชญ์ชาติกระวี |
| กระหม่อมเล่าเผ่าพงศ์หินชาติ |
จะหมายมาดคู่พรหมไม่สมศรี |
| ด้วยเป็นไพร่จะให้ตอบพระวาที |
บาระมีเปนที่ยิ่งยังกริ่งครัน |
| แม้นพระไทยใคร่ทรงดำรงเรื่อง |
ที่ข้องเคืองโปรดให้อไภยฉัน |
| ด้วยกลอนตอบชอบผิดต้องติดพัน |
ซึ่งโทษทัณฑ์อนุญาตให้ขาด เอย ฯ |
| ๏ ยลลิขิตอิศรสารประทานแถลง |
| แสนเสนาะเพราะล้ำในคำแสดง |
ประจักษ์แจ้งเห็นจริงทุกสิ่งอัน |
| ซึ่งประทานโปรดอไภยไว้ธุระ |
พระคุณจะใส่เกล้ากระหม่อมฉัน |
| ทั้งผิดเพี้ยนให้ช่วยเปลี่ยนสารพัน |
ฝ่ายโทษทัณฑ์มิให้มีดีจริงจริง |
| กระหม่อมก็จะสนองลอองบาท |
ที่พลั้งพลาดคงไม่คิดจะปิดนิ่ง |
| เปนสัจจังดังสาราอย่าประวิง |
ด้วยจะพิงพึ่งพระเดชเกษบุรี |
| ซึ่งโปรดว่าฟังปากนายนากกล่าว |
เปนเรื่องราวคำกลอนอักษรศรี |
| จึงค่อยเปรื่องปรีชาชาญชำนาญดี |
ที่ข้อนี้ฉันยังแคลงไม่แจ้งใจ |
| ด้วยมิได้รับประชันกันบ้างเลย |
พระแกล้งเย้ยเยาะเล่นฤๅเปนไฉน |
| ยอมิหนำซ้ำถ่อมองค์ลงกะไร |
น่าสงไสยอกฉันหวั่นหวั่น เอย ฯ |
| ๏ สดับสารหวานแสนเสนาะหู |
| ช่างเพราะกลอนอักษรทำดังคำครู |
ฉันขืนสู้คงจะแพ้แน่ในใจ |
| เปนนักเลงคงอดเพลงอยู่ไม่รอด |
จำต้องทอดทางไมตรีตามวิไสย |
| ด้วยสารทรงจักรีมีเยื่อใย |
เมตตาในกระหม่อมฉันไม่หันเมิน |
| ก็สมจิตรที่คิดสามิภักดิ์ |
พระคุณหนักยิ่งฟ้าเวหาเหิน |
| ล้ำสมุทสุดดินสิ้นทั้งเนิน |
เกือบสูงเกินพรหมแมนแดนอมร |
| ขอพระเดชปกเกษเปนที่พึ่ง |
อันคำซึ่งจะอุปถัมภ์นี้ใครสอน |
| จึงพระองค์ทรงคิดลิขิตกลอน |
ว่าสุนทรแพ้ฉันขันพอพอ |
| หนึ่งธุระประสงค์คงจะได้ |
พระโปรดให้เห็นจริงจริงเจียวหนอ |
| คงผาศุกทุกวันคืนกลืนลูกยอ |
ฉันร้อนคอขอษมาเสียเถิด เอย ฯ |
| ๏ สดับถ้อยสุนทรอักษรแถลง |
| จะยอเล่นฤๅอย่างไรยังให้แคลง |
ที่กล่าวแกล้งว่าทำเหมือนคำครู |
| ไม่เวทนาบ้างเลยมาเย้ยเล่น |
เหมือนหนึ่งเปนใบ้บ้าน่าอดสู |
| มิใช่เราจะว่าเล่นจงเอ็นดู |
มันไม่สู้ดีดอกบอกจริงจริง |
| ซึ่งยกคุณของฉันนั้นชอบจิตร |
แต่ว่าคิดยังไม่เห็นเปนที่ยิ่ง |
| ปดกันไปแต่พอให้ใจประวิง |
ยังคิดกริ่งตรองไม่เห็นจงเจรจา |
| อันถ้อยคำนี้ใครมิได้สอน |
แต่บทกลอนอย่างนี้ดีนักหนา |
| จะเอาใครในกรุงศรีอยุธยา |
