กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา
ยานี ๑๑
| ๏ สาธุสะจะขอไหว้ | พระศรีไตรสะระณา |
| พ่อแม่แลครูบา | เทวะดาในราศี |
| ๏ ข้าเจ้าเอา ก ข | เข้ามาต่อ ก กา มี |
| แก้ไขในเท่านี้ | ดีมิดีอย่าตรีชา |
| ๏ จะร่ำคำต่อไป | พอล่อใจกุมารา |
| ธระณีมีราชา | เจ้าภาราสาวะถี |
| ๏ ชื่อพระไชยสุริยา | มีสุดามะเหสี |
| ชื่อว่าสุมาลี | อยู่บูรีไม่มีภัย |
| ๏ ข้าเฝ้าเหล่าเสนา | มีกิริยาอะฌาศรัย |
| พ่อค้ามาแต่ไกล | ได้อาศัยในภารา |
| ๏ ไพร่ฟ้าประชาชี | ชาวบูรีก็ปรีดา |
| ทำไร่เขาไถนา | ได้ข้าวปลาแลสาลี |
| ๏ อยู่มาหมู่ข้าเฝ้า | ก็หาเยาวะนารี |
| ที่หน้าตาดีดี | ทำมะโหรีที่เคหา |
| ๏ ค่ำเช้าเฝ้าสีซอ | เข้าแต่หอล่อกามา |
| หาได้ให้ภริยา | โลโภพาให้บ้าใจ |
| ๏ ไม่จำคำพระเจ้า | เหไปเข้าภาษาไสย |
| ถือดีมีข้าไทย | ฉ้อแต่ไพร่ใส่ขื่อคา |
| ๏ คะดีที่มีคู่ | คือไก่หมูเจ้าสุภา |
| ใครเอาข้าวปลามา | ให้สุภาก็ว่าดี |
| ๏ ที่แพ้แก้ชนะ | ไม่ถือพระประเวณี |
| ขี้ฉ้อก็ได้ดี | ไล่ด่าตีมีอาญา |
| ๏ ที่ซื่อถือพระเจ้า | ว่าโง่เง่าเต่าปูปลา |
| ผู้เฒ่าเหล่าเมธา | ว่าใบ้บ้าสาระยำ |
| ๏ ภิกษุสะมะณะ | เล่าก็ละพระสะธรรม |
| คาถาว่าลำนำ | ไปเร่ร่ำทำเฉโก |
| ๏ ไม่จำคำผู้ใหญ่ | ศีรษะไม้ใจโยโส |
| ที่ดีมีอะโข | ข้าขอโมทนาไป |
| ๏ ภาราสาวะถี | ใครไม่มีปราณีใคร |
| ดุดื้อถือแต่ใจ | ที่ใครได้ใส่เอาพอ |
| ๏ ผู้ที่มีฝีมือ | ทำดุดื้อไม่ซื้อขอ |
| ไล่คว้าผ้าที่คอ | อะไรล่อก็เอาไป |
| ๏ ข้าเฝ้าเหล่าเสนา | มิได้ว่าหมู่ข้าไท |
| ถือน้ำร่ำเข้าไป | แต่น้ำใจไม่นำพา |
| ๏ หาได้ใครหาเอา | ไพร่ฟ้าเศร้าเปล่าอุรา |
| ผู้ที่มีอาญา | ไล่ตีด่าไม่ปราณี |
| ๏ ผีป่ามากระทำ | มะระณะกรรมชาวบูรี |
| น้ำป่าเข้าธานี | ก็ไม่มีที่อาศัย |
| ๏ ข้าเฝ้าเหล่าเสนา | หนีไปหาภาราไกล |
| ชีบาล่าลี้ไป | ไม่มีใครในธานี |
ฉะบัง ๑๖
| ๏ พระไชยสุริยาภูมี | พาพระมะเหสี |
| มาที่ในลำสำเภา | |
| ๏ ข้าวปลาหาไปไม่เบา | นารีที่เยาว์ |
| ก็เอาไปในเภตรา | |
| ๏ เฒ่าแก่ชาวแม่แซ่มา | เสนีเสนา |
| ก็มาในลำสำเภา | |
| ๏ ตีม้าล่อช่อใบใส่เสา | วายุพยุเพลา |
| สำเภาก็ใช้ใบไป | |
