พระสุธนคำฉันท์ ของพระยาอิศรานุภาพ (อ้น)

๑๖

๏ กฤษดาญบงกชกรกรรพุม	ทศนัขประชุม
ชุลีดิลกโลกา
๏ โลเกศรเทพพรหมมา	อันมีมหา
การุญสัตวสบไสมย
๏ ผู้ทรงอธิกนามตรัสไตร	เสด็จแสดงญาณไญ
ยะธรรมวิสุทธิโอฬาร
๏ เสวยเสวตรวิมุติฉัตรวรญาณ	เผด็จเบ็ญจพิธมาร
ดำกฤษณราคนิวรณ์
๏ ปองโปรดนรเทพนิกร	ทานพกินร
อสุรนาคคนธรรพ์
๏ วิทเยนทรกุมภกุมภัณฑ์	ทวยแทตย์อนันต์
ก็สู่สิเวศเสวยรมย์
๏ มีพระอรรคญาตินิยม	เปนอาทิคม
อธิกลุธรรมา
๏ หนึ่งนบนพโลกุตตรา	สหทังจรรยา
ปิฎกสมเด็จดาลแสดง
๏ คืออำมฤตยรศรวยแรง	ไตรภพพึงแสวง
ประสบประสมสมาคม
๏ พบบาทอริยานุกรม	องคอัษฎางคพรหม-
จรรยจำเริญนาบุญ
๏ สละโลภปลิโพธินิศคุณ	ธรธรรมวิบุล
บำบัติพิบัติสังวร
๏ เสร็จข้าถวายกฤษดาญกร	วิสุทธสาทร
ประนามในรัตนไตรยางค์
๏ บังคมอิศวเรศเลิศปาง	เสถียรเทพปฤษฎางค์
พฤศภอุศุภยานยง
๏ อิกองค์สฤษดิรักษ์อันทรง	บัลลังก์ภุชงค์
ชำนิในรณเรืองรณ
๏ ไหว้ไทจตุรมุขพิมล	เหิรหงษหาวบน
ตระศักดิสูรยบังพรรณ
๏ นบเจ้าจอมเมรุถงัล	จักรปาณีคัณห์
คือจักรพระจักรกรี
๏ ไหว้ไท้นรเทพธเรศตรี	ศรราชพิรี
ยะภาพเพี้ยงภุชพล
๏ บริรักษชคสัตวสากล	ในภูมิมณฑล
ก็เย็นเกษมศุขรมย์
๏ นบเทพอันทรงจตุรพรหม	วิหารอุดม
เปนนิตยเนืองในคุณ
๏ อันกอบด้วยมหันตการุญ	อาบอ้ามม่ามภุญช์
บำเรอบำรุงเปนตน
๏ ไหว้ครูอุปเทศยุบล	สึกสารนุสนธิ์
คดีไป่เอื้อนอำแสดง
๏ ข้าขอนิเทศแจ้งแจง	ตำนานสำแดง
อดีตอันแล้วล่วงมา
๏ โดยในเปญญาศกชา-	ฎกอันอริยา
บรรยายนิเทศแทนองค์	ฯ

๑๑

๏ ปางองค์พระศรีสาก-	ยมุนินทรอันทรง
เวสารัชญาณยง	อภิเศกสมภาร
๏ เสด็จยังพิหารเชตร	พนาภิรมย์ฌาน
สราพกองค์อาริย์	คณสงฆเนืองใน
๏ ปรารพภ์ภิกษุสา-	วกหนึ่งกระสันต์ใจ
อาวรณ์พิลาปใน	รศราคนิวรณ์วล
๏ โอนเอาตำนานนาน	ทุรดาลอดักดล
ปางเปนสุธนทน	ทุกขหวังสัพพัญญู
๏ บันทูลนิทานเทียบ	กุลบุตรกำเดาดู
เพื่อพาศนาชู	ฉเพาะผลพึงเพียร
๏ ปางองค์ตถาคต	วิริเยศยังเวียน
สงสารจักรเจียร	กำเลาะหลงก็มามี
๏ ในมาตุคามมล-	ทินโทษราคี
หากเห็นฤดีดี	แลกำศรดมโนนาน
๏ ดับนั้นก็ดุษดี	วรพุทธโยงการ
ไปโปรดแสดงปราณ	อนุสนธิ์แจ้งแจง
๏ ขษณนั้นพระสงฆ์สา-	วกผู้ประสงค์แสวง
สดับโดยอดีตแสดง	ก็ทูลขอลิลาธรรม
๏ มีพุทธฎีกา	ดำเนินอรรถดำนานอัน
โดยดึกดำบรรพกัลป	แลอุบัติโพ้นมี
๏ ราชาธิราชา	อดิศรธเรศตรี
อาทิตยวงษ์ดี-	ลกราชภูธร
๏ ครองมิ่งมไหสูรย์	สุรศักดิฦๅขจร
ในบูรพนคร	อุดเรศปัญจา
๏ เสนาคณานี-	กรราชแสนยา
แสนเสวกานา-	ยกยุทธโจษจล
๏ นานาพลากร	ปฏิพลสพราศพล
สามรรถราญรณ	อริราชสยบแสยง
๏ พลคชคือคช	สิหราชเริงแรง
สินธพดาลแสดง	ดุลเดชรณภู
๏ พลรถจำรูญรัตน	ชำนิอัศวสินธู
ยานยุทธไพรู	ปรปักษ์ยากปอง
๏ ไป่รู้พิกัดโกฎิ	พลพฤนทรกาจกอง
สพสาตรนานอง	รณรงครำบาน
๏ ไพศาลสฐานมณ-	ฑลเทพโอฬาร
ร้อยโยชน์พิศดาร	จตุรัสโดยมี
๏ ปราการประกลกล	สุรโลกยธานี
คือเพชรไพที	ศีขรินทรรอบราย
๏ เสาซุ้มทวาเรศ	วิเมลศโพรงพราย
เนินนางจรัญราย	ธุชทิพโบยบน
๏ เขื่อนคูพิไชยสิน-	ธุสมุทธรทรึ้งชล
แขวงขอบพิศาลกล	อรรณพน่านนอง
๏ นานาอุบลบุณ-	ฑริเกษกาญจน์กอง
เผื่อนผันเอนกนอง	ระดะดาษผดาแจรง
๏ ฟุ้งฟ้าขจรคนธ์	นิลุบลตระบอกแบง
เรณูภิรมย์แรง	ชระอบตระวันวรรณ
๏ เบื้องบั้นพิถีเทา	ถลมารคราบรัน
เฉกทิพจรอกจรัล	สุรโลกยโอฬาร์
๏ รายราชวัตรวรร-	ณวิจิตรเจษฎา
เทวภาคยรัถยา	รศฉมสุคนธาร
๏ เพชรพวงเพยียคน-	ธอุบลรำไบมาลย์
อวนอายพิโดรดาล	แลระย้ารำยวรยล
๏ ชายหญิงผสานสาร	สรสนุกนิกามกล
มีมั่วกมลมนท์	รศเริงฤดีดาล
๏ เมืองมั่งธนังนอง	นุประการโอฬาร
เพียงภพมัฆพาน	อดิเรกหิรัญธัญ
๏ ฉายฉัตรพิไชยเยน	ทรเสวตรกางพรรณ
ดุจดวงตะวันจัน-	ทรวิจิตรมณฑล
๏ เหนือตรีบุรีสู-	รพิมานดำกลกล
กรดแก้วระบายบน	รุจีเรขรามเรือง ฯ

๑๖

๏ พรายพรายสิหาศน์มลังเมลือง	แก้วเก้ากนกเนือง
พิสุทธแสงอาภา
๏ อับแสงสุริยรังรจนา	ดุจมือแมนมา
พิจิตรด้วยแก้วแกมกล
๏ เจ็ดชั้นบันเจิดหาวหน	เพรียมพรายอำพล
โพยมพยับยับแยง
๏ บานปัทมกระหลับแคลงแคลง	รายรัตนเรืองแสง
วิโรจโชติชัชวาลย์
๏ พริ้งพรายเหมหงษพิศดาร	คือเห็จเหิรทยาน
ยะยาบยย้ายยักยนต์
๏ สูงส่งฟ้าหล้าสากล	ไตรโลกเล็งฉงน
ดั่งสับตแสงแสงพัน
๏ กรงนาคมกรเกี้ยวกัน	คือเศียรอนัน-
ตนาคดูดาลแสดง
๏ บันบดขบวนเขบจชรุแชรง	แก้วเก้าฝั่งแฝง
ประกดประกิจยรรยง
๏ ครีบครุธชำนันนิศกลง	ฟ้าหล้าลาญหลง
คือภาพกระพือโดยถวิล
๏ ขนอบขนองรายรัตนาจิน	ดาดาษมณิน
มณีดำกลคาคำ
๏ ทาบทวยนวยกาญจนทองทำ	กลกรนางรำ
รทดรทวยกรกราย
๏ ครงครีวัลเวจเพราพราย	บันบราลีราย
ระริบจะปาดลมลาญ
๏ เนืองนันต์นพศูลชัชวาลย์	พริ้งพรายพรหมมาน
คือดั่งจะเหจหงษบิน
๏ มีเทพประนมกรกิน	นรนาคสุรินทร์
สุเรนทรดูเรียบราย
๏ เรืองรอบฟ้าหล้าเหมือนหมาย	คือศศิสุริยฉาย
จำรูญจำรัสนิจกาล
๏ ฉลุเฉลามณีรัตโนภาร	ฝาทองพิดาล
ระดาษด้วยดารากร
๏ ผนังทองพิไชยบัญชร	สิหาศน์มกร
บังอวดบังอิงอาศน์องค์
๏ เพี้ยนภาพสิงฆสิหยรรยง	วิหคเหมหงษ
คือดั่งจะเดินโดยเปน
๏ ค่าใครบมิพิดเพียนเห็น	คล้ายคล้ายเปนเปน
ตระหลบตระเลิศธรณี
๏ พระลานแลล้ำเภรี	ชำนันนนทรี
ถงัลคือตนตื่นตา
๏ สำหรับลองพลปติพา	หณราชแสนยา
กรศิลปแล่นลอง
๏ ฟ้อนแพนดาบดั้งตระบอง	เกาทัณฑ์ธนูทอง
แลตรีเสน่าคมไกร
๏ คล่าวโคนคลีกลชิงไชย	กล้องทองบอกไฟ
ประเกาะประกวดหลายพรรค์
๏ ลองสารคือสิหเมามัน	รณรงค์ชำนัน
ชำนิบำรูกลางแปลง
๏ ลองเล่นอัศดรสำแดง	วิ่งม้าทวนแทง
แลโรมรันแทะผันผยอง
๏ ลองรถสินธพลังลอง	ขันขับคลาคลอง
จะชิงเอาไชยชาญสนาม
๏ ส่ำแสนจตุรงคภิราม	ชาญเชิงสงคราม
ลลอบลล้าวในณรงค์
๏ ย่อมล้วนสาหดทนคง	สามารถยืนยง
ชำนิในกลหลายกล
๏ แม้นมารบมิอาจมาผจญ	เศิกเสี้ยนตื่นตน
รรัวรรอบยอบยรร
๏ โอนออกทุกท้าวคมคัล	บรรณาเนืองนันต์
ประนตยน้อมมือมาลย์
๏ มีมิ่งมเหษีนงคพาล	นงโพธโลมลาญ
สวาศดิวิไลยลาวรรณ
๏ ทรงนามอัคเรศแจ่มจัน-	ทรเทพีอัน
เปนปิ่นกระษัตรีย์สัตรี
๏ อันเตบุริกราชนารี	หกหมื่นหมายมี
ศุภลักษณแลองค์เอี่ยมองค์
๏ เฉกอับษรสมบูรณบง	กชภาคนงยง
บันจวยบันเจิดกามา
๏ บันสารสังคีตเสภา	บำเรอราชา
จำเรียงจำเริญอภิรมย์
๏ เพลี้ยเพลงปี่แคนสวยสม	ดุริยางคระดม
บันเดาะแลดีดดนตรี
๏ แน่งนางรวยรำแลที	แลลาญฤดี
รด่าวรดิ้นกลางใจ
๏ กึกก้องฆ้องขานกลองไชย	ครื้นเครงหวั่นไหว
สทกเสทือนฦๅระงม
๏ ชายหญิงบันเทิงทุกกรม	หฤๅหรรษาสม
สรนุกจำเนียรนิจกาล
๏ ท้าวเสวยศุขรมยโอฬาร	ในบูรพทิศาน
เกษมทิพาราตรี
๏ เกิดแก้วจักรพรรดิธรณี	ศรราชบดี
บดินทรดิลกโลกา
๏ คือองค์พิชิตมารอันมา	จากด้าวแดนดา-
วะดึงษประสงค์สมภาร
๏ เดชาภินิหารองคอารย์	จักสฤษดิพุทธการย์
การกธรรมามูล
๏ บันดาลนิธีมาภูล	เพื่อพุทธางกูร
พิเศศแลสี่สองครา
๏ ทรงนามโดยอัศจรรยปรา	กฎเกรียดิสมยา
สุธนพระยศฦๅไกร
๏ แง่งามบันเจิดพึงใจ	ทรงลักษณวิไลย
วิลาศล้ำสากล
๏ กล้องแกล้งเกลากามนฤมล	ไตรโลกยแยงยล
ก็ดาลระลุงเสียวสันต
๏ เสียวทราบฤดีแดยรร	คือทิพยทุกอัน
มาแปลงเปนองค์เอาใจ
๏ โนเนกำเลาะลองใน	แกว่นกามพิไสย
ประสงค์ประสบยวรยิน
๏ เรืองราชนิติยประนินทิน	เทพางคสพศิล
ปสิทธิไชยเชี่ยวชาญ
๏ ฦๅไกรเกรียดิจบจักรพาฬ	เสวยศุขเปรมปราณ
มโนภิรมยรมยา
๏ มีสระสาโรชโศภา	เบื้องบูรพทิศา
อุดมปัญจนคร
๏ เรืองรองน้ำจันทนกำจร	ใสสุทธปภัศศร
คือแสงวิฑูริย์เทียบธาร
๏ มณีบุษปนิลุบลบนบาล	ขาวเขียวแดงปาน
ปทมราครูจี
๏ บัวเปญจกุสุเมศมาลี	ดาดาษชลธี
สพรุ่มสพรั่งบังใบ
๏ เฟื่องฟุ้งเสาวคนธเอาใจ	บาลบุษปมาไลย
สรหลมสรหลอนชลธาร
๏ ตับเต่ากระจับจอกแก้วกาญจน์	ยอดแย้มใบบาล
สะกอสะกะแกมบัว
๏ มินจรหว่ายหวั่นเหนตัว	หนูหนีแมวมัว
ก็เร้นยังเฝือแฝงชาย
๏ คางเบือนหาหมอมาทาย	แก้มช้ำอ่อนอาย
กระแหกระโห้เหรา
๏ ราหูลอยไล่จันทรา	แรดร้ายเริงภา-
รวาดรแวดราวี
๏ เสือตามวัวหว้ายคลุกคลี	ลึงพรวนพาลี
สลิดสลาดหลายพรรณ
๏ ค้าวเขากดกาแกมกัน	เขือขามนุนนัน
บ้างพ่นบ้างผุดอลวล
๏ ช้างสารเมามันไล่คน	ปะป้าวแปบปน
ก็ตื่นขจรชลธี
๏ ม้าไล่ม้ามาเคล้าคลี	อ้าวอุกอินทรี
ก็คาบสะแหลบเลมไคล
๏ พรมพรามหวีหว้ายเวียนไว	ช่อนชายกรายไกร
บ่รู้กี่หมู่เหลือตรา
๏ รื่นรื่นร่มรุขฉายา	ทรสายสาขา
คือกลดอันกั้งบังบน
๏ เรียงรอบสระศรีมณฑล	ชรอุ่มอำภณ
ลบัดคือขาบเขียวขจี
๏ เพล็ดพวงคือนิลมณี	สุกแสงคือศรี
วิฑูรย์ทับทิมทองธาร
๏ คั่วค้อมน้อมกิ่งลำลาญ	ช่อเฉกแก้วกาญจน์
อุไรรจิตรเรืองรง
๏ ตรบอกแบ่งผกาเกสรบง	กชลาดลาญลง
คือลาญโกสมภ์โศภี
๏ หมู่แมลงผึ้งภู่ภุมรี	มัวเมามาลี
ประอรอาบอึงอร
๏ สาวสงเฉลาล้ำอรชร	ลมลาดกิ่งกร
ก็ไกวคือกลกรไกว
๏ ลันโทนโอนนาดน้อมไพ	บุละเมฆบัดใบ
เสนาะดั่งดีดดนตรี
๏ แซ่ซ้องสกุณาเนืองนี	นันเนกโนรี
มยุเรศแก้วโกญจา
๏ ส่ำสับทเพรียกพร้องนานา	คือเสียงเสภา
แลพิณบันเลงหลากหลาย
๏ ทรายทองรุจิเรกเรืองราย	กรวดแก้วพรายพราย
ก็ลาดสระพังคือลาน
๏ ดุจสระในนันโนทยาน	รโหสำราญ
ด้วยรศเร้ารำเพย
๏ ชมภูจิตรนาคาเคย	อยู่ให้ศุขเสบย
ยังสร้อยสาโรจเสาวคนธ์
๏ ฝูงนาครในเมืองมณ	ฑลทั่วสากล
ก็ถือคือเทพอันไกร
๏ จบปี่ปวงป่าวออกไป	บูชาโดยใจ
กะทำพลีขอพร
๏ เบื้องบั้นในบูรพนคร	ภูลสถาวร
ก็ศุขสมบูรณนิจกาล
๏ ด้วยเดชนาคาพิศดาร	เพื่อผลสมภาร
พุทธางสมโพธิพิธี	ฯ

๒๘

๏ ขษณนั้นนรินทร์
นราธิบดินทร์	ธเรศตรี
นันทาธิราช	ดำรงธรณี
ปัญจาบุรี	เปนจอมภพไตร
๏ ฝ่ายทิศอัศฎงค์
กระลีการลง	เกิดทุภิกขไภย
เข้ายากยากเย็น	ทุกเขญเขญใจ
ทุกลำเนาใน	จังหวัดพระนคร
๏ ราษฎร์ร้อนร้อนเร่า
ทุกย่านทุกเย่า	คือไฟไฟฟอน
ภาอพยบ	ประลาศลาศจร
มายังอุดร	ปัญจาปาจิณ
๏ ทุกข์บ่อนบ่อนเบา
บมีคนเข้า	คนออกทุกทิน
เทครัวพ่ายแพ้	มาโพ้นหากิน
เพื่อพืชนแผ่นดิน	อดักอดล
๏ ท้าวรู้กระลี
กระลำมากมี	ในเมืองมณฑล
เรือนราษฎร์ราษร้าง	ทุกด้าวดำบล
ระส่ายไพร่พล	ระส่ำทุกพาย
๏ โองการท้าวท้วง
แก่ออกญาหลวง	ทุกขุนภิปราย
ทูลไทธิเบศร์	เผดจบรรยาย
อ่านอันตราย	ทุภิกขันดร
๏ ฝูงราษฎร์ย้ายเย่า
เมือเมืองบ่เข้า	ไปแคว้นนคร
อุดรปัญจา	อันสถาพร
สมบูรณทุกบ่อน	บ่มีบีทา
๏ ออกญาภุชงค์
ชมภูจิตรสง	เคราะหด้วยเดชา
เมืองมั่งช่างหลาย	ทุกพายภูลผา
สุกด้วยอุรคา	มาอุปรการ
๏ ท้าวมีฉันทา
จุใจริศยา	ประทุษฐจัณฑาล
ประพฤติอาธรรม	ปรเพทเผ่าพาล
ด้วยโมหะมาร	ประมาทเปนมูล
๏ ชุมชาวทวิชา
อันรู้มายา	มล้างตระกูล
บวงบนไปเบือ	ออกญาสับปูน
จงจ่อมเปนจูณ	ประจากทังเปน
๏ จักให้กินกึ่ง
เมืองหลวงบ่อนหนึ่ง	จงทันตาเห็น
ผิบาหาชอบ	ครอบครัวอยู่เย็น
ยากไร้ใคร่เปน	จะปูนรางวัล
๏ พราหมณ์หนึ่งผู้ชาญ
ฉมวยมนตมาน	อาคมชำนัน
โดยบันทูลท้าว	ก้าวเมืองมาบัน
ลุอุดรปัญ	จาราชธานี
๏ นั่งริมสระสรง
สถิตยภุชงค์	สถานนาคี
สัชฌาพระเวท	พิเศศพิทธี
ด้วยเลศศิลปี	จักดูอาการ
๏ เดชาอาคม
ให้ร้อนรงม	ภุชงค์ประปราณ
ด้วยสาตรศิเวศ	อาเพทบันดาล
ธุมาคือกาล	ตระหลบชลธี
๏ ชีพ่อครันทัศน
รู้มนตฉงัด	ถนัดยินดี
อยู่ยังไสมย	ไกษยราตรี
ประเวศพงพี	เสาะหายายง ฯ

๑๖

๏ เมื่อนั้นชมภูจิตรภุชงค์	เอรบัตรวงษพงษ์
อสรพิศม์คือกาล
๏ จรจากนครนาคบมินาน	เปนพฤฒาจารย์
ประเพทพิไสยพราหมณ์พรหม
๏ ดลดาลสรพังทรึกจงกรม	วิจารณารมณ์
อุบายอุบัติไภยพาล
๏ บัดบลมิคลุทธ์อันชาญ	สมญาบูรณพราน
ถนัดธนูยายำ
๏ จึ่งมีมาธุรเทียรอำ-	มฤตยรศคำ
จำเริญรำพึงพึงฟัง
๏ ดูกรพเนจรผู้ถมัง	ธนูมายัง
ประเทศนี้พึงยล
๏ สถิตย์ด้าวแดนใดดำบล	ทำงลหวังผล
ประโยชน์ประสงค์ใดมี
๏ บัดบูรณ์ซั้นขานคำชี	ข้อยข้าบุรี
บุรินอุดรปัญจา
๏ สันโดษพเนสรรจรมา	ล่าเนื้อจักหา
ไปเลี้ยงชีพิตร์เปนแรง
๏ ดูราพเนจรผู้ถะแมง	อยู่เย่ายังแขวง
นครนี้หึงนาน
๏ ฝูงราษฎรใดทุกปราณ	ศุขเกษมสำราญ
สมบัติพิบัติพึงมี
๏ บัดบูรณบอกบาพญารี	ภพไทภูลพี
บแคลนแต่สิ่งสักอัน
๏ ด้วยเดชชมภูจิตรบัน-	ดาลดีทุกพรรณ
เกษมสำราญทุกพาย
๏ ฟังพจนพร้องพรานบรรยาย	อาดูระภนาย
พเนจรกนฤไภย
๏ ชมภูจิตรนาคใช่ใคร	คืออาตมาใจ
ประสงค์สงเคราะห์นรชน
๏ หลัดหลัดพิบัติมาดล	บมิทันศึกตน
จะถึงแก่กาลใช่การ
๏ เพื่อพราหมณ์นายหนึ่งใจพาล	ฉมวยมนต์มาลาญ
ชีพิตร์เราให้มรณ์
๏ ปางนี้ปาจิณนคร	สนุกนิจักดร
ธารณทุกสิ่งศุขรมย์
๏ ในเวียงแลจังหวัดนิคม	เรือนราษฎร์ทุกกรม
จะเปนพิบัติไภยภูล
๏ ผิวนายมักบาปเห็นบูญ	มล้างพราหมณ์ทูร
ลักษณ์แลชีพเราคง
๏ อยู่เปนอุปการแก่องค์	อดิศรอันทรง
พิภพเพื่อสถาพร
๏ พรานฟังมธุเรศเอมอร	เอมโอฐใสศร
เสนาะพิลาปลึงลาญ
๏ ถือเอาอาญาปติญาณ	เปนอันธูรภาร
ก็ถามเอาเลศทุกอัน
๏ นาคินทรแจ้งสำคัญ	โดยมีมนต์มัน
ก็เมื้อพิมานเมืองตน
๏ บัดนั้นจึงมาควิกล	เข้าในอารญ
ก็เร้นยังทุมเทียมทาง
๏ ปองบ่งศรธนูแผลงพลาง	น่าไม้บมิวาง
ก็คอยคะค้อยหนหา	ฯ

๑๑

๏ ขษณพราหมณ์ผรุษร้าย	ทุรคตมายา
สมทรัพะยามา	ประสงค์สฤทธิโดยใจ
๏ สถิตย์ยังสพังสา	ชลสินธุเรืองไร
สัชฌาพระมนตไม-	ยะวิสุทธิโองการ
๏ โดยสาตร์ศิวาวิศ-	นุเวศพิศดาร
อันอาจให้ลาญ	ชนชีพโดยจินต์
๏ เบื้องบันพนัศนาย	มีคลุทธใจทมิล
ผาดเห็นก็เฉียวฉิน	ตระบัดบัดก็ออกเอา
๏ คุกคามคระเครียดซั้น	คุคำรนระเร่งเรา
พาพราหมณ์ทโมเมาห์	ฤทำร้ายเจ้ากูกู
๏ อันเปนพำนักนิตย์	อุปการะชนชู
เกรียดิกรุงบุรินภู	ธรท้าวบำเพ็ญบุญ
๏ ใครใดแลใช้ชี	หินะชาติทารุณ
มาล้างลลายคุณ	ชนทังสิมาเมือง
๏ นาคินทรคือเทพ	สุรศักดิอันเลือง
เลี้ยงโลกย์อนันตเนือง	บริรักษรักษา
๏ ใดอาจจะปองปูน	ปติภาคคุณา
ผิวแผ่นสุธาอา-	รณพนั้นฤๅไปครัน
๏ ฉันใดทิชาลา-	มกใจฉกาจกรรม์
มาปองประทุษฐทัณฑ์	นฤโทษให้ลาน
๏ แท้ท่านจะตกกน	นรการจะจ่อมนาน
เพื่อโมหเมามาร	แลอมิตระเปนมูล
๏ จงแก้ศิวาอา	คมพิศอันภูล
ดับแดกำเดาดูร	อุรคินทรคืนคง
๏ ผิวมึงแลมักมนต์	บมิอ่านให้เสื่อมลง
มีดมิคคมคง	ก็จะแล่หไทยมางษ์
๏ ให้คืนอาคมคาย	ศิวเวทตนวาง
เพลิงพลุ่งเถกิงกลาง	ชลธารก็ดับดาย
๏ ส่วนบุญฑริกพราหมณ์	พเนจรจำนองนาย
กุมเอาบคลอนคลาย	ก็ทำทัณฑพาธา
๏ แคว้งแคว้งคระวีตาว	ก็กระลึงกระหลับอา-
วุธหวะกระบานบา	ก็พินาศเมือมรณ์
๏ ภุชงคชามภู	จิตรจิตรสาทร
คิดคุณพเนจร	ก็นำลาศลงเมือง
๏ บูชาสการกาญจ-	นมณีเอนกเนือง
แก้วเก้ามลังเลือง	นุประการทุกพรรณ
๏ ยังบุณฑริกผา-	สุกะภาพในครรภ์
ปรางรัตนาวรร-	ณวิจิตร์โอฬา
๏ เท่าสัตวารวัน	ก็ลิลาศภาคลา
จากภพพิมานนา-	คนิเวศไพบูลย์
๏ จึ่งมีพระสาทสุน	ทรวากยมาทูล
แก่พรานภิรมย์ภูล	ประดิพัฒนภักดี
๏ ผิวเพื่อนคำนึงนาน	อนุสนธิพึงมี
จงยังทวารี	บริรักษไปแจง
๏ ครั้นเสร็จธส่งพราน	วรมิตรยำแยง
เคารพยคุณแรง	ก็นิวัตนิเวศคืน
๏ ฝ่ายนายถมังมา-	ควิกันชำนาญปืน
อยู่เย่าบหึงหืน	ก็ประเวศวนาดร
๏ ล่ามฤคคณาใน	หิมวันตสัญจร
เทาทางทุเรศนอน	พนเวศแรมวัน
๏ ไต่เต้าลำเนาเนิน	ศิขรินทรแก่งกรร
ข้ามห้วยละหารบรร	พตเถื่อนทุราทวา
๏ ถึงอุทเยนไท	ทุมวงษวิทยา
เฉกนันทวันสา	ศุขรมยโอฬาร
๏ พื้นภาคย์สุพรรณพา	ลุกะลาศประไพปาน
เสมอทิพยทองลาน	แลรรื่นสุมณฑล
๏ พฤกษาทรสุมสาร	วิยะฉายกำบังบน
เกตแก้วพิกรรกล	มลุลีรำดวนดาน
๏ โกษฐกาญจนากรร-	ณิกาตระการบาน
กฤษณารำเพยพาน	รศเร้ากำจรใจ
๏ จวงจันทน์จำปีปน	สุรภินทร์ภิรมย์ใน
ยมโดยพยอมไพ	บุละบัตระบัดบัง
๏ อบเชยระเหยหอม	รศคนธ์ละเวงวัง
ขอนดอกพิโดรทัง	กระลำภักประไพงาม
๏ เรียงรอบสระบงโบก	ขรณีอเนกนาม
โรยรศฉมทราม	ก็ตระลบสุธาธาร
๏ แสงใสกระแสสินธุ์	บริสุทธิเปรียบปราน
กลแก้วผลึกลาญ	ชลเพียบสระพังคัน
๏ บงบุษปบุษบง	กชแก้วกระบอกบัณ
เผื่อนผันอเนกนันต์	นิลุบลบนบาล
๏ เลือนแลระดาษดวง	กุสุเมศตระกลกาญจน์
กลากลาศนทีธาร	กลแก้วผกากล
๏ เฟื่องฟุ้งขจรกลิ่น	รศเสาวคนธ์ปน
ในบัตระบังบน	สระเกษมสลมหลาย
๏ บัวเบญจนาพรร-	ณวิโรจแพร้วพราย
คือนิลมณีราย	ปทุเมศเรืองไร
๏ พรรณพรายสร่ายรัตน์	อภิลาศชลาไลย
สายแสงตระวาไพ	รุวิจิตรเจษฎา
๏ จตุรัศสระพังภาค	ชลสินธุโสภา
เลี่ยนลาศณทางชลา	มณีเนาวรัตนราย
๏ เรืองรองระยับแสง	สุริเยศพรรณราย
แจ่มจับกระแสสาย	บริสุทธิสาคร
๏ ทุกอันจำเริญใน	บริเวณวนาดร
เปนที่สโมสร	สุรเทพคนธรรพ์
๏ ดูดาลคำนึงใน	จรเทิญก็อัศจรรย์
แต่กูพะเนสัญ-	จรในวนานาน
๏ ยังไป่ลุดลยล	อุทเยศพิศดาร
เทียรทิพโอฬาร	ก็ปลาศนิหลายครา
๏ รอยอุทเยนไท	วชรินทร์สุเรนทา
นพนาควิทยา	ธรเทพกินร
ย่อมมาสนานใน	สระสโรชสาคร
ชมเพ็ชรผกากร	ศุขรมยปรีดา
บัดบุณฑริกเนา	พนพฤกษบังตา
เร้นริมสระพังสา-	ชลสินธุใสศรี ฯ

๑๖

๏ จึ่งเห็นเจ็ดอรรคเทพี	คือเทพกินรี
ธิดาสมเด็จท่านไท
๏ ทรงนามทุมราชภูวไนย	เสวยศุขยังไกร
เกลาศเขาเงินยวง
๏ ภาฝูงบริวารปือปวง	จากจอมเขาหลวง
มาเล่นยังสระสวนสวรรค์
๏ ชมฝักหักดวงบุษปบัน	เก็บพรรณเผื่อนผัน
ผกากุสุมเสาวคนธ์
๏ แซมกรรณเกษแก้วกุณฑล	ร้อยรัตนโกมล
เปนสร้อยสอิ้งอาภรณ์
๏ ขับขานบันสารศัพทเอมอร	ทราบทร่านทรวงสมร
คือทิพกามจำเรียง
๏ ฟ้อนรำดำเนิรอรเอียง	ส่งสารสำเนียง
เสน่ห์เสนาะเอาใจ
๏ บ้างเหล้นแฝงบัวบังใบ	คณากินรใน
ก็สรวญระริกรีรมย์
๏ มิคลุทธแลลอดเลงชม	โฉมทิพอุดม
ก็ลาญละเลิงลุงลวง
๏ ยลลักษณวิไลยลาญทรวง	ภักตร์เพ็ญเดือนดวง
อันจรูญจำรัสอาภา
๏ คิ้วค้อมส่งสุดหางตา	ศรเนตรกามา
คือศรพกามเนียรนิล
๏ เสาวภาคลออองค์เอี่ยมอิน-	ทรีย์ทิพยุพิน
ดั่งองค์อุมามาเปน
๏ อย่าแม้นมนุษย์บมิเว้น	ไตรโลกย์หากเห็น
ก็ดาลละลายลืมงาย
๏ เจ็ดองค์อับษรอินอาย	ลาศเหล้นแล้วผาย
ก็คืนยังเขาเงินงาม
๏ บุณฑริกรันจวนใจกาม	เลงลาญแลตาม
ระเทาระทดใจถวิล
๏ แดดาลระด่าวดิ้นโดยจินต์	ผิวมีปีกบิน
จะโบยไปโดยบทจร
๏ ผิ้วอาไลยลันลุงอาวรณ์	เศร้าโทรมทรวงทอน
มนัศกลุ้มกลางใจ
๏ ออกจากพุ่มพนัศคัลไลย	ทันทึงมาใน
ก็ลุอาศรมสิทธา
๏ บัดองค์ปัศวีก็ปรา	ไศรยด้วยพนา
จรกมีพจนาน
๏ ดูกรพเนจรใดพาล	สันโดษเดียวหาร
แลโพ้นพนัศมาใน
๏ สามรรถแม้นไกรสรไกร	บมิย่านยำไภย
พิบัติเบียนบีทา
๏ มโนรถใดดั่งมีมา	ในพนทุรา
แลลุสำนักนิด้วยดี
บุณนายน้อมขานมุนี	แต่เจ้ากูชี
พเนผนวชบุญเตือน
๏ ข้อยข้ามานับนานเดือน	นอนป่าเปนเรือน
แสวงมฤคเลี้ยงตน
๏ รอยบุญบันดาลมาดล	ล่วงลุดำบล
สำนักนิไททรงธรรม์
๏ คงเปนพำนักนิแก่อัญ	ก่อเกษกั้งกัน
ผู้ข้าพเนจรไกล
๏ ขอถามอนุสนธิหนึ่งใน	ดาบศผู้ใจ
ประสงค์สมภารอารีย์
๏ ยังยังอุทยานหนึ่งมี	สร้อยสวรรคมาลี
แลสระสนุกนิ์ศุขรมย์
๏ บัวบานตระการเกสรชม	ชื่นชูชวยฉม
สุคนธกลิ่นกำจร
๏ เจ็ดองค์อรรคเทพกินร	เฉิดโฉมอรชร
พิลาศลักษณ์พึงยล
๏ เพียงจักกลืนโฉมนฤมล	ดินฟ้าสากล
จะอ้างก็อับอายองค์
พาฝูงบริวารมาลง	เหล้นในสระสรง
อันแสนสนุกนิเปรมปรี
๏ ข้าเห็นแดดาลฤดี	ในลักษณเทพี
ยุพินทรพิลาศลาวรรณ
๏ ข้อยใคร่ได้อรองค์อัน	กามทิพเฉลิมขวัญ
สวาสดิ์สว่างหัวใจ
๏ เจ้ากูผู้เมตตาไมย	ยศญาณวิไสย
จงบอกอบายพึงมี
๏ นักสิทธิฟังพรานพาที	พันเอิญมุนี
คำนึงมนัศดูเบา
๏ แม้บอกโดยจริงจงเอา	บมิร้างทเมา
จะเสร็จประสงค์โดยปอง
๏ อ้าดูรมิคลุทธ์จักลอง	ผิวหวังใจจอง
กินรนั้นมามือ
๏ แม้ว่าท่านได้นาคนั้นคือ	บ่วงนาคบาศถือ
แลทอดยังสระบัวบง
๏ วิชาธรีราชมาลง	ต้องบาศภุชงค์
จะได้ดั่งใจจงถวิล
๏ บมิได้บ่วงไปสบกิน-	นรนั้นอย่าจิน
ตระนาจงเน่งนอนตาย
๏ พรานฟังดาบศบรรยาย	ไหว้บาทบมิวาย
ก็วอนพิไรเรียนคำ
๏ ขอองค์อาจารย์ผู้บำ	เพ็ญบุญจงนำ
แลแนะผู้ข้าเห็นแสดง
๏ อย่าข้าปองป่วยการแรง	เพื่อเพียรเสาะแสวง
บรู้ตำบลหนหา
๏ กสปธก็มีบัญชา	ดูกรพนา
พเนจรกใจพาล
๏ นาคานครเบื้องบาดาล	อโธทิศาน
สถิตย์ยังด้าวแดนใด
๏ นครนั้นบ่วงนาคมีใน	แม้อาจเอาไป
กูแจ้งจงรู้ใจฉงน
๏ พรานฟังดาบศยุบล	จบบาทยุคล
ตระบัดก็บ่ายบทจร
๏ โดยด่วนเดินดั้นดงดร	หักห้างแรมนอน
ก็ลุยังสระบัวบัณ
๏ ออกญาชมภูจิตรอัน	ศุขรมย์นิรันต์
ก็ยืนยังฝั่งรำพึง
๏ นาคินทรก็ดาลคำนึง	ตระบัดบหึง
ก็เมื้อมาลุด้วยดี
๏ ภาลงยังภพนาคี	ปรดิพัทธภูลมี
มธุรปราไสยสาร
๏ อ้าดูรสหายเจ้าจอมปราณ	ปหั้นหึงนาน
แลข้าคำนึงบวาย
มาเป็นศรีสวัสดิ์ภิปราย	พึงพิศไสมยหมาย
จำเริญมโนอภิรมย์
มีกิจกลใดนิยม	ฤๅมิตรมาชม
พิภพเพื่อสำราญ
๏ บุณฑริกอธิบายอาการ	ข้อยข้าสมภาร
ธุระรำพึงพึงมี
ไปจวบเจตอรรคเทพี	กินรนารี
ยังสระสโรชอุทยาน
โฉมจันทรงามเงื่อนเพ็ญพาล	แลลาญใจลาญ
สวาสดิ์สวิงหัวใจ
หวังขอบ่วงนาคนั้นใน	ท้าวนี้ปบไป
ประสงค์ประสบจะเอา
๏ ท้าวฟังพเนจรกล่าวเกลา	ดุจพระญายมเอา
ชีวิตรประจากจากไป
๏ กล่าวกล่อมโนมน้าวพรานไพร	ผิวท่านมีใจ
ประโยชน์อัญญังยังมี
๏ แม้ใคร่ครองภพนาคี	เสวยศุขเปนดี
จะเวนภิเศกสมพอง
๏ บมิเห็นสมบัติเราปอง	เพื่อคุณาสนอง
อันหนาแลหนักคณนา
๏ บ่วงนาคคือชีวาตมา	เกิดกับกายา
แลยากจะหยิบจำราย
๏ เพียงครุธปรปักมากราย	ผิวเห็นแลผาย
ประลาศหนีแหนงไกล
๏ แท้ท่านมาปองเอาไป	เสมอเจียนจากใจ
ชีพิตรม้วยเมือมรณ์
๏ มิคลุทธ์บมิเอื้ออาทร	เอาวาจกวอน
ก็กล่าวอำเภอพายตน
๏ เยียวท้าวบรังเกียจกล	ปรานีกังวล
จงอวยด้วยง่ายใจงาม
๏ นาคินทรก็คิดคุณคาม	ภิรภาพโดยความ
กตัญญูต่อสัตยา
๏ อาทายนาคบาศบ่วงมา	แม้หยิบวิญญา
ประจาคแก่พรานโดยถวิล
๏ บัดภาจากภพดำดิน	สู่สร้อยสระสินธุ์
ก็เมืองมนุษย์ทางเทา
๏ เบื้องบุณสดวกได้โดยเดา	ชื่นแช่มชมเชาว์
ก็รีบยังพนทุรา
๏ ดลสระสวนศรีโสภา	เร้นยังพฤกษา
ก็ซ่อนสงบแต่ตน
๏ บมิอึดไอจามแอมอน	พรางแพร่งรอยคน
คค้อยก็คอยหนหา
๏ ขษณนั้นยุพินธรวิทยา-	ธรีราชธิดา
ทังเจ็ดอนงค์พงค์พาล
๏ นำนาฎกินรบริวาร	ร่อนมาบมินาน
ก็ลงยังหลิ่งสระศรี
๏ นัจจันบันเทิงเปรมปรี	สวนเสียงสังคี
ตะเรื่อยระเริงสำราญ
๏ ลาศเหล้นในนทีธาร	พาฝูงบริวาร
ปราพาษทุกพรรณมาลี
๏ พรานไพรครั้นทอดทฤษดี	ชอบเลศดีหลี
ก็ลอบลิลาศแลงตน
๏ ดอดดักบ่วงนาคด้วยกล	ต้องกรนิฤมล
มโนหรานงคราญ
๏ หกองค์เยาวลักษ์เลงลาญ	เห็นพฤกษไพรพราน
ก็ดาลตระดกสมประดี
๏ คณานางกินนรนารี	ต่างร่ายร่อนหนี
ประเวศยังพื้นอำภณ
๏ เพียงมารมจุราชมาดล	ยอกรตีตน
ระทาบรทวยประปราณ	ฯ

๑๔

๏ อ้าองค์พระศรีสุรสุดา	ศุภลักษณเพญพาล
เวรุใดณบางบุรพกาล	และพิบัติมาทัน
๏ จำแม่นิรานิรประจาก	จิตรข้ากำสรวญศัลย์
ปางก่อนแลเคยศุขนิรัน	ตนิราศพาลไภย
๏ ปางนี้แลมาวิจลดล	ทุกขถึงพิโยคไกล
แม้ข้าแลวายชนพิไลย	ก็ประเสริษฐฎิกว่าเปน
๏ ดั่งฤๅจะจากพระวรพิน	ทรทันชีพิตรเห็น
หลัดหลัดแลมาอุบัติเข็ญ	ก็อนาถนิคือกาล
๏ จะคืนนิเวศศิขรยัง	ธิบดินทรจอมปราณ
สองไทบยลพระยุพมาลย์	ก็จะตรัสดำรัสหา
๏ แม้รู้ตระหนักยุบลอัน	มิคลุทธ์พาลพา
น่าที่จะมีกมลอา-	ดุรเดือดฤๅดับคง
๏ จักทอดรท่าวสริรกาย	บริเทวถึงองค์
เสือบซบสยบสกลลง	กำเสาะโศกระด้าวดาล
๏ สองไทจะยอกระกรรุ่ม	อุระให้จรลึงลาญ
ไนยนามพุพาษปคือธาร	ฤจะเหือดจะแห้งมี
๏ หกองค์อนงค์นุชพิลาป	กรทาบกระทุ่มตี
อกให้คณานิกรกี	นรนั่นก็ร่ำไร
๏ ต่างตนก็ต่างกรสยาย	ศริส่ายสยบใจ
เพียงอัคนีกัลปไล	ยะละล่าวละลุงแด
๏ สุดโศกก็สุดสมรอา-	ดุรดาลจะล่องแล
หาที่พำนักนิตยแปร	ทุกขนั้นก็ไป่มี
ฝูงนางคณากินรนอง	อสุชลรำพรรณพี
ไรรักพระเชษฐภคินี	สติตนบเปนตน
คืนยังสำนักนิชนกนาถ	ชนนีบดีดล
น้อมศีระกราบบทยุคล	ก็พิลาปทูลความ ฯ

๑๖

๏ บัดนี้นายหนึ่งเข็ญคาม	พเนจรกนาม
แลข้ามทุเรศด่านดง
๏ ลงลุยังสระบัวบง	กชแก้วอันลง
ลิลาศเหล้นแต่ปาง
๏ นายนั้นด้อมพนัศเว้วาง	บาศนาคต้องนาง
มโนหรานิฤมล
๏ เพียงพาลพยัฆร้ายปรับตน	จับมฤคคำรน
ตระบัดไปทัศน์ทันเงา
๏ บมิปรานีเนตรกุมเอา	พระลักษณลำเพา
แลข้าบเปนสมประดี
๏ ไป่รู้ช่องช่วยเทพี	เอองค์บุตรี
อนาถคำนึงกปนา
๏ ทูลพลาง ๆ พาษปธา-	ราราชธิดา
ก็แสนกำสดบมิวาย
๏ สองท้าวสดับดุจตนตาย	จระลึงลาญสลาย
สวาสดิคือศรเสียบใจ
๏ แม้นมารมจุราชอันไกร	เด็ดเอาหไทย
บทันจะสึกสมประดี
๏ ท้าวทอดองค์อาตมินทรีย์	ยอกรทุ่มตี
กระทุ่มอุระประปราณ
๏ อสุชลน่านนองคือธาร	เทียรเทพจะลาญ
ชีพิตรลั่นแหลกทรวง
๏ สองทรงอาไลยลุงลวง	กำเดาแดดวง
กำสดสยบจาบัลย์	ฯ

