“กาพย์หลานสอนปู่”

​๏ นโมนมาวันทาชุลิต กาพย์ติดกาพย์ต่อกาพย์ก่อเป็นสาร เป็นตำนานกาพย์หลานสอนปู่ หลานหากฮู้เหตุปู่สั่งสอน หลานซะออนจื่อจำเอาไว้ จำได้แล้วหลานน้อยชื่นชม โมทนาปู่สอนให้ฮู้ หลานบ่หลู้คุณเจ้าปู่สอน ยังอาวรณ์คำสอนจีไจ้ คึดอยากได้ของตอบแทนคุณ เกิดภายลุนหาสังบ่ได้ หลานแก่นไท้ขอกล่าวตำนาน เป็นนิทานตอบคุณเจ้าปู่ หลานหากฮู้ในสูตรในธรรม เป็นคำสอนดวงงามล้ำเลิศ ผู่ประเสริฐแม่นโพธิสัตว์ ได้เลียงลัดตัดโพธิญาณ เข้านิพพานสงสารละไว้ เพิ่นสอนให้หลานน้อยจื่อเอา เป็นสำเนาหลานจำจื่อไว้ หลานจำได้สอนปู่ภายหลัง เหตุอี่สังหลานจึงสอนปู่ ปู่หากฮู้ตั้งแต่สอนหลาน ทำปาณาฆ่าสัตว์เลี้ยงคาพ เป็นบาปฮ้ายฝูงนี้บ่ควร อทินนาลักเอาของท่าน ให้ปู่ย้านภายหน้าส้วยแหลม กาเมแถมเมียเขาให้เว้น ใผลอบเหล้นลงสู่อบาย โทษมุสาตั๋วะพรางยุเย้า ใผช่างเว้าเป็นบาปเป็นกรรม ใผช่างทำปากเหม็นปากกืก ปากบ่ถืกอักขระฐานกรณ์ โทษสุรามัวเมาคอบเหล้า เป็นผู่เถ้าควรเว้นซู่คน จักให้ผลเกิดไปภายหน้า เป็นผีบ้าใจตื้นโง่เขลา เป็นสำเนาในธรรมพระเจ้า กล่าวเป็นเค้าศีลห้าแม่นคลอง หลานจักปองกล่าวไปภายหน้า บ่ให้ช้าติดต่อกันไป อัยยะโกฟังเอาจื่อไว้ จำได้แล้วภายหน้าหิ่นตรอง, เป็นครองจิ่งเว้า ใผเป็นผู่เถ้าอย่าเข้า​อำนาจโลภะตัณหา สุราเมาอยู่เป็นคู่ชายฮาม เข้าผามจับจอก เอิ้นหยอกสาวฮาม ในผามเค้าเม้า เถ้านั้นบ่ดี เฮาหลานบย้าน เถ้าคร้านคลองบุญ บ่ปุนใจสร้าง ขี้คร้านคลองวัตร บ่ครัดคลองธรรม บ่จำศีลห้า จาฆ่าฝูงสัตว์ ข้อวัตรบ่หา ค่ำมาเว้าห่อ ต้านต่อภรรยา ในห้องเคหัง เถ้านั้นย้านสัง เถ้านั้นย้านแมว ปละเปิงไว้เปล่า บ่เล่าภาวนา สอนลูกสอนหลาน ตัวผมขาวหงอก เป็นเถ้านอกฮั้ว, ลี้อยู่นำสวน เถ้านั้นบ่ดี ฟังเสียดายดอก เถ้านั้นบ่ชอบ ฮู้แต่โลภาอำเอาของเพิ่น ญาดไฮ่ชิงนา ญาดฮั้วชิงสวน เถ้านั้นบ่ดี, ฮู้แต่มักได้ ขี้ไฮ้ผญา บ่กรุณา ฝูงคนขมวด เถ้านั้นบ่ชอบ เถ้าบ่ประกอบ ครองวัตรสิบประการ เฮาหลานบ่ย้าน เถ้านั้นขี้คร้าน ครองพระกษัตริย์ บ่บัวระบัติ ฮีตบ้านครองเมือง ตูหลานแค้นเคือง เอาคำไปเว้า เว้าต่อคำใด บ่ปากบ่จา บ่เว้าบ่วา มีคำโกรธกล้า อ้างแต่โทสา จัดหาสุรา มากินกับเข้า คำเว้าบ่มี ผีปองเป็นบาป ใจบ่โสภาพ เห็นแต่เงินคำ บ่จำนักปราชญ์ เถ้าบ่ฉลาด ฮู้ฮีตครองขุน ปุนหาแต่ได้ คองถ้าว่าความ เถ้านั้นบ่ดี ตกอะเวจี กองไฟหม้อใหญ่ ลงไปหมกไหม้ อยู่นั้นแสนกัปป์ ดูฮ้ายดีหลี เถ้ามีสมบัติ แพงไว้ในถง บ่จงใจสร้าง อ้างแต่ว่ามี บ่ห่อนทานไป เป็นตายแต่เว้า ใจเถ้าบ่นำ จำแต่ลูกหลาน ขนขวายมาให้ ครันได้แล้วตาเถ้าว่าดี มีใจมักได้ หาไว้ให้เมีย เหนียๆหน่ำๆ คืนค่ำราตรี อิตถีสังโยค อาโภคกามคุณ บ่ปุนครองวัตร บ่บัวระบัติ พระสงฆ์บิณฑบาต เห็นแล้วบ่ปาก ลี้อยู่ในเฮือน ​บ่เตือนเฮือนอื่น ให้เพิ่นโมทนา ศรัทธาบ่กว้าง บ่สร้างครองบุญ แม่นเป็นขุนบ่ยำฮีตบ้าน เถ้านั้นบ่ดี ตกอะเวจี พันปีบ่มั้ว เป็นบาปฮ้ายกลั้วหมู่ปาปัง ทุกขังบ่ขาด พระบาทเหนือหัว พุทโธองค์แก้ว พระสั่งแล้วให้จื่อจำเอา เนอเจ้าปู่เอย ฯ

๏ อันฮีตครองเป็นของผู่เถ้า หลานจักเว้าเมือหน้าต่อไป หลานจังไฮแต่งกาพย์สอนปู่ ฟังถี่แท้คือแม่นคำหลาน ปู่ใจบานชื่นชมคีค้อย เจ้าหลานน้อยยาช้าว่าไป ปู่เต็มใจอยากฟังซู่มื้อ ปู่บ่ดื้อหลานน้อยจงสอน หลานออนซอนปู่วอนจีไจ้ หลานคึดได้ติดต่อเป็นกลอน เป็นคำสอนสืบไปภายหน้าฯ มีดน้อยๆฟันเข้าก็บ่นับ ผู่เถ้ากล่าวคำหาญก็บ่นับ ปูมหลวงบอกยาป้างก็บ่นับ แม่ฮ้างบอกยาเสน่ห์ก็บ่นับ คนโลเลสั่งสอนความฮู้ก็บ่นับ คนหลบหลู้ชี้บอกทางคุณ ก็บ่นับ คนเป็นขุนชี้บอกทางค้าก็บ่นับ คนเป็นข้าชี้ช่องหาเงิน ก็บ่นับ คนมั่งมีกินทานบ่ได้ ก็บ่นับ คนขี้ไฮ้อวดอ้างมั่งมี ก็บ่นับ คนเป็นชีหาเงินฮับจ้าง ก็บ่นับ คนมักอ้างย้องแต่ตัวดี ก็บ่นับ เป็นอาจารย์หากินแต่เหล้า ก็บ่นับ เป็นผู่เถ้าความฮู้บ่ถาม ก็บ่นับ เป็นสมภารลูกวัดบ่ย้าน ก็บ่นับ เป็นพ่อบ้านปากบ่เป็นธรรม