| ๏ เภตรามาในน้ำไหล | ค่ำเช้าเปล่าใจ |
| ที่ในมหาวารี | |
| ๏ พะสุธาอาศัยไม่มี | ราชานารี |
| อยู่ที่พระแกลแลดู | |
| ๏ ปลากะโห้โลมาราหู | เหราปลาทู |
| มีอยู่ในน้ำคล่ำไป | |
| ๏ ราชาว้าเหว่หฤทัย | วายุพาคลาไคล |
| มาในทะเลเอกา | |
| ๏ แลไปไม่ปะพะสุธา | เปล่าใจนัยนา |
| โพล้เพล้เวลาราตรี | |
| ๏ ราชาว่าแก่เสนี | ใครรู้คะดี |
| วารีนี้เท่าใดนา | |
| ๏ ข้าเฝ้าเล่าแก่ราชา | ว่าพระมหา |
| วารีนี้ไซร้ใหญ่โต | |
| ๏ ไหลมาแต่ในคอโค | แผ่ไปใหญ่โต |
| มะโหฬาล้ำน้ำไหล | |
| ๏ บาฬีมิได้แก้ไข | ข้าพเจ้าเข้าใจ |
| ผู้ใหญ่ผู้เฒ่าเล่ามา | |
| ๏ ว่ามีพระยาสกุณา | ใหญ่โตมะโหฬา |
| กายาเท่าเขาคีรี | |
| ๏ ชื่อว่าพระยาสัมภาที | ใครรู้คะดี |
| วารีนี้โตเท่าใด | |
| ๏ โยโสโผผาถาไป | พอพระสุริย์ใส |
| จะใกล้โพล้เพล้เวลา | |
| ๏ แลไปไม่ปะพสุธา | ย่อท้อรอรา |
| ชีวาก็จะประไลย | |
| ๏ พอปลามาในน้ำไหล | สกุณาถาไป |
| อาศัยที่ศีรษะปลา | |
| ๏ ฉะแง้แลไปไกลตา | จำของ้อปลา |
| ว่าขอษะมาอะภัย | |
| ๏ วารีที่เราจะไป | ใกล้หรือว่าไกล |
| ข้าไหว้จะขอมรคา | |
| ๏ ปลาว่าข้าเจ้าเยาวะภา | มิได้ไปมา |
| อาศัยอยู่ต่อธรณี | |
| ๏ สกุณาอาลัยชีวี | ลาปลาจรลี |
| สู่ที่ภูผาอาศัย | |
| ๏ ข้าเฝ้าเล่าแก่ภูวไนย | พระเจ้าเข้าใจ |
| ฤทัยว้าเหว่เอกา | |
| ๏ จำไปในทะเลเวรา | พยุใหญ่มา |
| เภตราก็เหเซไป | |
| ๏ สมอก็เกาเสาใบ | ทะลุปรุไป |
| น้ำไหลเข้าลำสำเภา | |
| ๏ ผีน้ำซ้ำไต่ใบเสา | เจ้ากรรมซ้ำเอา |
| สำเภาระยำคว่ำไป | |
| ๏ ราชาคว้ามืออรไท | เอาผ้าสะไบ |
| ต่อไว้ไม่ไกลกายา | |
| ๏ เถ้าแก่ชาวแม่เสนา | น้ำเข้าหูตา |
| จระเข้เหราคร่าไป | |
| ๏ ราชานารีร่ำไร | มีกรรมจำใจ |
| จำไปพอปะพะสุธา | |
| ๏ มีไม้ไทรใหญ่ใบหนา | เข้าไปไสยา |
| เวลาพอค่ำรำไร |
สุรางคะนางค์ ๒๘
| ๏ ขึ้นใหม่ใน กน | |
| ก กา ว่าปน | ระคนกันไป |
| เอ็นดูภูธร | มานอนในไพร |
| มณฑลต้นไทร | แทนไพชยนต์สถาน |
| ๏ ส่วนสุมาลี | |
| วันทาสามี | เทวีอยู่งาน |
| เฝ้าอยู่ดูแล | เหมือนแต่ก่อนกาล |
| ให้พระภูบาล | สำราญวิญญาณ์ |
| ๏ พระชวนนวลนอน | |
| เข็ญใจไม้ขอน | เหมือนหมอนแม่นา |
