คำอธิบาย

กลอนเพลงยาวชมพระยาศรีเพ็ง ที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ ผู้ใดแต่งหาทราบไม่ แต่คงเปนผู้ที่มีบันดาศักดิแต่ง หรือมิฉนั้นก็รู้กันแพร่หลายในผู้มีบันดาศักดิครั้งรัชกาลที่ ๓ ด้วยต้นฉบับที่ได้มายังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร เปนสมุดไทยเขียนตัวรง คงเปนของคนชั้นสูงสร้างรักษาสำเนาไว้แต่ก่อนมา เมื่อแรกข้าพเจ้าจับอ่านดู นึกว่าจะเปนเพลงยาวใครแต่งเยาะพระยาศรีเพ็ง อย่างเช่นเพลงยาวพระมหามนตรี (ทรัพย์) แต่งเยาะพระยามหาเทพ (ทองปาน) แต่เมื่ออ่านไปจนตลอดเห็นว่าผู้แต่งตั้งใจจะสรรเสริญ เปนแต่ข้อความที่ยกขึ้นสรรเสริญนั้น อาจจะเห็นกันในปัจจุบันนี้ ว่าประสงค์จะเสียดสีเยาะเย้ยด้วยเรื่องบุญบารมีของพระยาศรีเพ็ง ถึงอย่างไรก็ดี ต้องนับว่าเปนเพลงยาวแปลกเรื่อง ๑ ผู้แต่งเรียกในกลอนว่านิราส แต่หาใช่นิราสไม่

กลอนเพลงยาวเรื่องนี้ ได้คิดเห็นแต่แรกได้มาว่าเปนของควรจะพิมพ์ให้ได้อ่านกันแพร่หลาย แต่เห็นว่าจะพิมพ์อย่างเพลงยาวเรื่องอื่นๆ เช่นพิมพ์แจกในการทอดกฐินหลวงก็ไม่เหมาะ เพราะมิใช่เพลงยาวซึ่งวิเศษโดยทางวรรณคดี เปนเพลงยาวเรื่องตัวบุคคล ถ้าผู้ที่รับไปไม่เอาใจใส่ในเรื่องประวัติของพระยาศรีสหเทพ (เพ็ง) ก็จะไม่พอใจอ่าน ด้วยเหตุนี้จึงยังมิได้พิมพ์ จนอำมาตย์เอก พระยานิกรกิติการ (กัก ศรีเพ็ญ) กับนายพันเอก พระยาภักดีณรงค์ (ก๊อก ศรีเพ็ญ) มาแจ้งความยังหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร ว่าจะทำการปลงศพสนองคุณนายจัน ศรีเพ็ง ผู้บิดา มีประสงค์จะพิมพ์หนังสือแจกสักเรื่อง ๑ ขอให้กรรมการหอพระสมุดฯ ช่วยเลือกเรื่องหนังสือและจัดการพิมพ์ให้ ข้าพเจ้านึกถึงเพลงยาวชมพระยาศรีเพ็ง ซึ่งกล่าวมา เห็นว่าสมควรจะพิมพ์แจกในงารศพ นายจัน ศรีเพ็ง ได้ด้วยประการทั้งปวง เพราะนายจัน ศรีเพ็ง เคยได้รับพระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์ ตติยานุจุลจอมเกล้าตระกูลพระยาศรีเพ็ง โดยเปนบุตรพระยาศรีสหเทพ (ผึ้ง) ซึ่งเปนบุตรคนใหญ่ของพระยาศรีสหเทพ เพ็ง จึงได้เแนะนำให้พิมพ์เพลงยาวชมพระยาศรีเพ็ง พระยาทั้ง ๒ ก็เห็นชอบด้วย

ข้าพเจ้าขออนุโมทนากุศลบุญราศีทักษิณานุปทาน ซึ่งเจ้าภาพได้บำเพ็ญเปนการสนองคุณท่านผู้เปนบุรพการีด้วยสามารถกตัญญูกตเวที แลทีได้พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ให้แพร่หลาย

ดำรงราชานุภาพ สภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๑๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๘