ก็บ่นับ เป็นหมอลำหาคนฟังบ่ได้ ก็บ่นับ ความฮู้มากการบาปบ่ยำ ก็บ่นับ คนเฮียนธรรมอวดแต่ความเว้า ก็บ่นับ คนผู่เถ้าขาดเมตตาจิต ก็บ่นับ คนเป็นมิตรต่อหน้าว่าดี ลงเฮือนหนีนินทาส่งให้ ก็บ่นับ คนอยู่ใกล้ส่อเสียดชังกัน ก็บ่นับ คนนินทาเตียนขวัญชาวบ้าน ก็บ่นับ คนขี้ย้านพาหมู่ตกใจ ก็บ่นับ คนจังไฮพ่อแม่บ่เลี้ยง ก็บ่นับ คนปากเกลี้ยงย้องแต่โตเอง ก็บ่นับ ​คนนักเลงพาเมียทุกข์ไฮ้ ก็บ่นับ คนมักได้ขี้คร้านทำงาน ก็บ่นับ คนเป็นกวานข่มเห็งชาวบ้าน ก็บ่นับ คนขี้คร้านหาฮีตครองธรรม ก็บ่นับ คนบ่ยำพระสังฆเจ้า ก็บ่นับ คนมักเว้าข่มเพิ่นยอโต ก็บ่นับ คนโทโสอวดตนเก่งกล้า ก็บ่นับ คนเป็นบ้าขนบาปใส่หัว ก็บ่นับ คนขี้ตั๋วะหาศีลบ่ได้ ก็บ่นับ เถ้าแก่แล้วหลงโลภเมียสาว ก็บ่นับ เถ้าหัวขาวมักเฝือนหาชู้ ก็บ่นับ เถ้าสู้หลู้นอนส้วมนำเมีย ก็บ่นับ เถ้าซำเซียนำสาวส่ำน้อย ก็บ่นับ เถ้ามักป้อยเอิ้นห่าเอิ้นหูง ก็บ่นับ เถ้าหัวสูงศีลทานบ่สร้าง ก็บ่นับ เถ้าฮ้างบ้านหาฮ่างหามี ก็บ่นับ เถ้าอปรีย์ฆ่าสัตว์กินเหล้า ก็บ่นับ เถ้าคางว้ำตึกซ้อนตึกแห ก็บ่นับ เถ้าแตแซวางหลานบ่ได้ ก็บ่นับ เถ้าคนใบ้ฮักเพิ่นชังโต ก็บ่นับ เถ้าโมโหความตายบ่ฮู้ ก็บ่นับ เถ้าอุดอู้หาสร้างแต่เวร ก็บ่นับ เถ้าทำเข็ญสอนแต่คนอื่น ก็บ่นับ เถ้าย้านลื่นการไฮ่การสวน ก็บ่นับ เถ้าชักชวนลูกหลานไปค้า ก็บ่นับ เถ้าเก่งกล้าศีลห้าบ่มี ก็บ่นับ เถ้าบ่ดีวันศีลเข้าป่า ก็บ่นับ เถ้าใจกล้าฮักแต่ลูกหลาน ก็บ่นับ เถ้าใจมารบุญโตบ่เว้า ก็บ่นับ เถ้าเค้าเม้านั่งเฝ้าแต่เฮือน ก็บ่นับ เถ้าบิดเบือนฟังธรรมบ่ได้ ก็บ่นับ เถ้าเห็นใกล้ภายหน้าบ่เหลียว ก็บ่นับ เถ้าคันเคียวสามซาวว่าหนุ่ม ก็บ่นับ ของหมู่นี้คนเถ้าอย่าทำ หลานบ่ยำเหตุเถ้าผิดฮีต ฮีตผู่เถ้ามีแท้บ่หลาย อธิบายหลานจำจื่อได้ ให้ผู่เถ้าชวนลูกชวนหลาน ชวนกินทานทำบุญอย่าคร้าน ชวนลูกบ้านใส่บาตรซู่วัน ชวนลูกหลานฟังธรรมอย่าขาด ให้ฉลาดหนแห่งทางขุน ใจเป็นบุญเมตตาแผ่กว้าง