คำนำ

บทละครเรื่อง “ระเด่นลันได” นี้ เป็นวรรณคดีสำคัญในสมัยรัชกาลที่ ๓ มีเค้าโครงเรื่องมาจากชีวิตจริงของแขกขอทานชื่อ ลันได อาศัยอยู่ใกล้โบสถ์พราหมณ์ บริเวณหน้าวัดสุทัศนเทพวราราม ต่อมาแขกขอทานเกิดวิวาทกับแขกเลี้ยงวัวด้วยเรื่องแย่งหญิงสาว ผู้คนต่างเห็นเป็นเรื่องขบขัน พระมหามนตรี (ทรัพย์) ทราบเรื่องจึงนำมาแต่งเป็นกลอนบทละคร โดยใช้ถ้อยคำสำนวนล้อเลียนบทละครเรื่องอิเหนา พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เนื่องจากปรากฏคำว่า “ระเด่น”“วงศ์อสัญแดหวา” “ตุนาหงัน” ตลอดจนการใช้คำราชาศัพท์อื่นๆ ทั้งที่ตัวละครในเรื่องเป็นเพียงสามัญชน นับเป็นเรื่องแปลกกว่าวรรณคดีเรื่องอื่นๆ ในยุคสมัยเดียวกัน และมีผู้นิยมอ่านแพร่หลายตลอดมา

ด้านประวัติการพิมพ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได้ทรงอธิบายไว้ในคำนำหนังสือบทละครเรื่อง “ระเด่นลันได” ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๓ ว่าเดิมเคยมีผู้พิมพ์บทละครเรื่องนี้มาก่อนแล้ว แต่หนังสือมีความคลาดเคลื่อนและแต่งแทรกเพิ่มเติมมาก กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณจึงได้ตรวจสอบชำระต้นฉบับใหม่ แล้วโปรดให้พิมพ์เผยแพร่ครั้งแรก ในงานยืนชิงช้า เมื่อปีวอก พุทธศักราช ๒๔๖๓ ต่อมามีผู้ขออนุญาตพิมพ์เผยแพร่อีกหลายครั้ง โดยในครั้งนี้ได้จัดทำตามฉบับ พ.ศ. ๒๔๖๓ โดยปรับอักขรวิธีบางส่วนให้ใกล้เคียงกับปัจจุบัน พร้อมทั้งนำ “อธิบายบทละคร เรื่องระเด่นลันได” พระนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มาพิมพ์ไว้ต่อจากคำนำนี้

กรมศิลปากรหวังว่าหนังสือบทละครเรื่อง “ระเด่นลันได” จะอำนวยคุณประโยชน์ให้แก่นักเรียน นักศึกษา และประชาชน ผู้สนใจโดยทั่วกัน

อธิบดีกรมศิลปากร

สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร