“กาพย์ปู่สอนหลาน”

​๏ นโมนมา วันทาขาบไหว้ ยอดไท้นาโถ ภิญโญปางก่อน เห็นบ่อนนิทาน ขอวานวอนไหว ขอได้ปัญญา เมตตาแผ่กว้าง เหมือนสร้างสำเภา เอาไปขี่ข้าม น้ำใหญ่คงคา เภตรายาวย่าน ข้ามผ่านสมุทร สุดขอบชมพู อี่ดูเมืองโลก เห็นคนทุกข์โศก ไปด้วยโมหา โลภามักมาก อยากได้แวนหลาย อยากใหญ่กว่าเพื่อน อยากเลื่อนข่มเห็ง เต็งคนผู่น้อย ภายซ้อยส้วยฮอม ผู่ข้าซอมเห็น มีใจอี่ดู อุสูภายหน้า ผู่ข้าชื่อว่า “พุทธโฆษา” อาจารย์นักปราชญ์ ฉลาดเห็นครอง หม่นหมองภายหน้า จึ่งกล่าวกาพย์กล้า ไว้ถ้าสอนหลาน นิทานบ้านนอก ต้านบอกคัมภีร์ ทีฆนิกาย บอกหลายนิเทศ ในเขตสงสาร ฝูงลูกหลานจื่อจำเอาไว้ ใผจื่อได้เมือหน้าย่อมยืน หลัวและฟืนอย่าเอาฮองนั่ง เชื้อนั่งต่ำอย่าได้นั่งสูง เชื้อลุงตาให้ยำปานแก้ว ปู่สั่งแล้วหลานหล้าจื่อจำ ทำเป็นขุนให้มีใจกว้าง อย่าอวดอ้างความฮู้บ่ถาม ความใดงามถามขุนผู่ฮู้ มักเหล้นชู้ให้ถามดอมเมีย มักเป็นเพียให้ถามพี่น้อง ใจใสส่องกันแล้วจิ่งไป ไม้ลำเดียวล้อมฮั้วบ่ไขว่ ไพร่บ่พร้อมแปลงบ้านบ่เป็น เพิ่นเห็นโตอย่าอำเชิงไว้ ​บาทโทษต้องมันปลิ้นใส่โต ใจพาโลอย่าหามาเปรียบ อยาเทียบแท้ฝูงนี้บ่ดี ข้าลักหนีอย่าเอาหลายเทื่อ ง้วนกินเบื่ออย่าไว้ในเฮือน คนใจเบือนอย่าเป็นพี่น้อง มันจักเป็นล้องค้อง คือเกี่ยวสองคม น้ำเต็มไหมอดไฟบ่ได้, เพิ่นนั่งไห้โตอย่านั่งหัว การจำตัวหาใผบ่ได้ ฝูงเพื่อนใกล้เขาบ่มีกลัว เมียกับผัวอย่าทำใจเชื่อ บาทลางเทื่อมันเบื่อใจชัง ความโมหังมันมาแล่นต้อง พี่และน้องบ่แม่นใจเดียว เพิ่นเทียวหาอย่าได้เขียวค่ำ ไปทางต่ำในป่าดงหลวง เขาควายโทนอย่าเฮ็ดด้ามพร้า ทังสาดคล้าอย่าได้ปูเฮือน คนใจเบือนอย่าเอาเป็นมิตร ทุจริตมีสี่สามอัน อัศจรรย์ปัญญาถ้วนหน้า ครันฟันขวานให้เหลียวเบิ่งฟ้า ปู่เนอหลานเอย ครันยงหน้าเหลียวเบิ่งปลายปืน ปู่เนอหลานเอย เถิงศาลาอย่าจาเมียท่าน ความฮู้น้อยอย่าผ่านครองเมือง ผัวเพิ่นยังอย่าขันเป็นชู้ ใผขันสู้ลงสู่อบาย ตายเกิดมาเป็นเวรบ่แล้ว ปู่สั่งแล้วหลานหล้าจือจำ ทำอันใดใส่ใจอันนั้น ชู้เขี่ยข้างพันชั้นอย่าเหลียว เทียวทางไกลเหลียวหลังเหลียวหน้า คิดซู่ซั้นดีแล้วจึ่งนอน หัวเฮียงหมอนอย่าวอนหาชู้ คิดฮุ่งฮู้คำปู่สั่งสอน นอนยามหนาวกอดสาวเพิงเกียด เพิ่นเคียดแล้วอย่าได้กล่าวใญ ไฟลามลุกอย่าเอาฝอยมาอ่อย ช้างเพิ่นย้อยให้หลีกแต่ไกล เสียงสะไนดังกว่าเสียงฆ้อง คิดบ่ถ่องให้หมั่นเพียรถาม ความมัวหมองอย่าถามผู่เคียด กบเขียดฮ้องต้องหัวใจงู สาวชูชายเสียดายแต่ต้าง เห็นแม่ฮ้างเขาจิ่งถามหา ความไกลตาให้ฟังดูถี่ ​คิดพุ้นพี้บ่แม่นความเดียว เทียวสงสารมันเวียนวงคอบ ฮอกไต่ไม้ลิงเต้นไต่ขอน จอนฟอนไต่ฮั้วหมีเหม้นบ่ตีง, ลิงโตนหนีชะนีฮ่ำฮ้อง เตาะต่อยต้องหนีขึ้นเมือภู ของศัตรูให้ดูปานแก้ว ความหมู่นี้แล้วด้วยปัญญา ฮักเมียโตให้ฮักลุงตา ฮักนาโตให้ฮักพ่อบ้าน ใกล้หัวล้านอย่าด่านกกะชุม เพิ่นหุมโตอย่าโงทางต่าง ย่างกลางบ้านอย่าคาดเครื่องหลาย กรายพระสงฆ์ยอมือนบไหว้ เคี้ยวหมากแล้วเอานวดมาสี ได้เมียผู่ดีปานแก้วคูณล่าง ได้เมียผู่ช่างปานแก้วคูณเฮือน ได้เมียผู่บิดเบือนปากกุมหมูในคอก ได้เมียผู่ฝอกปานแก่ไม้ทางปลาย เป็นคนชายอย่าสู้ขายโข่ย อย่าได้เฮ็ดโจดโลด ดั่งข้าขายโฉม อย่าได้เฮ็ดโลงโหงเสมอคนผีบ้า อย่าได้เฮ็ดงั้วเงี้ยเสมอข้าหลงทาง เถิงยามค่ำอย่านั่งหนทาง เดิ์กกลางคืนอย่าสู้เที่ยวบ้าน เข้าเถื่อนกว้างเลี้ยงหมู่หมูหมา ตกหมู่ขุนช่อยขุนเกือม้า ตกหมู่ข้าช่อยข้าพายโซน ตกหมู่โจรช่อยหามไหเหล้า ปู่เนอหลานเอย เป็นคนเปรียบนกเจ่างอยหนอง อย่าปุนปองนกยางขาวล้วน บาทแก่ถ้วนมันบ่มีเลิ์ง เป็นคนชายฮ่ำเพิงให้ถ่อง เป็นดั่งจ้องหุบแล้วแดดมา เป็นคนในโลกาอย่าเทียมต้นเดื่อ มีหมากเฮื่ออยู่ที่แคมชล มันมีผลสุกแดงเฮืองเฮื่อ บ่หาเมื่อมันบ่หายาม คนเทียวทางเห็นไกลยินอยาก บายใส่ปากมันบ่มีหวาน ส้มบ่หวานคะชามเฮืองเฮื่อ หมากเดื่อนั้นดูอาดดกหนา แมงมี่มาเกิดในเหลือล้น สุกแต่ต้นเถิงเท้าฮอดปลาย เป็นคนชายฮ่ำเพิ่งให้ถี่ อย่าได้เฮ็ดสั้นๆจำจั้นบ่ดี อันบ่ดีมีสามสี่ห้า, มีเฮือนบ่อมีฝานั้น ก็บ่ดีหนึ่ง มีนาบ่มีฮ่อง นั้น​ก็บ่ดีหนึ่ง มีปล่องบ่มีฝาอัด นั้น ก็บ่ดีหนึ่ง วัดบ่มีสงฆ์ นั้นก็บ่ดีหนึ่ง มีถงบ่มีบ่อนห้อย นั้นก็บ่ดีหนึ่ง แคนดวงเดียวหมอลำพอฮ้อย นั้นก็บ่ดีหนึ่ง ข้อยผู่เดียวเจ้าเฮือนสิบคน, นั้นก็บ่ดีหนึ่ง เฮือลำเดียวไปไสเหมิ์ดบ้าน นั้นก็บ่ดีหนึ่ง ย้านผอกพ้นมาแล่นซูนตอ นั้นก็บ่ดีหนึ่ง เพิ่นบ่ขอโตเหล่ามาให้ บาทให้แล้วค้างอยู่เอิมเญิม นั้นก็บ่ดีหนึ่ง อันถ่อยฮ้ายมีห้าสี่สาม เพิ่นบ่เอิ้นโตหากมาขาน นั้นก็ถ่อยหนึ่ง เพิ่นบ่วานโตหากมาช่อย นั่นก็ถ่อยหนึ่ง เพิ่นบ่ให้โตซ้ำสักเอา นั้นก็ถ่อยหนึ่ง บ่อนโตเซาพาโลขี้ใส่ นั้นก็ถ่อยหนึ่ง ตื่นมื้อเช้าขี้ใส่ทางหลวง นั้นก็ถ่อยหนึ่ง เว้าตึกตวงว่าเพิ่นเป็นฮ้าย, นั้นก็ถ่อยหนึ่ง ย้ายความเว้ายอย้องแต่โต นั้นก็ถ่อยหนึ่ง เว้าโมโหยกโตแหมขึ้น นั้นก็ถ่อยหนึ่ง เว้าซื้นลื้นเฮ็ดหน้าบ่อาย นั้นก็ถ่อยหนึ่ง โตผู่ต่ำเว้าจูงผู่สูง บาทโตจูงมันซ้ำบ่แล่น นั้นก็ถ่อยหนึ่ง โฮมเข้ากันมีสามสี่ห้า ท้าวกำพร้าหลานหล้าสี่ชาย อธิบายคำสอนกูปู่ ให้ฮู้ฮีตครองอยู่ครองกิน หลอนเป็นคนเป็นขุนกับเจ้า เฮือลำน้อยแฮ่งฮั้วแฮ่งเต็ม เกลือใส่ในแฮ่งเค็มแฮ่งจืด ลางเทื่อมืดลางเทื่อส่องแสง น้ำบกแห้งมดได้กินปลา น้ำมากมาปลาได้กินหมด กดเข้าหั้นมีห้าสี่สาม ฝูงนงฮามจื่อจำเมือหน้า เป็นกำพร้าอย่าให้เพิ่นชัง ปลูกเคหังอย่าให้ใกล้กว้าน ปลูกเฮือนฮ้านอย่าใกล้ทางหลวง บ่อนใดขวางอย่าได้ไปต้อง ฮักพี่น้องฝูงหมู่วงศา ฮักลุงตาอาอาวเชื้อโคตร์ เสื้อผ้าห่มอย่าเลิกจากคีง ได้เมียผู่ดีเหมือนสบไถขาง