อย่าอวดอ้างย้องว่าตัวดี ผู่กระดัดยังมีบ่ไฮ้ ผู่กระด้อมีมากเหลือหลาย คนทัง​เมืองเหลือหลายภายมาก คำฮู้นี้บ่สุดกับใผ หลานซิไขเป็นคำบ่เบี่ยง ยังเที่ยงแท้ตั้งแต่นิพพาน ของกินทานหามาอย่าขาด บ่ประมาทในแก้วทังสาม หมั่นไต่ถามการบุญบ่คร้าน เถ้าฮากบ้านศีลห้าบ่ไล เถ้าใจใสสัตว์เป็นบ่ฆ่า เถ้าบ่บ้าลักสิ่งของใผ ตามวิสัยเมียเพิ่นเถ้าเว้น บ่กล่าวเหล้นคำหล่ายคำพราง เถ้าฮู้ทางสุราบ่เสพ เถ้าฮู้ฮีตบ่จ่ายเงินแดง เถ้าฮู้ครองบ่แปลงเงินด้วง เถ้าใจกว้างบ่เห็นแก่มี เถ้าใจดียำคำปากเว้า เถ้าโสภาพเตือนลูกเตือนหลาน ให้กินทานถือศีลตักบาตร เถ้าฉลาดเข้าวัดฟังธรรม เห็นพระสงฆ์ยอมือนบไหว้ เถ้าฮู้ฮีตบ่ให้ฮีตหมอง เถ้าฮู้ครองบ่ให้ครองเศร้า ตามหลานเว้ามาแล้วแม่นครอง หลานผีปองนบยำปานแก้ว หลานฮู้แล้วขาบไหว้บูชา ขอสัมมาว่าตาว่าปู่ บ่ลบหลู่ยกไว้เทิงหัว หลานบ่ตั๋วะนบหาซู่มื้อ หลานบ่ดื้อยกให้เป็นครู หลานอี่ดูแต่คนภายหน้า ใจหยาบช้าจนเถ้าจนตาย บาทลาวตายคนเดียวเค้าเม้า หาผู่เว้านำก้นบ่มี อะเวจีเป็นเฮือนบ่พ้น เหตุโลภล้นใจหยาบสามานย์ เฮาผู่หลานเกิดมาภายซ้อย ยังหนุ่มน้อยความฮู้บ่หลาย เห็นมีในธรรมของพระเจ้า เถ้าเก่าเว้าปางนั้นสืบมา ศาสนาล่วงไปภายหน้า มาฮอดเท้าศักราชสองพัน ครองพระสงฆ์ยังคงทัดเที่ยง บ่เบี่ยงถ้อยตั้งต่อนิพพาน ฝูงคนมารเกิดมาผ่าท่อง ท่องหนึ่งนั้นมีแต่คนบุญ ใผเป็นขุนมีใจฉลาด พระบาทเจ้าองค์อยู่เสวยเมือง คำแค้นเคืองมีใจฮักไพร่ เขาฝูงนั้นยังมากหนักหนา ในโลกาเงินคำบ่ไฮ้ ใต้ลุ่มฟ้าสุขล้วนซู่เมือง คำแค้นเคือง​บ่มีสักหยาด พระบาทไท้ไว้เทศนา ศาสนาล่วงกลายไปหน้า น้อยบ่ช้ามาฮอดสามพัน ฝูงคนบุญเกิดมามีน้อย คนบาปนั้นมีมากหลวงหลาย ทังญิงชายดั่งเดียวกันนั้น ใจเขาสั้นกริ้วโกรธโกรา เทวดาลงมาจากฟ้า นับอ่านได้ศูนย์แปดหมื่นปลาย ลงมายายฮักเยี้ยมย่อ มาสับส่อแจ้งเยื่องฝูงคน มาบันดลฝูงคนในโลก ให้โลภเลี้ยวปิ่นแปร้ไปมา ทังเสนาขุนกวานน้อยใหญ่ ทังข้าไพร่ฝูงหมู่ชาวเมือง ทังผ้าเหลืองดาบสนักบวช ใจซวดพ้นละฮีตละครอง เทวีฮองกษัตริย์เจ้าฟ้า ใจเก่งกล้าทำบาปทุกคน ใผใจบุญยังเกิดทุกข์ไฮ้ ใผทำบาปบังเกิดมั่งมี เป็นเศรษฐีเงินคำบ่ไฮ้ ได้ข้อยข้าช้างม้ามากหลาย ทังญิงชายดั่งเดียวกันนั้น ไผเป็นขุนใจบุญนักปราชญ์ ใจฉลาดตั้งแต่เวลา เทวดาฝูงมารมีน้อย ตายจากชาติขึ้นสู่สวรรค์ ทังอินตาโมทนาพร่ำพร้อม มานั่งล้อมนางฟ้าหมื่นคน อุปชนฝูงเขาทำบาป ตายจากชาติไปสู่อะเวจี ในแสนปีทุกข์อยู่บ่แล้ว พระแก่นแก้วตนชื่อเมตไตรย ลงมาตรัสโผดคนในโลก พระบ่โผดเขาได้ดีหลี หลานบ่มีมัวเมาทำบาป เกิดชาตินี้เวรหากจำเป็น เวรแต่หลังมาทันชาตินี้ อดอยู่หนี้นำหมู่คนมาร ใจเฮาหลานยังคงทัดเที่ยง ใจเที่ยงแท้ตั้งต่อนิพพาน หลานเป็นขุนทำใจแผ่กว้าง บ่อวดอ้างเว้าว่าไผดี ในขันตีหลานเพียรเอาได้ คึดซอกไซ้ศีลห้าบ่ไล ในสถานมิจฉาจารเป็นบาป หลานผาบแพ้ฝูงหมู่ตัณหา ทังสุรามุสาตั๋วะหล่าย อทินนาฝูงใดเป็นบาป หลานหลีกได้ฝูงนั้นซู่อัน อัศจรรย์แต่การเจ้าฟ้า ข้าไพร่น้อยการเจ้าแฮ่งหลาย ฝูงคนดาย​กับการเจ้าฟ้า น้อยบ่ช้าจักฆ่าจักตี ฝูงนายเขาปากดีบ่ได้ คึดถี่แท้ฝูงหมู่ทำการ น้อยบ่นานจักมาเซาฮั้ง กั้งบ่ได้จักหมู่จักคน ฝูงคนมีทาสีสินไถ่ ยังใคร่ได้เอาเวียกการตน อุปชนเขาได้เป็นใหญ่ ฝูงหมู่ไพร่เขาได้เป็นกวาน งัวควายแพงกว่าช้างกว่าม้า ข้าค่าแพงกว่าบัวกว่านาง คนสามานย์มักฮู้ปากเกลี้ยง พระบาทเลี้ยงเขาไว้ว่าดี ฝูงคนมีเป็นใจนักปราชญ์ ใจฉลาดฮู้ฮีตครองเมือง พระบุญเฮืองบ่มีปากเว้า ฝูงคนเถ้าท่านบ่กูร์ณา ฝูงโกธาเป็นใจสาโหด พระโผดเลี้ยงเขานั้นซู่คน อุปชนฝูงมารข่มได้ พระแก่นไท้ยังว่าเขาดี ชีหลวงตาได้เป็นเจ้าวัด ครองบ่ครัดม้างฮีตครองธรรม คนพาลาทำกรรมในเขต พระเทศน์ไว้ภายซ้อยศาสนา หลานจึงหาจื่อจำเอาไว้ สอนแก่นไท้เจ้าปู่ภายลุน ใผเป็นขุนฮ่ำเพิงให้ฮอด ใผคึดซอดแม่นยอดครองบุญ ศาสนาล่วงกลายไปหน้า น้อยบ่ช้าฮอดสี่พันปลาย