เห็นจะหายากราวกับดาวเดือน |
| ที่จะยอเย้ยหยันนั้นหาไม่ |
จะหาใครใจที่จะดีเหมือน |
| เช่นนี้ได้มาไว้เปนแม่เรือน |
ให้ตักเตือนสารพัดจัดการงาน |
| เปนความจริงทุกสิ่งอย่ากริ่งจิตร |
ดังลิขิตรจนามาในสาร |
| พอได้เล่นเปนสนุกศุขสำราญ |
แก้รำคาญเคืองข้องที่หมองใจ |
| ซึ่งกล่าวว่ากินลูกยอร้อนคอนัก |
จะตวงตักน้ำผึ้งดีที่หวานใส |
| เอายอที่เม็ดไม่มีสักสี่ใบ |
ประเคนให้นากฉันทุกวัน เอย ฯ |
| ๏ พินิจสารบรรหารเหตุพระเกษสยาม |
| ช่างพริ้งเพราะเหมาะใจได้เนื้อความ |
ถูกต้องตามปุจฉาน่ายินดี |
| ซึ่งตริตรึกนึกแหนงระแวงหวาด |
ขอเบื้องบาทปกเกล้าอย่าเศร้าศรี |
| ไม่ว่าเล่นเป็นสัจจังดังวาที |
กลอนเช่นนี้ผิดสังเกตเหตุพึ่งเรียน |
| ดูไวว่องไม่ข้องขัดหัดนิพนธ์ |
ไม่เวียนวนบาทบทที่จดเขียน |
| จึงได้ชมด้วยสมแบบทั้งแนบเนียน |
อุส่าห์เพียรเถิดพระองค์คงจะรู้ |
| ซึ่งอยากได้ไว้ฉลองลอองบาท |
เดิมฉันมาดสิไม่พบประสบสู่ |
| ครั้นได้ร่มโพธิ์เย็นท่านเอ็นดู |
ถวายตัวอยู่นานลับนับหลายปี |
| สุดจะคิดบิดเบือนให้เหมือนประสงค์ |
ขอจอมพงศ์โมเลศเกษกรุงศรี |
| โปรดอย่าเคืองข้องขัดตัดไมตรี |
จงปรานีนึกว่าเป็นข้าลออง |
| แม้นมีพระประสงค์ที่ตรงไหน |
กระหม่อมไซ้จะรับแทนพระคุณสนอง |
| กว่าจะม้วยชีวิตรคิดประคอง |
พระจงตรองดูให้งามตามบุราณ |
| ซึ่งสงไสยในคดีที่ว่ายิ่ง |
เปนความจริงตามโลกโวหาร |
| ว่าหญิงชายใดได้รับราชการ |
ต่อโปรดปรานจริงจริงดอกจึงหยอกเอิน |
| นี่บุญตัวฉันแท้แน่นักหนา |
พระได้มาตอบสารจึงสรรเสริญ |
| ทั้งมหาดเล็กเด็กชาไม่กล้าเกิน |
กุศลเชิญชักมาน่ายินดี |
| เหตุดังนั้นฉันจึงกล่าวว่าคุณยิ่ง |
สัจจังจริงจอมเมืองอย่าหมองศรี |
| จงแต่งตอบตามระบอบประเพณี |
ได้เปรมปรีดิ์ผาศุกสนุกสนาน |
| ซึ่งพระองค์ทรงประทานน้ำผึ้ง |
กับสิ่งซึ่งยอหมดเม็ดฉันเข็ดหวาน |
| ด้วยร้ายแรงแสลงยิ่งกว่าอ้ายตาล |
รับประทานไม่สบายถวายคืน |
| ด้วยของเสวยเคยฉันอยู่เปนนิจ |
อย่าปลดปลิดให้เขาเฝ้าข่มขืน |
| เชิญเสวยให้จุจุอายุยืน |
ฉันนี้ขืนเข็ดขยาดไม่อาจ เอย ฯ |
| ๏ ได้ฟังสารเพราะเหลือไม่เบื่อหู |
| ทั้งลายมือที่เขียนมาก็น่าดู |
อาลักษณ์ผู้ที่ว่าดีไม่มีทัน |
| ซึ่งกล่าวจริงทุกสิ่งยังกริ่งจิตร |