เมียเป็นนางผัวนุ่งผ้าใหม่ นาแฮ่งใหญ่กล้าซ้ำแฮ่งเหลือ ได้เมียบ่ดีเหมือนสบไถเหล็ก เมียปากเก็กๆผัวนุ่งผ้าพ้อย นาแฮ่งน้อยกล้าซ้ำบ่พอ ​ไปขอกินซู่วันเพิ่นเว้า เมียเข้าบ้านหมาเห่าแซวๆ วันหนึ่ง เมียวอนอย่ายิน เฮ็ดกินอย่าคร้าน ครันเข้าบ้านอย่าด้านความอาย เป็นคนชายอย่าสู้คึดใกล้ เป็นบ่อนได้อย่าให้เสียคุณ เพิ่นทำบุญโตอย่าทำบาป ไปอาบน้ำวังใหญ่สีขา สาหัวเสียหายคำโศกเศร้า แล้วจิ่งเว้าคำบุญคำทาน ให้ลูกหลานจื่อจำเอาไว้ ใผผู่ได้ให้เว้าสืบไป เป็นคนในให้เฮี่ยนความฮู้ เฮ็ดสู้หลู้เขาบ่มียำ เฮ็ดซำงำเขาบ่มีย้าน ไปเที่ยวบ้านให้เบิ่งหนทาง คนตาฟางให้หลีกมันก่อน บ่อนผู่ใหญ่อย่าได้ไปแทน เพิ่นหวงแหนอย่าได้ไปต้อง ของพี่น้องอย่าได้ไปขอ บ่อนบ่พอมันฮู้ผิดแผก เว้าแหกบ้านมันบ่มีเฮือง เว้าแหกเมืองมันเป็นสูญเศร้า งามแต่เข้าเฮ็ดนาสองเหมือง แต่ละเมืองมีเจ้าผู่หนึ่ง ล้ำกว่านั้นน้อยผ่อนกันลง เงินเต็มถงอย่าได้อวดอ้าง ผู่เพิ่นกว้างมีมากกว่าโต ใจโมโหพาโลมักมาก ปากไปก่อนมันฮู้เป็นกรรม บ่เฮ็ดนำมันฮู้เป็นบาป บ่ราบพาบเมื่อหน้าเมื่อหลัง เพิ่นชังโตหมั่นเทียวไปเว้า บ้านสูญเศร้ามีเถ้าหลายคน อยู่หลายคนมันดีกว่าน้อย เว้าจ้อยจั้นมันอุ่นมันนัน อยู่นำกันมีคุณพันสิ่ง คุณหนึ่งนั้นข้ามน้ำพายเฮือ คุณหนึ่งนั้นเห็นเสือเอิ้นบอก คุณหนึ่งนั้นจบเพทครูบา คุณหนึ่งนั้นราชายศใหญ่ คุณหนึ่งนั้นได้ไต่หนทาง คุณหนึ่งนั้นได้วางของฝาก คุณหนึ่งนั้นได้ปากยืมของ คุณหนึ่งนั้นผีปองขอไข่ คุณหนึ่งนั้นได้ใช้เบิ่งตา ปู่พญาจาแต่พอเว้า เว้าจ้อยจั้นบอกแต่พอเคียง อันให้เพียงมีคุณพันเศษ ตั้งสังเกตมันยืดยาวไกล ฯลฯ

​ตะโตตั้งจาไปบทใหม่ หลานใหญ่แล้วให้จื่อคำสอน เป็นอาภรณ์นิคมบ้านนอก อยู่ขอกเขตคราวเมื่อคราวคีน คุณเขามีนำกันฮ้อยสิ่ง คุณหนึ่งนั้นฝากช้างกับควาย คุณหนึ่งนั้นไปกรายแวะจอด คุณหนึ่งนั้นฮอดแล้วค่ำนอน คุณหนึ่งนั้นไปวอนขอเข้า คุณหนึ่งนั้นไปเว้าขอเกลือ คุณหนึ่งนั้นยืมเฮือข้ามน้ำ คุณหนึ่งนั้นยืมซ้ำทังพาย บาทโตกรายเป็นทางหลายเส้น เว้นบ่ได้ซ้ำเหล่าคืนถาม เป็นความงามบอกทางให้ซื่อ จื่อได้แล้วจิ่งได้ไต่ไป ตามวิสัยภายโตไปหน้า ท้าวกำพร้าหลานหล้าสี่ชาย อธิบายปู่สอนสั่งไว้ คึดซอกไซ้จิ่งได้จิ่งเห็น ตาวันเย็นตกต่ำมาแล้ว ตาวันค่ำให้เจ้าไหว้วอน ดอกไม้ซอนเทียนตามติดไต้ นบนอบไหว้กกไม้เทิงหัว นบฮอดตัวอินทร์พรหมอยู่ฟ้า เทพยดาหย่อมหญ้าภูเขา ทังฮ่มเงาบ่อนโตเซาอยู่ นับให้คู่นางธรณี คุณเพิ่นมีอนันต์เหลือล้น ขอให้พ้นภาวะโภยภัย สัตว์โตใดหากมาเทียวท่อง ไว้ในห้องนางธรณี ฝากอินทรีย์ปละไว้ม้มฮุ่ง ตื่นฮุ่งเช้าหุงเข้าหุงปลา เอาบูชานบหาคุณแก้ว บูชาแล้วจิ่งพร้อมกันกิน เมื่อจักไปให้ยอมือไหว้ ลาฮ่มไม้นางธรณี ขอให้มีฤทธีแก่กล้า เป็นดั่งพร้าเข่นใหม่คมบาง ไปตามทางตาเหลียวแนวป่า เหลียวไปคว่าครบบ่อนของกิน เกิดเทิงดินเห็ดอาวดอกหว้าน ไปเถิงบ้านให้ฮ้องให้ขอ ให้ยอมือขึ้นมาเถิงคิ้ว เห็นเพิ่นหิ้วแม่นสิ่งของกิน เพิ่นอยู่ดินให้เจ้านั่งเว้า แม่นผู่เถ้าคนบุญนักปราชญ์ ผู่ฉลาดเพิ่นให้ทานหลาย ผู่อินังคนตายให้น้อย เจ้าอย่าค้อยแคงปากแคงใจ ขอไป​ไกลจักได้ไปหน้า พบบาทหล้าแม่นคนญิงสาว สมพอภาวเพียงโตเอิ้นน้อง อยู่ในห้องแก่พอประมาณ ให้หลานเอิ้นแม่เถ้าหัวนาย พบคนชายหัวขาวผมหงอก ปู่บอกไว้ให้เอิ้นหัวตา พบพญาให้ว่าจอมเจ้า ขอทานเข้าไปใส่แลงงาย เห็นคนชายหิ้วกลายอย่าช้า เห็นเมือหน้าขอขบนบกิน อย่าถวิลลักหลอนเพื่อนขู่ ไปฮอดหมู่ให้สู่กันกิน อย่านินทาติเตียนวิวาท อย่าองอาจประมาทคนชาย มันหากกายเหมือนโตทุกบ่อน อย่าผ่อนซ้ำถือต่ำฮอลง ชายประจงบุญหลายเหลือมาก บ่อยากปากเหมือนเจ้าเตเมย์ คนสัพเพย้านมาฟูมเฟื้อ เพิ่นหากเฮื้อเห็นหม้อนะฮก ย้านคนตกอนันต์เหลือล้น ย้านปากพ้นยอเพิ่นยอโต อุปะโสอุปะไสยไว้ก่อน ปู่ซิเว้าบั้นบ่อนมันฮอม ให้เจ้าซอมสัตว์งูยาวยิ่ง บ่มีติ่งมือตีนบ่มี คัวคีไปมันไวปานม้า ปูไปค้ามันบ่มีหัว มีแต่ตัวแบนตีนไปได้ นกจับไม้แม่ไก่แม่กา นมบ่มีเลี้ยงลูกยังใหญ่ สัตว์โตใดบ่มีกระดูก เอาใญผูกเป็นยุ้งห่อโต โพธิสัตว์เกิดมาปางก่อน บ่ห่อนอ้างอวดเว้ายอสูง บุญหากจูงไปหาจิ่งได้ ตั้งเที่ยงไว้มีศีลสี่ตัว บ่ฆ่าสัตว์มากินกับเข้า ของมีเจ้าบ่ได้ข่มเห็ง เมียของเขาบ่ได้จับต้อง บ่เกี่ยวข้องคำหล่ายตั๋วะพราง ศีลสี่ตัวอันนี้เป็นเค้า ปู่ซิเว้าชักออกในธรรม ให้ลูกหลานจื่อไว้ในอก หม้อนะฮกมันอยู่ในใจ หม้อไฟแดงมันอยู่ในปาก หม้อทุกข์ยากมันอยู่ในมือ ไผบ่ถือปู่สอนสั่งไว้ ไผบ่ได้กาพย์ปู่สอนหลาน ย้านแต่เป็นนิทานหมาลาปางก่อน, เขาเก็บได้​ลูกอ่อนพังพอน เอามาสอนในเฮือนปากเกลี้ยง เขาเลี้ยงไว้ชาลูกคีงตน สองผัวเมียเดินไพรป่ากว้าง ปละลูกค้างในอู่ดอมพอน งูเห่าหลอนขึ้นมาขบตอด พิษพุ่งซอดหัวลวดเลยตาย พังพอนเห็นภายลุนขบได้ คาบไปไว้ต่อหน้าคีไฟ สองผัวเมียเดินไพรมาฮอด พอนแล่นสอดเกี้ยวแค่งเกี้ยวขา โลหิตาแดงไหลเหลือปาก ลูกอ่อนน้อยตายซากพิษงู เขาคิดดูพังพอนขบลูก จับผูกได้ลวดฆ่าพอนตาย ความฉิบหายภายโตสองเหล่า แล้วจึ่งเห็นเห่าห้อมตายขอกคีไฟ กินแหนงใจเสียพอนทังลูก ความอันนี้มาผูกสงสาร ให้ลูกหลานจื่อจำดีมาก ภาคหนึ่งนั้นเป็นดั่งมดแดง แญงไปไวขอบด้งเวียนฮอบ มันหากคอบของเก่าเลิ์ง ๆ เถิงปีเดือนวันยามเมื่อคอบ ตาวันหลอบตกต่ำพอแลง หาของแพงอาหารกับเข้า พากันเต้ากินเข้าแลงเสีย อย่าซำเซียไปหาการเหล้น กินเข้าแล้วหาเวียกหาการ หลานผู่ญิงหาไหมหูกฝ้าย หลานผู่ชายจักตอกเหลาหวาย อันเป็นสายฝั้นเชือกฝั้นปอ อย่าออแอซอแซปากเว้า ฝาเฮือนเจ้ามันอยู่บังตา เหลียวไปมาเดือนดำค่ำมืด ปักตูฮั้วอย่าปืดอย่าไข ยอโคนคัดใส่ไลตอกหลิ้ม ย้านคนถิ้มไฟใส่หลังเฮือน ฝาปักตูในเฮือนอัดแจบ อย่างับแงบปล่องเยี้ยมปล่องลม