ฝูงพระสงฆ์คนดีมีน้อย คนถ่อยนั้นมีแท้มากหลาย ฝูงญิงชายเกิดมาปางนั้น อายุสั้นจริงแท้อี่หลี ญิงสิบปีเอาชายนอนซ้อน เป็นเหตุญ้อนมารหากบันดล ฝูงคนชายเกิดมาแก่กล้า ตั้งแต่ฆ่าตั้งแต่ฟันกัน ฝูงพระสงฆ์องค์เป็นนักบวช ใจซวดพ้นปิ่นแปร้ไปมา ทังเสนาว่าเป็นนักปราชญ์ คึดฉลาดม้างฮีตครองเมือง พระบุญเฮืององค์เป็นเจ้าฟ้า ใจโกรธกล้าตั้งแต่เลวกัน เวรนำทันตัณหาแก่กล้า หลานกับป้าปางนั้นบ่อาย ฝูงแม่นายเอาหลานนอนซ้อน เป็นเหตุฮ้อมปางนั้นบ่งาม ฝูงชายฮามมีใจชูเอื้อย อ้ายกับน้องนอนส้วมฮ่วมกัน ศาสนาล่วงกลายไปหน้า ตราบต่อเท้าเข้าเขตห้าพัน ​พระเมตไตรยลงมาผายโผด คนปางนั้นตั้งอยู่ในธรรม กษัตราบ่ทำใจบาป พระผาบแพ้มารฮ้ายอ่อนโยม โสมณาบ่ดีมีน้อย ตนถ่อยนั้นยักษ์ฆ่ากินเสีย ใผเป็นเพียเกิดมาฮ่วมเจ้า บุญแต่เค้าปางก่อนนำมา ในโลกาคนเฮาบ่ฮ้าย กาพย์อันนี้แม่นนักปราชญ์หา “แก้วดวงตา” อยู่เมืองล้านช้าง หากาพย์ไว้สอนน้อยลูกหลาน เอิ้นคำขานว่า “หลานสอนปู่” เป็นฮ่อมฮู้คนอยู่ภายลุน เป็นขุนกวานสืบเมือภายหน้า บ่ฮู้หล้าใผเกิดลุนหลัง บุญใผยังหากได้เป็นใหญ่ ให้ฮักไพร่ฝูงหมู่วงศา ฮักลุงตาอาอาวพี่น้อง ให้ค่อยน้อมหาเจ้าบัณฑิต อย่าให้ผิดฝูงคนนักปราชญ์ อย่าปากกล้าข่มท่านยอโต ลูกหลานกูบุญไผแก่กล้า เมือภายหน้าให้ค่อยจำเอา ยากปานนี้อย่าว่ายากหลาย ยากแต่อธิบายสนธิ์นามจ่ายไปเมือหน้า ยากถ้วนหน้าบ่ท่อในครอง ใผช่างปองใจเพียรจิ่งได้ ใผขี้คร้านบุญเจ้าเสื่อมลง เฮาประสงค์สอนคนภายซ้อย ความฮู้น้อยแก้กาพย์คำหา “แก้วดวงตา” ลาวเป็นครูเค้า เฮาจิ่งเว้าหาตื่มหาแถม หาส้อมแซมคำผิดคำถึก คำลึกล้นเฮาเว้นบ่เขียน เฮาจักเพียรลงพิมพ์ไว้อ่าน เฮาเป็นท่านเมืองนอกเมืองใน มีใจใสศรัทธาแผ่กว้าง คึดฮอดเจ้าคนต้นแต่งกลอน เป็นคำสอนถึกครองเฮาฮู้ เฮาจึงสู้อดหลับอดนอน แก้กาพย์กลอนลงพิมพ์เป็นแบบ ใผพบพ้อบุญสร้างก่อนมา โยติกาบั้นคำหลานสอนปู่ แล้วท่อนี้ถวายไว้ที่ควร ฯ

“จบกาพย์หลานสอนปู่เท่านั้น”