| ภูธรสอนมนต์ | ให้บ่นภาวนา |
| เย็นค่ำร่ำว่า | กันป่าภัยพาล |
| ๏ วันนั้นจันทร | |
| มีดารากร | เป็นบริวาร |
| เห็นสิ้นดินฟ้า | ในป่าท่าธาร |
| มาลีคลี่บาน | ใบก้านอรชร |
| ๏ เย็นฉ่ำน้ำฟ้า | |
| ชื่นชะผะกา | วายุพาขจร |
| สาระพันจันทน์อิน | รื่นกลิ่นเกสร |
| แตนต่อคล้อร่อน | ว้าว่อนเวียนระวัน |
| ๏ จันทราคลาเคลื่อน | |
| กระเวนไพรไก่เถื่อน | เตือนเพื่อนขานขัน |
| ปู่เจ้าเขาเขิน | กู่เกริ่นหากัน |
| สินธุพุลั่น | ครื้นครั่นหวั่นไหว |
| ๏ พระฟื้นตื่นนอน | |
| ไกลพระนคร | สะท้อนถอนฤทัย |
| เช้าตรู่สุริยน | ขึ้นพ้นเมรุไกร |
| มีกรรมจำไป | ในป่าอารัญ |
ฉะบัง ๑๖
| ๏ ขึ้นกงจงจำสำคัญ | ทั้งกนปนกัน |
| รำพันมิ่งไม้ในดง | |
| ๏ ไกรกร่างยางยูงสูงระหง | ตลิงปลิงปริงประยงค์ |
| คันทรงส่งกลิ่นฝิ่นฝาง | |
| ๏ มะม่วงพวงพลองช้องนาง | หล่นเกลื่อนเถื่อนทาง |
| กินพลางเดินพลางหว่างเนิน | |
| ๏ เห็นกวางย่างเยื้องชำเลืองเดิน | เหมือนอย่างนางเชิญ |
| พระแสงสำอางข้างเคียง | |
| ๏ เขาสูงฝูงหงส์ลงเรียง | เริงร้องก้องเสียง |
| สำเนียงน่าฟังวังเวง | |
| ๏ กลางไพรไก่ขันบรรเลง | ฟังเสียงเพียงเพลง |
| ซอเจ้งจำเรียงเวียงวัง | |
| ๏ ยูงทองร้องกะโต้งโห่งดัง | เพียงฆ้องกลองระฆัง |
| แตรสังข์กังสะดานขานเสียง | |
| ๏ กะลิงกะลางนางนวลนอนเรียง | พระยาลอคลอเคียง |
| แอ่นเอี้ยงอีโก้งโทงเทง | |
| ๏ ค้อนทองเสียงร้องป๋องเป๋ง | เพลินฟังวังเวง |
| อีเก้งเริงร้องลองเชิง | |
| ๏ ฝูงละมั่งฝังดินกินเพลิง | ค่างแข็งแรงเริง |
| ยืนเบิ่งบึ้งหน้าตาโพลง | |
| ๏ ป่าสูงยูงยางช้างโขลง | อึงคะนึงผึงโผง |
| โยงกันเล่นน้ำคล่ำไป |
ยานี ๑๑
| ๏ ขึ้นกกตกทุกข์ยาก | แสนลำบากจากเวียงไชย |
| มันเผือกเลือกเผาไฟ | กินผลไม้ได้เป็นแรง |
| ๏ รอนรอนอ่อนอัสดง | พระสุริยงเย็นยอแสง |
| ช่วงดังน้ำครั่งแดง | แฝงเมฆเขาเงาเมรุธร |
| ๏ ลิงค่างครางโครกครอก | ฝูงจิ้งจอกออกเห่าหอน |
| ชะนีวิเวกวอน | นกหกร่อนนอนรังเรียง |
| ๏ ลูกนกยกปีกป้อง | อ้าปากร้องซ้องแซ่เสียง |
| แม่นกปกปีกเคียง | เลี้ยงลูกอ่อนป้อนอาหาร |
| ๏ ภูธรนอนเนินเขา | เคียงคลึงเคล้าเยาวมาลย์ |
| ตกยากจากศฤงคาร | สงสารน้องหมองพักตรา |