เอาไลกลมคัดเสียให้หมั้น เว้าจำจั้นมันถืกซู่คน เว้าจำจนมันเถิงซู่หน้า พบบาทหล้าโตเว้าทานขวัญ เขายืนชันฟังเอาให้ได้ พระบาทไท้บ้านใหญ่เมืองหลวง คนทังปวงไปโฮมเป่าเจ้า เสนาเค้าเมืองแสนเมืองจันทร์ ใจเข้มขันพะลันเป็นแก่ ความแผ่เท้าโฮมอาชโฮมญา ​แต่งแปลงตาเสนาหลายพวก พวกหนึ่งไว้จอบด้านกลางเว็น พวกหนึ่งไว้ตะเวนกลางคืน พวกหนึ่งไว้ไปยืนใต้ล่าง ฟังเสียงต่างระหัสติตน เจ้าเป็นคนให้มีใจกว้าง เอาหูห้างฟังบ้านฟังเมือง แสงไฟเฮืองกะบองอย่าขาด เฮ็ดเสียงอาดอะฮืออะแฮม คนไปแนมคนเห็นเขาย้าน คนเที่ยวบ้านเขาย้ายแล่นหนี เข้าไปเฮือนนอนมิดนอนมี่ ฟังเสียงปี่เสียงแคนอูดเอ้า พระบาทเจ้าเพิ่นเสพบรรนอน เดิกออนซอนพอนอนอยู่แล้ว เจ้ากวาดแผ้วเมี้ยนพร้าหลาไน บ่อนคีไฟอย่าให้มันฮก กวาดเถ่าปกด้นไฟปละไว้ บายถ้วยได้ตักเข้าหม่าลง ให้เจ้าว่ามมะมูนขึ้นอิ่มล้นเหลืองาย เป็นคนชายให้เฮียนเอาไว้ ปู่หากได้นำเจ้าเศรษฐี สมบัติมีเงินคำนับโกฎิ์ โซดบอกให้หลานแก้วจื่อเอา เข้าไปนอนให้ยอมือนบ จบเพทว่า พุทธัง ธัมมัง สังฆัง นั้นแม่นแก้วทังสาม ผู่เพิ่นงามอินทร์พรหมอยู่ฟ้า ทังลุ่มหล้านางธรณี ขออย่ามีโภยภัยมาต้อง นอนในห้องสวัสะดี มีสาดหมอนหัวซอนลงแล้ว ตาหน่วยแก้วปิ่นขึ้นเมืองเทิง คึดฮ่ำเพิงบ่อนสร้างบ่อนแปลง สมพอแฮงพอโตเฮ็ดได้ คึดซอกไซ้จึ่งให้หลับไป เทพะดาตนใสวิเศษ จบเพทหน้าสี่องค์ลงมา ฮักษาทวารเอาลมซ่อนไว้ ย้านใจขาดหิวไปวอยๆ พลอยฮักษาในขันธ์ทังห้า ผ้าทิพย์อ่อนจุบบ่อนหัวใจ ภายในโตหลับไปสอดๆ หลับไปฮอดเถิงเท้าเที่ยงคืน ตาอยากมืนมันนอนบ่ตื่น ชื่นทังอยากปากว่าพุทโธเห็นโตมึงแล้ว ตาหน่วยแก้วซ้ำเหล่าหลับไป ตามวิสัยภายโตนอนแซบ หลับจมแจบไปฮอดข้อนคืน ตามืนตีงพลิกคิงปากเว้า ตื่มความเค้าเข้าว่าธัมโม​เห็นโตมึงแล้ว ตาหน่วยแก้วซ้ำเหล่าหลับไป ตามวีสัยเถิงแถใกล้ฮุ่ง ตามึนมุ่งไก่ขันหัวเมือง เจ้าลุกเปืองนั่งขึ้นแต่งบ่อน เป็นใจอ่อนมันฮู้หาวนอน ผ้าห่มหมอนม้วนดีพับเคิ่ง ทางตีนเชิงให้ลากไว้ลุ่ม ทุกชุมหมู่เจ้าเทพะดา ลาขึ้นเมือไหว้ธาตุเกษแก้ว ปัดข่วงแผ้วพระธาตุเจดีย์ ฮีตครองมีเพิ่นละบ่ได้ คนผู่ใดมักนอนตื่นสวาย เทพะดาหนหวยด่าป้อย ให้สุดซ้อยตกต่ำดำลง ปู่ประสงค์บอกหลานให้เผี้ยน เจ้าอย่าเฮียนมักนอนตื่นสวาย ทังญิงชายผู่ใหญ่ผู่น้อย เพิ่นหากน้อยดังนั้นซู่คน อายุจนขึ้นได้สิบสี่ ให้นอนดีตื่นเดิกลุกเช้า อินทร์พรหมเจ้าเพิ่นสั่งเพิ่นสอน เพิ่นให้พรอันดีวิเศษ ตั้งสังเขตได้ฮ้อยซาวปี, เป็นเศรษฐีให้มั่งมูนขึ้น ลื่นกว่านั้นบุญค้ำแต่หลัง ฯ

๏ ฟังเอาเยออย่ามักนอนแท้ เห็นเพิ่นนอนอย่านอนดั่งเพิ่น ให้นอนต่างเพิ่น เห็นเพิ่นหลับอย่าหลับดั่งเพิ่น ให้หลับต่างเพิ่น เห็นเพิ่นตีงอย่าตีงดั่งเพิ่น, ให้ตีงต่างเพิ่น เห็นเพิ่นตื่นอย่าตื่นดั่งเพิ่น, ให้ตื่นต่างเพิ่น เฮียนลุกเช้าหนึ้งเข้าใส่บาตร บูชาอาดหาแก้วทังสาม ในอาฮามสถานพระเจ้า ในเค้าไม้ต้นใหญ่โพธิ์ศรี ในเจดีย์พระธาตุแก้วกู่ ในบ่อนอยู่เทิงหัวโตนอน ลางเทื่อหลอนพ้อคนทุกข์ไฮ้ เพิ่นขอได้เจ้าให้ทานไป ตามวิสัยของโตมีน้อย บาทสุดซ้อยแม่นสามเณร มหาเถรเถราตนใหญ่ หมูหมาไก่เป็ดกาเป็นเค้า ให้ทานเข้าประเสริฐหนักหนา อุปมาดั่งคนทุกข์ไฮ้ ได้ให้เข้าเป็นทานแก่กา บริวารมีมาพอฮ้อย เจ้ายังน้อยให้จื่อจำเอา เป็นสำเนา​ในปูมพิกาศ ผู่ฉลาดเพิ่นแต่งแปลงมา หาคำสอนใส่ใจเฮียนฮู้ ปู่หากได้แต่สืบต่อมา เป็นสัจจารสหอมฮ่วงเฮ้า หอมสิ่งดอกขัดเค้าก้านก่องบัวทอง หอมสิ่งดอกกางของฮังผาญอมป่า หอมสิ่งคนผ่าไม้ท่อนแก่นจันทน์แดง เป็นของแพงเจ้าขุนนักปราชญ์ ผู่ฉลาดเหมือนน้ำเต็มไห ยอไปมาบ่ตกบ่เฟือด เต็มบ่เหือดเหมือนน้ำชเล คนเสเพลได้ความและน้อย ใจคึดค้อยปากนั้นผันแปร หัวใจโกนสิ่งบั้งไม้ไผ่ ลมพัดใส่ใบหูออกปาก การที่ยากได้เฝ้าแต่นา ให้เฝ้านาจาหาฮ่องเนื้อ บ่ใช่เชื้อนักปราชญ์ใจตน อัศจรรย์ปู่สอนหลานน้อย ฯ

๏ ย้านต่ำค้อยทำบาปทำกรรม ย้านบ่ยำในครองศีลห้า ไปภายหน้าทำโทษใส่โต เป็นโมโหบาปเวรบ่ย้าน ปู่จักต้านเมือหน้าต่อไป โทษปาณาฆ่าสัตว์บาปฮ้าย มันยักย้ายกลับฆ่ากินกัน ดังญิงหมันฆ่าลูกในท้อง เป็นบาปฮ้ายเวรต้องเมื่อลุน ปู่จักปุนสอนหลานจำไว้ ปู่หากได้ในธรรมบท ปู่บ่ปดสืบดูคงพ้อ ใจความหย้อในเรื่องนิทาน ฝูงลูกหลานจื่อจำเอาไว้ พระยอดไท้ยังโผดโลกา ยังกูร์ณาโผดสัตว์หลายหมู่ เสด็จสู่วัดเชตะวัน พระจอมธรรม์อาศัยเมืองแก้ว ลือโลกแล้วชื่อสาวัตถี ในธานีมีกระฎุมพีต คนประณีตเจ้าฮั่งเจ้ามี กระฎุมพีผัวเมียบ่ไฮ้ สองเถ้าได้มีลูกชายเดียว ชายเฉลียวใจบุญเลี้ยงแม่ จนเถ้าแก่เถิงเท้าวันตาย อธิบายแม่บอกให้ฮู้ เจ้าอดสู้เลี้ยงแม่คนเดียว ศรีเฉลียวทนความลำบาก ​ทนทุกข์ยากการหน้าการหลัง เมียเขายังช่อยการทางบ้าน บาทเจ้าคร้านเมียได้ช่อยแฮง ลูกใจแข็งทนแม่บ่ได้ แม่หาให้ลูกบ่ยินดี สาวบุญมีลูกไทบ้านใต้ ข้อยอยากได้คนนั้นแม่นตา แม่ไปจาขอตามใจลูก เอามาผูกเป็นใภ้สืบเฮือน อยู่หลายเดือนขวบปีไปหน้า ญิงบาปกล้ากลายเกิดเป็นหมัน ญิงอาธรรม์หาลูกบ่ได้ แม่บ่นใบ้เวียนเว้าลูกชาย กะกูลใดบ่มีลูกน้อย บาทภายซ้อยมันส้วยมันสูญ เสียกะกูลสืบวงศ์เมือหน้า เจ้าลูกหล้าหาใหม่เป็นเมีย ไลมันเสียญิงหมันอย่าเลี้ยง แม่ปากเกลี้ยงเวียนเว้าบ่เซา ลูกชายเหงาคึดหลังคึดหน้า น้อยบ่ช้าความแล่นเถิงหู สาวบุญชูญิงหมันสะใภ้ มันคึดได้ถึกฮ่อมถึกทาง ย้านผัววางถิ้มโตเป็นฮ้าง มันจิ่งอ้างเว้าต่อผัวตน เฮาหากจนบ่มีลูกน้อย บาทภายซ้อยเฮาเถ้าหม่นหมอง หาผู่ปองเลี้ยงดูบ่ได้ ข้อยอยากให้เมียน้อยสืบเฮือน จักผีเฝือนหามาให้เจ้า ข้อยอยากเว้าความนี้แต่เหิง คิดเลิงๆย้านเจ้าบ่ชอบ ผัวจิ่งตอบตามเจ้าช่างตรอง ญิงจองหองเข้าไปเที่ยวบ้าน ไปกล่าวต้านโอมลูกไทเดียว มาให้ผัวเป็นเมียแม่น้อย เจ้าอิ่นอ้อยโตข้อยบ่หึง คึดคำนึงอยากมีลูกน้อย กรรมของข้อยบังเกิดเป็นหมัน บุญนำทันเจ้ามีลูกน้อย ของเฮือนข้อยยอมมอบเป็นสิทธิ์ บ่ให้ผิดดั่งคำข้อยเว้า ลูกของเจ้าเป็นต้นสืบเฮือน ข้อยขอเฝือนฝากตัวพอม้วย เขาเห็นด้วยยอมให้ดั่งหมาย คนทังหลายชื่นชมยอย้อง พวกพี่น้องชมว่าดีจริง เป็นผู่ญิงหาเมียแม่น้อย เว้าอิ่นอ้อยหารีกษ์สู่ขวัญ สมใจพลันมอบผัวดังเว้า นางเมียเค้าคึดเหล่าภายลุน ​เขามีบุญเกิดมีลูกน้อย กูดั่งข้อยเขาแท้บ่สงก์ บ่ควรหลงตรึกตรองกลแก้ ใจปิ่นแปร้บังเกิดอิสสา แปลงวาจาดั่งคนใจกว้าง ไปมาท้วงทักเฮียกกินของ ดูทำนองฮักยำคีค้อย นางเมียน้อยความฮู้บ่ทัน คึดสำคัญฮักปานแม่เลี้ยง สาวปากเกลี้ยงชี้บอกสัญญา ในคัพภาระดูเจ้าขาด อย่าประมาทบอกข้าไวๆ ข้าเต็มใจอยากเพียรลูกน้อย สาวส่ำน้อยชมชื่นยอมือ เหตุตนถือเชื่อใจเหลือล้น อยู่มาพ้นได้ขวบสามเดือน ขาดระดูถือภานางเว้า นางเมียเค้าทำหน้าชื่นชม ของเผ็ดขมฝาดเค็มขอเว้น การแล่นเต้นนางหล้าอย่าทำ ให้จำนำรักษาลูกน้อย เว้ากับข้อยการอยู่การกิน อย่าถวิลข้าตกแต่งให้ นางคนใบ้ตามแท้ซู่อัน อัศจรรย์ใจญิงแสนแง่ มันฮู้แน่มีท้องอี่หลี หาวิธีวางยาหลุลูก เฮ็ดจั่งซั้นถ้วนคอบสองที นางใจดีถืกกลเขาหลอก ฝูงเพื่อนหยอกเหล้นฝุ่นนำกัน เขามาเห็นถามการมีลูก นางบอกให้หลุออกสองหน เป็นจนใจกรรมเวรของข้า เขาบ่ช้าถามเหตุเมียหลวง นางบ่อำเล่าไปตามเรื่อง ฝูงเพื่อนเปลื้องชี้บอกทางผิด ญิงฮ่วมผัวคิดดูอย่าใบ้ เฮาบอกให้เมือหน้าจงจำ อย่าเล่าคำบอกมันมีลูก ลูกของเจ้ามันฆ่าบ่สงก์ นางคนหลงคิดดูเห็นแจ้ง คิดแม่นแม้งจำไว้ใส่ใจ อยู่นานไปทงคัพภะวีก นางหลบหลีกเมียเค้าบ่กลาย อยู่ไปหลายท้องมานเอกเอ้น นมไข่เต้นจะจ่างหัวดำ คาดเป็นกรรมเมียหลวงเขาฮู้ ปิดบ่ได้คนอยู่เฮือนเดียว นางใจเขียววางยาหลุลูก ยาไปถูกลูกน้อยในภา เวทะนาลูกตายในท้อง นางฮ้องไห้เจ็บปวดเหลืออก เลือดไหลตกพิษยาพุ่งขึ้น ​ฮ้องสะอื้นดิ้นดั่นไปมา เหตุคัพภาเจ็ดเดือนเกือบถ้วน นางจักม้วยตายแท้บ่สงก์ นางจงใจผูกเวรเมียเค้า นางจิ่งเว้าตามเหตุจริ่งใจ อี่จังไฮตั๋วะกูฆ่าลูก ยามึงถูกลูกน้อยในอก ลูกกูตกตายไปสองเทื่อ ซ้ำห่านี้ฆ่าลูกทังกู กูจักตายเหตุมึงทำฮ้าย กูยักย้ายขอผูกกรรมเวร ขอทำเข็ญลูกมึงกูฆ่า ซ้ำบาทหล้าขอฆ่าตัวมึง เหตุใดหึงจ่องกรรมเป็นบาป ลดจากคาพไปเกิดเป็นแมว อยู่ในแถวหมู่เฮือนพี่น้อง ค้องเหตุนั้นผัวเกิดโทโส อี่พาโลมึงฆ่าลูกน้อย อี่คนถ่อยดับพืชดับพันธุ์ กรรมมาทันมึงตายห่านี้ ว่าท่อนั้นศอกเข่าทังหมัด ซัดทังแฮงถีบลงทังเคียด ซื่อเอียดเหลียดตายเมี้ยนขาดใจ นางตายไปถือเอากำเนิด เกิดในไข่แม่ไก่เฮือนเดียว เทียวสงสารคอบเลิงเวรต้อง แตกจากห้องเปลือกไข่ตามกาล บ่มีนานเติบโตขึ้นใหญ่ พอมันไข่ม้มท้องออกมา แมววิฬาร์ตัวเป็นเมียน้อย คลานก่อมก้อยคาบไข่ขบกิน สมถวิลจองเวรกันไว้ มันฮ้องไห้เสียลูกหัวสาว พอเถิงคราวทีสองไข่ซ้ำ แมวค้ำม้ำกินแท้ดั่งหลัง อนิจจังเวรนำบ่มั้ว มาเกลือกกลั้วตามได้ดั่งหวัง ตติยังทีสามมันไข่ แมวลอบไล่เต้นคาบกัดคอ เฮ็ดจอนจอไก่ติ่งบ่ได้ ไก่ฮ้องไห้ขอผูกกรรมเวร มึงทำเข็ญลูกกูกินไข่ ยังบ่ใหญ่สองเทื่อภายหลัง ตติยังกินกูทังลูก ขอผูกหมั้นเวรนี้อย่าหาย ครันกูตายเกิดเมือภายหน้า ขอได้ฆ่ากินลูกทังมึง แม่ไก่เวรเหมิดคำใจขาด กลับจากชาติไปเกิดเป็นเสือ นอนเอือเลือป่าไพรดงกว้าง แมวอยู่บ้านกินไก่สมใจ อยู่นานไปพอเท้าเหมิดชั่ว ลดชั่วแล้วไปเกิดเป็นกวาง ในดงหลวงฮ่วมเสือ​เมียเค้า เหตุสองเจ้าเวรเกี้ยวบ่หาย กวางสืบสายเติบโตมีลูก เวรเขาผูกออกลูกบ่นาน เสือใจพาลผู่เป็นเมียเค้า เฮ็ดเค้าเม้าเต้นคาบลูกกวาง กวางมิคีแล่นหนีฮ้องไห้ กวางบ่นใบ้เสียลูกหัวสาว ครันเถิงคราวกวางมามีท้อง เวรแล่นต้องลูกออกทีหลัง เสือจอบบังคาบกินจนได้ กวางจ่มใบ้เลยลูกสองหน กวางเหลือทนคึดเถิงลูกน้อย น้ำตาย้อยสองข้างง่วมเหงา คึดบ่เซาฮ่ำไฮเมือหน้า น้อยบ่ช้ามานซ้ำทีสาม กวางแม่งามถ้วนเดือนออกลูก เสือตัวผูกเวรนั้นแล่นมา เห็นมิคาแม่พวมม้มท้อง เสือจอบจ้องเต้นคาบกัดคอ เฮ็ดจอนจอกางตีงบ่ได้ กวางฮ้องไห้ขอผูกเวรกรรม มึงมาทำกินลูกสองเทื่อ ซ้ำเทื่อนี้กินลูกทังกู ครันกูตายเมือเกิดภายหน้า ขอข้าได้กินลูกทังมัน กรรมมาทันสินคำใจขาด ตายจากชาติไปเกิดเป็นผี ยักขินีคือเมียแม่น้อย อยู่ป่ากว้างในเขตพงไพร เสือจังไฮกินกวางทังลูก เหตุเขาผูกเวรไว้ต่อกัน เป็นสำคัญเกิดเมือภายหน้า เสือใจกล้าลดชั่วภายลุน เป็นยั่งบุญถือเอากำเนิด มันได้เกิดในท้องแห่งคน ปฏิสนธิ์กะกูลบ่ต่ำ ในเขตก้ำเมืองสาวัตถี เป็นผู่ดีสอนสาวขึ้นใหญ่ มันจิ่งได้ผัวสร้างแปลงเฮือน กรรมมาเตือนปลูกเฮือนนอกบ้าน บ่หน้าย้านเฮือนเพิ่นหลายหลัง กรรมมันยังกับเมียแม่น้อย นางหล้าซ้อยมีลูกสิบเดือน กรรมไปเตือนยักขินีมันฮู้ พอม้มท้องนางยักษ์มาเถิง ทำวาดเชิงดั่งมันเป็นเสี่ยว มันขอเหนี่ยวอุ้มจูบกุมาร ปากเสียงหวานดั่งคนเฮาแท้ มันปิ่นแปร้ยอขึ้นจีกกิน ยักษ์ทมิฬจีกกินเด็กน้อย มันเกินถ่อยกินแล้วแล่นหนี เห็นเสียทีผัวเมียฮ้องไห้ ​ปากบ่ได้เสียลูกชายกก ตกสึงหลึงดั่งคนเป็นบ้า ซ้ำบาทหน้าออกลูกทีสอง ยักษ์ผีปองญาดกินจนได้ แม่ฮ้องไห้เสียลูกสองคน กรรมบันดลดั่งคนไปบอก พอลูกออกนางยักษ์มาเถิง เป็นเลิงๆดั่งเดียวสองเทื่อ นางหล้าเบื่อมานลูกที่สาม ครบสิบเดือนชวนผัวเข้าบ้าน ไปออกลูกเฮือนแม่ในเมือง นางบุญเฮืองสั่งคนเฮือนใกล้ อยู่บ่ได้ย้านยักษ์มาเห็น เคยเป็นเข็ญยักษ์กินลูกน้อย กรรมของข้อยลาแม่ทังหลาย จักผันผายเฮือนหลังออกลูก ใจยังผูกเฮือนย้าวอยู่ไกล ขอลาไปสมควรจักต่าว กล่าวท่อนั้นสองเจ้าเข้าเมือง ตามคำเคืองแห่งตนจาไว้ ออกลูกได้พอครบสองเดือน เห็นสมควรเตือนผัวคืนบ้าน สองปากต้านเดินด่วนตามทาง เว้ากันพลางทังอุ้มลูกน้อย ตาวันค้อยแดดฮ้อนเหลือทน อดมาจนเถิงฮิมสระใหญ่ อยู่จิ่มใกล้วัดสัพพัญญู นางบุญชูให้ผัวอุ้มลูก นางคิดถูกลงอาบสีไคล อาบไวไวขึ้นมาบ่ช้า อุ้มลูกหล้ายืนยั้งถ้าผัว พระจอมธรรม์ส่งเขาเมือบ้าน สองบ่คร้านเพียรเลี้ยงเซิ่งกัน เวรนำทันเหมิดลงเพียงนั้น เว้าสั้นๆเห็นฮ่อมทางกรรม ใผกระทำฆ่าสัตว์เป็นบาป ตายละคาบเวียนแก้ตอบกัน อัศจรรย์เป็นเวรบ่แล้ว พระยอดแก้วตัดให้จิ่งหาย ปริยายจบลงเพียงนี้ เฮาเก่าชี้สอนลูกสอนหลาน ตามนิทานฆ่าสัตว์โทษฮ้าย ควรยักย้ายเพียรเว้นซู่คน บุญกุศลใผมันสร้างไว้ หากจักได้ไปสู้ผู่เดียว เจ้าเอย ฯ