๑๑

๏ อ้าเพาพงางาม	วรลักษณ์วิไลยวรรณ์
บาปใดณเบื้องบรรพ์	อนุโทษเรามี
๏ มาจงจำนองจอง	ยุพเรศดวงชี
วิตรแม้ฤมานี-	ระประจากอุรารมย์
๏ สู้พร่ำสงวนสาย	สมรแม่ประโลมชม
แดดฝนธุลีลม	แลลอองบ่แผ้วพาล
๏ เคยศุขเสวยรมย	คฤหาศโอฬาร
เนืองนิตยากาล	บมิเคยลำเค็ญเคือง
๏ เคยฝูงคณานาง	กินเรศน้อมเนือง
คาบนี้จะจากเมือง	แลทุเรศเอองค์
๏ จากอกชนกมา-	ดรจากประยุรวงษ์
เดียวดาลประเวศดง	จะนิราศเวียงวัง
๏ ใครใดจะเต้าตาม	อภิบาลบำรุงยัง
ในพฤกษไพรตรัง	ทุรมารคกันดาร
๏ พรานไพรจะรีบภา	จรข้ามลหารธาร
ด่านดงมฤคพาล	พยัฆราวี
๏ ย่อมฝูงปิศาจภู-	ตะคณาเอนกนี
นันนกชนีผี	สุรโขมตมายา
๏ กู่กันประกาศก้อง	พนท้องทุราทวา
เสียงสัตวโกลา	แลพิฦกเศียรแสยง
๏ เคยฟังสำเนียงใน	ดุริยางคดำแคง
สดับสับทคฤมแครง	จะสดุ้งระด่าวองค์
๏ ไป่เคยพิบากบท-	จรในวนาดง
ฝ่าแฝกระนามพง	พนเวศเถื่อนทาง
๏ แม่เคยเขษมศุข	สุขุมาละในปรางค์
บงบาทอุบลบาง	บมิเคยระคองคาย
๏ จักเหยียบระนามหนาม	พนพื้นธุลีทราย
กรวดกรันขราราย	ระบุบวมระบมพอง
๏ จักเดินบ่ได้ใน	วนเวศไพรพนอง
ฤๅแม่จะคงครอง	ชนชีพเปนตน
๏ สุดแรงดำรงองค์	จะทรุดลงกระหายชล
สุดกลั้นสกนธทน	ก็จะวอดชีวาวาย
๏ โอ้ศรีสุดาดวง	สมรแม่สงวนสาย
แต่นี้จะห่างหาย	ยุพเรศไป่ยล
๏ เจียรจันทรนิรันต์แรม	บริเวศเมฆมณ
ฑลทิพดาลดล	ดรธารณสูญแสง
๏ ผิวเปนบ่รู้เปน	ทุกขร้อนทุรนแรง
แม่ม้วยบ่แจ้งแจง	ปรตยักษคดีใด
๏ เจบแม่นี้คู่ขุน	ศิขรินทอันไกร
ท่าวทับอุทรใน	ละอุอกคือกุณฑ์กอง
๏ ยามเพราบ่เปนงาย	แลจะฝายสุชลนอง
ฤๅแม่จะคงครอง	ชีพอยู่ฤเปนกาย ฯ

๑๖

๏ เทพีนองเนตรฟูมฟาย	ลาท้าวผัวผาย
ก็ภานิกรบริวาร
๏ จากจอมไกรลาศพิมาน	ด่วนโดยคัคณานต์
ก็ร่อนนุพันธ์ทางเทา
๏ ส่วนบุณฑริกนายบมิเนา	ลนลนคุมเอา
ปิลันทลงกากาญจน์
๏ จากองคาพยพเยาวมาลย์	ห้อยห่วงคอนคาน
ก็รีบทุเรศรัถยา
๏ เทพินทิพลักษณ์อรอา-	ดุรแสนโศกา
กรรแสงกำสดใจถวิล
๏ ถึงองค์ชนกาธิบดิน	ทรเทพเกษกิน
นเรศราชนนทลี
๏ ผินภักตรโดยอุดรมี	ฉเภาะทิศธานี
ก็น้อมประนตยถวายกร
๏ ด้วยเปญจประดิษฐสาทร	จงสถาพร
แต่สองสมเด็จบดินทร์
๏ ผิวข้าอธิกรณ์มลทิน	ในบาทระพิน
จงอวยอไภยไทยทัณฑ์
๏ ขอเปนพิบัติเบื้องกองกรรม์	อโหสิเวรวัน
เทวศวายในอนา
๏ ขอถวายอัญชวลีลา	แต่นี้จะนิทรา
นิราศจรจำไกล
๏ จักเห็นบัวบาทท่านไท	เปนอวสานใน
ทิวัสวันเดียวดาย
๏ บมิได้กลับมาใกล้กลาย	เท่าถึงวันวาย
ชีวิตร์สิ้นสาธารณ์
๏ ไป่แจ้งศุขทุกขธรมาน	เพื่อกรรมก่อนการ
แลลุพิบากเบียนตน
๏ ขอถวายแก้วกาญจนกุณฑล	แต่สมเด็จชน-
นนีธิราชนงคยง
๏ ไว้สนองตนูข้าทูลบง-	กชบาทคือองค์
ประดิพัทธ์เบื้องบทมาลย์
๏ แม้ท้าวคำนึงในนาน	เทียรทัศนาการ
จะดับซึ่งโศกาวรณ์
๏ ถอดกุณฑลไว้กลางดร	ด่วนโดยบทจร
พเนจรกจรจรร
๏ รอนรอนสุริยแสงสายัณห์	ล่วงลุหิมวัน
คิรีทวารด่านดง
๏ ฝูงสัตวนิกรตัวยง	จรผายจากพง
พนัศหล้าแหล่งตน
๏ เซียกสาระสุโนคแจจล	เพรียกพร้องอารญ
ก็จับประจำรังราย
๏ เสียงผีผิวภูตรโขมดพราย	ชนีแมกไม้ราย
ก็ร้องระรี่ริมทาง
๏ ส่ำเสียงเซียบแซ่เกริ่นกราง	ยามย่ำดุริยางค์
ก็เย็นระย่อดงดาน
๏ น้อมเกษกลทิพปทุมาลย์	ถวายกรกฤษดาญ
ก็สั่งกำสดโศกา
๏ ขอไทเทเวศวนา	ดรเจ้าจอมผา
พนัศในหิมวันต์
๏ ทั่วทุกพิมานไม้มีพรรณ	เครือทิพลดาวัล
วิเศษสถิตยทุกพาย
๏ แม้มาทชนนีบมิวาย	ชลไนยนองสาย
เสด็จมาลุตำบล
๏ ขอฝากเสอ้งแก้วกับตน	ถวายไว้แก่นน-
ทลีประโลมใจตาง
๏ เพื่อท้าวบันเทาทุกขะพลาง	จรจากเทาทาง
ทุเรศแรมรำพึง
๏ ช่วยห้ามโศกแสนคำนึง	ทุกขะท้าวอันรึง
อุรกรมลหม่นหมอง
๏ เชิญเสด็จบริวัตรคืนครอง	ศุขแสนสมพอง
พิภพเขาเงินงาม
๏ ขออย่าทำงลมาตาม	ในพนภิราม
ทุรานครนิคม
๏ จะลำเค็ญเคืองทุกขทม	มนัศต้องแดดลม
ธุลีลอองอาดูร
๏ จงห้ามหฤทยพึงภูล	เทวศอันเปนมูล-
ทุกขทุกนรชน
๏ ธรรมดานรในสากล	เกิดตัวเปนตน
ใครห่อนจะเว้นทุกข์ทวน
๏ ย่อมเปนบรินามทังมวญ	ศุขอันเปรมปรวน
ก็แปรเปนทุกข์บมิคง
๏ เบื้องบุตรอุทรอกองค์	เสมอหทยปลง
นิราศอุราเจียรจร
๏ บางคราบชนกามาดร	จากบุตรอุทร
แลพิศพิโยคไป่วาย
๏ สโมสรสมศุขเปรมปราย	พิบัติกลับกลาย
เปนทุกข์บเที่ยงโดยธรรม์
๏ สั่งพรางยุพเรศทรงกรร-	แสงไห้รำพรรณ
พิลาประท่าวทวยองค์
๏ ฝูงเทพนิกรด่านดง	สดับดาลพิศวง
กระลูละลุงลาญสมร
๏ อาไลยทุกเทพอาวรณ์	ละอุอกอาทร
เทวศก็ตฤกตรอมตาง
๏ พรานภารีบรัดแรมทาง	แรมร้อนหลายปาง
บปองจะเปนมลทิน
๏ ผิวเพียงสำผัศองค์อิน-	ทรีย์ทิพยุพิน
บแผ้วบพานราคี
๏ เพื่อพงฉกาจกาลกินี	บ่มิควรเคียงศรี
ศิริสวัสดิ์สาทร
๏ ไป่อาจรังรศองค์อร	คำฤษณ์นิวรณ์
ประทุษฐโทษทารุณ
๏ ด้วยเดชเบื้องบุญวิบุลย์	บังบาปนิศคุณ
ก็ดาลคำนึงแหนงใจ
๏ แท้กูบมิควรเยียใย	กลกามพิศไสมย
เสมอสมรกรีธา
๏ ในองค์อรรคเรศพิทยา-	ธรีราชธิดา
วิไลยลักษณลาวรรณ
๏ ควรเปนเกษกามกำนัน	นรินทรเทพธรธรรม์
สุธนดิลกจุธา
๏ เฉลิมลักษณ์เทียรทิพเปรียบปรา	กฎิสองโสภา
ประภาคยคือหล่อลำเพา
๏ เสมอจันทราทิตยงามเงา	ดุจดวงมณีเนา
วรัตนเรืองรองทอง
๏ สมศรีสวัสดิ์สองควรครอง	ดินฟ้ายากปอง
จะปูนจะปานไป่มี
๏ พรานรีบเดินด้วยด่วนลี	ลาหลายราตรี
ก็ลุอุดรปัญจา

๑๑

๏ เบื้องบันพระศรีสุ-	ธนราชอันปรา-
กฎิโฉมประโลมอา-	วรณ์สวาสดิยงยวร
๏ ปางจอมจะจวบองค์	ยุพเรศรัญจวญ
ใจท้าวธหื่นหวน	จะประพาศอุทยาน
๏ เพื่อพาศนาใน	บุรภพมานาน
จักเศกผสมสมาน	สมัคสองประสมกัน
๏ เสด็จไปประนตยถวาย	กรกชคมคัล
ลาปิ่นสุธาธรรม์	มิกสองกระษัตรีย์
๏ สองไทก็บันโดย	อนุญาตให้ลี-
ลาตามกระมลมี	ศุขรมย์ประสงค์สานต์
๏ บัดท้าวก็ให้เตรียม	ยศโยคยวดยาน
โดยราชกฤษดิการ	จตุรงคเนืองนนต์
๏ พลนาคขนานนาค	คณนาคบำรูรณ
เพียงคีริเมขล	แลครรชิตภมรมันท์
๏ เทียมอัศดรสิน-	ธุวะลาหะคือกัณ-
ฐัศบุณพยัฆอัน	ดุรเดชเหิรหน
๏ เตรียมรถพิไชยลง	กรแก้วประกิจกล
พิดพยับโพยมยล	วิยดวงตระวันวัน
๏ พลพฤนทเพียงพา	นรเดชเพลิงกัลป
รานราพยับยัน	อริราชดาลแสยง
๏ ปืนไฟธนูโต	มรด้างและตาวแวง
เสโลหทวนแทง	ศรสาตรนิเลิศฦๅ
๏ สัพสรรพาวุธ	กลกรดผิวใครครือ
ไป่ทันจะมวยมือ	ก็ระท่าวบศึกตน
๏ แต่งตามเสด็จไท	นรเทพจุมพล
พลราชโจษจน	นฤนาทนองนันต์
๏ เสร็จดัดผทมจาก	ศิริอาศนไอสวรรย์
โศกสรงสุธาคันธ-	วิเลปะกำจร
๏ ใสแสงวิภูษิต	กนะกาญจนาภรณ์
เทียรทิพลงกร	กุกุภัณฑแพร้วพราย
๏ เรืองรัตนวัชรินทร์	วิยทินกรกราย
ลีลาศโชยชาย	ก็ยุบาทจรจรัล
๏ เสด็จทรงคเชนทรไชย	อธิคชกมุทพรรณ
เฉกไอยราวรรณ	อำมเรศอินทร์องค์
๏ คลี่คลาพลานี	กรราชกรรกง
แสะสารระไววง	บริเวศรอบราย
๏ เรืองริ้วภิรุมรัตน	แลธวัชโบกบาย
กลกกลิ้งประชุมสาย	สุริยแสงกำบงบน
๏ โพโลกระลุมพาง	ดุริยางคอึงอล
แก้วกังสดาลดล	นฤโฆษนครใด
๏ ยั่งย้ายพยู่ห์ยัง	ถลมารคคัลไลย
ท้าวทฤษดีใน	บุรภาคยโพ้นพล
๏ ยลนายพเนจรก	จรภาสุดาดล
เฉภาะภักตรมณฑล	ธิบดินทรมลักลาญ
๏ เทียรเทพอับษร	วรลักษณพึงพาล
ทวดึงษลงการ	กลทิพแบ่งปัน
๏ เมิลมุขไขแข่ง	รุจิเรขเดิอนวรรณ
แจ่มจันทรอับพรรณ	ศศิรัชนิเรืองรอง
๏ นวยน้อมขนงก่ง	กลกงกุทันทอง
ไรโรมภมูปอง	กลปีกภมรมัน
๏ ศรเนตรเสมอศร	นิลเนตรยองยรร
ยงยลยยับพรรณ	ระลุงกามะกามา
๏ ปรางเปรียบกำโบลบง-	กชรัตนรจนา
นาสิกคือขอพา	หณเทพดำกล
๏ พิดเกษตระกลเกษ	สรทิพโกมล
กลีบบุษปบันบล	กลกลีบผกากรรณ
๏ โอษฐเอี่ยมยยับแยง	จำรายริมประพรายพรรณ
เฉกชาดระบายวรรณ	ณนิโครธงอมงาม
๏ เปล่งปลีพระสอสุน-	ทรหล่อลำทองทาม
อังษารำไพกาม	กรทอดรทวยยล
๏ บัวบงบิยุศดวง	กมเลศตรกาญกล
เฉกบุษปเบิกชล	แลชระลื่นตระบอกบัณ
๏ อรองค์ระแถ้งทวย	ทิพลักษณ์วิไลยวรรณ
คือจิตรลดาอัน	อภิลาศลมพาน
๏ ชงฆาลิลาเลอ	อุรุรัตนเลงลาญ
แน่งน้อยดำเนินปาน	กะทลิศลำทอง
๏ สรรพางคยุพินภาคย์	ศุภลักษณลำยอง
มือแมนประจงปอง	อรองค์องค์กาม
๏ คือจันทรจากอำ-	พรทิพพิมานงาม
ตัวต่ายไป่ตกตาม	ดำหนิดังประไพยล
๏ ฤๅโฉมพระศรีศริ	อภิลาศกามน
แปรจากกรษิรชล	ทิพอาศนเอองค์
๏ ฤๅโฉมอุมมามา-	ดรเทพแปลงปลง
ทิพลักษณบันจง	ยุพเรศให้ลาญ
๏ ฤๅอินทรอับษร	แลมล้างอสุรพาล
บันลายบุษปแบ่งบาล	อรองคเปนองค์
๏ เลอลักษณประโลมไตร	ภพพิศแลพิศวง
ใจเทพฤๅคง	ดำริห์ราครุมทรวง
๏ แดดาลดำฤษณแรง	ประดิพัทรลุงลวง
เสียวทร่านหฤทัยดวง	กระมลโม่หมัวมนท์
๏ เพียงกามเกลียวกลืน	สมรกามกามกล
ใจท้าววิจลจล	จิตรฟุ้งคือไฟฟาง
๏ บัดสั่งภเณศนาย	พระตำรวจระไววาง
นำบุณฑริกนาง	กินเรศมามือ ฯ

๑๖

๏ ดูราพนพฤกษป่าปือ	โป่งเปนคามคือ
คฤหาศเนานิจการ
๏ มีนามบัญญัติใดพราน	มาแต่ใดดาล
ดั่งนี้จะเมือด้าวใด
๏ พรานโนมศิโรตรับพจนไพ-	เราะราชอันไข
ก็ขานพระสาศบัณฑูร
๏ ข้าแต่บพิตรพระยูร	ยาตรเกล้าผู้ภูล
พระยศโยคอันปรา
๏ กฎแก่ผู้ข้าสมญา	บุณฑริกวนา
จรกนิวาศยังเวียง
๏ ทลิทกตกทุรพลเพียง	เข็ญใจจนเสบียง
จะเลี้ยงชีพิตรอาทร
๏ สันโดษเดียวเดินบทจร	ดั้นด่านดงดร
ก็ลุประเทศทุรคม
๏ จวบองค์อรรคเรศมาชม	สระศรีศุขรมย์
สโรชสร้อยเสาวคนธ์
๏ ข้อยข้าเพียรผูกด้วยกล	เอาองค์นฤมล
ก็รีบทุเรศอารัญ
๏ มาหวังถวายไทธรธรรม์	เศกสวัสดิ์เสวยสวรรค์
พิภพแสนสมพอง
๏ ท้าวฟังบุณฑริกใจจอง	ภักดีปูนปอง
ประโยชนภิโญยินดี
๏ ถอดธรรมรงครัตนรูจี	จากพระดัชนี
ประทานประถมรางวัล
๏ แล้วปูนบำนาญนองนันต์	ศฤงฆารครัวครัน
พิพิธเพ็ญโภไคย
๏ เอาองค์ทิพลักษณคัลไลย	เสด็จโดยดลใน
นิเวศยังรมย์อุทยาน
๏ แสนเสวกากรบริพาร	อยู่เบื้องบริบาล
นิกรกั้นกรรกง
๏ ท้าวสถิตยแท่นทิพอลง-	กฎิมาศแมนผจง
จำเนียรพระนุชนงพาล
๏ ผายโอษฐอำมฤตยรศปาน	ทิพมาธูรธาร
ประโลมพิลาปเลียมลอง
๏ อ้าอรวรลักษณลำยอง	คือมณฑาทอง
ไป่ทานอุไทยแสงพัน
๏ บุญสองเราสร้างสมกัน	แต่เบื้องบูรพบรรพ
บันจวบประจวบจำงาย
๏ เรียมไป่ให้นุชเคืองคาย	จักเกลียวกล่อมสาย
สมรไว้กลางใจ
๏ หวังเศกยุพเรศเอกไอ-	ศูรยเสวยสวัสดิ์ใน
นครแสนสวรรยา
๏ เปนปิ่นเยาวราศบริจา-	ริกแสนสุรา
สุรางเขษมศุขรมย์
๏ อย่าอรกระอุอกกรม	อาวรณ์ทุกขทม
มนัศนองไนยนามพุ์
๏ พระเรียมพนิตพงางาม	ดับแดดาลความ
วิจลกระมลหม่นหมอง
๏ ยอกรบงกชตระกอง	ตระโบมบัวทอง
คือทินกรกำจาย
๏ เรณูรศเร้ารำพาย	ขจรจำราย
แลเดือดดำฤษณฤดี
๏ องค์อรรคพิทยาเทพี	ยลไทธิบดี
ธิราชท่าวเทียรองค์
๏ หฤทัยหวั่นหว่าบมิคง	ไป่อาจดำรง
สติรันทดติงตน
๏ เคียมคมวรบาทยุคล	อายองค์บมิทน
ก็ถอยระท่าวดกดาล
๏ ชำเลืองพระลักษณลาญเล็งลาญ	ลาญสวาสดินงพาล
ประภาคยพิดพิดเพียร
๏ ดุจดวงอาทิตย์จำเนียร	จรจากพิเชียร
พิมานอมรมาดิน
๏ เทียรไทนิทรแท่นนาคิน	จากขษิรแลบิน
มาเปนสมเด็จดาลแสดง
๏ ฤๅเทพกำมลาศเลอแปลง	ประเพทไป่แจง
จตุรมุขพิมล
๏ ฤๅอินทรประจากกำพล	มาเปนตางตน
พิลาศโลกยอัศจรรย์
๏ เพียงรูปปฏิมามาศอัน	สงวนไว้ยังครรภ์
บลอดลอองลมพาน
๏ เมิลเมียรโฉมท้าวโลมลาญ	บันดาลแดดาล
ประดิพัทธพิดพิศวง
๏ ดุจดวงปทุมทิพบัวบง	พิลาศลอยลง
ในชลแลชุ่มชลธี
๏ ใจกามหากกลกามี	ดุจดับฤดี
อันดาลกำเดาบมิปลง
๏ ข้าแต่ธรณิศรมง-	กุฎภพอันทรง
นุเคราะห์เกื้อการุญ
๏ ข้าท้าวตกตนต่ำบุญ	อยู่ยังเงื้อมขุน
พิภพเจ้าจอมปราณ
๏ บมิพึงพ้นบาทบริบาล	ทุกข์เบื้องบันดาล
ฤๅดับพิโยคไป่วาย
๏ แม้มีชีพิตรเพียงตาย	กปณาเดียวดาย
อดักประดาษอาดูร
๏ เจียรจากสองราชตระกูล	นิรญาติประยูร
แลแสนกำสดหัวใจ
๏ ขอเอาพระเกียรดิอันไกร	เฉกฉายฉัตรไชย
จงชั่วชีพิตรดรธาน
๏ ขอเปนบำเรอบทมาลย์	โกยกรรมกรการ
อันทาษแทนสินตน
๏ บมิควรเคียงบาทยุคล	เชื้อชาวดรดล
บเคียงคดีใดดี
๏ อ้าอรวรภาคยศรี	ศุภลักษณ์ฤๅมี
มโนคำนึงแหนงใน
๏ ไป่ควรกนิฐจักเจียมใจ	ควรนุชเนาใน
มณีพิมานมณเฑียร
๏ ควรสงวนโฉมทิพจงเจียร	ดุจดวงวิเชียร
แลยากจะเลียบเลงสอง
๏ เพื่อผลบุรพภพสมพอง	ไปจากจำนอง
นิราศจำเนียรนิจกาล
๏ เรียมขอมอบม้วยชนมาน	ในองค์ยุพาล
ยุพินทพนิดเดียวดาย
๏ จงสยบโศกาฟูมฟาย	ชลไนยนองสาย
ระสกสุชลแสนศัลย
๏ ถึงสองกระษัตริย์ทรงจาบัลย์	ใช่จักคืนคัลย์
นิเวศหวังหวังไกล
๏ เที่ยงแท้เปนตัวตนใน	นรภพพิไสย
บสิ้นกระแสสงสาร
๏ ย่อมถึงทุกข์เทวศแปรปราณ	บมิเที่ยงสาธารณ์
อุบัติพิบัติบีทา
๏ จงดับกังวลโศกา	หวังไว้ชีวา
ชีวิตรแต่สองคุงวัน
๏ สองท้าวหฤทัยแรงรัน	จวนใจกามกัน
คือฝอยอันจิ่มใจไฟ
๏ สองสนิทเสน่ห์สองแนมใน	เพียรพิดพิศไสมย
พิเศษประสบสมสมร
๏ ตฤบรศสุคนธทิพเอมอร	จรุงใจกำจร
จำเริญภิรมย์รมยา
๏ สองเสพสมศุขกรีธา	เทียรทิพกามา
กระมลพิมลมัวมนท์
๏ ทรับทราบชิวหากามกล	กลั้วกามรศกนธ์
อันแรงดำฤษณรำพึง
๏ คือสรงสระแก้วไตรตรึงษ์	ประพาษชลทรึง
ภุชงคชรลองชลธี
๏ เชยชิดเสาวรศมาลี	ตระการฤดี
อธึกดึกดำบรรพ์
๏ แนบฝั้นเฝือกามกำนัล	คือพิมทองอัน
ประสานสนิทชิดชม
๏ ดุจวัลทองทิพเกลียวกลม	เกื้อกามภิรมย์
อำมฤตราคแรงรณ
๏ ตระกองกรบงกชเกลียวกล	ยั่วยวนแยงยนต์
กระเหม่นกระมลยรร ๆ
๏ นาภีสพ้านพิงเกาะกัน	คือแผ่นสุวรรณ
รแทบแลแนบเนียรใน
๏ ลำลองเล่ห์ทิพประไพ	หล่อกามพิศไสมย
คือฝาอันสบสมตัว
๏ สองเริ่มรุ่นรศมันมัว	แรงราครันรัว
ฤดีกำดัดดัษกาม
๏ ยงยวรเยาวโยคย่ำยาม	บมิซามศุขซาม
เกษมกระสรรตสมพอง
๏ หฤหรรษารศประลอง	โล้เล่นเลาทอง
บันเทิงหฤทยเริมรณ
๏ แรกรู้รศกามตระกล	เพียงพิรุณโชรชล
แลต้องผกาจาวแจรง
๏ เฟื่องฟุ้งเรณูรวยแรง	ทราบชื่นชูแชรง
ลอองแลอายกำจร ฯ

๒๘

๏ สองสวัสดิสังวาศ
สมศุขพิลาศ	พิศวงองค์อร
ตระการกามกล	ตระกองสองสมร
พิเศษสมสอน	บันสานสมกัน
๏ เสพสร้อยสาโรช
ตระอรเอมโอช	อร่อยยวลยรร
พิไลใหลหลง	มลายจาบัลย์
รเหิมหื่นหรรษ	รหวนหาใจ
๏ ประสงค์สงสาร
ประสมสมภาร	ภิรมย์รมย์ใน
สำเริงเริงรศ	ฤดีดีใด
พึงพิดพิศไสมย	ดำฤษณไป่ปาน
๏ ตระการบัวบน
ตระโบมโกมล	ตระบอกแบ่งบาน
ยั่วแย้มยวนยนต์	กระมลมนทมาลย์
ตฤบรศคนธาร	ละอบเอาใจ
๏ ชชิดชิดเชย
กรเกี้ยวก่ายเกย	ประโลมโนมโน
รลุงลวงสวาสดิ์	พิลาศพิไลย
ทราบสิ้นสุดใจ	กระสรรเสียวสมร
๏ เน้นแนบแนบนิทร์
ประจงจุมพิต	สวาสดิ์ยวรยอน
ผสาญดาลแด	ผแงผงอน
รทวยทรวงทอน	รเทิ้มยนต์ยรร
๏ คลึงเคล้าเคล้าเคล้น
เฝ้าเฟี้ยมเฟี้ยมเฟ้น	สำรวญสรวญสรรต
รื่นรศเสาวคนธ์	พิมลบัวบัณ
คือทิพสุคันธ์	ชโลมโลมใจ ฯ

๑๖

๏ เสร็จสองสังวาศนานใน	คฤหาศอันไพ
รุจิตรจำรัสรามเรือง
๏ ยังมนตรีมุขเมือเมือง	ทูลไทดิลกเลือง
จรรโลงพิภพจุธา
๏ ท้าวฟังสารสวัสดิ์กิจา	เปรมปรายปรีดา
ภิรมย์รำพึงใจจินต์
๏ แท้องค์เอารศบดินทร์	อดิศรนรินทร์
นรานิกรนรชน
๏ ในภูมิ์พิภพมณฑล	ทั่วธเรศไป่ยล
สมภาระอันอัศจรรย์
๏ เทียรเทพบุตรบุญธรรม์	มีภินิหารอัน
ประเสริฐตรศักดิสมบูรณ์
๏ โภไคย์สวรรยามามูล	ด้วยเดชอดูล
บรู้กี่แสนสังขยา
๏ ดาลได้เยาวยศธิดา	นรเทพพิทยา
ธเรศในห้องหิมพานต์
๏ สมภาระเลิศโลกโอฬาร	ชั่วท้าวเปนปราณ
จะเปรียบบควรควรชม
๏ ปางนี้นัคเรศจะบรม	ศุขเขษมสาสม
ประกอบพระเกรียดิอดุง
๏ ปรากฎทั่วท้าวทุกกรุง	ยศไทจักคุง
อยู่ชั่วตวันเดือนวาย
๏ ท้าวเร่งปรีดาเปรมปราย	ปราโมชในสาย
สวาสดิ์สุนิสาสานต์
๏ ตกแต่งโดยขนาดกฤดิการ	สัพสรรพยวดยาน
พยู่หนิกรกรรกง
๏ วอวรรณวิเศษอลง	กฎกาญจนบันจง
รจิตรด้วยแก้วแกมกล
๏ ไปยังอุทยานนิมนต์	นางเมืองเมืองบน
กินรราชเทพี
๏ มายังวังเทพธานี	ด้วยราชศิรีย์
พิพิธแสนบริพาร
๏ เอิกเกริกโกลาหะลังการ	ทุกทิศบันดาล
คณานิกรทุกพาย
๏ เสรฐีเขวีเนืองนาย	บ่าวบาหญิงชาย
กะชื่นกะชมทุกตน
๏ นานนองกำนันมงคล	ถวายองค์นฤมล
บรู้กี่โกฏิไตรตรา
๏ ท้าวให้รังเรขรจนา	มณฑิรจันทรา
ดั่งเมืองอมรเมรุผจง
๏ ตั้งอาศนอิศวเรศอันทรง	อุสุภยานยง
วรเรจสังวาลโฆรวินทร์
๏ แท่นไทเห็จหงษ์หาวบิน	ตรศักดิเฉียวฉิน
แลก้างกลดบังพรรณ
๏ อาจองค์เถลิงหลังอุรคัล	เหิรเห็จสุบรรณ
โพยมพยับทุกทิศ
๏ แมนสรวงเมืองเมรุสถิตย์	ทรงไอยราฤทธิ์
แลสามสิบสามเศียรแสดง
๏ สี่โลกบาลราชเรืองแรง	ทรงอาวุธแวง
กเนาทังสี่ทิศถงัล
๏ อรรคเทพนิกรอนันต์	อยู่จำเนียรกัน
สถิตยบัลลังก์รอบราย
๏ องค์พระสุรางคราชศิวาย	อับษรผาผาย
คือพระอมรอุมา
๏ ฉลักโฉมพระลักษมีโศภา	พละเหษวรา
มาเปนประธานเทพี
๏ สถิตยแท่นเบื้องซ้ายพระศุลี	โดยพรหมณ์พิธี
ภิเศกประสิทธิสยมพร
๏ กรดสังขเบญจครรภ์ลงกร	ตั้งปัญจะสาคร
อันทรงภิเศกมุรธา
๏ ตั้งเครื่องอรรจนารจนา	ทุกอันโอฬา
ประกอบประกิจดำกล
๏ ให้ชุมชีพ่อทุกคน	อันชาญพระมนต์
เพทางคสาตรปกรณ์
๏ เมธาราชครูกรวีวร	พฤฒาปากพร
ก็พร้อมทุกพรรคในสภา
๏ ถึงยามยศโยกเพลา	สรงสินธุมุรธา
ภิเศกประสิทธิเปนองค์
๏ มอบไอศวรรยามิ่งมง	กุฏโลกย์ดำรงค์
ผดุงพิภพภพไตร
๏ เวนวังนิเวศไทสองไท	สิบสองกำนัลใน
มนตรีมุขบริพาร	ฯ

๑๑

๏ เมื่อนั้นนฤมลราช	กินรนาฎนงคราญ
เอกองค์สุดามาน-	ดรเทพเทพี
๏ ภาฝูงคณานาง	พิทยาธเรศลี
ลาโดยนภางมี	ชลเนตรฟูมฟาย
๏ แมกเมฆะโบยบน	ก็ลุดลบคลาคลาย
ลงยังสระสรงราย	บริวานคระเวนหา
๏ เที่ยวทั่วทุเรศรอบ	บริเวณวนาวา
ไป่ยลสุดาอา-	ดุรดั่งจะวายปราณ
๏ สองหัดถตุมตี	อุระเพียงจะแหลกลาญ
หมายบทจรพราน	ก็ลิลาศเต้าตาม
๏ มาเหนมณีกุณ-	ฑลรัตนเรืองราม
สเอ้งแก้วพงางาม	ถวายไว้ณกลางดง
๏ เปนสิ่งสำคัญอัน	อภิวันทนาบง
กชรัตนยุคลองค์	ชนนีชุลีลา
๏ หยิบเอาสเอ้งแก้ว	วรกุณฑลีมา
ทาบกับอุราภา	ก็วิลาปะอาทร
๏ ทอดเท่าพระองค์ลง	แลอนาถณกลางดร
เพียงพิศณุศรรอน	อุระราพให้ลาญ
๏ แสนโศกสลักทรวง	หทยดวงกำเดาดาล
แก้เกษสุมามาลย์	ก็ระสุมระสายสยาย
๏ ทุ่มทรวงระทาบทน	อสุชลฉลุมลาย
กลิ้งเกลือกสกลกาย	บมิสมประดีดี
๏ อ้าองค์ยุพาสุน-	ทรลักษณดวงชี
วิตรแม่ฤๅมานี-	ระประจากอุราไกล
๏ แรกรู้คดีดวง	ยุพเรศพาลไภย
เพียงเพชรคมไกร	ระแหวะจิตรจากกาย
๏ แม่รีบอำพรเพียง	อุรพ่างจะเด็ดดาย
หวังมาจะทันสาย	สมรแม่ประจวบกัน
๏ จะปลอบบำนาญนาย	มิคลุทธใจฉกรรจ์
ให้เมากมลมันท์	จะฬ่อลาภประโลมวอน
๏ อวยอัญสุพรรณพัศ-	ดุรัตนาภรณ์
ได้ลาภเต็มคอน	ก็จะคืนคำนึงปอง
๏ แม่มาบภบพาน	พนะพรานจำนงจอง
มันรีบทุเรศคลอง	วนะเวศเทาทาง
๏ พบแต่สเอ้งกุณ-	ฑลรัตนไว้ตาง
อกแม่จะวายวาง	ชนะชีพเมือมรณ์
๏ เจ็บใดบเจียรเจ็บ	ทุกขเจ็บประจากจร
เพียงเมรุคิรินทร	ประทะทับระทมทรวง
๏ โอ้องค์ตรุณรัก	วรลักษณเดือนดวง
อกแม่ระลุงลวง	แลจะแหลกทำลายลาญ
๏ นับแต่ชีวายัง	จะจิรังบเปนการ
แม้ม้วยประไลยปราณ	ก็ประเสริฐกว่าเปนคน
๏ แต่นี้จะมีแต่	ระกำจิตรวิจลจล
จักค่อนอุราทน	ทุกขนั้นฤเว้นวาย
๏ แม่พร่ำสงวนโฉม	บริรักษเพรางาย
แดดลมทุลีคาย	บมิให้จะแผ้วพาน
๏ ไป่เคยจะตกยาก	แลบำบากณกันดาร
ทางเถื่อนทุรัศถาน	ระยะโยชนแรมวัน
๏ บาทางวรางรัตน	สุขุมาลยมีพรรณ
เหยียบทรายแลกรวดกรัน	จะลำบากระบอมใจ
๏ สองท้าวจะบวมคล้ำ	รบุช้ำรบมใน
ลูกรักจะคัลไลย	จะจำจิตรดำเนินดง
๏ เคยอยู่ณปรางมาศ	วรอาศน์อุบลบง-
กชเกสราทรง	รศเรณุอวนอาย
๏ แต่นี้จะไสยาศน์	นุประดาษณดินดาย
แปมปนทุลีทราย	แลลอองกระเมามอม
๏ เหลือบยุงแลร่านริ้น	จะรุมกินจะบินตอม
โฉมแม่จะเผือดผอม	จะสลดสลัวมัว
๏ เสียงสัตวจะโกนกู่	ดุจขู่จะหวาดกลัว
ขวัญแม่บกับตัว	จะประหม่าตระดกดาล
๏ พรานไพรจะรีบร้อน	จรจากวนานาน
ข้ามห้วยคีรีธาร	จะฝ่าแฝกรคมคาย
๏ จะต้องลอองฟ้า	พิรุณฝ่าลอองอาย
แสงแดดแลลมชาย	จะเฉาเนื้อชระมัวองค์
๏ อ้าโฉมวิไลยลักษณ	วรภักตรบัวบง
เฉกจันทรอันทรง	กลดรัตนอาภา
๏ จักหมองชมุลมล	กลจันทรปราคา
ราหูพระพาธา	ศศิแสงแลอับพรรณ
๏ โอ้ว่าจะบุกบท-	จรตามพเนจรัล
สุดแรงดำเนิรวัน	จะพินาศในดง
๏ แต่นี้จะพลัดพราก	วรภาคยกับองค์
นับวันจะลับลง	ดุจเดือนแลดับดาย
๏ แม้ไข้บยินข่าว	ผิวตายบรู้ตาย
ชีพแม่จะบังวาย	ก็บได้จะดูใจ
๏ บาปใดขในปาง	บุรพภพมาไกล
เวรานุเวรใด	เฉพาะพรากจำเปนเปน
๏ เสนาะเสียงกำสดทรง	บริเทวะเจนเจน
เยือกเย็นวนาเวน	รย่อทั่วพนมใน
๏ ทั้งฝูงคณากิน-	นรนั้นก็อาไลย
ใครใดบอดใจ	ก็กำสดสยบลง
๏ ดังสาลวันอัน	พยู่หพัดระดมดง
ไป่อาจดำรงตรง	ก็ระนาบระเนนอน ฯ

๑๖

๏ ครั้นได้สมประดีอาทร	กินรนิกร
กชุมทรรษาสารเสนอ
๏ ผิวองค์อรรคราชจรเปรอ	ลงลุอำเภอ
คิรีวารด่านดง
๏ บ่มิภพพระพธูนงยง	บมิทันอรองค์
ในหนแลหาอางขนาง
๏ จักตามบทจรเทาทาง	พนจรบมิวาง
จะว่ายเทวศทุรา
๏ สู่คลองมนุษยบคลา	ใช่ด้วยธรรมดา
จะโดยบได้ดาลถวิล
๏ เยียวไปจวบจงใจจินต์	ผ่านภพแผ่นดิน
ผู้ท่านจะได้ยังฉงล
๏ ส่ำหนึ่งบรู้ตำบล	บ้านท้าวเมืองคน
นครเขตรสีมา
๏ กระหม่อมดีบดีพาธา	เสียโสดหลายคลา
จะครองเปนตัวยากตน
๏ ควรด้วยอยู่หัวฟังกล	ดำริห์ยุบล
จะอยู่แลไปเปนการ
๏ นางฟังหรรษาพิจารณ์	พิทยาบริพาร
ดำรงดำริห์โดยมูล
๏ ผิวกูบมิคืนตระกูล	จะโศกาดูร
บันดาลเทวศอาทวา
๏ เนาในพนพฤกษทุรา	คอยกิงกฤษดา
บร้างจะภพเพาพาน
๏ จักอยู่เปนอันเหลาะการ	จักไปเปนภาร-
ธุรฤวายอาวรณ์
๏ แหนงตายบมิตายรอนรอน	เปนตนเทียรธร-
มานไปปองเปนคุณ
๏ สโมสรเขษมศุขไพบุลย์	พิโยกอาดุร
แลมิบม้วยธรรมดา
๏ นางพลางพาษปธารา	อรรคราชกัญญา
ก็ยอพระกรสดุดี
๏ น้อมเกษต่างบุษมาลี	ถวายเทพคิรี
นิเวศวนัศลำเนา
๏ จงช่วยบริรักษลำเพา	ลิลาศทางเทา
ทุเรศแรมบทจร
๏ อารักษรักษาแดนดอน	ดงดาลสิงขร
ปราสาทไสลจิบจอม
๏ เจ้าพนัศนางไม้พนพนอม	พิมานไพรดอม
คูหาชำเราะเซราะธาร
๏ ขออย่ามีพิตไภยพาน	โรคันดรธารณ
ดั่งข้าผู้ข้าขอพร
๏ ถวายวันทาเทพสาทร	ทุกเทวาวอน
วิเวกนรลูลุงใจ
๏ บัดภาคณากินรใน	คืนไปยังไกร
เกลาศจอมศิขรา
๏ ทูลไทพิทยาภรรดา	ตามมูลกิจา
ยุบลบันโดยโดยมี
๏ ถวายแก้วกุณฑลเทพี	สอิ้งรัตนมณี
ตนูวิไลยลาวรรณ
๏ ทรงโศกโศกาคั่งคัน	เจ็บจากจาบัลย์
บเว้นทิวาศเวลา
๏ คำนึงถึงองค์พงา	กินงายน้ำตา
บเปนจะเปนสมประดี ฯ

๑๕

๏ เบื้องบั้นพระศรีสุธนราช	นรนารถธเรศตรี
โลกาบดินทรบดี	สุรเดชฦๅชา
๏ เสร็จเสวยสุขาภิรมยใน	นคเรศโอฬา
ปัญจาละราชมหิมา	อุตเรศธานี
๏ ด้วยองค์สุดาอนุชกิน	นรเทพเทพี
เฉกโฉมพธูทิพสุลี	ศุภลักษณโสภา
๏ โภไคยมไหศูรยตระศักดิ์	อดิเรกไตรตรา
ไพร่ฟ้าประชานิกรสา-	ทรศุขสมบูรณ์
๏ เพื่อผลพิเศษปรมา	บรเมศมากมูล
มาก่อพุทธางกุรแลภูล	อภิเศกสมภาร
๏ สองไทยเสวยศิริสวัสดิ	อภิมัทยเปรมปราณ
ด้วยแสนสุรางคบริพาร	ปดิพัทธภิรมยา
๏ พราหมณ์หนึ่งฉลาดศิลปเลศ	ศิวเวศปรีชา
ศึกษาวิสาลวิทยา	นิติราชเปนครู
๏ ปองเปนบโรหิตบดี	ธิบดินทรราชู
ทูลไทธิเบศร์ดิสรภู-	ธรราชเอาตน
๏ ปางใดธผ่านภพสิมา	สุรยศักดิสากล
นาศักดิ์ปโรหิตทำงล	ขอประสิทธิรางวัล
๏ ท้าวดาลดำรัสพจนอวย	ปติญาณประพานจันทร์
ถานาพิทธิธรธรรม-	วิสุทธิโดยจง
๏ ขษณนั้นบโรหิตบดิน-	ทรบดีธิชาพงษ์
สมเด็จชนาธิปกองค์	ชนกาพิทาจารย์
๏ รู้แท้พระศรีสุธนนารถ	อนุญาตวโรงการ
นักบายุบลจะประทาน	ศิริยศวโรดม
๏ คิดเคียคคำนึงประทุษฐจอง	อนุเวรปรารมภ์
ปรารภรำพึงหฤทยทม	มนัสน้อยมโนถวิล ฯ

๒๘

๏ เมื่อนั้นยังมี
นรินทรธิบดี	นราธิบดินทร์
ทรงนามท้าวจันท์	ภานุภูมินทร
เปนปิ่นบุริน	บุรีบูรรพา
๏ พระเกรียดิอคร้าว
พระยศไทท้าว	ระบือฦๅชา
ละเวงละวล	หว่าหวั่นสุธา
ระย่อเดชา	ทั่วทุกธานี
๏ สมบูรณพิพัฒน์
ไพบูลย์สมบัติ	เลิศล้าธาตรี
จตุรงค์ยงยุทธ์	เรืองรุทราวี
สัตรูแหนงหนี	เศิกเสี้ยนกลัวไกล
๏ เสนาสามนต์
พหลชาญกล	ชำนิชิงไชย
เข็ญข่าวบ่หือ	ฉมวยมือไฟ
ฟฟั่นหงวันไหว	จะพกแผ่นดิน
๏ ให้ชุมมนตรี
ริราชราวี	จะรานนรินทร์
ว่าเมืองอุดร	ปัญจาธานิน
ระบือคำยิน	บย่านยำใคร
๏ จะยกไปชิง
พิภพอันสิง	บให้เปนไท
จงออกแก่มือ	มาน้อมด้อมใด
อำนาจกูไกร	เพื่ออหังการ์
๏ เร่งให้ไตรตรวจ
ท่วนทุกหมู่หมวด	พหลโยธา
ล้วนห้าวหารอิ	ชำนิสาตรา
แกล้วกล้าอาษา	สมรรถทุกตน
๏ ครั้นได้มหุติ
พิไชยายุทธ	ให้ดำเนินพล
ยยุ่งยย้าย	ละล้าวละลน
ฟ้าหล้าสากล	กึกก้องโกลา
๏ ผงคลีคลี่กลุ้ม
อำพรชอุ่ม	ชอ่ำเมฆา
โพยมพยับ	ชรอับสุริยา
เสียงศับท์โยธา	เสทือนธรณี
๏ ยาตรพลแจนแจน
ลงลุถึงแดน	ด่านด้าวบุรี
ตั้งทัพสัพการย์	อยู่แรมราตรี
คอยฟังคดี	จะดูอาการ
๏ ทหารหารเหตุ
เที่ยวทั่วทุเรศ	รุกรีบระราน
จุดเผาเย่าเรือน	ทับตูบดรธาน
ร้านโรงลำพาน	ร่มไร่เพิงนา
๏ เก็บเข้าเอาของ
ทุกสิ่งมูลมอง	บรู้กี่ตรา
คละเคลื่อนคละคล้าย	คละคล่ำไคลคลา
ไล่ค้นด้นหา	นายด่านดำบล
๏ จับแม่มัดลูก
จับพ่อพันผูก	คฤกคฤคำรน
ถามข่าวกล่าวเมือง	คำนวนควรคน
ทุกแห่งตำบล	ป้อมค่ายปราการ ฯ

๑๖

๏ เมื่อนั้นจึ่งขุนผู้ชาญ	คิรีวันทวาร
วนัศด้าวแดนดง
๏ ดกดาลลาญใจบมิคง	ภาครัวซอนซง
พนัศหนีแหนงตาย
๏ ควบเข้ามาเมืองบรรยาย	แจ้งเสนานาย
นายกภิมุขมนตรี
๏ ทูลไทดิลกมิ่งโมฬี	ให้เตรียมโยธี
พิริยแสนยากร
๏ ขษณนั้นบโรหิตภูธร	บิตุราชดิศร
สุธนเทพกุมาร
๏ ทูลไทธิบดีทัดทาน	เพื่อโทษมูลมาน
มโนวิจลจองไภย
๏ ว่าองค์ทรงภพภพไตร	จักยาตรพลไกร
ไป่ย่อพยู่หดัษกร
๏ ผิวองค์ดิศรโศดร	สมรรถสู่สมร
จะโดยบควรควรการ
๏ แต่องค์โอรสกุมาร	เอาภารเปนงาน
ทำงลจำรายไพรี
๏ ทรามไวยไวยวุทธราวี	สพสาตรศิลปี
พิเศษประเสริฐในปาง
๏ ควรเปนสนององค์อุตมางค์	เข็ญขามอางขนาง
อันอาจบอาจจักแคลน
๏ ขอพระสุธนเทาทับแทน	ต่อด้วยเศิกแสน
สมรรถไชยชิงไชย
๏ ท้าวสดับสฤษดิทูลไท	บมิแกว่นกลใน
คำรนอารมณรำพึง
๏ กลอยเห็นบมิจรึงเปนจรึง	ประทุษฐคำนึง
ก็กลายมากล่าวเปนคุณ
๏ บัดมีพระสาศนใสสุน-	ทรแก่ตรุณ
สุธนราชดิลก
๏ อ้าพ่อยุพราชโบดก	คาบนี้จงยก
พยู่หพลมือมรณ์
๏ ไปต่อท้าวผู้ดัษกร	อันมาเบือนบร
สีมาราชเรือนเรา
๏ ขษณนั้นสุธนราชคมเคา	รพสาศนเสา-
วนีปรนตยแล้วลา
๏ สารสั่งสมุหเสวกนา	ยกให้ชุมพา
หนนิกรรานรงค์
๏ เสด็จยังปรางรัตนยรรยง	นั่งแนบอรองค์
พระนุชแก้วกัญญา
๏ อ้าอรกนิฐพงา	คือดวงไนยนา
ชีวิตรพี่พึงสงวน
๏ เรียมจักจากรักรัญจวญ	จากอกแนมนวน
ประภาคยภักตรพิมจันทร์
๏ บัดนี้มีท้าวหนึ่งอัน	ประทุษฐอาธรรม์
แลยกมารุกราวี
๏ สมเด็จอิศรราชบดี	บิตุราชราชี
จรรโลงพิภพจุธา
๏ มีราโชงการประกา	ษิตให้เรียมคลา
ไปรณรงค์โรมรอน
๏ จักลาเยาวลักษณจากจร	ไปปราบดัษกร
นิราศเรียมแรมวัน
๏ จงสถิตยปรางรัตนในครรภ์	ครององค์องค์อรร-
คเรศด้วยชนนี

๑๔

๏ เมื่อนั้นอนงคนุชนาฎ	วรราชเทพี
เอคอรรคเทพกินรี	อรองค์มโนรา
๏ ปางได้สดับพจนสุน-	ทรไทยประโลมลา
จักไปณรงค์รณนิรา	จะนิราศแรมองค์
๏ เพียงเพ็ชราวุธแลฟาด	ศีระขาดกระเดนลง
เจียนจากพระกายอรอง	คอนาถแลดูดาล
๏ ขวัญหนีฟฟั่นวิจลจาก	สิระรางคเลวลาญ
จิตรนางบเปนกมลมาน	ก็ประหม่าประเหม่อดาย
๏ กอดเอาพระบาทยุคลบง-	กชทอดระทวยกาย
เกลือกกลิ้งสกนธ์ศิระสยาย	วรเกษะสาธารณ์
๏ สองกรกระทุ่มอุระประนัง	นุประหนึ่งแหลกลาญ
อาดูระดวงสมรปาน	ละอุอรรคนีใน
๏ ยกบาทธทูลศิระสอื้น	ชลพาษปธาไร
แดดาลกำเดาวิจลใน	ก็วิลาประจาบัลย์
๏ อ้าพระนรานฤบดิน	ทรธิราชทรงธรรม์
เคยปกศิรานิตยอนัน	ตเอนกคุณา
๏ ข้าบาทพิโยคประยุรวงษ์	บิตุราชมาดา
ผู้เดียวประดาษกะปณะอา-	ดูรแสนกำสดถวิล
๏ ได้พึ่งพระบาทบวรบง-	กชรัตนราชินทร์
เพียงองค์ชนกชนนิน	ทรเทพมาครอง
๏ เย็นเกษแลเย็นกมลอัน	ระอุอรรคนีกอง
เย็นอกรทมอุทรพอง	ทุกข์พิสม์พิโยคตรอม
๏ เปนที่พำนักนิตยข้า	บริจาจำนงค์จอม
จักไปบเอื้อหฤทยออม	สกลเกษจะการุญ
๏ อ้าแม่เสมอสมรพี่	ฤแลพี่ดูบอาดูร
เรียมจักบำราศพระนุชสุน-	ทรเทพเทียรวาย
๏ อาไลยแลอาวรณ์สวาสดิ์	ดุจขาดประจากกาย
จำพี่พิโยคยุพจำงาย	ทุกขเรียมฤใดปาง
๏ อ้าองค์ชนาธิปกภู	วดิลกจุธาธาร
แม้ไปแลข้าชีพจลาญ	บมิร้างจะรอดคง
๏ ใครใดจะการุญพิทักษ์	บริรักษ์เสมอองค์
จากบาทบำราศบวรบง-	กชแก้วฤเปนคน
๏ อ้าอรพระศรีสมรแม่	ตรุณรักษกับตน
อย่าโศกกำสดจรเทินทน	ทุกขพาษปธารา
๏ ใช่เรียมบอาวรณ์สวาสดิ์	จะบำราศพงาคลา
เจ็บใดบเทียมจิตระนิรา	รศเจ็บประจากจอง ฯ

๑๑

๏ อ้าพระมงกุฎเกษ	วรเดชเคยครอง
จากไปแลใครปอง	ผิจะปกจะป้องสงวน
๏ ทิ้งข้าพระเดียวดาย	นิรราษรัญจวร
สันโดษฟฟายอวน	แลอนาถบเห็นใคร
๏ อ้าแม่แลอย่าปรา-	รภพี่จะคัลไลย
จักไว้ทำงลไท	ชนนีถนอมออม
๏ ไป่ให้พระศรีสมร	วรลักษณตราตรอม
อย่าทุกข์ผผ่าวผอม	ระกำจิตระหมองหมาย
๏ อ้าข้าพระแรมราช-	ประดาษประเดดาย
อยู่เปนเสมอตาย	ฤบคิดจะอาไลย
๏ ขอตามเสด็จโดย	บทเรศจอมไกร
แม้ม้วยตนูใน	บมิคิดทำงลตน
๏ อยู่แฮพระโฉมเฉลา	ยุพเรศนิฤมล
ฤๅแม่จะไป่ทน	ทุกข์ด้วยจะเพื่อนเรียม
๏ จักเปนทำงลงาล	ธุระภารใดเทียม
อย่าโทมนัศเตรียม	กระอุอกอุรากรม
๏ เสร็จการณรงคราช	จลิลาศคืนชม
สมสร้อยสุขารมย์	รศรักษ์ฤๅแรมนาน
๏ อ้าองค์นรินทรราช	นรนารถภูบาล
ใช่เชิงจะหมิ่นการ	แลประมาทเข็ญเขา
๏ สงครามเสมออัณ	ฑะชะชาติไป่เบา
แม้ดีประดุจเดา	จะสฤษดิโดยปอง
๏ ยังยากณรงค์ราช	วิปลาศลบองคลอง
เกลือกข้าจเคร่าครอง	ชีพข้าจะลายลาญ
๏ ขอเปนฉลองบง-	กชบาทกมุทมาลย์
แม้ม้วยชีวันวาร	ธิบดินทรเห็นใจ
๏ ทอดองค์กำศรวญศัลย์	บมิกลั้นสุชลไนย
กอดข้อพระบาทไท	บริเทววิงวอน ฯ

๒๘

๏ เมื่อนั้นพระศรี
สุธนธิบดี	บดินทร์ยอกร
ลูบเหนือปฤษฎางค์	พะอูลองค์อร
ปลอบสร้อยศรีสมร	ประโลมสายใจ
๏ อ้าอรพระนุช
พระน้องศรีสุด	สวาสดิ์อาไลย
อย่าแสนโศกี	แก่พี่จะไป
เปนทุกข์ทนใน	มโนกังวล
๏ อยู่บเปนใด
ด้วยองค์ท่านไท	ธิราชพระชน
นีนงคนารถ	ในราชไหยรณ
เฉกฉันสกนธ์	เรียมรักษอภิบาล
๏ พระศรีเสาวเลข
ลออองค์เอก	ลำเพาเพ็ญพาล
ไป่เรียมบลืม	สวาสดิ์สงสาร
ฟังพี่อย่าดาล	กำเดาอาดูร
๏ ประภาคยเพ็ญโพธ
ไพบูลบัวโบษย์	ตระศักดิ์สมบูรณ์
พระภักตรเดือนวรรณ	แจ่มจันทรจำรูญ
จะเสร้าศรีสูญ	สุพรรณหมองหมาย
๏ ศรีสมสาโรช
กลแก้วเกษโกษ	ลอองอวนอาย
ชวยทราบชื่นฉม	ประทิ่นลมชาย
จะเหือดหอมหาย	จรุงแรมองค์
๏ พระเนตรเนียรนิล
มณีเจียรจิน	ดาดวงนิศกลง
ดั่งทรายโบฎก	คลคลับไววง
สวาสดิ์พิศวง	จะคล้ำมัวมล
๏ พระนุชนงเหน้า
อย่าแสนโศกเศร้า	ทรงโศกานน
ดวงชีพิตรพี่	พ่างแก้วกับตน
ทั้งไตรสากล	ฤเปรียบปูนปาน
๏ อยู่สงวนโฉม
ถ้าพี่ลาโลม	สุมณฑาธาร
เกษแก้วกามกล	วิมลสุมาลย์
อย่าทุกข์ประปราณ	รอุอาวรณ์
๏ ปลอบพลาง ๆ เชย
ชวนชื่นเสบย	สบายอรชร
ตระอรอรรศ	เรณูกำจร
ประสมสายสมร	ประสานสายใจ
๏ พระยั่วย่ำยาม
เวลาพระฮาม	ประจุสเรืองไร
ดาลดัษผทม	แท่นทิพอำไพ
ปลุกนุชเนาใน	จากอาศนอาภา
๏ เสร็จเสียอุจราศ
แล้วสรงมุรธาตุ	ภิเศกสุธา
สุคันโธทก	วิมลมาลา
เสวยทิพกระยา	อรรครศวรางค์ ฯ

๑๖

๏ ดับนั้นหมู่มุขเสนางค์	ท่วนทศทุกรวาง
ก็เตรียมนิกรเรียบราย
๏ พลช้างโดดแล่นเพรียวพราย	ชนักเนาสอดสาย
กระวินสคนบังคน
๏ ผูกพนาดลาดเบาะกำพล	ข่ายแก้วกรองบน
สพองพิจิตรแพร้วพราย
๏ ประดับดวงดารารัตนราย	ห้อยหูฟะฟาย
พิจิตรจงกลจามรี
๏ งางอนงามเงยราวี	สรรพางคผึ่งพี
กรันชับครรชิตคือมัน
๏ แหย่งคำดาบด้ำตาวฟัน	ทวนทองกุทัณฑ์
แลคลีคระวีโตมร
๏ เขนเข็ญส้าวสาดดัษกร	ยุงแพนฟายฟอน
พิเศศะแสงพลพรรค์
๏ แต่ละตัวย่อมบ้าบ่มมันท์	บังหูหางชัน
ชำนิในรงคชาญชน
๏ อาจจู่โจมจำบังพล	ขวิดไขว่เวียรวล
แลผันคือจักรภมร
๏ อุกเอาเศิกเสี้ยนเบือบร	สามารถในสมร
จะรานอรินทรคำรน
๏ ขุนช้างหมวกมาศจงกล	คาดคดเคียนตน
สณยสนับเกราะกรอง
๏ ของ้าวงอนง่าเงยปอง	ประปักษจักลอง
ประยุทธเล่นกลางสนาม
๏ ควานขี่ขับเข้าตับตาม	สอดเสื้อสีดามพ์
แลหมวกสดักดำนิล
๏ กลางช้างหมวกโหมดเกาบิล	สอดเกราะนวมอิน
ธะนูเสนงปืนปอง
๏ พลอัศดรเดชลังลอง	ผกผาดลำพอง
จะเผ่นเอาดาวเดือนตวัน
๏ เพียงม้ามารุตบมิทัน	เห็นเศิกเคี่ยวคัน
แลหารสำหาวในณรงค์
๏ อาจวิ่งบนใบบัวบง	เบาะอานบันจง
แลเจิมจุรีพู่พราย
๏ ขุนม้าหมื่นม้าพันทนาย	แต่งตนเกราะกราย
บ้างถือกุทัณฑ์ทวนแทง
๏ เคยเข้าสู่เศิกยุทธแยง	แกวนแกล้วรณแรง
จะระจะโรมสงคราม
๏ พลรถเรียบรถเรืองราม	กงหล่อเหล็กลาม
แลล้อละเลื่อนเพลาพลัน
๏ เรือนรังบังแอกงอนถงัน	จำหลักลายวรรณ
วิจิตรบันเจิดเจษฎา
๏ เทียมโทสินธพพลา-	หกเพียงสิหรา
จะแผดจะผกพึงแสยง
๏ ขุนรถรจนาดูแสดง	ประตักทักแทง
ขึ้นขับพิไชยเกวียนไกว
๏ กรกุมอาวุธคระวีไว	แว่นไวศรไกร
ธะนูถนัดยิ่งยำ
๏ เคยโจมประจามิตรเจนจำ	ชิงไชยไชยชำ
ชำนะทุกเข็ญข่าวขจร
๏ พลชาญรานราชดัษกร	ฉมวยแม้นมือมรณ์
ทมักทมื่นตากตน
๏ เลือกล้วนพลเหล่าคงทน	ดำดินดานดล
ก็ได้ดังใจบมิคลา
๏ อาจบินโบยบนนะภา	ล่องหนหายตา
บทันจะดูดูดาล
๏ โถมเข้ากลางกระลากุณฑ์กาล	บมีพิศมพาพาน
ก็เหยียบเปนภัศมเปลวปลง
๏ อาจโอนเอาภูผาลง	ศิขรบมิคง
ก็ค้อมด้วยอาคมแรง
๏ แกล้วกลืนแสนสาตรคมแวง	อาวุธทะแทง
ก็ดรธานเปนจุณ
๏ อาพัทสุระสุรามพุภุญช์	หน้ากริ่มจระกรุน
ก็เคี้ยวกระเกรี้ยวกราดกราม
๏ แต่งตนคาดเคี่ยวคำราม	เครื่องนพสงคราม
ประสิทธิเศกสวมกาย
๏ สัพสรรพาวุธโพรงพราย	กรกุมทะทาย
จะต่อณรงค์กลางแปลง
๏ ไวแว่นแกว่นกลยุทธแยง	ดาลเดชสำแดง
ละลอบละล้าวชิงไชย
๏ เรืองริ้วสระทื่นเทียบพลไกร	ทิวธุชเรืองไร
ระยาบระยับแยงยล
๏ เกรียมถ้าลูกไท้เสด็จดล	เอิกเกริกโจษจล
สพราศทั้งท้องธรณี
๏ ถึงยามพิไชยยุทธนาที	เอารสธิบดี
ดิลภสุธนกุมาร
๏ เสร็จสรงสินธุทิพธาร	รศเรณูมาลย์
สำอางสุคนธกำจร
๏ ทรงเครื่องพิไชยยุทธนาภรณ์	เพียงองค์ภาษกร
ประภาประภาษอำภน
๏ เสด็จไปถวายกรยังมณ	เฑียรไชยชนกชน
นีธิราชอำลา
๏ สองราชอวยไชยะวรา	วรฤทธิเดชา
นุชิตรราชริปู
๏ อ้าพ่อปราบดามฤตยู	สามรรถรณภู
นุภาพเพียงภุชพล
๏ มล้างแทตย์ลาญทสานน	ด้วยตรีศรพล
สฤทธิแก่พ่อจงไชย
๏ พระก้มมกุฎเกษเรืองไร	เอาพรอไภย
ประสาทประสิทธิสาทร
๏ มายังน้องท้าวองค์อร	อรรคเทพกินร
มโนหะรานารี
๏ โลมลาพระพธูเทพี	แก้วกัลยาณี
แลเรียมจะจากบทจร
๏ น้องท้าวสดับสารภูธร	เพียงพิศม์ไฟฟอน
มารุมระงมกลางใจ
๏ อาวรณ์รอุอกอาไลย	ไหว้บาทท่านไท
สมเด็จบพิตรภรรดา
๏ พลางทรงพาษปธารา	เปลี่ยวอกเอกา
แลเปล่าสวาสดิ์แดดาล
๏ อัดอั้นพระอุระประปราณ	น้ำหน้าคือธาร
ก็ทรงกำสดแสนศัลย์
๏ พระปลอบเยาวลักษณลาวรรณ	อ้าแม่อย่ากรร-
แสงสวาสดิอาวรณ์
๏ แก่เรียมจักไปดัษกร	ยุทธนาในสมร
จะดาลอุบัติหลากลาง
๏ ผิวพี่บมิไปในปาง	จักอยู่อางขนาง
แก่ท้าวผู้เข็ญจักแคลน
๏ เขาอุกชิงภพถึงแดน	ฤาเรียมไป่แทน
บควรจะอยู่ดูดี
๏ แต่องค์เรียมจากจรลี	ใจแนบแนมศรี
สวัสดิ์สวาสดิ์ฤๅไกล
๏ ปลอบขวัญพระนุชพลางอาไลย	อาวรณ์วลใน
กมลละห้อยจาบัลย์
๏ จักจากบมิจากจรจรร	อาดูรแดยรร
กรลูละลุงลาญสมร
๏ เสด็จถึงเกยรัตนลงกร	เสด็จยังกุญชร
พิไชยคชาธารทรง
๏ เพียงพญาไกรสรยานยง	ดาลเดชะมาตงค์
ตระกูลจะกราจสงคราม
๏ ทรงสุวรรณปฤษฎางคเรืองราม	เรืองรัตนงางาม
พิเศษด้วยสร้อยสรรพางค์
๏ ดำเนิรพยุหพลเสนางค์	จากภพเบ็ญจางค์
นิเวศสิมามณฑล
๏ พลพฤนทโห่แห่โจษจล	ฆ้องกลองอึงอน
ระดมบัณเฑาะดุริยางค์
๏ แตรสังขสังคีตกรลุมพาง	ปี่เปียวเปิงมาง
แลกังสดาลดนตรี
๏ พิณพาทย์โพโลเภรี	นครใดทุณทพี
กระทุ่มสเทือนฤๅรงม
๏ เรืองริ้วทิวธุชอภิรมย์	พรายพรายโบกลม
ระย้าระยับอำพร
๏ เสียงรถคชพลนิกร	แซ่เสียงอัศดร
ดุรงคร้องเริงรณ
๏ ไหวหวั่นชั้นฟ้าสากล	มลเมฆบังบน
แลบดชระอุ่มทุกพาย
๏ ดุจดั่งปัถพีจะทะลาย	คลี่พลคือสาย
สมุทแสนสังขยา
๏ ถั่นๆเทาทับยาตรา	ตกท่งสิมา
นครเขตรนิคม
๏ ฝ่ายองค์พญาจันทรบรม	ราชูไกรกรม
ปราปรัญปักษ์ปอง
๏ ยินข่าวทับไทคลาคลอง	ตราไตรตรวจกอง
นิกรแสนแสนยา
๏ ขับออกรับรณพาธา	พลแสนสังขยา
ก็เข้าประทะถึงกัน
๏ หัวหน้าต่อหน้าปรือปรัน	ฉาดฉานโจมฟัน
จระคลื่นจรคล่าวโรมรุม
๏ กล่นเกลื่อนกลากลาดรุมชุม	อาวุธกรกุม
ก็ป่ายปะปาดเร็งรัน
๏ พลช้างตั้งหน้าเมามัน	ปะกันต่อกัน
ก็เข้าบำรูรุมชน
๏ ขวิดค้อนปลายงาอลวล	แกล้วเกลื่อนกลางพล
แลผันคือจักรไกวเกวียน
๏ หมอควานขับแว่นวิ่งเวียน	ผงักงาฉวัดเฉวียน
ระยั่งระย่อคือยนต์
๏ อุกรุกคลุกคลีราญรณ	พลช้างช้างชน
สทื่นทั้งท้องรณภู
๏ โดดแล่นแล่นเข้าบำรู	ค้ำค่ายเกริกกรู
สระดะสระดักงาเงย
๏ เพรียวแซ่งพังคาตัวเคย	ป้อมปืนสายเสย
สรพราศทังล้อมวังวง
๏ ช้างกันก้าวกันกรรกง	โจมทับราญรงค์
ก็พุ่งเข้าโจมทับแทง
๏ กลอกกลับสับสนกลางแปลง	โหมหักเร็งแรง
แลขวิดคือลูกโคลกระวี
๏ เศิกสารสงโสดตัวดี	บมิรองงารี
ก็ตื่นทังทัพเทลาน
๏ บัดขุนพาชีเชาว์ชาญ	ขับกัณฐัศทยาน
ก็โถมประยุทธกลางณรงค
๏ จึ่งขุนสินธพเอกองค์	ราโชรสวงษ์
ก็ขับดุรงค์เร่งรอน
๏ พลม้ามิ่งม้าอัศดร	คล่าวคลีโตมร
ก็โจมผจญชิงไชย
๏ ต่างตนว่องไวต่อไว	อาวุธกรดไกร
ก็แกว่งวะวาวคมแวง
๏ ชักม้าเฉวียนเชิงชวยแชง	ผกผงาดเลี้ยวแลง
แลแล่นตรลบกงกล
๏ ต่างหมายต่างมุ่งต่างคน	แต่ตัวต่อตน
ก็ลวงประลองกันลอง
๏ คว้างคว้างครรแลงทวนยอง	สบเลศละบอง
ก็เท้งประตักทวนทาย
๏ ขุนม้าแขกไส้รั่วราย	ต้องเพาะพุงทลาย
ก็ตกบทันติงตน
๏ ตายดับทับทุ่มในรณ	ม้าแมนบมิทน
ก็ท่าวทั้งสี่ตีนตาย
๏ ขุนม้าหมื่นม้านานาย	ตื่นแตกรายมาย
แลผายบทันพรับตา
๏ ยังยังขุนรถรังอา	ษาเศิกพาทา
ก็แกว่งกระลันโตมร
๏ ขับรถต่อรถจดงอน	ต่างมือไฟฟอน
ก็สาตรธนูศรแสดง
๏ สารถีทวยทิ้งทวนแทง	กลับกลอกครรแลง
แลอวดประกวดกลางสนาม
๏ ต่างทัดต่างทานตับตาม	ต่างแขงบมิขาม
ก็ค้าคคึกเก่งกล
๏ พลรถลูกท้าวผจล	ด้วยโลหมุสล
แลแสงเสนาจะรวยจะรี
๏ ต้องพลท้าวทับไพรี	บาดไส้พุงพี
แลเลือดฉลุมทังลาญ
๏ หารโหมโรมเข้าระราญ	พลแขกบมิทาน
ก็รอพิรียราวี
๏ พลพระพะพานคลุกคลี	ตอบตีโจมตี
แลเร่งรันแทะรุมรอน
๏ เข็ญข้างพญาจันทรดัษกร	เพียงตกไฟฟอน
ก็ลาศประลาศหลีกตาย
๏ ท้าวเห็นแพ้พลสามนาย	คชรถโหงหาย
พินาศลงในสนาม
๏ เร่งโยธาทศภิราม	อาษาสงคราม
ออกต่อด้วยพลนฤบดี	ฯ

๒๘

๏ เมื่อนั้นยังขุน
นายหนึ่งเขมามุณห์	สมรรถพิรีย์
หนวดหน้าสคร้าว	ถือตาวคระวี
เคยไชยหลายที	ถลันออกยืน
๏ ว่าเหวยใครดี
จะขันต่อตี	แก่กูฝ่าฝืน
บรู้ตัวตาย	จะวายบหืน
กูชื่อถมืน	จู่โจมจำบัง
๏ ตัวกูพุงเพชร
ช้างสารหาญเห็จ	กูจับผูกกลัง
หินผากูลอง	ระเนนระนัง
กูง้างเขาพัง	ลงเปนผงคลี
๏ บัดเดี๋ยวบนาน
ขุนหนึ่งซั้นขาน	จะขอชันชี
จับหอกออกง่า	ใครค้าว่าดี
จะมาราวี	แก่กูเกี่ยงตาย
๏ กูชื่อขุนกาล
ออกชื่อกูย่าน	ระย่อทุกพาย
ใครต่อฝีมือ	จะให้แหงนหงาย
หลัดหลัดโหงหาย	บทันเจรจา
๏ ภูเขาแสนอ้อม
มือเดียวกูน้อม	ระนาบลงมา
อาวุธใครดี	กูลองหลายครา
ดั่งเอื้องพุ่งผา	บลื้นบลาย
๏ สองนายเข้ายุทธ
กวัดแกว่งอาวุธ	ประทะประปราย
ฉานฉานฉาดฉาด	สพราศประกาย
บัดพลพระทาย	ตอกต้องพุงพัง
๏ ขษณะนั้นขุนเขน
ค้าค้าเจนเจน	ออกยืนจำบัง
แกว่งเขนควะคว้าง	อวดอ้างกำลัง
ใครเหวยมาหวัง	หัวหายแก่กู
๏ กูนี้ตัวหาญ
ผู้เดียวกูผลาน	พวกพันสัตรู
แลทีกูปาด	ดั่งลิดตีนปู
ใครต่อด้วยกู	พันเอินถึงกาล
๏ มือกูหมายแม่น
จะพุ่งจะแพ่น	แลที่พพาน
ดั๋กดั๋กท่าวล้ม	บทันทัดทาน
ยะยอบกูลาญ	มาเปนเชลย
๏ ขุนหนึ่งสามารถ
สภายโล่ห์ลาศ	ออกรำง่าเงย
ดาบด้ำลำลาว	กูคล่าวมือเคย
มีไชยใครเลย	บ่รอกูราน
๏ กูนี้ขุนอาจ
ดาบโล่ห์กูฟาด	หัวขาดคือตาล
ใครเก่งแก่กู	กูคือพระกาล
บัดเดี๋ยวลึงลาญ	บทันอึดใจ
๏ สองขันต่อขัน
ออกต่อด้วยกัน	ดั่งเสือตัวไกร
ยะยอบยะย้าย	ประชีเอาไชย
ฉวาดแวงไว	ด้วยเลศหลายกล
๏ บัดดาบฟอนฟาด
ต้องหัวแขนขาด	บทันรู้ตน
ระนาศระนับ	ระเนนกลางพล
เลือดไหลคือชล	ชเลเทธาร
๏ จึ่งขุนกุทัณฑ์
ขึ้นสายยะยรร	จะยิงทยาน
ใครเหวยหมอแม่น	มาขันระราน
ตัวกูจักลาญ	ชีวิตรโดยดล
๏ กุทัณฑ์กูแว่น
กูยิ่งเศิกแสน	แลทีบทน
ถูกไส้ไตแตก	ตลอดทุกตน
บอาจเปนคน	จะรอดไปคืน
๏ บัดขุนธนู
ขมังสัตรู	ขวางออกมายืน
ว่าเหวยมึงใคร	จะมาฝ่าฝืน
แก่กูบหืน	จะโหงในวัน
๏ ธนูกูแกว่น
กูมวยมือแม่น	แลทีแลพัน
กลอยถูกลูกเมีย	บเหลียวหาทัน
ยะยอบยะยรร	ระลมระลาย

๑๖

๏ ออกตั้งกลางสนามสองนาย	ต่างแม่นต่างหมาย
ฉมวยฉมัดลิวลำ
๏ บัดต้องบัดตกใจดำ	พลพระยิงยำ
ก็ทอดธนูทะทาย
๏ ถูกพลกุทัณฑ์ดักดาย	หัวหวามโหงหาย
ก็ล้มระนาศยัน ๆ
๏ ยังยังขุนหนึ่งทวนคัน	ฟ้อนฟายผาดผัน
ก็ออกประชีกลางณรงค์
๏ ใครเหวยอวดอ้างตัวยง	จักต่อกูคง
กะพันคือผาเพชรี
๏ กูต่อด้วยสีหราวี	ไกรสรแหนงหนี
ก็เร้นในทุมทุบทู
๏ เรียกกูมือมรณมฤตยู	แสนแสนสัตรู
ก็แพ้ด้วยทวนกูแทง
๏ บัดขุนทวนพระสำแดง	ยืนยังกลางแปลง
ก็อ้างก็อวดตนประชัน
๏ เหวยกูชื่อขุนเทพทัณฑ์	ทวนกูคมคัน
จะเสื้องเอาตับไตตาย
๏ กูเดียวต่อด้วยพันนาย	อาวุธรายมาย
ระเร็งระโรมรุมโรม
๏ บมิต้องตนกูแต่โลม	ตับตายทรุดโทรม
ก็หนีกูลี้เฉงเลง
๏ สองอวดสองอ้างตนเอง	ต่อกันบมิเกรง
ก็เข้าปะทะทวนแทง
๏ พลท้าวพลาดพลั้งเพลงแพลง	พลพระยงแยง
ก็ต้องสภาพพุงพัง ฯ

๑๙

๏ พญาจันทครันทฤษดีพิริยพลจำบัง
ตับตายระนาศนัง	ประดาษ
๏ กรีดาค้าคำคะคึกอธึกพลจกราช
โองการประกาษกาจ	ลเวง
๏ เร่งหมู่พยู่หพิรียราชอำมาตยคระเครง
รุกรณะโรมเรง	ระโรม
๏ อุกคลุกบุกพลดาระณาภิมุขโซรม
สาตรแสงประหารโหม	ฤแห
๏ เหวยใครใดผิแลขามคะคร้ามอรินะแปร
ทังปราณจะแล่แด	ฉะมางษ์
๏ ใดชอบกอบยศสุนทรขุนวรุตะราง
ช้างโชติศักดิขวาง	ตระศักดิ ฯ

๑๖

๏ โยธาครั้นสดับสารสรดัก	ภาพเพียงพลยักษ์
ก็ยืนสทื่นกลางสนาม
๏ กรกุมอาวุธแวงวาม	กราดกราดเกรียบกราม
พันฦกพันฦๅลั่นฦๅ
๏ เร่งรุมโรมโซรมปึงปือ	สาตรากับมือ
ก็ป่ายปะปาดฟาดฟอน
๏ หอกดาบหลาวแหลนโตมร	กุทัณฑ์ธนูศร
เสน่าหน้าไม้ปืนยา
๏ พลพระระราญพาธา	ต่อด้วยสหสา
ก็โรมสำรุกรัญทำ
๏ หน้าหลังอึกอือปรือปรำ	สับสนเฉวียงสดำ
เสทือนสทกอุกคลุก
๏ โซรมซั้นโซมแซงบุกรุก	โรมออกโรมอุก
คละเคลื่อนคละคล่ำสำสำ
๏ อาวุธสล้างเลื่อมเลือนลำ	แหลนพุ่งหลาวตำ
แลกฤชกระบี่จรวยจรี
๏ โจมทุ่มโจมทับแลที	ต้องพลไพรี
พินาษระนาบไป่ครือ
๏ พลพระดุจไฟไหม้ปือ	พลท้าวบมิหือ
ก็ตายคือแตนเต้นไฟ ฯ

๑๑

๏ ขษณนั้นพยาจัน-	ทรภานุกฤษดิไตร
เห็นพลพิลาไล	ยะเอนกนองสนาม
๏ โกรธเตรียมกมลไหม้	ดุจไฟสุณีลาม
ขับไอยะราราม-	สุเรนทรรีบมา
๏ ดูราสุธนนารถ	ยุพราชเทียรทา-
รกนี้ฤหังการ์	จะต่อเราบคิดตาย
๏ ฤๅไปบเจียมองค์	แลทรนงจะทัดทาย
กลิ่นโอฐบหายอาย	ขษิรามรศภุญช์
๏ ผิวจักประยุทธยง	รณรงค์บำรูภุญ
ชรชนจะเปนจุณ	บมิทันเผด็จแสดง
๏ เพียงพาลมฤคโป-	ดกราชยรู้แรง
สู้สิงห์กำแหงแผลง	จะพินาศแหลกลาญ
๏ อ้าท้าวธผู้เปน	อริราชสามาญ
ดั่งฤๅแลกล่าวสาร	มรรษาประมาทแคลน
๏ ท้าวหากบเปนยุติ	สุจริตผดุงแดน
โลภลาภไปแหน	ศิริยราชครองตน
๏ โภไคมไหยสูรย์	อติเรกะนองนนต์
ผ่านภพไพชยนต์	ก็เสมอสิมาแมน
๏ เสนาคณารถ	คชพลฤเปนแคลน
สนมนางสุรางค์แสน	บริบูรณสมภาร
๏ ฤๅท้าวบอิ่มอา	รมณราชศฤงฆาร
เอาโลภเปนปราณ	แลประทุษฐบีทา
๏ ไป่มีหิริโอ-	ตปอายประพฤติลา-
มกธรรมประสงค์หา	จะนำยังอบายเบียน
๏ ฤๅห่อนคำนึงเว	รอุบัติจักเวียน
เปนที่ตำเนียรเตียน	ตำริห์ราชฤๅวาย
๏ ผิวเราแลเยาวอา	ยุศมาก็ยิ่งชาย
เพื่อหิริโออาย	สุจริตะมูลมี
๏ เฉกผาประภาเพชร	พิชิระโชดิรูจี
โลกยธรรมราวี	ก็บได้จุลาจล
๏ อย่าแด่ณรงค์พา	หิรราชแรงพล
เราอาจผจญกล	อริราชคลองใน
๏ นับว่าทิวาวงษ์	วรเกรียดิฦๅไกร
ฤๅขามรำบานไภย	รณรงคริปูปอง ฯ

๑๖

๏ ขษณพระมีบัณฑูรสนอง	บันโดยโดยคลอง
คดีสมเด็จเสร็จแสดง
๏ ขับคชคเชนทรรณแรง	ต่องาชนแซรง
ด้วยท้าวผู้จันทรภานู
๏ ขวิดค้อนงาเงยบำรู	ในกลางรณภู
ประยุทธกันโกลา
๏ กลอกกลับรับระพาธา	สองสารสารงา
ชงากชงักอลวล
๏ ดุจเอราวรรณเรืองรณ	บำรูแรงผจญ
ด้วยองค์พระคชฉัตรทันต์
๏ ต่างหาญต่อหาญเหิมมัน	ต่างตั้งบมิผัน
ก็ชมประชิดชุลมุน
๏ ท่อยทีคัดค้อนรุกรุน	เฉวียนฉวัดเฉียวฉุน
กระลับดั่งกงจักรไกว
๏ สองไทง่าง้าวชิงไชย	ต่างแว่นต่อไว
ด้วยชาญแลชาญชาญกล
๏ ดั่งองค์อนิรุทเรืองรณ	ต่อตนด้วยตน
อสุรพาลพานา
๏ ฝ่ายองค์พญาจันทรอา	นุภาพมหา
ก็แรงพิโรธรันทำ
๏ สาตรแสงกาลบาทไปจำ	เพียงพิศนุปาณำ
อันมีมหามหิมา
๏ พระทรงขรรค์เพชรวรา-	วุธแสงพาธา
ก็เทิดก็ทัดระราน
๏ สาดยมบาศพิศม์พิศดาร	เดชดั่งเพลิงผลาญ
คือแสงวิชุลฉวัดเฉวียน
๏ พระแผลงธนูนาคดุจเนียร	มิตระสูรดเลิศเศียร
ก็กลืนเอาบาทเปนจุณ
๏ ท้าวดาลเดือดคือไฟฟุน	ขับนาคโจมกุญ-
ชรโรมพระโรมต่อแรง
๏ พระทรงของ้าววะชิระแลง	ฉายฉวาดคมแวง
ก็ต้องดั่งดาบมฤตยู
๏ ขาดฅอพญาจันทภานู	พินาศในรณภู
นิกรโห่ชมไชย
๏ เสนานายกเกริกไกร	สรรเสริญยศไท
ธิราชลั่นฦๅละเวง
๏ พลเศิกกรานกราบพระเอง	อึงออกดาลเกรง
พระเกรียดิอันมีมหิมา ฯ

๑๔

๏ ปางเมื่อพระศรีสุธนราช	นรนารถยุทธนา
พญาจันทรรงคณพา	ธสุเรนทรราวี
๏ สมเด็จพระอรรควรเทพ	ศุภลักษณเทพี
อันเปนพระราชชนนี	ก็นิมิตรในวัน
๏ ฝันว่าพระโอรสพระองค์	รณรงค์พญาจันท์
ถึงแก่ปราชยชีวัน	ศิระขาดประจากกาย
๏ โยธาคณาคณะพินาศ	อเนกนองนาย
สิ้นชีพเสียสกลวาย	แลอนาถณกลางพล
๏ เสด็จดัษผทมก็ทุมนัศ	อุระร้อนรำพึงกล
ขวัญหายวะหวั่นจิตรวิจล	ก็กำสรดตระดกดาล
๏ เสด็จไปถวายกรประนตพ-	วรบทยุคลมาลย์
แต่ท้าวธำรงภพสุธาร	ทิปทุตมบรรยาย
๏ สมเด็จธทราบสุบินเสา-	วนินารถคลี่คลาย
รัญทวยระท่าวสกลกาย	ก็รทดหฤทัยถวิล
๏ ให้หาบโรหิตพยา-	กรรู้ประดินทิน
มาทายพระลักษณสุบิณ	พิเคราะห์ดูพระชาตา ฯ

๑๖

๏ โหรากล่าวแก้ลักษณา	โดยมานมายา
ประทุษฐโทษผูกพันธ์
๏ หวังมล้างลูกไททรงธรรม์	ด้วยรังเกียจกรรม์
ก็ทูลอำเภอโดยเดา
๏ ฝันนี้ลามกมาเอา	ชีพิตรแห่งเรา
บเปนศิริยสภาพร
๏ แม่นแท้เอารสภูธร	ไปต่อดัษกร
จะเปนพิบัติในณรงค์
๏ หนึ่งดวงชันษาบมิคง	จักเสียพระองค์
ปรตยักษ์ดังนี้ไปคลา
๏ สองไทฟังอมิตรมายา	ดั่งดวงชีวา
ชีวาตมสิ้นสุดสกนธ์
๏ จิตรท้าวบมิอยู่กับตน	อาวรณ์วิจล
ก็ถามลัทธิโหรา
๏ จักแก้ฉันใดดีอา	จารย์ผู้ปรีชา
ชำนิบำบัดบาปเบียน
๏ จงพ้นชีพิตรจากเจียร	ด้วยสาตรคุณเรียน
รำงับพิบัติบีทา
๏ ปโรหิตทูลแด่ราชา	โดยใจริศยา
ก็กล่าววะจีกระลำภร
๏ ผิวจักบันเทาอันดร	ธานโทษเมือมรณ์
ให้พ้นในเงื้อมมฤตยู
๏ จักกอบกฤษดิกาโดยบู	ราณราชเรียนครู
เพทางค์ปกรณคัมภีร์
๏ ตั้งบรรยายจิตรพิธี	บูชาพลี
สการถ้วนทุกอัน
๏ อิกสัตวของเลี้ยงทุกพรรค์	บูชาพระยัญ
เอนกมีนานา
๏ ตามพรหมรังสฤษดิ์โดยตรา	จักห้ามไภยา
บำบัดพิบัติยายี
๏ ท้าวสดับเล่หเลศเปนดี	ดาลหฤทัยมี
มโนภิรมปรีดา
๏ บัดสั่งให้หาวนจา	รกนายลุทธกา
ธนูคหาล่าดง
๏ มาพร้อมทุกพวกพรรคพงษ์	สั่งให้แวดวง
มฤคในหิมวา
๏ จับหมู่จตุรบททวิบา	ทาทุกภาษา
บรู้กี่หมู่แจจรร
๏ เสร็จถ้วนทุกสิ่งสรรพรรณ์	สำหรับพลีกรรม์
จะโหมกระลากรกุณฑ์
๏ เนื้อนกโคมหิงษลาลุนท์	แพะแกะไก่กุญ
ก็ผูกยังคอกขังตาย
๏ ปโรหิตเหนครันอุบาย	ทูลท้าวภิปราย
ว่ายังไป่ครบอันเดียว
๏ แต่พิทยาธรจรเพรียว	แม้ได้โดยเขียว
ผู้ข้าจักกอปชอบการ
๏ ท้าวทัดปโรหิตาจารย์	มีราโชงการ
ว่าพิทธยาอันธรี
๏ ใครอาจเอาได้ยังมี	จักได้ดีหลี
แต่ยากอย่าพึงสงกา
๏ อ้าพระผู้เกล้าโลกา	นางเทพพิทยา
สถิตยในราชเรือนทอง
๏ ไปภักหาหนยากปอง	ขอพระผู้ครอง
พิภพพึงบูชา
๏ ดูกรรามเหศโหรา	ท่านผู้พฤฒา
มากล่าวฉนี้เยียใด
๏ เอกองค์สุณิสาดวงใจ	โอรสกูใน
อันเกิดกับอุทรเรา
๏ แม้จากพธูทิพลำเพา	เสมอมาหยิบเอา
ชีพิตรออกจากกาย
๏ เฉกฆ่าโอรสให้วาย	ใครได้ทำลาย
ในโลกยนี้ฤๅมี
๏ พระผู้ปิ่นปักธรณี	จักปกปัถพี
พิภพให้ศุขรมย์
๏ ฤๅเสียนิติราชนิยม	บัญญัติโดยกรม
ประโยชนจะเปนไพบุลย์
๏ ดังฤๅถือเอาทารุณ	เปนดียิ่งคุณ
ประสงค์อมิตรมิตยู
๏ ไป่รักษศิริราชราชู	รสพระตะนู
แลรักอันอื่นอารมภ์
๏ โบราณบัณฑิตยนิยม	ผิวไภยมาคม
พิบัติเบียนอาตมา
๏ เสียสละปิยะบุตรทารา	บมิได้เอาภา
ระธูรเอื้ออาวรณ์
๏ รักษาแต่ตนสถาพร	พ้นไภยเบียนบร
แลอยู่เปนเอกาตมา
๏ เปนที่สรรเสริญปรีชา	แก่ทวยเทวา
แลปราชญ์สร้องสาธุการ
๏ ควรราชดำริห์เบาราณ	ไป่ควรเอาภาร
ธุระอันใช่ทำงล
๏ ออกไทธิราชท้าวฟังกล	ไป่หยั่งญาณยล
คดีอันบังกำบัง
๏ อวยอ่อนอารมณแรงฟัง	ด้วยโมหเขลาขลัง
ก็เคลิ้มสติบมิติง
๏ สัญญาประทุษฐโทรหเปนจริง	ไป่คิดประวิง
ก็ถือเอาเท็จเปนธรรม์
๏ โหราเกลากล่าวคำมรร	ษาสวนท้าวอันธ์
ทุเมธม้วยรำพึง
๏ ได้โอกาศกลทรรทรึง	ตระบัดบหึง
ก็รีบสัชชาการกรรม์
๏ ให้ตั้งโรงพิธียัญ	ยังท่ามกลางคัน
นครดูมหิมา
๏ เฉลาเฉลียงรายรอบจตุรา	พิดาลดาษดา
ด้วยโขมพัตราภรณ์
๏ รายรัตนดวงดารากร	ดุจแขเขจร
ระย้ารำยวญยรรยง
๏ ห้อยพู่เพยียบุษบงบง-	กชแก้วพนมจง
จงกลนีรัชนี
๏ เถลิงแท่นรังสฤษดิ์ธาตรี	หลุมอาหุตัคคี
ประดิษฐยังเบื้องบูรภา
๏ รอบราชวัตร์วรรณรจนา	ตั้งเสวตรฉัตรา
ในกลางกระลากุณฑ์กอง
๏ ชั้นนอกเฉลวแฉลงเรืองรอง	กล้วยอ้อยลำทอง
แลธงบัณฎากบันจง	ฯ

๑๒

๏ ขษณเสรจวรกิจ	จสฤษดิอลง-
กฎิการิยมง	คละโหติกะรา
๏ วรพฤฒิบโร	หิตะราชสุภา
วดิสุทธิกปรา-	รภกรรมพิธี
๏ ก็ถวายบุษปคน	ธนุลาชะรุจี
ทีปะธุปมณี	นพรัตนกุสุมา
๏ นพนีตทธี	ขษิรามมะธุรา
รศะโอชะแลผา	นิตะผละอนันต์
๏ กทลีสุขุกา	สุสการะพยัญ
บริบูรณสุพรร	ณพิพิธประภา
๏ สุตระสายชลสินธุ์	บริวัตรวรา
อภิสิญจะสุธา	มุรธาตวรินท์
๏ นรนารถชนา	ธิปราษฎรุพิน
ธกดลสุฆริน	ฆรราชพิธี
๏ พระบโรหิตครู	ศิวเวทธรี
วรเพศมุนี	กุสิพรรตกธาร
๏ ศิลภัศมก็เจิม	จุณเทพศิวาน
วรพาหุก็ธาร	กวะไลยวรชิน
๏ ธรเนาวธุรำ	วรสูตรกะบิล
ชุปวิตรก็ธริน	วรกรรฐธรา
๏ ก็สมาธินิสิท	สุวิสุทธอจนา
หุติโอมะศิวา	คมวิศณุวิไนย
๏ วรกัษฐก็กอง	กรกุณฑธไร
วรกาษประไพ	วรโชติประภา ฯ

๑๖

๏ เบื้องบั้นเอิกเกริกโกลา	ทั่วทั้งนครา
นิกรทุกหญิงชาย
๏ ว่าท้าวธทำอุบาย	เอาสุณิสาสาย
สวาสดิบูชาไฟ
๏ ตระหนักถึงอรรคราชทันใด	เพียงใจขาดใจ
สติไป่ตั้งกับตน
๏ ค่อนทรวงทรงโศกานล	เสด็จไปยังชน-
นีธิราชจอมปราณ
๏ ก้มเกษยอกรกฤษดาญ	กอดบาทบทมาลย์
ก็ทูลพิลาปอาดูร
๏ ดั่งฤๅอยู่หัวผู้ภูล	เกิดเกล้ามามูฬห์
แลเน่งบรู้ฉันใด
๏ บัดนี้สมเด็จจอมไตร	บิตุเรศราไชย
มาฟังกระลำภรพาล
๏ ทำตามพฤฒาสาธารณ์	ตั้งอาหุติการ
แลโหมพระเพลิงธุมา
๏ จักจับข้าบาทบูชา	พระเคราะห์ในกระลา
พิธีจะถึงจำตาย
๏ ใครใดจักช่วยให้คลาย	ชีวิตรบังวาย
วินาศอนาถในวัน
๏ เหนแต่ท้าวเดียวแท้ธรรม์	ไป่เหนอื่นอัน
พำนักแห่งข้าเนาใน
๏ ฤๅท้าวแปรเปนจองไภย	จักหวังหาใคร
มาห้ามพิบัติอาธรรม์
๏ ผิวข้าจักถึงแก่กรรม์	ภอเท้าผัวขวัญ
ธมาแลทันเห็นใจ
๏ จักตายขอตายต่อไท	บมิได้อาไลย
จะเสียชีวิตรอาวรณ์
๏ เยียท้าวบมิยังมามรณ์	ขอผัดภูธร
ธงดไว้ถ้าวันตาย
๏ ทูลพลางพลางทอดวรกาย	เพียงจักทำลาย
ชีวาตกับบาทชนนี
๏ สมเด็จออกท้าวเทพี	สดับเสาวนีศรี
พระสุณิสาสายสมร
๏ เพียงจักขาดใจรอนรอน	ขวัญหายเขจร
ไปกินยังเผือนผาดง
๏ ติงตนตนูนางบมิตรง	ระท่าวอกองค์
ระรัวระริกทังกาย
๏ หลั่งหลั่งชลเนตรลุมลาย	สองกรประปราย
อุรรันทดจาบัล
๏ ท้าวเสด็จโดยด่วนพลันพลัน	ยังสำนักนิ์ธรร
มิกราชไทธิบดี
๏ หวังจะทูลทัดธเรศตรี	ถึงทวาระมณี
พิมานวิมลเจษฎา
๏ ท้าวให้แหนห้ามไปมา	บมิอาจอาญา
ก็คืนนิเวศเทพี
๏ ส้วมกอดองค์กัลยาณี	ราชสุณิสาศรี
สใภ้คือดวงหฤไทย
๏ ทรงโศกแสนโศกาไลย	ชลพาษปธาไร
ชรลูมพระภักตรบัวบง
๏ ต่างทุ่มต่างทาบทรวงทรง	ต่างไห้ต่างองค์
บรู้กี้ไห้ไห้โหย
๏ ดักดาลด่าวดิ้นแดโดย	สองกรโกยโบย
อุระระรุมรันรัน
๏ สองไทรทวยองค์คือวัล	ทองทิพสุพรรณ
รทาบไป่ทานลมพาน
๏ พระพธูทิพลักษณเยาวมาลย์	กรรแสงประปราณ
พิลาปร่ำรึกตน
๏ โอ้เวรบูรภพใดดล	บันดาลให้ทน
ถเวลเทวศอาทวา
๏ มาจวบจำจากภรรษตา	ทังเปนอาตมา
มาม้วยบทันศึกตน
๏ จากรักษจากร่างแรมสกนธ์	จากองค์จมพล
ธิราชไท้สวามี
๏ บมิรู้ว่าข้านฤชี	วิตรจากบดี
พินาศในกลางไฟ
๏ จักหลงสัญญาใส่ใจ	ว่าข้าเนาใน
นิเวศสมเด็จชนนี
๏ ไป่มีภิตไภยยายี	นิราษราวี
เสวยสวัสดิไพบูลย์
๏ กลับมายังราชตระกูล	บมิเหนข้าภูล
ประดิพัทธเบื้องบาทบงสุ์
๏ ตระนักว่าชีพิตรปลดปลง	จักดาลพิศวง
แลว่ากมลหม่นหมอง
๏ จักทรงโสกานลนอง	ชลเนตรคล่าวคลอง
ถึงข้าผู้บาทบริจา
๏ พระจักเปลี่ยวองค์เอกา	ในราชคฤหา
สงัดอนาถเดียวดาย
๏ แต่จกอาดูรไป่วาย	วันเว้นเพรางาย
บเปนสนานสรงเสวย
๏ โอ้พระจักเหนใครเลย	จะผดุงดาลเสบย
บำบัดิวิจลจาบัล
๏ ไหนเลยจักวายคั่งคัน	ฤๅครองชีวัน
ชีวาตมองค์เปนองค์
๏ นางน้อมศีโรเพทกราบลง	ถวายบาทบุษบง
อุทิศยังทิศบุรพา
๏ ข้าขอถวายอัญชลีลา	องค์พระภัศดา
อนทรงพระคุณยิ่งไกร
๏ จงอยู่เปนศุขรมยใน	พิภพโภไคย
สมบัติสมบูรณสิมา
๏ กราบบาทบงกชมาตา	ลาพลางโศกา
จะสุดจะสิ้นสมประดี
๏ จักได้เหนองค์ชนนี	แต่ในนาที
ทิวาวันเดียวไป่ทัน
๏ เปนที่สุดทัศนาวัน	นี้จักถึงแก่กรรม์
พินาศจากเจียรจร
๏ แม่นแท้ข้าจักเมือมรณ์	ขอเอาอาภรณ์
สำหรับประดับตัวตาย
๏ ออกท้าวชนนีฟังสาย	สมรดวงเดียวดาย
ก็ดาลอาดูรแดถวิล
๏ กำสดหฤทัยเทพินทร์	บมิได้ดาลจิน
ตนามโนแหนงใน
๏ หยิบรัตนบิลันธน์อำไพ	อวยสุณิสาไทย
อรรคเทพกินรนาง
๏ นางสอดทรงสัพสรรพางค์	ดุจองค์สุรางค์
สุราสุเรนนงพาล
๏ พรายพรายพิพัทภูษากาญจน์	แพร้วแพร้วสังวาล
วิจิตรจำรัสจรัสจรูญ
๏ เรืองรองพาหุรัดไพฑูรย์	ทองกรเกยูร
กุณฑลวะไลยลาวัณย์
๏ วามวาวแววแววแก้วกรรณ	เจียกจรพรายพรรณ
สโรงขโดงแพร้วพราย
๏ ปีกหางรจนาพรรณราย	ล้วนนิลาลาย
มณีอลงกากร
๏ งามองค์งามรัตนบวร	เลื่อมเลื่อมอาภรณ์
แลแสงอร่ามเรืองโพยม
๏ งามลักษณเลขาลาโลม	ไตรโลกเล็งโฉม
ก็ลาญตลึงลืมงาย
๏ ออกญาท้าวแม้เห็นสาย	สวาสดิ์สวรรค์โฉมฉาย
ก็กอดกำสดไปมา
๏ ส่วนองค์อรรคราชกัญญา	ทูลท้าวมาตา
ธิราชพลางโสกี
๏ แม้องค์นรนารถธิบดี	อันเปนสวามี
แห่งข้าเสด็จมาดล
๏ ขอองค์สมเด็จพระชน-	นีนฤมล
จงแจ้งแก่ท้าวอย่าคลา
๏ ว่าข้าถวายบังคมลา	ร้อยคาบพันครา
แลไหว้บแล้วมือวาย
๏ ออกท้าวฟังสารภิปราย	ศุภลักษณสาย
สมรสั่งโศกา
๏ บมิอาจจักกลั้นน้ำตา	ตุมตีอุระภา
บริเทวร่ำรำพรรณ
๏ โอ้ลูกสุดสวาสดิบุญธรรม์	จักถึงแก่กรรม์
ประจากอกแม่สายใจ
๏ แม้พระสุธนเทาทัพไชย	กลับมากรุงไกร
บเห็นพระองค์บังอร
๏ จักถามถึงอรอาทร	โอ้อกมาดร
จะเล่าคดีฉันใด
๏ แม้รู้ว่าชิวาไลย	แม่นแท้หัวใจ
จะขาดเปนท่อนทั้งเปน
๏ พ่อไปปราบยุคยากเย็น	กลับมาจะเห็น
แต่ปรางมณีเปล่าดาย
๏ ลูกรักจักทอดตนตาย	แม่จักพลอยวาย
ชีวิตรด้วยภูธร
๏ รอยแรงเวราเรารอน	จากอกอาวรณ์
วิโยคนั้นมาทัน
๏ สองไทยกรรแสงรำพรรณ	โศการักกัน
บเปนจะเปนสมประดี
๏ เมื่อนั้นบโรหิตพีรีย์	โอมอ่านอาหุดี
วิโรจโชติชัชวาลย์
๏ ชอบชั้นฉายโยคโดยทยาน	สั่งบาบริพาร
ผู้หนึ่งแลคุมเปนนาย
๏ ขึ้นยังเรือนรัตน์โพรงพราย	ประทุษฐมาหมาย
จะกุมเอาองค์เทพี
๏ เอกอรรควรเทพนารี	องค์พระชนนี
แลกอดกำสดไป่คลาย
๏ ครั้นทอดทฤษดีเห็นชาย	กระหม่าขวัญหาย
ก็โผขึ้นยังอำพร
๏ บินหนีออกโดยบัญชร	กางปีกเขจร
ก็ร่อนชรล่องลมบน
๏ มายังอัคนิโหติมณฑล	เนาในหาวหน
ฉเภาะพระภักตรราชา
๏ ประกาศเสาวนีลงมา	แก่องค์สสุรา
ธิราชเจ้าจอมปราณ
๏ ไฉนมาถือถ้อยพราหมณ์พาล	กุหุกสามาญ
แลกล่าวกระลีฬ่อลวง
๏ จักฆ่าข้าสัตว์ทั้งปวง	สมมุติเสียขวง
สเดาะสเดียดดรธาน
๏ บูชาในกองกุณฑการ	โดยเลศพิศดาร
ประโยชน์เปนลาภแห่งตน
๏ ดั่งฤๅสมเด็จจุมพล	มาหลงฟังกล
กรลีบพึงพิจารณ์
๏ ถือเอาคำเท็จอันพาล	เปนธรรมโดยญาณ
บัณฑิตยกล่าวสอนแสดง
๏ จักฆ่าฝูงสัตว์ใช้แรง	โทษแทนขมาแปลง
วิบัติอุบัติฤๅควร
๏ โลกบาลจักจดจำนวน	ครุกรรมมูลมวล
ประดิฐในแผ่นสารบาญ
๏ จักนำไปยังนรการ	ทนเทพนานาน
จะนับด้วยกัปกัลป์กรรม์
๏ ขอท้าวอย่าพึงสำคัญ	ว่าอริยาธรรม์
ปนคุณแก่องค์อาตมา
๏ จงปล่อยฝูงส์ตว์พันธนา	พ้นจากชีวา
แลลอดเปนตัวคืนตน
๏ อย่าปองปาณาแปมปน	จักเปนเวรวล
ประทุษฐแทนรันทำ
๏ จงอยู่ในศีลสารณำ	สรณาวรำ
บำรุงในราชธรรมา
๏ ข้าข้อยขอบังคมลา	ไปตามเวรา
นุเวรวับัติมาทัน
๏ บัดเดี๋ยวร่อนขึ้นไปพลัน	แมกเมฆจรจรร
ก็รีบทุเรศอัมพร
๏ ออกท้าวอรรคราชมาดร	เผยสีหบัญชร
ก็เรียกธิดาสายใจ
๏ คลายคลายบินหนีแม่ใย	กลับมาอาไลย
แก่แม่ณลูกสายสมร
๏ หาแม่ก่อนราบังอร	ฤๅรีบเขจร
ไปจากอกแม่เด็ดตาย
๏ หัวใจแม่ไข้ไป่คลาย	จักตายบตาย
แลทนพิบากเจ็บใจ
๏ ร่ายร่ายเห็นองค์ไรไร	แม่เรียกฤๅไกล
บกลับมาเลยขวัญหาย
๏ เรียกพลางตีอกทำลาย	ทรวงไห้หาสาย
สวาสดิมาหนีแม่นา
๏ ไห้ตามแลตามสุดตา	สุดสายไนยนา
ก็ไศกกำสดแดยรร
๏ ฝ่ายองค์อรรคเรศรีบคัล	ไลยเขจรจรร
ก็ตรงไปห้องหิมพานต์
๏ บันลุอาศรมปัศวาน	กสปอาจารย์
อันอยู่จำเริญแสวงบุญ
๏ ร่อนลงถวายกรอดุล	ไหว้พระทรงคุณ
คามภีรเพียงพระพรหม
๏ บรรยายคดีโดยนุกรม	เล่าพลางพลางทม
มนัศกรรแสงสั่งความ
๏ แม้พระผัวเผือมาตาม	ขอจงพระปราม
บพิตรให้กลับคืนไป
๏ หนทางยากไกลกว่าไกล	ย่อมล้วนพาลไภย
พินาศะหมู่มายา
๏ จักไปบมิได้โดยปรา	รภดั่งจินดา
จะลุบลุโดยใจ
๏ ขอฝากกำพลอำไพ	ธำมรงคไว้ใน
สำนักนิพระนักธรรม์
๏ ให้แก่ท้าวเปนสำคัญ	ว่าข้าถวายอัญ-
ชลีพระบาทอำลา
๏ โทษาสิ่งใดด้วยวา	จากายวิญญา
จงเปนอไภยพึงมี
๏ แล้วถวายเบญจางค์สดุดี	ต่อเบื้องบทศรี
ฉเพาะทักษิณสาทร
๏ นางกรรแสงสั่งเจียรจร	บมิวายอาวรณ์
ก็ไหว้พระบาทปัศวี
๏ ผิวพระห้ามท้าวจรลี	บมิฟังใยดี
จะตามทุเรศแรมไพร
๏ ด้วยความรักข้าอาไลย	ไป่ละวางใจ
จะตายบคิดอาตมา
๏ จงเอาโอสถมนตรา	นี้ให้ราชา
ไปเปนสำหรับกับองค์
๏ แล้วอรอัคเรศอันทรง	เชาวัณญาณยง
ฉลาดในปราชญ์ปรีชา
๏ จารึกอักษรเปนตรา	ตำบลรัถยา
ระยะอรัญจักไป
๏ จงจับพานรเนาใน	ไปด้วยเดินไพร
ประสงค์จะรู้อาการ
๏ ผลไม้ในป่ากันดาร	บมิรู้รศปราณ
จะดีแลร้ายพิศแสลง
๏ พานรหากรู้ไป่แคลง	เคยกินเปนแรง
จะเก็บมากินเปนงาย
๏ ไปโดยอุดรทิศคลาคลาย	ลุป่าวันหวาย
ก็สุดมนุษย์ทางเทา
๏ บรรยายทุกอันโดยเดา	แนะในลำเนา
นุทิศทางบทจร
๏ พลางทรงแสนโศกาวรณ	ถึงองค์ภูธร
กำสดสอื้นอาดูร
๏ ยอกรค่อนอุระภาภูล	ทุขเทวศมามูล
บรู้กี้ไห้ไห้หา
๏ โอ้พระปิ่นภพจุธา	จักตามเมียมา
จะรู้แต่ข่าวเมียไกล
๏ มรรคายากเย็นจักไป	จักเสด็จฉันใด
ลำบากพระองค์องค์เดียว
๏ จักฝ่าแฝกคาคมเคียว	หนามหนารามเรียว
จะธรมานมาตาม
๏ ไห้พลางฝากสารสั่งความ	แก่ดาบศนาม
มหากสปมุนี
๏ แล้วน้อมศิโรรัตนรูจี	ถวายกรชุลี
ก็ลาชรล่วงอำพร
๏ กรายปีกรีบร่อนเขจร	ฉเภาะทิศอุดร
ก็ลุไกรลาศโดยถวิล

๒๘

๏ ฝ่ายหน่อทศพล
พระศรีสุธน	โอรสราชิน
อาทิตยวงษ์	วราบดินทร์
ครั้นเสร็จไพริน	รำบานไพรี
๏ ให้เตรียมโยธา
นิกรเสนา	พหลมนตรี
คชสารยานยง	ดุรงคพาชี
ชเลยไพรี	ทุกหมวดหมื่นพัน
๏ แสนสรรพาวุธ
พิไชยายุทธ	อเนกนองนันต์
ทุกสิ่งตราไตร	สฤษดิทุกอัน
ให้คลี่พลขันธ์	ดำเนินนิกร
๏ หฤไทยรัญจวร
อาวรณ์ครุ่นครวญ	ถึงองค์บังอร
ปานนี้จะไห้	ลห้อยอาทร
จะโศกศัลยสมร	คอยวันเวลา
๏ พระรีบเทาทัพ
ตำเนิรพลกลับ	ลุถึงพารา
บันทับเกยแก้ว	ย่างเยื้องลิลา
ลงจากคชา	คเชนทร์ธารทรง
๏ เสด็จยุรยาตร
เพียงไกรสรราช	ดำเนินยรรยง
สิบสองกำนัล	อเนกอนงค์
ประติพัทบาทบงสุ์	ประนตยเอางาน
๏ เสด็จไปถวายกร
กฤษดาญภูธร	ปิ่นภุดาธาร
แจงรณรงค์	อรินทรรำบาน
เสร็จเอาวะสาน	นุสนธ์โดยมี
๏ สมเด็จบิตุเรศ
โลกากรเกษ	ทราบสิ้นเสาวนี
แสนโสมนัศ	มโนปรีดี
ประสาทพระศรี	สวัสดิโอภา
๏ พระถวายประนตย์
พระบาทบงกช	ท่านไททูลลา
เสด็จสู่มณเฑียร	พิมานเจษฎา
ประสงค์สมสา	ภิรมยสายสมร
๏ ฝ่ายองค์นงค์นาฎ
เทพีธิราช	สมเด็จมาดร
รีบมาต้อนรับ	พระลูกภูธร
ระทึกอาวรณ์	ประหวั่นหัวใจ
๏ ผาดเห็นโอรส
หฤทัยสลด	รลุงอาไลย
จุมพิตพิศวาศ	พระลูกสายใจ
ส้วมกอดภูวไนย	พิลาปไปมา
๏ พระเห็นชนนี
ถั่นถึงโศกี	บทันเจรจา
ปหลาดสังเกต	บพิตรสงกา
ทูลถามกิจจา	สมเด็จชนนี
๏ ครั้นแจ้งตรนัก
ว่าองค์ทิพลักษณ์	พธูเทพี
จักบูชากุณฑ์	ในกองอัคคี
ปลาศร่อนหนี	ไปโดยอำพร
๏ เพียงจักพินาศ
หัวใจจักขาด	รริกรอนรอน
ดั่งมฤตยุราช	เอาดาบมาฟอน
สลบเน่งนอน	บได้ติงตน
๏ สมเด็จชนนี
เห็นองค์บดี	สยบสกนธ์
กอดองค์โอรส	ระทาบทรวงทน
เทวศฟายชล-	เนตรนองนูน ฯ

๑๔

๏ สองกรธค่อนอุระประปราน	หทยดาลทุขาดูร
ไห้รักพระโอรสก็ภูล	ทุขเท่าสุเมรู
๏ อ้าพ่อเสมอสมรมา	ดรดวงชิพิตตู
มาถึงบทันทศนะภู	ธรแม่จะเต็มตา
๏ ฤๅมาชิวงคตพระชน	มพินาศณอกอา
ไฉนพ่อบได้จะวัจนา	นุประพาษชนนี
๏ ตื่นตา ณ พ่อดะฤแลนิ่ง	บมิติงพระอินทรีย์
เคียดแม่บปากแลฤจะหนี	จรสู่ศิวาสวรรค์
๏ แต่องค์บอาวรณ์คำนึง	ชนนีจนเมือกรรม์
ผีแม่จะฝากแลฤบทัน	ที่จะเผานิกลใด
๏ เสียองค์เสียชนมชีพ	บมิคิดจะอาไลย
เพื่อพ่อแลเสียสมรไทย	ทิพลักษณสุดาเดียว
๏ ทังนี้เพราะท้าวบิดรภู-	ธรราชมาเครียว
เชื่อกลกระลีแลบเฉลียว	มะนะหลงละเลิงตาม
๏ จึ่งได้เสวยทุกพิโยค	อุระร้อนคือเพลิงลาม
เจียรจากปิโยรสแลทราม	จะสิเน่หอาทร
๏ อกแม่ประดุจอสรพิศ	วิยะพิศม์ศักดิศร
อันรามราชรณรอน	อริราพวายปราณ
๏ เจ็บใดเสมอสมรเจ็บ	รกำเจ็บพระลูกลาญ
แม่ตายบตายแลธรมาน	ชีพนี้ฤเปนคน
๏ เจ็บจิตรปิโยรสพินาศ	ศิรขาดประจากตน
ไปเทียรเจ็บหทยทน	ทุกขท้าวธรัญทำ
๏ อกกูแลกูผิวะจะมี	ชีพอยู่แลทนกำม์
ตั้งแต่จะโศกสมรตรำ	จิตรเปนตรโมตตรอม
๏ มีอย่าจะกลืนพิศมลาย	ชิววายบคิดออม
ตายตามพระศรีสุธนจอม	สมรแม่ณเมืองมรณ์
๏ ร่ำพลางก็ทอดพระอรองค์	ดุจปลงชีวารอน
กอคองค์พระโอรสพระกร	ก็กระทุ่มอุราราน
๏ ฝูงนางสุรางค์สุรคณา	นิกรราชบริพาร
ไห้รักษซระแซ่สรก็ดาล	แลรงมณเรือนทอง ฯ