| ๏ ยากเย็นเห็นหน้าเจ้า | สร่างโศกเศร้าเจ้าพี่อา |
| อยู่วังดังจันทรา | มาหม่นหมองละอองนวล |
| ๏ เพื่อนทุกข์สุขโศกเศร้า | จะรักเจ้าเฝ้าสงวน |
| มิ่งขวัญอย่ารัญจวน | นวลพักตร์น้องจะหมองศรี |
| ๏ ชวนชื่นกลืนกล้ำกลิ่น | มิรู้สิ้นกลิ่นมาลี |
| คลึงเคล้าเย้ายวนยี | ที่ทุกข์ร้อนหย่อนเย็นทรวง |
ยานี ๑๑
| ๏ ขึ้นกดบทอัศจรรย์ | เสียงครื้นครั่นชั้นเขาหลวง |
| นกหกตกรังรวง | สัตว์ทั้งปวงง่วงงุนโงง |
| ๏ แดนดินถิ่นมนุษย์ | เสียงดังดุจพระเพลิงโพลง |
| ตึกกว้านบ้านเรือนโรง | โคลงคลอนเคลื่อนเขยื้อนโยน |
| ๏ บ้านช่องคลองเล็กใหญ่ | บ้างตื่นไฟตกใจโจน |
| ปลุกเพื่อนเตือนตะโกน | ลุกโลดโผนโดนกันเอง |
| ๏ พิณพาทย์ระนาดฆ้อง | ตะโพนกลองร้องเป็นเพลง |
| ระฆังดังวังเวง | โหง่งหง่างเหง่งเก่งก่างดัง |
| ๏ ขุนนางต่างลุกวิ่ง | ท่านผู้หญิงวิ่งยุดหลัง |
| พัลวันดันตึงตัง | พลั้งพลัดตกหกคะเมน |
| ๏ พระสงฆ์ลงจากกุฏิ์ | วิ่งอุดตลุตฉุดมือเณร |
| หลวงชีหนีหลวงเถร | ลงโคลนเลนเผ่นผาดโผน |
| ๏ พวกวัดพลัดเข้าบ้าน | ล้านต่อล้านซานเซโดน |
| ต้นไม้ไกวเอนโอน | ลิงค่างโจนโผนหกหัน |
| ๏ พวกผีที่ปั้นลูก | ติดจมูกลูกตาพลัน |
| ขิกขิกระริกกัน | ปั้นไม่ทันมันเดือดใจ |
| ๏ สององค์ทรงสังวาส | โลกธาตุหวาดหวั่นไหว |
| ตื่นนอนอ่อนอกใจ | เดินไม่ได้ให้อาดูร |
ยานี ๑๑
| ๏ ขึ้นกบจบแม่กด | พระดาบสบูชากูณฑ์ |
| ผาสุกรุกขมูล | พูนสวัสดิ์สัตถาวร |
| ๏ ระงับหลับเนตรนิ่ง | เององค์อิงพิงสิงขร |
| เหมือนกับหลับสนิทนอน | สังวรศีลอภิญญาณ |
| ๏ บำเพ็งเล็งเห็นจบ | พื้นพิภพจบจักระวาฬ |
| สวรรค์ชั้นวิมาน | ท่านเห็นแจ้งแหล่งโลกา |
| ๏ เข้าฌานนานนับเดือน | ไม่เขยื้อนเคลื่อนกายา |
| จำศีลกินวาตา | เป็นผาสุกทุกเดือนปี |
| ๏ วันนั้นครั้นดินไหว | เกิดเหตุใหญ่ในปะถะพี |
| เล็งดูรู้คะดี | กาลกิณีสี่ประการ |
| ๏ ประกอบชอบเป็นผิด | กลับจริตผิดโบราณ |
| สามัญอันธพาล | ผลาญคนซื่อถือสัตย์ธรรม์ |
| ๏ ลูกศิษย์คิดล้างครู | ลูกไม่รู้คุณพ่อมัน |
| ส่อเสียดเบียดเบียนกัน | ลอบฆ่าฟันคือตัณหา |
| ๏ โลภลาภบาปบ่คิด | โจทก์จับผิดริษยา |
| อุระพะสุธา | ป่วนเป็นบ้าฟ้าบดบัง |