อทินนาโลภเอาของท่าน ให้เจ้าย้านเว้นหลีกแวนไกล ใผทำไปพาโตต่ำค้อย พาเป็นข้อยคอบจิตใจโต ใจโมโหพาโลมักมาก ​ไปปากต้านเอาสิ่งของเขา เอาเงินคำของเพิ่นไปค้า หนีเมือหน้ามันหลุบมันจม มันบ่ถมของเพิ่มเป็นดอก มันแตกออกเป็นกิ่งเป็นง่า ค่าของเพิ่นสำหลักสำคัญ กรมธรรม์สารเจี้ยตั้งไว้ เพิ่นหากได้สากขีพิญาน สาบานโตผู่นั้นผู่นี้ เว้าพุ้นพี้เหนือใต้ก็เห็น เขียนเป็นเกณฑ์ฮอดขวบให้แทน ครันกลายแดนเกินขวบเป็นสอง จับเข้าของงัวควายช้างม้า จับข้อยข้าฝูงหมู่ญิงชาย ของบ่หลายจับเมียทังลูก คำอันนี้มาผูกสงสาร ผิดใบลานหนังสือเทิงผูก เมียอยู่บ้านกับลูกบ่เห็น ผัวเฮ็ดเข็ญกรรมเวรมาใส่ เป็นกรรมใหญ่ดั่งนั้นจิบหาย ครันผัวตายลงหม้อนะฮก ไปตกอยู่เจ็ดปีขนาด เขามาปาดเอาชิ้นเถือหนัง ยังแต่โตกระดูกจ่างห่าง ยังแต่ก่างกระดูกต่อกัน นายกุมภัณฑ์เอาชิ้นมาแจก ถามกระแทกมึงกู้ท่อใด เอาปัจจัยเงินคำของเพิ่น กลายเขตขวบมาได้จักปี ตายเป็นผีออกมาเทียวเทศ เป็นผีเผตกระดูกแก่นแข็ง ชิ้นแดงๆบ่มีสักหยาด เพิ่นกุมปาดไปเหมิดทังมวล ตามกระบวนมึงเว้ากับเพิ่น เผตจิ่งเมี้ยนโตนั่งให้ดี สบบ่มีแข้วขาวกากซาก อ้าปากเว้าเหม็นเน่าสะอาง ยะคางเว้าลิ้นสั่นทัวทัว ควาเคียหาไปมาแกว่งไหล่ ไล่หมู่แฮ้งมือแกว่งแมงวัน ทูลข้าหลวงจอมธรรม์พระบาท ยมราชพระบาทจอมหัว ตัวผู่ข้าอยู่ในเมืองคน ได้ไปขนเอาเงินเก้าชั่ง เจ้าของนั่งจดหมายรายชื่อ จื่อได้แล้วฮอดขวบให้แทน ครันกลายแดนให้แทนอย่าแคล้ว เว้ากันแล้วผู่ข้าเอาเมือ ได้ขี่เฮือกลายทางข้ามน้ำ เฮือหล้มซ้ำของเหล่าจมเสีย เลยปละเมียบ่คืนหาบ้าน ไปกล่าวต้านลี้อยู่เมืองไกล พ้นวิสัยเจ้าหนี้บ่เห็น เข็ญมาเถิงกรรมเวรตายซ้ำ เลยล่วงล้ำกลายเขตสำคัญ ​กรมธรรม์เพิ่นเอามาพร้อม มานั่งล้อมอ้อมหอบเอาตัว ของเฮือนตัวเพิ่นเอาเสียเสี้ยง ไปอยู่เลี้ยงเป็นข้อยข้าเงิน บ่เสิกเสินแม่นความเพิ่นว่า บาปมาเลียผู่ข้าขายลูก เป็นดั่งเชือกผูกไว้กับคอ ขอให้พอมีแต่ท่อนี้ หนีเมือหน้าขอโผดสว่างหาย หลายปีเดือนขอได้ลงเกิด เอากำเนิดขอเกิดเป็นคน ขอขนขวายทำบุญเลี้ยงเจ้า เข้าใส่บาตรหยาดน้ำมาเถิง ไต้พระเพลิงเทียนตามประทีป ดอกไม้กีบเข้าปั้นบูชา ให้ทานยาปูนพลูหมากเคี้ยว ยังลับเลี้ยวใจคดใจงอ ขอให้พอมีแต่ท่อนี้ ไหว้พุ้นพี้เจ้ายมพิบาล เฮียกทหารกุมภัณฑ์มาพร้อม มานั่งล้อมปันชี้นเผตคน ขนมายายเป็นสิบเอ็ดพูด น้อยใหญ่นั่งชั่งให้ท่อกัน ปันเจ็ดพูดปละไว้ถ้าเมีย สามพูดเสียปละไว้ถ้าลูก พูดหนึ่งนั้นไว้หุ้มมันเอง ชายละเลงบาปหนาสาโหด แล้วจิ่งโผดมันไปตามกรรม ให้คนนำแนบมันไปเกิด เอากำเนิดในห้องอี่ชู คนบูยูอี่ชูข้อยเพิ่น เกินเขตขวบสิบเดือนออกมา เป็นทาสาพี่น้องเมียเก่า เป็นคนเหล่าชี้นบ่มีหลาย เป็นคนชายตำเข้าตักน้ำ สะสว่ายล้างเครื่องแจกของทาน มีประมาณเป็นข้อยเจ็ดชาติ แล้วจิ่งคาดมาเกิดชาวเมือง เป็นคนเฮืองพอกินพออยู่ ปู่หากได้ฟังธรรมพระเจ้า เข้าในเขตองค์พระสัตถา เทศนาแม่นบั้นถ้วนสี่ บอกให้ถี่แม่นผูกถ้วนสอง ปู่ตรึกตรองฮับฮองเอาได้ เอามาไว้สอนลูกสอนหลาน เป็นสถานพะลานใหญ่กว้าง เป็นสิ่งน้ำสร้างแก้วใสส่องเย็นดี คนผู่มีผญาฮ่ำเพิงเห็นถี่ หลานทั้งสี่ให้จื่อจำเอา บ่อนโตเซามีฮ่มอันกว้าง ไม้ไขว่ขว้างให้เจ้าข้ามเสีย ในกาเมเมียเพิ่นอย่าใกล้ มันจักได้​อาบัติสังฆา จากลางเว็นพอหมัดเต้นฮอด ตาวันลอดลับเหลี่ยมกลางคืน เข้าไปยืนพอพ่นน้ำเถิง เพิ่นเชิงโทษมันโค้งใส่โต ญิงโมโหพาโลมักโลภ เป็นดั่งโสกควายเกลือกหนองตม ปละไปล่นมมาหาป่างส่าง จิตใจต่างเอาไว้บ่ฟัง ดังนิทานปู่เห็นปางก่อน ชายทูตบ่อนมันอยู่แจสวน ตามกระบวนเป็นคนทุกข์ไฮ้ นอนฮ่มไม้ปละไปล่เปลือยโต ลิงโคมันใหญ่ยาวเหลือด้าม ปลายลิงค์จ้ำหัวเข่าญ่างญาย สายตาวันลับลงมืดซุ้ม เข้าข่วงคุ้มขอเข้าขอเกลือ ขอโฮงเหนือเจือลงโฮงใต้ เข้าขอได้ซู่บ้านซู่ลวง นางเฮือนหลวงเทวีเหลียวผาด เห็นคาดลาดสะดุ้งฮอดคิ่ง ติ่งตกใจปานไม้ลั่นทับ จับปลาปิ้งบายเอาปลาจี่ หมกมอกมี้เข้าปั้นท่อชา หาใบตองมาฮองห่อหุ้ม ห่ออุ้มลุ้มยื่นให้ยอทาน ปากเสียงหวานว่าโตทานเข้า ปากบอกเว้าชายทูตให้นอน มือชี้ซอนเหนอๆนอนหั้น เว้าท่อนั้นลุกฟ้าวเลยไป เญืองยังไฟแต่งพาเหวยแล้ว เอิ้นสาวแก้วข้าใช้ยอไป เทวีในสนมหนุ่มน้อย นั่งพอฮ้อยเฝ้าเจ้าเหวยพา ชายทูตหาบ่อนนั่งกินเข้า ได้ห่อเข้านางนาถแต่งลง นางประสงค์เป็นของท่อนี้ ทังปิ้งจี่หมกมอกแจ่วบอง ของพาเหวยแต่งลงในหั้น ยังกรรมเวรแต่อยากกินน้ำ ห้ามกันไว้คองถ้านางเมือง พระบุญเฮืองเหวยพาเลยแล้ว เทวีแก้วปัดแผ้วลานอน นอนในเวรสนมหนุ่มน้อย หน้าชื่นช้อยส่ำน้อยสี่คน นอนจำจนบรรทมพระบาท นอนแทบราชพระเจ้าอยู่หัว ตัวนางเมืองผู่แต่งห่อเข้า คึดฮอดเจ้าชายทูดคนขอ ตาเห็นพอแต่วันหัวค่ำ ​คึดหน่ำๆบายเต้าคัณฑี เชือกยาวฮีผูกคอหย่อนให้ ชายทูตได้กินแล้วอิ่มพอ นางจิ่งยอสายเชือกดึงขึ้น ใจสะอื้นเห็นแต่เต็มตา หาเข้าแลงมากินอิ่มปาก เคี้ยวหมากแล้วไฟมอดเดือนดำ ชายทูตชานอนคอยอยู่หั้น เดิกสะบั้นคนเข้าหานอน เดิกออนซอนพระเจ้าหลับแจบ นางมับแมบแขวนผ้าซูดลง