ในใจคิดอยู่ว่าแกล้งจะเย้ยหยัน |
| ฉวยลืมตัวสิเข้าไปหลายใบครัน |
เที่ยววิ่งหันแล้วสิอายเขาตายจริง |
| เปนสัจจังดังนั้นฤๅอย่าถือหนา |
สาบาลมาให้สักใบอย่าได้นิ่ง |
| จะเอาเปนหลักไหลได้อ้างอิง |
แล้วอย่ากริ่งเลยว่าล้อเล่นต่อไป |
| ขอโทษเถิดเกินไปไว้นิดหน่อย |
หม่อมจงถอยเสียเถิดหนาอย่าสงไสย |
| ซึ่งเปรียบว่าฉันนี้โตเหมือนโพธิ์ไทร |
ก็ขอบใจเปนที่ยิ่งไม่กริ่งเลย |
| อันวาศนาเรานี้พานมีน้อย |
ต้องเศร้าสร้อยเหมือนเดือนตกนะอกเอ๋ย |
| แสนระกำช้ำใจไม่เสบย |
เอากรเกยนลาตคิดประดิษฐ์กลอน |
| ค่อยสบายคลายในฤไทยหมอง |
แต่ตรึกตรองศุภลักษณ์ในอักษร |
| พอหายง่วงงุนเหงาที่หาวนอน |
ธุระร้อนจึงช้ามาหลายวัน |
| ที่ยอเม็ดหมดนี้มีจริงหนา |
อยู่บ้านป่าบางยี่เรือจงเชื่อฉัน |
| จะเอามาให้เห็นเปนสำคัญ |
ไม่ปดกันเล่นดอกบอกตามจริง |
| เรากินเบื่อเหลือเน่าเสียเปล่าเหม็น |
มันแสนเข็ญเช่นกะยามหาหิงคุ์ |
| นายนากกินเถิดแกแก้ลมวิง |
ให้หนุ่มพริ้งขึ้นมาเที่ยวหาเมีย |
| ได้รับมือกับนางนากฝีปากกล้า |
ภรรยาจะขบเขี้ยวเคี้ยวกินเสีย |
| จนหมดเนื้อแล้วยังเหลือแต่เลือดเลีย |
กินเถิดเมียคงขยาดไม่อาจเกิน |
| แม้นอ่านสารเสร็จสิ้นระบินเรื่อง |
อย่าได้เคืองที่ข้อฉันสรรเสริญ |
| ถ้าธุระสิ่งไรอย่าได้เมิน |
ที่ตรงเกินนั้นอย่าเคืองเรื่องยอ เอย ฯ |
| ๏ คลี่สารอ่านกลอนอักษรแถลง |
| ฟังเสนาะเพราะล้ำในคำแสดง |
ประจักษ์แจ้งความจริงทุกสิ่งอัน |
| ซึ่งประสงค์ตรงสัตย์จะจัดถวาย |
แต่เกรงฝ่ายจอมเมืองจะเคืองฉัน |
| ด้วยความสัตย์สิ่งอื่นสักหมื่นพัน |
เห็นไม่ทันเหมือนจิตรอย่าปิดบัง |
| เออพระองค์จะสงไสยไปไยเล่า |
เชิญหน่วงเอาพระอารมณ์ให้สมหวัง |
| แม้นทูลมาสารพัดไม่สัจจัง |
ขอให้ชังเฉยฉันจนวันตาย |
| แม้นว่าจริงเหมือนสิ่งซึ่งมาพึ่งภักตร์ |
ขอให้รักฉันให้มากอย่าหากหาย |
| ให้คิดสงสารซากที่ฝากกาย |
อย่าเว้นวายห่วงฉันที่รัญจวน |
| จนสิ้นดินสินธูชมพูทวีป |
อย่ารู้รีบร้างโรยให้โหยหวน |
| แม้นสมคิดค่ำเช้าทุกคราวครวญ |
จะสงวนสัตย์ไว้ใต้ธุลี |
| หนึ่งพระประภาษว่าวาศนา |
ดังจันทราใกล้ดับลับแสงศรี |
| เพราะพระองค์ยังเยาว์เบาโพธี |
เมื่อบารมีแก่กล้าคงหล้าฦๅ |