| ๏ บรรดาสามัญสัตว์ | เกิดวิบัติปัตติปาปัง |
| ไตรยุคทุกขะตะรัง | สังวัจฉะระอะวะสาน |
ฉะบัง ๑๖
| ๏ ขึ้นกมสมเด็จจอมอารย์ | เอ็นดูภูบาล |
| ผู้ผ่านภาราสาวะถี | |
| ๏ ซื่อตรงหลงเล่ห์เสนี | กลอกกลับอัปรีย์ |
| บูรีจึงล่มจมไป | |
| ๏ ประโยชน์จะโปรดภูวไนย | นิ่งนั่งตั้งใจ |
| เลื่อมใสสำเร็จเมตตา | |
| ๏ เปล่งเสียงเพียงพิณอินทรา | บอกข้อมรณา |
| คงมาวันหนึ่งถึงตน | |
| ๏ เบียนเบียดเสียดส่อฉ้อฉล | บาปกรรมนำตน |
| ไปทนทุกข์นับกัปกัลป์ | |
| ๏ เมตตากรุณาสามัญ | จะได้ไปสวรรค์ |
| เป็นสุขทุกวันหรรษา | |
| ๏ สมบัติสัตว์มนุษย์ครุฑา | กลอกกลับอัปรา |
| เทวาสมบัติชัชวาล | |
| ๏ สุขเกษมเปรมปรีวิมาน | อิ่มหนำสำราญ |
| ศฤงคารห้อมล้อมพร้อมเพรียง | |
| ๏ กระจับปี่สีซอท่อเสียง | ขับรำจำเรียง |
| สำเนียงนางฟ้าน่าฟัง | |
| ๏ เดชะพระกุศลหนหลัง | สิ่งใดใจหวัง |
| ได้ดังมุ่งมาดปรารถนา | |
| ๏ จริงนะประสกสีกา | สวดมนต์ภาวนา |
| เบื้องหน้าจะได้ไปสวรรค์ | |
| ๏ จบเทศน์เสร็จคำรำพัน | พระองค์ทรงธรรม์ |
| ดันดั้นเมฆาคลาไคล |
ฉะบัง ๑๖
| ๏ ขึ้นเกยเลยกล่าวท้าวไท | ฟังธรรมน้ำใจ |
| เลื่อมใสศรัทธากล้าหาญ | |
| ๏ เห็นภัยในขันธสันดาน | ตัดห่วงบ่วงมาร |
| สำราญสำเร็จเมตตา | |
| ๏ สององค์ทรงหนังพยัคฆา | จัดจีบกลีบชะฎา |
| รักษาศีลถือฤๅษี | |
| ๏ เช้าค่ำทำกิจพิธี | กองกูณฑ์อัคคี |
| เป็นที่บูชาถาวร | |
| ๏ ปะถะพีเป็นที่บรรจ์ฐรณ์ | เอนองค์ลงนอน |
| เหนือขอนเขนยเกยเศียร | |
| ๏ ค่ำเช้าเอากราดกวาดเตียน | เหนื่อยยากพากเพียร |
| เรียนธรรมบำเพ็งเคร่งครัน | |
| ๏ สำเร็จเสร็จได้ไปสวรรค์ | เสวยสุขทุกวัน |
| นานนับกัปกัลป์พุทธันดร | |
| ๏ ภุมราการุญสุนทร | ไว้หวังสั่งสอน |
| เด็กอ่อนอันเยาว์เล่าเรียน | |
| ๏ ก ข ก กา ว่าเวียน | หนูน้อยค่อยเพียร |
| อ่านเขียนผสมกมเกย | |
| ๏ ระวังตัวกลัวครูหนูเอ๋ย | ไม้เรียวเจียวเหวย |
| กูเคยเข็ดหลาบขวาบเขวียว | |
| ๏ หันหวดปวดแสบแปลบเสียว | หยิกซ้ำช้ำเขียว |
| อย่าเที่ยวเล่นหลงจงจำ | |
| ๏ บอกไว้ให้ทราบบาปกรรม | เรียงเรียบเทียบทำ |
| แนะนำให้เจ้าเอาบุญ | |
| ๏ เดชะพระมหาการุญ | ใครเห็นเป็นคุณ |
| แบ่งบุญให้เราเจ้าเอย ฯ. |