ฮอดชายโถงตามใจมักโลภ เป็นอย่างโชคชายบาดยินดี นางเทวีมีใจมักมาก เป็นดั่งทากจับหน้าวางหลัง ผัวโตยังมีใจปละเปิด บังเกิดฮ้อนด้วยกามตัณหา พากันนอนทังสองชายทูต กายตูดตั้งไปฮอดกองครัว นางตื่นตัวพากันลุกนั่ง กอดคอสั่งเจ้าฮีบขึ้นโฮง เถิงเจ็ดวันให้เข้ามาอีก เว้าท่อนั้นนางฮีบขึ้นโฮง ค่อยเหยาะยองเข้าในผ้ากั้ง ไปนอนฮั้งอยู่ที่บรรทม พอประสมอาบน้ำในอ่าง ฮุกบ่อนหว่างสีเนื้อไคลคาว แพรลั้วขาวฮุกหลังผัดไหล่ แพรลั้วใหญ่ฮุกบ่อนคอคาง แล้วจิ่งย่างออกมาละสิ้น น้ำเข้าหมิ้นใสสาดทาลง เข้าหมิ้นผงเนียมหอมแป้งป่น ทาจ่นไว้สิ้นทิวไหมงาม สีใสหัวสิ้นป้องสะเดื่อ งามเฮืองเฮื่อคือสาวสวรรค์ ปากพระจันทร์สุบนิ้วมือก้อย แหวนส่ำน้อยสุมนิ้วมือนาง ปล้องคอนางยันต์คำมาคล้อง เกล้าก่านป้องปักปิ่นมวยผม พอประสมจอนคำสุบสอด หมากตุ้มหลอดกล้องแขนยันต์คำ แพรกระสาผ้าใบบังเบี่ยง เบี่ยงซู่มื้อเคยเอ้ซู่วัน พระจอมธรรม์ยังบรรไป่ตื่น นางยกยื่นเอาแก้วแญงเงา บ่อนใดเหงาน้ำมันจันทน์ไล้ บ่อนใดไค่น้ำมันจันทน์ทา แซมมาลาฮสหอมดอกเกด นางเอาเพศเข้าสู่โฮงคำ เทวีนำสนมน้อยใหญ่ เอ้โอด​ใส่ซู่ด้านซู่ข่วง นางเฮือนหลวงไหลเข้าลีลาศ พระบาทเจ้าบรรตื่นออกมา เข้าไปหาหอบังส้วมอาบ ชำระแล้วทรงผ้าจักคำ เสื้อบ้างดำไหมคำปักป้อง เอ้โอดย้องซ้องหน้านางเมือง ถือเครื่องเฮืองเทวีหมอบเฝ้า เอ้แต่เช้าถือฮีตบูฮาณ พระภูบาลใจหวานชื่นสว่าง เขานั่งหว่างต้อยแก้มต้อยนม นางสนมชื่นชมว่าเจ้า บ่ได้เว้าการฮ้ายแห่งตน อกุศลตนทำอำไว้ พระบาทไท้ยอย้องว่างาม บ่ได้ถามเถิงการลับเลี้ยว ใจบ่เกี่ยวการนั้นบ่เป็น ยังบ่เห็นกับตาต่อหน้า พร้าฟันน้ำมันบ่เห็นฮอย พลอยฮักแพงเหมือนดังแต่ก่อน นอนกลางเว็นเทวีนวดเจ้า เข้าเทียมเจ้าซูบคู่สองคน นอนกลางคืนสนมหนุ่มน้อย หน้าชื่นช้อยส่ำหน้อยสี่คน เป็นวนเวียนเปลี่ยนกันบ่ขาด ตั้งคาดไว้ควบเดือนสามเทื่อ เจ้าหากเชื่อใจแท้ดีหลี นางเทวีผู่เหล้นชายทูต เวรบ่หลูดมีท้องฮามเดือน เพิ่นบ่เห็นนางเบือนบอกว่า เข้าเทียบเจ้าพระบาทจอมหัว ตัวข้าน้อยหนักเหนื่อยเมื่อยลง คือกงใจบุตตาพระบาท เข้าอำนาจในท้องบ่นาน คือกุมารกษัตริย์อ่อนน้อย หนักเบี่ยงค้อยมันอยู่เบื้องขวา ขอราชาให้ทอดพระเนตร ตั้งวิเศษแม่นแท้ดีหลี พระภูมีให้หยับมาใกล้ กอดคอได้ให้นางนอนลง เอาหัวปลงใส่ตัวเพลาผ้า มือลูบหน้าลูบนมสองเต้า เป็นสีเศร้าแม่นแท้ดีหลี โจมเทวีเข้าในผ้ากั้ง ไปนอนฮั้งอยู่ที่บรรทม เจ้าจูบชมฮักยิ่งกว่าเก่า เหตุนางเหล่ามีลูกกุมาร เจ้าประทานให้คนสิบบ้าน ให้นางต้านเอาสิ่งฮางวัล ให้เขาทันกันมาอยู่เฝ้า ตราบต่อเท้าฮอดขวบสิบเดือน บั้นสะเทือนกล่าวเถิงชายทูต มันผูด​เข้ามาเสพนางเมือง พระบุญเฮืองบ่เห็นมิดมี่ นางคึดถี่บ่ซอดบ่ฟู เป็นอุสูลิงโคมันใหญ่ มันเข้าใส่คืนนั้นเหม็นคาว ผิดบาดลาวพยาธิ์ทูตใหญ่ มันแตกไค่เปื่อยเน่าเหมิดโต แมงวันโฮขี้ขางไข่ใส่ เป็นหนอนไต่เจาะบ้อนบุ่นใน เจาะหัวใจตายไปจากโลก ไปทุกข์โศกในหม้ออะเวจี อัคคีไฟลุกลามไหม้หน้า น้ำท่านั้นแม่นต่อนเหล็กแดง ลุกเป็นแสงเหมือนคนจูดให้ ไหม้ชายทูตไหลไปไหลมา จักจาหานางมานในห้อง ลูกในท้องมันถ้วนสิบเดือน บรบวรณ์นางปวดท้องลูก เอาเชือกผูกแนนถ่วงแขวนฮาว ป้าอาสาวเข้าโจมขี้แฮ้ ปวดจ่นแท้นางเบ่งสมแฮง ลูกสะแคงขวางโตบ่ออก ออกแต่เลือดขอขอดในโต โพธิสัตว์เกิดมาใช้ชาติ เวรนางนาถได้เหล้นชายโถง นางเป็นโพงบ่มีคนฮู้ ลักเหล้นชู้บ่ซอดบ่ฟู ของศัตรูบาปหนาสาโหด ต้องโทษฮ้ายมันเข้าสังฮอม คนแห่งผอมได้ถือหาบข้าง ข้ามน้ำกว้างได้ขี่เฮือแซม พรายเลือดแถมกุมเอาใจขาด มรณาตตายจากโลกา มรณาตายไปจากโลก ไปทุกข์โศกในอะเวจี ชายทูตหนีไปมาบ่ได้ ไหลมาใกล้เกี้ยวกอดสมกัน นายกุมภัณฑ์ซีกเหล็กซ้วนใส่ ผูกคอไว้เป็นต่องอันเดียว ศรีเฉลียวปัวนางทางบ้าน ใจสะท้านฮ้องไห้ตีทวง ในเฮือนหลวงปานไฟอูดเอ้า พระบาทเจ้าโศกเศร้าโศกา จัดคนมาแปลงหีบหอแก้ว ศพคาพแล้วตีเสพฮบงัน ตีกลองงันตะโพนพิณพาทย์ ตีระนาดปี่พาทย์ฆ้องวง ทังพระสงฆ์กินทานอูดเอ้า สังฆเจ้าเวนเข้าให้บุญ ปุนปานได้สามเดือนไปจูด ไฟลุกฟูดไหม้มุ่นเป็นผง ตามประสงค์ยังแต่กระดูก จัดลูกท้าว​อำมาตย์เสนา พร้อมกันมาเมี้ยนดูกนางแก้ว ปัดกวาดแล้วละเลิกเมือโฮง ทำบุญโยงส่งหานางนาถ พระบาทเจ้าหดบวชเททาน บริขารอัฏฐะทังแปด หายแสดฮ้อนฝูงหมู่โภยภัย สละคนในให้หายจากข้อย สละคนน้อยให้บวชเป็นเณร เวนเครื่องบุญให้ทานหยาดน้ำ ให้ไปค้ำนางนาถเทวี เกิดใหม่มีต่อไปภายหน้า พบบาทหล้าขอได้เป็นเมีย เทียระฆานำกันทุกชาติ พระบาทเจ้าบ่ส่องเห็นนาง ใจตั๋วะพรางได้เหล้นชายทูต เวรบ่หลูดเป็นบาปหนักหนา บุญพระยาส่งหาบ่ฮอด บุญไปทอดโฮมเจ้าอินตา ฝูงเทวาปันเป็นสามพูด เอาพูดหนึ่งผ่าเป็นสามเสี้ยว เอาเสี้ยวหนึ่งส่งหานางเมือง พระบุญเฮืองจอมธรรมแก่นเหง้า บุญแจ่มเจ้าตั้งอยู่เป็นกอง คองมณเฑียรผาสาท เดียระดาษสวนอาจอุทิยาน มีภูมิ์ถานสระพังวังโบก บริโภคเครื่องนุ่งอาภรณ์ อยู่สอนลอนเทวีนางฟ้า อยู่คอยถ้าพบเจ้าจอมหัว ตัวพระยาอายุยาวกว้าง จำศีลสร้างได้แปดสิบปี เถิงนาทียังสี่สิบถ้วน สังฮอมล้วนเป็นฮ้อยซาวปี จิ่งลีลาเสด็จจากโลก บริโภคขึ้นสู่เทวา มรณาขึ้นเทิงชั้นฟ้า ไปพร้อมหน้าเจ้าฟ้าอินตา ไหว้วันทาเหมิดทังแปดด้าน ถอยหลังถ้านนั่งอยู่เป็นถัน พระจอมธรรม์ยอมือนบไหว้ สักโกไท้พระบาทอินตา ไหว้วันทาถามหาเมียต้น ได้ล่วงหล่นลดคาพมรณา นางพระยาตายหนีเสียจาก ได้พลัดพรากถ้วนสี่สิบปี เป็นนาทีฝูงชาวเมืองลุ่ม ยังหนุ่มแท้มีลูกตายคา นางพระยาตายหนีเสียก่อน ผู่ข้าหย่อนทำบุญให้ทาน มีประมาณเงินคำเจ็ดหมื่น ของสิ่งอื่นเสื้อผ้าอาภรณ์ ​บวชสอนลอนทาสาข้อยข้า ทังช้างม้ายื่นให้ยอทาน บุญสมภารควรนำชูส่ง นำนางล่งขึ้นสู่สวรรค์ พระจอมธรรม์อินตาเจ้าฟ้า