| เปรียบดังพืชเข้าปลูกที่หว่านไว้ |
ยังไม่ได้สี่เดือนจะออกหรือ |
| ถึงรดน้ำพูนดินจนสิ้นมือ |
ก็คงชื่อสี่เดือนเหมือนประมาณ |
| อย่าเสียพระไทยไตรตรึกนึกถวิล |
คงจะภิญโญใหญ่ในสถาน |
| จงอุส่าห์ศึกษาวิชาการ |
ให้ชำนาญในกระบวนควรตระกูล |
| หนึ่งยอไม่มีเม็ดเสด็จโปรด |
ออกพระโอษฐ์ตรัสชมแก้ลมสูญ |
| ทั้งกายแก่แปรเปนหนุ่มจำรูญ |
บริบูรณ์ด้วยเนื้อหนังกำลังแรง |
| เปนของดีวิเศษอยู่ในหล้า |
พระเมตตาบอกเล่าเฝ้าแถลง |
| ที่จริงจิตรยังคิดข้างเคลือบแคลง |
จะต่อแย้งเรื่องเก่าเฝ้ารำพรรณ |
| ดูเหมือนคนสิ้นปัญญาจะหาเรื่อง |
ไม่ยักเยื้องย้ายว่าให้ขันขัน |
| ขอประทานผ้าขี้ผึ้งสักหนึ่งอัน |
ให้ห่อล่วมสลาฉันนั้นเถิด เอย ฯ |
| ๏ แสนสงสารหลานรักเปนนักหนา |
| เห็นจริตนั้นก็ผิดกับกิริยา |
ทั้งภักตราเศร้าศรีฉวีวรรณ |
| น่าจะมีทุกข์นักแต่สักสิ่ง |
จงแจ้งจริงอย่ารังเกียจเดียดฉัน |
| ควรจะสั่งสนทนาปฤกษากัน |
ไม่ควรพรั่นดอกพอไว้ฤไทยวาง |
| เมื่อก่อนงานเห็นสำราญสำเริงเล่น |
ทุกเช้าเย็นราตรีไม่มีว่าง |
| ครั้นถึงวันมหรศพได้พบสุรางค์ |
สาวสำอางอ่าองค์บรรจงกาย |
| ล้วนแรกรุ่นดรุณราวคราวชัณษา |
ฟื้นโสภาพักตร์เพี้ยนวิเชียรฉาย |
| ดูอาการเห็นพานไม่สู้สบาย |
ชรอยหมายมุ่งมาดสวาดิครวญ |
| ถึงขึ้นมาเล่าก็ทำเหมือนจำชื่น |
ไม่เริงรื่นหฤไทยว่าใจสรวล |
| ซังตายเล่นเห็นเล่ห์ดูเรรวน |
ประหนึ่งป่วนเปนจะสึกรำฦกวัง |
| ซึ่งสัญญาอิกวษาจักทรงพรต |
แล้วออมอดสืบไปไม่ได้มั่ง |
| เอ็นดูสองอนุชาเชษฐายัง |
อยู่ภายหลังจะโหยไห้อาไลยคนึง |
| ด้วยเคยเล่นเจรจาเป็นผาศุก |
ต่างจะทุกข์โศกสร้อยลห้อยถึง |
| จงตรองตัดสลัดร้อนอาวรณ์รึง |
อย่าด่วนดึงเด็ดเดี่ยวไปเดียวองค์ |
| หนึ่งวิชาเล่าเรียนที่เพียรพาก |
ก็ยังมากไม่เจนจบสบประสงค์ |
| อุส่าห์ก่อนผ่อนรำพึงถึงอนงค์ |
ไหนก็คงจะเสร็จสมอารมณ์ เอย ฯ |
| ๏ สงสารองค์โกเมศผู้เชษฐา |
| ด้วยร้อนรุ่มกลุ้มใจในอุรา |
เพราะโรคาขุ่นข้องให้หมองใน |
| ทั้งเจ็บปวดยวดยิ่งสิ่งสาหัส |
ให้เบาขัดบุพโพคั่งลงหลั่งไหล |
| จนผ้าเปื้อนประเปรอะเลอะเทอะไป |
เพราะตามใจเร่งร้อนไม่ผ่อนเพลา |
| ดังเรือดั้งคู่ชักหนักทุกเล่ม |
ฝีพายเต็มกระทุ้งถี่ทุกฝีเส้า |
| ไม่รอรั้งกำลังไล่มิได้เบา |