เหลียวเบิ่งหน้าหลิงหล่ำโลกา บอกพระยาให้ฮู้ยังเหตุ ผู่วิเศษเป็นเจ้านั่งสอน อยู่สอนลอนเสนานั่งเฝ้า พระบาทเจ้าเป็นอาชเมืองหลวง เมียทังปวงเทวีเป็นเค้า ฮูปแจ่มเจ้างามยิ่งปานเหลา ภูมิลำเนาติเตียนบ่ได้ นางนาถไท้มักโลภสงสาร ตัณหาปานไฟลุกกองฮ้า เหลียวเห็นหน้าชายทูดเปลือยโต ลิงโคมันใหญ่ยาวเหลือล้น เห็นแต่ต้นเดิกด่ำค่ำจวน มันกวนขอกินแลงบ่ขาด ได้ตามราษฎร์กินแล้วเหล่านอน เดิกออนซอนมันนอนใต้ล่าง หว่างคนหลับนางลงไปสู่ นางเหล้นชู้ทำมิจฉาจาร ลงนอนทานชายทูดคืนฮุ่ง ตาวันพุ่งไก่ขันหัวเมือง ชายทูดเปืองออกหนีบ่ช้า นางต่าวหน้าขึ้นสู่โฮงหลวง ค่อยเหยาะยองเข้าในผ้ากั้ง ไปนอนฮั้งได้ขวบฮุ่งจวน พอสมควรนางเอ้เครื่องใหม่ พระยาใหญ่ใส่ใจว่าดี ตายเป็นผีชายทูดเฝือฝั้น คิงสะบั้นเขาใส่ซวนเหล็ก ส้อมเขาเต็กข่มลงดึงขึ้น ใจสะอื้นฮ้องไห้แซวๆ นั่งเป็นแถวแม่นคนเหล้นชู้ เจ้าอยากฮู้ไปหั้นเบิ่งเอา เทวบุตรตนเนาลืออาช พระบาทเจ้าลาล่วงไปดู เห็นอุสูบูยูเป็นเลือด ทุกข์บ่เหือดเขาฟักเขาญำ เขานำมาศาลาพันห้อง ฟังเสียงฮ้องมันว่าโอย ๆ ขอเหมิดโภยข้าน้อยแท้ ๆ เขาดึงแก่มาฮอดสถาน ยมภิบาลสถิตเม็งมาศ บรรทมอาสน์หมอนเท้าหมอนอิง มาหลิงดูหมู่คนเป็นโทษ เอามาโจทก์แต่เค้าเถิงปลาย ญิงชายใดเหล้นชู้เมียท่าน เพิ่นแปลปั่นกฎหมายบทบาท ตั้งแต่ชาติเป็นเจ้าแผ่นดิน เพิ่นถือศีลกินทานบ่ขาด ฮู้ฉลาดพระพุทธพระ​ธรรม ฮู้จำนำศีลห้าศีลแปด ไผบ่แกวดทำมิจฉาจาร บาปประมาณท่อภูเขากล้า เวรเมื่อหน้ายังมากเหลือหลาย ญิงกับชายติดกันพันไว้ จำขึ้นไม้หนามงิ้วสองซอง ขึ้นนั่งยองอยู่ซองหนามงิ้ว ยอขาหิ้วนั่งคีบหย่อนลง หมาบักโงงขะโยงขบจ่อง เอ็นขน่องมันขาดเป็นปุย หมาบักฮุยขบกินเบื้องซ้าย ยอขาป้ายไปผูกติดกัน ลำงิ้วชันวาแขนกอดอุ้ม แขนซ้ายกอดมาหุ้มจุกัน นายกุมภัณฑ์เอาคอผูกเชือก หนามงิ้วเยือกซ้องอยู่แหลมคม ปักฮาวนมข่อแขนขาดหวิ้น เป็นดั่งชิ้นคนปาดแดงดำ กรรมเวรมีกอดหนามต่างชู้ ญิงบ่ฮู้เหล้นชู้กับผัว ตัวผู่ชายบาดหลายเลือดย้อย คิงเป็นส้อยเหมือนดั่งญำแตง แฮ้งสบเหล็กบินมาตอดตา กาสบทองบินมาตอดปาก ฮ้องก้ากๆไล่แฮ้งหมู่กา เป็นบาปหนาอนันต์เหลือล้น กอดต้นไม้อยู่หั้นเจ็ดวัน นายกุมภัณฑ์เอามาดึงแก่ เอาไปแช่น้ำเน่าเผ็ดเค็ม แฮ้งกาเล็มสับกินตับไส้ อดบ่ได้ฮ้องไห้ทมๆ พญายมซ้ำให้แก้ออก เอาไปผูกไว้นอกสถาน เทิงสถานศาลาฮ่มกว้าง ผู่ที่อ้างท้าวโลกบาล ยอขวานคมไปสับไปผ่า หวาแต่ปากไปฮอดหัวใจ ให้ล่งในหัวใจกับปาก บ่ให้หลากลับเลี้ยวโลภใน ปากคำใดหัวใจนำหั้น เจ้าจิ่งปั่นยาใส่จอดทา น้ำมันยากระออมหน่วยแก้ว เป่าหลอดแล้วพ่นเข้าจอดใน สูบกงใจเอามาใส่ใหม่ สูบแฮงใส่เป็นเนื้อเป็นตัว บุญเจ้าผัวมาชูเสี้ยวหนึ่ง จึงมาดึงเอาตัวออกพ้น ทุกข์เหลือล้นทงอยู่เหิงนาน มีประมาณเจ็ดปีเมืองฟ้า นับลุ่มหล้าได้ฮ้อยซาวปี ชายทูดหนีพลัดไกลฮ้อยโยชน์ บุญบ่โผดตกซ้ำเจ็ดปี นางเทวีหนีเอาตัวรอด บุญผัวฮอดจูงเกิดเมืองคน ​ปฏิสนธิ์อยู่ในท้องแม่ พอแก่แล้วหลุหลอดตายเสีย ไปซำเซียอยู่ผีป่าช้า ไปงั้วเงี้ยอยู่ป่านอกเมือง ตาวันเฮืองลับลงมืดซุ้ม มาคุ้มคว่าหากินทังขาม ยามคนหนีไปนาหลกกล้า ฮีบบ่ช้านำหน้านำหลัง เฮ็ดบังยังมันแล่นไปก่อน หาเบิ่งบ่อนเจ้าฮั่งเจ้ามี บุญราษีภายโตบ่ฮอด ลอดเข้าใกล้เพิ่นหยับหนีไกล แล้วจิ่งไปก้ำคนทุกข์ไฮ้ เอิ้นฮ้องไห้ขวัญนั่งคอยเอา บาทคนเซามันขอเข้าเกิด เอากำเนิดแม่นชาติถ้วนสอง คอยผีปองเอาคัพภะวีก บ่หนีหลีกมานได้สิบเดือน บรบวรณ์ซ้ำประสูติออก เอาไปผอกใส่ด้งใส่เขิง แม่นลูกเหิงมาเอามื้อนี้ กลายกว่านี้เมือหน้าลูกกู มาอีดูฮักแพงทักทั่น กอดญักญั่นใส่ตักใส่เพลา ดูดนมเซาฮีบเคี้ยวเข้าป้อน มือซ้อนเข้าใส่ปากให้กิน น้ำฟายรินใส่สบกินเข้า จิ่งเต้าน้ำฮ้อนอยู่คีไฟ ขางหัวใจตนตัวกับท้อง ฝูงพี่น้องทังซ้ำบ่มี ในราตรีแต่ผัวนั่งเฝ้า พากันเว้าความเก่าสองคน บุญกุศลเฮาได้ลูกน้อย ยังคั่งคอยผ้าอ้อมบ่มี ผัวว่า ผ้าตรองชีอีตาแสนคุ้ม ลาวปุ้มไว้ทางท่ายาเฮือ บาทลาวเมือลืมเสียข้อยได้ เอามาไว้ห่มลูกเฮานอน ลางเทื่อหลอนยามหนาวบ่ช้า ผ้าแพ้วกล้าอี่ตาแสนวัง เอาไปยังแพ้วนกเป็ดน้ำ พอมืดค่ำข้อยออกไปเอา มาฮอดเฮาหญิบติดหญิบต่อ เสื้อแต่พอแขนกิ้นข้อยยัง ให้เจ้าฟังลูกเฮานอนตื่น อุ้มยอยื่นใส่จู้ใส่นม พอประสมให้เคี้ยวเข้าป้อน เจ้าอย่าฮ้อนแต่สิ่งการใด ข้อยจักไปขุดมันแลกเข้า ให้สูเจ้าแม่ลูกนอนกิน เพิ่นนินทาว่าเฮาขี้คร้าน เพิ่นกล่าวต้านว่าเฮานอนเว็น เห็นลูกเฮาผู่ดีอยากจูบ มือลูบไล้อุ้มแงะอุ้มแงน แขนมันแพนคือสิ่งก้านกล้วย คิงมันส้วย​สิ่งกกกล้วยญวน ใหญ่สมควรได้เป็นเมียเจ้า เฮาสองเถ้าสุขล้วนอีหลี บาทซิมีตั้งแม่นห่านั้น เว้าจ้อยจั้นเมียชื่นหัวนำ มือควาคลำอุ้มเอาลูกน้อย เลยคลาดค้อยหลายเมื่อหลายวัน ฮอดสำคัญกรรมเดือนเลยออก ไปอยู่นอกอาบน้ำสาหัว เข้าหมิ้นทาตนตัวลูบไล้ อยู่บ่ได้เป็นตุ่มพิษไฟ ตาวันใสลับลงมืดซุ้ม แสงตาขุ่มเลยเซือบเหงานอน เป็นออนซอนอึดนอนหลายมื้อ แล้วจิ่งฮื้อสาดเหี้ยนมาปู มาอี่ดูเฮือนชานทุกข์ไฮ้ สี่เสาได้สองขื่อห้องหนึ่ง ดึงเอาไม้มาผ่าเป็นตง ปูฟากลงเต็มดีแล้วอยู่ เป็นสิ่งอู่เด็กน้อยก่องกลาง เป็นสิ่งฮางแช่ครามท้องห้วย เอาใบกล้วยมาเหล่าฮองนอน สาดกับหมอนบ่มีฮองฟาก สองบ่ยากนอนเบื้องละคน เอาลูกตนนอนกลางกอดไว้ เดิกซักไซ้หลับไปซ้อยๆ ปากลูกน้อยคาบดูดกินนม พอประสมเถิงแถใกล้เที่ยง นอนเบี่ยงค้อยมันหยับซูดเต็ง นมไค่เบ็งอัดดังลูกน้อย ดิ้นคีค้อยแฮงน้อยบ่ถอง บาปเวรปองนำมาทุกชาติ ลูกน้อยนาฏใจขาดตายเสีย สองผัวเมียนอนหลับจมแจบ เป็นสิ่งแนบคนไว้กองเดียว คนเทียวทางเขายอย้องให้ ชายทุกข์ไฮ้นอนแจบนอนดี ลูกยังมีบ่ฮ้องบ่ไห้ พ่อแม่ได้นอนอิ่มนอนเต็ม ปากเสียงเค็มกลายหนีเมือหน้า น้อยบ่ช้าจวนใกล้ฮุ่งแสง ผัวเมียแพงนอนหลับฝันฮ้าย ฝันม้างเฮือนจูดบั้งไฟน้อย ขึ้นคีค้อยอยากฟ้อนสั่นสาย มือซวงบายคอเมียน้าวกอด สิ้นผ้าลอดปละไปล่เปลือยโต นอนพาโลหลับไปเท้าฮุ่ง ตาวันพุ่งขึ้นมาสวายลวาย แดดส่องหลายคุงโตซ้ำอุ่น หลับกรุ่นๆไปฮอดกองงาย ผัวผู่ชาย​มืนตาขึ้นก่อน เอาผ้าผ่อนมาเกี้ยวแอวโต ญิงพาโลตื่นมาหาสิ้น หยิบติ่งติ้นลงจากเคหัง หาบ่อนบังหนักเบาถ่ายแล้ว จึงคลาดแคล้วย่างขึ้นมาเฮือน เลยฟ่างเฟือนอุ้มลูกใส่ตัก เป็นชักงักคอแข็งกระด้าง ปืดเบิ่งข้างมันแป้มันแป แม่จิ่งฮ้องแจๆทังไห้ ได้ลูกแล้วมาเหล่าตายเสีย สองผัวเมียผิดกันวิวาท หากะดาดมาห่อฮิงดี เสียมขุดฮีนำไปป่าช้า น้ำลูบหน้าฝังแล้วเหล่าเมือ ผีลูกเฟือนำหลังแม่เก่า เมือฮอดแล้วลี้อยู่แจเฮือน อยู่พอเดือนมันขอเข้าเกิด เอากำเนิดมานถ้วนสิบเดือน บรบวรณ์ซ้ำประสูติออก ตกอยู่นอกเสียงไห้แฮ่งดัง ตติยังเป็นชาติถ้วนสาม เป็นคนงามใหญ่สูงจูงหน้า บ่ถ่อยช้าการสร้างการแปลง ช่วยชูแฮงพ่อแม่ย่อมกว้าง จำศีลสร้างเข้าวัดฟังธรรม บุญจำนำมาชูให้พ้น ทุกข์เหลือล้นเหมิดบาปกรรมเวร ตั้งเป็นเกณฑ์เหล้นชู้เมียท่าน เพิ่นแปลปั่นในพระคัมภีร์ เพิ่นผู่ดีใจเป็นนักปราชญ์ ผู่ฉลาดเฮียนแล้วจิ่งเห็น หลานอยากเป็นให้จื่อจำไว้ หลานอยากได้ให้จื่อจำเอา เป็นสำเนาในธรรมแท้ๆ ปู่แก่แล้วอายุเกิ่งคน หาขนขวายความกินเลี้ยงท้อง จาในห้องทำมิจฉาจาร สุดนิทานไว้เพียงท่อนี้

๏ ภาคสี่นั้นแม่นบั้นมุสา คนคาเมเขาอยู่บ้านนอก หาหมากไม้เครื่องไฮ่ของภู ใช้ไปดูชักชวนอวนก่อน บ่อนทางเยิ้นได้หมู่หลายคน หาบขนมาซื้อขายในกาด โตไปญาดเอาสิ่งเอาของ เขาฮ้องหาขุนกวานเป็นเจ้า ของข้อยเถ้ามีมากเหลือหลาย โตจิ่งหมายชี้มือบอกให้ เฮือนอยู่ใกล้เหลียวเห็นปักตู เว้าแม่นหูเจ้า​ของเซาอยู่ โตจิงหลู่โลภเลี้ยวเอาหนี เฮือนโตมีอยู่จิ่มแจบ้าน ออกปากต้านเฮือนอื่นมาตาง ใจตั๋วะพรางกินของดายออก เจ้าของซอกเหลียวหาบ่เห็น เคราะห์เข็ญมีบาปหนักหนาแท้ สร้างบุญแก้บ่หลูดบ่เหย ไปตกเลยในหม้อนะฮก ไปตกอยู่เหมิดหมู่ได้กิน ตามกะบิลกินหน้อยกินหลาย ทังญิงชายโฮมกันอยู่หั้น ทุกข์สะบั้นนานได้สามปี แล้วจึงหนีเอาตัวไปเกิด เอากำเนิดได้เป็นคน เวรประจญคอหอยมันพอก เวรชี้บอกโลภเลี้ยวของกิน หลานผีปองใส่ใจจำไว้ ฯ

๏ ตโตตั้งจาไปบทใหม่ ปู่ซิได้เว้ายอดคำสอน หลานสี่ชายจื่อจำเอาไว้ เจ้านอนสูงให้เหลียวเบิ่งลุ่ม เจ้านอนขุ่มให้เหลียวเบิ่งเทิง อยู่เหิงไปปีเดือนมันส้วย มันจักเป็นมุดม้วยด้วยจิตใจตน จักดลใจของคนเกิดใหม่ อยากเป็นใหญ่กำเนิดเป็นคน มีกังวลปากถืกปากผ่ำ ปากหน่ำๆ ผ่ำๆ เลิงๆ กรรมมาเถิงแม่นเวรสับส่อ เจ้าหลานหล่อฟังแล้วจื่อเอา เป็นสำเนาในธรรมพระเจ้า ปู่อยากเว้าความใหม่แถมมา ยังมีสองกัณหาญิงชายฮักฮอด เป็นชู้ขอดหมายหมั้นเอากัน ยงบ่ทันปีเดือนมันกว้าง ไผไปม้างความหมั้นขาดกัน เวรนำทันบาปหนักหนาแท้ ปู่แก้ให้เขือเจ้าซู่อัน เป็นสำคัญยุยงพุ้นพี้ ความหมู่นี้มักแตกจากกัน เวรนำทันบาปหลายมีมาก ฯ

๏ จักชี้ให้บทใหม่ต่อไป เป็นขุนกวานแก่พี่แก่น้อง ความบ่ต้องของเก่าหายเสีย เป็นดั่งเหล็กเตาเลียให้เกลี้ยง เพิ่นหาก​เลี้ยงพี่น้องวงศ์วาร ทังลูกหลานตานายครื่นเค้า สังฆเจ้าชมชื่นยินดี มีผญาวาจาห่อนไฮ้ เพิ่นแต่งไว้หลายเซ่นกษัตริย์ โตหวังตัดมีใจคดเลี้ยว ปลิ้นสับเสี้ยวความเว้ายุยง มันปลดปลงให้เพิ่นแตกม้าง เป็นสิ่งท้างห้วยแบ่งสองคอน บาทโตนอนตายไปหาปล่อง ล่องลงน้ำในหม้อนะฮก ไม้คัดอกเสียบปิ่นให้ซื่อ ให้มันจื่อบ่คดในใจ เพิ่นเอาไปใส่แผ่นเหล็กแดง นอนสะแคงเหล็กแดงแฮ่งฮ้อน อยู่บ่ได้ปลิ้นขว้ำปลิ้นหงาย ตัวบ่ตายทนทุกข์วิบาก อดทุกข์ยากอยู่หั้นสามปี แล้วจิ่งหนีออกมาเป็นเผต อยู่ในเขตลิ้นลากสามวา เพิ่นจำหาดินทรายมาเต้า ถมเค้าไม้ต้นใหญ่โพธิ์ศรี ถมเจดีย์พระธาตแก้วกู่ ถมบ่อนอยู่เจ้าพญายม ถมหนทางเทียวไปไหว้ธาตุ แล้วจึงคาดมาเกิดเป็นคน บาปเวรจนเป็นคนผีบ้า เป็นงั้วงี้พี่น้องปละไล ไปนำทางหนหลังหนหน้า อายุช้าได้สิบห้าปี แล้วจิ่งหนีตายไปชาติใหม่ เกิดเป็นไพร่คนน้อยสร้างกิน บ่มีศีลในโตสักหยาด ความพิกาศพระเจ้ากล่าวมา เทศนาสืบไปภายหน้า ซ้ำบาทหล้าคนถ่อยโยโส อุภโตเป็นคนชายแท้ เฮียนบ่แพ้ความฮู้บ่มี เป็นคนติพ่อครูสอนให้ เฮียนได้แล้วอวดอ้างนงศักดิ์ ไปจับบายขายกินความฮู้ เฮ็ดสู้หลู้ประมาทครูสอน ไปวอนวานทานขวัญจีจ้าย ว่าครูฮ้ายปิดหน้าปิดหลัง มีใจชังเหลียวเห็นบ่ปาก อันนี้หลากผิดแท้บ่ควร ปู่ชักชวนสอนหลานให้ฮู้ ครองหมู่นี้จำไว้ซู่คน อย่าสับสนฮ่ำเฮียนหาฮู้ ปู่สอนแล้วหลานน้อยจื่อเอา ตามสำเนาอาจารย์ฉลาด เป็นนักปราชญ์ “พุทธโฆษา” แต่งตำราคำกลอน​ฮ่อมฮู้ ให้ชื่อตั้งกาพย์ปู่สอนหลาน ชักนิทานบาปกรรมคนสร้าง อ้างพุ้นพี้ฟังแล้วแม่นความ “พุทธโฆษา” อาจารย์ครูเค้า ผู่เถ้าเว้าสืบต่อกันมา เป็นเถราอยู่เมืองล้านช้าง นับแต่สร้างเบื้องต้นแต่งกลอน จนมาเถิงชั่วเฮาปางนี้ ใจจำจี้คือปีมะเส็ง สัปตศกเศษพันสองฮ้อย กล่าวให้เสร็จลงพิมพ์ปีนี้ นับแต่หนี้ถอยทบคืนหลัง ไปจนเถิงแต่งกลอนคราวนั้น คาดแม่นหมั้นห้าฮ้อยปีปลาย กลอนทังหลายแตกกันฟังยาก อ่านลำบากกลับหน้ากลับหลัง อนิจจังเกิดมีทุกแห่ง เฮาจึงแต่งตัดแก้ต่อเสริม แต่งลงเติมบ่อนฟังบ่ได้ คัดเอาไว้แต่ที่มีคุณ อยากได้บุญอดเพียรคัดแก้ ดีเที่ยงแท้ใผพ้อหมั่นฟัง บุญแต่หลังเกิดมาจิ่งได้ บุญส่งให้พบยอดคำสอน ควรซะออนจื่อเอาจนได้ เป็นเครื่องไต้โญงส่องหนทาง เป็นคำกลางดีจริงแต่เค้า เฮาผู่เว้าแก้กาพย์กลอนผิด ญาณรักขิตนามหลวงชื่อตั้ง เฮาอยู่ฮั้งอาวาสเมืองหลวง รัตนโกสินทร์วัดบรมนิวาส เป็นนักปราชญ์เฮียนฮู้ฮ่อมธรรม เอาจำนำเผื่อคนภายซ้อย ใผอ่านแล้วบุญให้แก่เฮา แด่เนอ ฯ

จบปู่สอนหลานเท่านี้