สดุดสเด่าตอหลักจนหักค้าน |
| แต่รักษาห้าหกเจ็ดแปดหมอ |
เปนหลายหม้อยาย้ายก็หลายขนาน |
| ถึงสี่เดือนเงือดงดอดมานาน |
พยาบาลเป็นนิรันตร์ทุกวันมา |
| เดี๋ยวนี้คลายก็ยังหายไม่สู้สนิท |
เวียนแต่ผิดสำแดงครุ่นวุ่นรักษา |
| กลับเปื่อยพังบังเหตุให้เวทนา |
เพราะโรยยาก็ยิ่งเปนไม่เว้นวาย |
| ถ้าแม้นไม่ไปวังยังอยู่วัด |
จักบำบัดโรคร้อนค่อยผ่อนหาย |
| งดไปวังเสียเถิดยังไม่เคลื่อนคลาย |
อันภิปรายห้ามปรามด้วยความรัก |
| ซึ่งพาทีชี้แจงสำแดงโทษ |
อย่ากริ้วโกรธชอกช้ำว่าคำหนัก |
| อันของดีนี้ควรสงวนนัก |
อย่าให้หักบุบค้านเสียการ เอย ฯ |
| ๏ สงสารองค์อนุชานักหนาหนอ |
| ดูจริตนั้นเห็นผิดติดข้างบอ |
ทำอ้อต้อเกี้ยวเด็กเล็กเล็กชม |
| ทัดบุหรี่สองหูดูฉุยฉาย |
ตบแต่งกายแต่ล้วนสีอันดีห่ม |
| ฝีปากกล้ามิใช่เบาเจ้าคารม |
ทำสรวยสมใส่แหวนก้อยน้อยน้อยเดิน |
| พระไทยหวังเจ้ามั่งก็ไม่ได้ |
ความอึงไปแล้วก็หมางออกห่างเหิน |
| กระดากกระดักกระเดื่องเฉยทำเลยเกิน |
ครั้นเห็นเขาเล่าก็เมินไม่แลดู |
| เดี๋ยวนี้จิตรคิดจะไปวัดน่าพระธาตุ |
ที่ตำหนักสังฆราชเสด็จอยู่ |
| ชะช่างหมายจะเล่นหลานเจ้าลำภู |
น่าอดสูคนบ้าขายหน้า เอย ฯ |
| ๏ น่าสมเพชเวทนานัดดาจ้าน |
| มาลอบเล่นกระดางลางเอาอย่างพาล |
ทำอาการวิปริตผิดแต่ไร |
| ไม่เอาเยี่ยงขัติยาบ้าอุบาทว์ |
เกี้ยวสวาดิเรียนรู้แต่ครูไหน |
| ฉวยฉายชื่อระบืออึงถึงกรมไกร |
เป็นความใหญ่เห็นไม่มิดต้องพิดทูล |
| แม้นทรงทราบเรื่องนี้คงมีโทษ |
ไหนจะโปรดรำงับให้ดับสูญ |
| จะกริ้วว่าทุจริตผิดประยูร |
เสียสกูลอัปรยศปรากฎขจร |
| ไปเที่ยวรักเขาทุกแห่งพึ่งแจ้งเหตุ |
ทั้งเณรเนตรเณรมั่งใครสั่งสอน |
| ยั้งดื้อดึงขึงขัดไม่ตัดรอน |
จะผูกกรตียับให้อับอาย |
| เขาร้องฟ้องมากมายเป็นหลายเรื่อง |
จนขุ่นเคืองถึงข้างในไม่รู้หาย |
| ไม่รักยศสงวนศักดิรักษากาย |
ทำแต่ขายภักตราน่ารำคาญ |
| ในวัดนี้แล้วมิหนำซ้ำวัดโน้น |
ให้เขาโพนทนาเที่ยวว่าขาน |
| ล้วนข้อขำระยำยับอัประมาณ |
เหมือนประจานปวดเจ็บเหน็บสกนธ์ |
| เมื่อความวัวยังไม่หายความควายเพิ่ม |
ความต่อเติมความขุ่นวุ่นหลายหน |
| จะภาคทัณฑ์ไว้สักครั้งระวังตน |
เอาทานบนมิให้เล่นเช่นนั้น เอย ฯ |