๑๖

๏ ครั้นได้อะสาสะคลาคลอง	ราชาตระกอง
กับบาทสมเด็จชนนี
๏ ขอพระปิ่นปกโมลี	แก่ข้าผู้มี
พระคุณพระเลี้ยงเปนตน
๏ ยังไป่ได้แทนนฤมล	ออกท้าวดาลทน
เทวศแก่ข้าเคืองใจ
๏ ขอพระจงอดอไภย	อนุญาตอาไลย
แก่ข้าอันเกิดกับครรภ์
๏ แม้ข้าบมิได้องค์กัล-	ยาณีนางอัน
เสมอสมรสมพอง
๏ ลูกไปเปนตนจักครอง	มีอย่าจักปอง
ประโยชน์จะเปนจักตาย
๏ ขอลาอยู่หัวคลาคลาย	ไปตามสมรสาย
สวาสดิลูกสายใจ
๏ ผิวพบพธูทิพนางไทย	จักคืนสนองใน
พระบาทพำนักนิด้วยดี
๏ เยียไปบพบเทพี	ขอลาชีวี
บังวายบหวังจักมา
๏ อ้าพ่อคือแก้วดวงตา	ดั่งฤๅเจรจา
แก่แม่ฉนี้กลใด
๏ จักทิ้งแม่ไว้เข็ญใจ	อยู่เดียวฉันใด
แลพ่อบคิดปรานี
๏ ลูกท้าวหลานไทธเรศตรี	ในราชธานี
แลสาวกระษัตริย์สมบูรณ์
๏ ย่อมทรงศุภลักษณ์จำรูญ	เจียรจันทรเพญภูล
ประดิพัทธพ่อพึงชม
๏ แม่จักแต่งการิยสยม	พรมาสู่สม
สวาสดิเศกสายสมร
๏ อยู่เบนศรีสวัสดิพระนคร	ใยพ่อจักจร
จำนงแต่นางเดียวดี
๏ พระไหว้บัวบาทชนนี	ขอพระอย่ามี
มโนคำนึงนางใด
๏ ข้าลูกบมิพึงขืนใจ	ขอลาตามไป
จะม้วยด้วยม้วยไมตรี
๏ อ้าพ่อบมิฟังชนนี	จักเอาองค์หนี
แลจากอกแม่ทังเปน
๏ แม่ห้ามฤๅพ่อบเห็น	อกแม่จักเย็น
อนาถผู้เดียวใครแล
๏ จักขัดลูกรักษ์เคียงแด	อกแม่จักแปร
บต้องดั่งใจจนใจ
๏ ตามพ่อจักภอพึงใด	จักละแม่ใน
นิเวศวังวังเวง
๏ รอยเวรแม่มีหนเพรง	ประทุษฐทันเอง
ก็รัญทำโทษทวนแทน
๏ จากพ่อแผ่นดินลมแดน	เมืองแม้นเมืองแมน
จะเศร้าทุพลสาธารณ์
๏ แต่นี้จักโศกสันดาน	สงัดเงียบเหงาปาน
ประเทศป่าช้าชำ
๏ อกแม่แต่นี้จะระกำ	คำเข้าบเปนคำ
จะกินน้ำตาต่างงาย
๏ ทรงโศกกรรแสงไป่วาย	ชลเนตรฟูมฟาย
ก็ร่ำพิลาปอาดูร
๏ ฝ่ายองค์หน่อพุทธางกูร	กราบเบื้องบาทมูล
พระชนนีอำลา
๏ ถึงยามพระหามเสียงสกุณา	ไก่แก้วโกญจา
ก็ซั้นซึ่งแสงแสงพัน
๏ พระทรงภูษาภรณพรรณ	ขัดพระแสงขรรค์
สภักธนูสอดทรง
๏ เสด็จจากปรางรัตน์บันยง	ประดาษเดียวแต่องค์
ก็บทจรลิลา
๏ สมเด็จอรรคราชมาตา	ทรงแสนโศกา
ก็แล่นมาตามบทจร
๏ เสาวนีตรัสเรียกภูธร	โอ้พ่อมารอน
ชีพิตรแม่กลใด
๏ กลับมาเพื่อนแม่สายใจ	จะเอื้ออาไลย
แก่แม่จะเจ็บใจกาย
๏ อกแม่ยังอยู่แต่กาย	หัวใจแม่หาย
ฤๅพ่อบเห็นจักหนี
๏ องค์ราชโอรสธิบดี	บมิฟังเสาวนี
ก็ออกยังนอกพระนคร
๏ ลุยังสำนักนิพนจร	มีวัจนาวอน
ก็ถามแก่บุณลุทธกา
๏ องค์ราชกินรกรรญา	อยู่หนใดพา
กูยังประเทศด้วยดี
๏ บุญฑริกยอกรชุลี	แต่พระผู้มี
พหลราชสมภาร
๏ บัดนำเสด็จไทมหิบาล	ไปยังหิมพานต์
พนัศพนะทุรา
๏ ลุถึงสำนักนิพระดา	ปัศวีสมญา
มหากสปะโยคี
๏ พระยังบุณฑริกคืนลี	ลายังบุรี
ก็เลอแต่องค์เดียวดาย
๏ เสด็จยังอาศรมปัศวาย	น้อมเคารพยถวาย
ประดิษฐด้วยเบญจางค์
๏ แทบบาทนักสิทธิ์เพทางค์	กรรแสงถึงพลาง
ก็ถามยุบลเทพี
๏ ดาบศธก็ไขคดี	ว่านางหนึ่งมี
สุภลักษณล้ำไตรตรู
๏ มาลุยังสำนักนิกู	แจ้งความอันทุระ
ลักษณ์อสัตยสามาญ
๏ ฝากธำมรงกรัตโนภาน	กำพลพัตรวาน
กูให้แก่ไทสวามี
๏ อันตามมาถึงกุฎี	ได้แล้วดีหลี
ให้คืนประเวศเมือเมือง
๏ หนทางตามไปบมิเปลือง	ล้วนลำเค็ญเคือง
ลำบากตำบลบทจร
๏ ฤๅษีธก็ให้อาภรณ์	แจ้งแก่ภูธร
บันโดยคดีทุกอัน
๏ พระเห็นอาภรณ์สำคัญ	รท่าวแดยรร
ก็กอดกับทรวงโศกา
๏ โอ้แก้วกับตนกูนา	จากอกเรียมอา
ทวาเทวศอาดูร
๏ ตามมาบมิพบเรียมภูล	แต่ทุกขามูล
จะม้วยชีพิตพิศวง
๏ เห็นแต่ภูษาธำมรงค์	บมิเห็นอรองค์
อนาถจะขาดใจตาย
๏ พระทรงกรรแสงบมิวาย	ชลเนตรนองฟาย
บเปนจะเปนสมประดี
๏ กราบกับบาทาปัศวี	ข้าคิดบมี
จะหวังชีวิตรเปนตน
๏ แม้ไป่พบองค์นฤมล	จักสู้วายชนม์
บเมือสิมาใยดี
๏ ดาบศฟังสารโศกี	ดาลแดปรานี
อาไลยลห้อยอาวร
๏ ผิวท้าวบมิคืนนคร	สารสั่งกินร
กำชับแก่กูยังมี
๏ แล้วเอาอักษรวาที	อันเทพนารี
จารึกไว้ให้ภูธร
๏ พระทรงอักษรองค์อร	บอกมคันดร
ระยะทุเรศรัถยา
๏ ทราบเสร็จในลักษณสารา	มีหฤทยสา
พิรมยรำพึงบทจร
๏ ไหว้บาทนักสิทธิสาทร	ทักษิณมุนิวร
บริวัตรเวียรตรีวาร
๏ ดาบศอวยพรพิศดาร	ชี้ทิศวนาน
วนาจราจรจรร
๏ เอาพานรเนาในวัน	พฤกษราวอรัญ
เปนมคุเทศไคลคลา	ฯ

๑๑

๏ พระเสด็จลิลาลาศ	ก็ยุบาทจากอา
ศรมบทพระสิทธา	ธรธรรมมุนี
๏ เข้าในพนาเวศ	หิมวันตคิรีย์
เซียบเสียงฉนีผี	สุรกายปิสาจยง
๏ ผีภูตระมายา	บรางควานโขมดดง
กู่ก้องพนมพง	หิมพานตะพาลคนอง
๏ เสียงสัตว์เสือสีห์	สุริสิงฆคลาคลอง
วังเวคไพรพนอง	ก็ระรี่ระเรื่อยเย็น
๏ เซียบเสียงแสยงพอง	ศิรโลมทร่านเซน
เปลี่ยวองค์บใครเปน	มิตระเพื่อนทุราทวา
๏ แต่วานรานำ	นรนารถไคลคลา
มาในวเนกา	ก็วิเวกเปลี่ยวใจ
๏ พิดเพียนภิรมย์รุข	วนะพฤกษอเนกใน
ในหิมวาไล	ยสล้างสลอนหลาย
๏ สักโสกแลโมกมัน	วิมลเมฆรังราย
ยางยูงโพยมปลาย	ชระอุ่มทิฆำพร
๏ บากเบียนตรแบกบูณ	มค่าคูนตเคียนคอน
แทงทวยระทวยทอน	ก็รทดระทวยงาม
๏ เดื่อดูกประดู่ดง	ผลทรงอร่ามทราม
รกฟ้าลำโทนทาม	ตรุณรุขรายเรียง
๏ ตุมแต้วมตาดตวง	แลพะนวงพเนียงเลียง
หานแหนมหาดเหียง	สะคร้อไคร้สเคราครอง
๏ ตรางไตรอุไรรุม	กระทุทุมกระทึงทอง
ทรางไทรมพลับพลอง	ผลเพลดตระการแกม
แคฝอยมะเฟืองไฟ	สระไณคนึงแนม
สีเสียดมะสังแซม	แลตระโกตระกูปรู
๏ ยมโดยรำดวนดง	ประยงยุพเรณู
กลกลิ่นพธูตรู	สุวคนธเอมอร
๏ ขอนดอกพิโดรดวง	พิพิธพวงผกากร
โกฐกาญจนกำจร	รศรวยรำเพยภา
๏ เกตแก้วพิกรรกาญจ์	กุสุมาลยภิรมยา
สาหยุดประทิ่นสา	พิลาศลาญระลุงสมร
๏ สารภีภิรมยราย	ขจรจายประอวนอร
กลกลิ่นอนงค์นอน	วรนุชแนมใน
๏ บุนนากอเนกนันต์	มลิวันจรุงใจ
พุดจีบจำปาไพ	บุลบุษบงบาล
๏ ขานางสลวยนวย	รทวยทิพแลลาญ
เลงแลประเล่ห์ปาน	อุระรัตนเรียงรมย์
๏ นางนวลวิไลยวรรณ	พิพิธพรรณพึงชม
นมนางตระกองกรม	ประทุเมศอรชร
๏ เล็บนางแสล้มลักษณ์	นขนุชองค์อร
ปรางเปรียบกำโบลสมร	ชชิดรศยียวร
๏ นางแย้มพิโยคโย	ธกากลิ่นระเหยหวน
จันทน์อินทนิลนวน	นิลเนตรแพร้วพราย
๏ การเกตพิกุลกรร-	ณิกาสุกรมกราย
รื่นรศโรยราย	ก็ตระลบวนาดร
๏ ชมพฤกษพิมาลยมาศ	รุขชาติอรชร
พันลอกพะลัดสลอน	แลสลมสลวยงาม
๏ พลางคิดคำนึงใน	วรนุชนงราม
พิดแก้วผกากาม	ก็กำหนัดมโนถวิล
๏ เสด็จโดยลำดับทาง	หิมเวศวิเวกจิน-
ดาถึงยุพาพินท์	ก็พิลาปอาทร ฯ

๒๘

๏ ดำเนิรจรหล่ำ
หลายหลับคืนค่ำ	ทุเรศแรมนอน
พ้นสระมาถึง	เหวขวางทางจร
ในมคันดร	จะโดยบไคล
๏ เอารัตนกำพล
ขององค์นฤมล	ให้ไว้เอาไป
คลุมองค์บพิตร	นิทราอยู่ใน
บให้สงไสย	สกุณสงกา
๏ บัดนกหัศดี
มาโดยพิถี	อากาศเหิรหา
เห็นคิดสำคัญ	โดยเดาจินดา
ว่าชิ้นมังษา	ฉวยโฉบภาไป
๏ ข้ามจากเหวขวาง
ถึงฟากโพ้นวาง	คลายองค์ภูวไนย
พระเดชสำแดง	พระแสงขรรค์ไชย
วิหคตกใจ	ปลาศเขจร
๏ จากที่นั้นแล้ว
เสด็จคลาศแคล้ว	มาถึงกุญชร
บำรูอยู่กลาง	ทางบทจร
พระทรงแสงศร	โอสถแผลงไป
๏ คชสารสานงา
แยกให้มรรคา	เสด็จคลาไคล
มาพบภูผา	กระทบกันใน
หนทางจักไป	สู่หิมพานต์
๏ ล่วงพ้นที่นั้น
มาถึงกุมภัณฑ์	สำนักนิบนาน
พระล้างลาญทัก	อสูรแหลกลาญ
ไปโดยทิศาน	ถึงป่าคาคาย
๏ ล่วงบ่อนแล้วนั้น
ถึงเวฬุวัน	อันชัดจำงาย
บุกป่าฝ่าหนาม	ปิ้มปางตัวตาย
บคิดจักวาย	ชีวิตรทรมาน
๏ ด้วยความพิศวาศ
พิศวงนงนาฎ	พระน้องนงพาล
ลห้อยอาไลย	สวาสดิ์เลวลาญ
กำสรดสงสาร	สลดลุงทรวง
๏ ชลไนยนองเนตร
แสนทุกขเทวศ	อดักแดดวง
ประดาษเดินเดียว	ในดงคลาคลวง
ข้ามเขตร์เขาหลวง	ชำเราะเซราะธาร
๏ ลงลุประเทศ
สมยาหิมเวศ	กาละวันนาน
เสด็จไต่เต้า	ไปในกันดาร
ลุดลสถาน	พระหาวันนา
๏ ราวป่านั้นฤๅ
อสูรหนึ่งถือ	เปนแดนสีมา
มีกายาใหญ่	พิฦกพลุกา
สูงสุดสายตา	เจ็ดชั่วลำตาล
๏ สองตาพระแพรง
เปล่งเปลวเปนแสง	คืออัคคีกาล
เคี่ยวงอกโง้งงอน	ดั่งงาคชสาร
ดุจองค์ท้าวพาน	สุรศักดิ์บันฦๅ
๏ พระเอาโอสถ
ทาลูกกำพต	พาดสายศิลปคือ
พระอัคนี	สมเด็จสี่มือ
ดาลเดชระบือ	ระเบิดบาดาล
๏ ตกต้องอุรา
อสูรพาธา	พินาศแหลกลาญ
พระเสด็จไปโดย	เบื้องเศียรขุนมาร
สู่ทิศาสาร	ร้อยโยชนคณนา
๏ ลุถึงนัที
น้ำกรดนั้นมี	อัชชัครา
เลื้อยเปนสพาน	ผ่านข้ามคงคา
เอาโอสถทา	พระบาทบทจร
๏ ดำเนิรเหนือหลัง
งูลายข้ามฝั่ง	มหาสาคร
เสด็จยาตรา	มาในดงดร
ทรงโศกอนุสร	ถึงองค์กานดา
๏ ชลไนยไหลหลั่ง
เดินดั้นไพรตรัง	ตระโมตเอกา
วังเวงอาวรณ์	วิเวกวนา
ฟังเสียงปักษา	พระเพรียกอารัญ ฯ

๑๑

๏ พิศพรรณปักษา	สกุณาคณานันต์
ในหิมเวนวรรณ-	วิจิตรหลากหลาย
๏ โกญจาสุวาเวศ	มยุเรศแพร้วพราย
เฉกช่างวิไลยลาย	รุจิเรกเรืองรอง
๏ บัวเบ็ญจะวรรณา	แลกระทากระทุงทอง
เค้าโมงขมิ้นมอง	ประจำไม้ชระเมียงเมีย
๏ โนรีระรี่รมย์	ระงมสับทคลอเคลีย
ซั้งแซวซระซัวเซีย	ก็ซระแซ่วนาดร
๏ แปลกเปล้าแลเคล้าคล้า	ฉไมมาชระแมกคอน
นางนวนพนิ่งนอน	ก็แนบคู่คณานาง
๏ เขาไฟตระไนตรู	กระลุมภูกระลิงลาง
ซร่อยร้าตระลอนฟาง	พิลาปรอนฉฉาบฉาว
๏ รังนานภิรมย์เรียง	ประอรเอียงกระสาสาว
บินหาคณาหาว	แลประหิตรเหิรหรร
๏ ไก่ฟ้าพญาลอ	คละคลอคู่ชระเมียงมัน
ม่ายเมียกรสรรสรร	ฤดีแดก็ดาลโดย
๏ เงือกงั่วกระตั้วเตน	กระเวนวันบินโบย
เรียกหาคณาโหย	ประกาศก้องวนาไลย
๏ โกกิลแลกินลม	ทิชาชมคณาไนย
แก้วพลอดจะแจ้วใจ	จำเริญจิตรจำนันจา
๏ คุ่มขาบแลเขาขัน	กระสรรสัตวเหิรหา
จักโกระวาลา	กรวิกสำเนียงนาน
๏ จากพรากก็พรากคู่	อนาถอยู่ละเลวปาน
อกกูกำเดาดาล	จรขาบครางคือเรียมครวญ
๏ เอี้ยงแอ่นกระแวนเวียร	แลตีนเทียนกระแททวน
หงษหาคณาหวล	สรสับทเกรินกราย
๏ แขวกขวานผสานเสียง	จำเรียงร้องระงมงาย
ปากป้อนจำรายคาย	รสร่วมก็โผผิน
๏ ค้อนหอยกระไตรตรุม	แลอิลุ้มลำโลงกิน
คาบคาตระบัตรบิน	วนเวศฉวัดเฉวียร
๏ นานาสกุณไนย	ประไพภาคยพิตเพียน
รวงรังระวังเวียร	ระไวร้องระงมดง
๏ พระเสด็จประพาษชม	ศุขรมยสุวาวงษ์
ปักษาประภาพงษ์	ยุพาภาคยประไพงาม
๏ พลางเพลินจำเริญใจ	จรในพนาราม
ชมนกอเนกนาม	นุประเพศพรายพรรณ
๏ ยลคชวราเชน	ทรทศพงษพรรค์
เอกไอยราวรรณ	ศุภลักษณประเสริฐสาร
๏ คลอคู่อำนวยนาง	กิริณินทรพังพาล
เลงเล่นชโลธาร	สุรโกญจะนาทคนอง
๏ บางสารกระสรรสัตว์	แลฉวัดเฉวียรปอง
ตรวจแตร้นลำพองลอง	ก็แล่นเลี้ยวทรหวนหรรษ์
๏ เมินหมู่มฤคมาษ	จะตุบาทเอนกนันต์
เคล้าคู่คณาสรร	จรลาศกลางแปลง
๏ ไกรสรดำเกิงเริง	รณฤทธิวราแรง
ดาลเดชกำแหงแสดง	สิหนาทผันผยอง
๏ โตตามคณาโต	สุรสิงฆเมียงมอง
ลีลากิเลนยอง	แลลำโองชะม้ายเมียง
๏ กาษรเสนงกล	พิพิธทรพีเพียง
แล่นเลี้ยวสำเริงเรียง	ภิรมยชมคณานาง
๏ ถึกเถลิงกระทิงเพลาะ	กำเลาะแล่นเฉวียรฉวาง
ชันหูแลชูหาง	ก็ระเบิ่งระเบิดหา
๏ กวางทรายระร่ายเรียง	แลโคเคียงคณคลา
หมีเหม้นมฤคา	ระมั่งมาตกระจงจร
๏ เลียงผาคณานันต์	นรเพนทรผาดผงอน
เสือสีหเหลียวหลอน	สิงหนาทไกรเกรียง
๏ นานาอเนกนี-	กรสัตวรื่นเรียง
ล่าเลมละบัตรเกลียง	พนเวศโจษจรร
๏ จิ้งจอกแลจุ่นจา-	มจุรีภิรมยกัน
สารภามีคาคันธ	รศรวยรำเพยพา
๏ หอมหวลประทิ่นกลิ่น	ยุพโยคพิรมยา
หลงแลจรลึงหา	บมิเห็นก็พิศวง
๏ ชมหมู่มฤคชาติ	จตุบาทในดง
ย่างเยื้องละบดบง	บทจรลีลา
๏ ชมพลางดำเนินใน	วนาไลยเอกา
คิดถึงยุพาอา	ดุรทรงกำสรวญศัลย์ ฯ

๑๖

๏ พระเสด็จรอนแรมไพรวัน	ร้อยโยชน์โดยบรร-
ยายกำหนดมรรคา
๏ ถึงป่าหวายวันละดา	สิ้นทางคณา
มนุษยนิกรจักจร
๏ ป่านั้นมีไม้หนึ่งคอน	นกอินทรีนอน
แลจับประจำรังรมย์
๏ ฉายาชื่นชิดพึงชม	สูงสุดเลอลม
ชระอื้อชรอุ่มอำภร
๏ หน่อพุทธางกูรภูธร	ทรงสาระนุสร
เสาวนีอนุชโดยแสดง
๏ เสด็จไต่ตามเถาวัลแวง	แอบองค์ฝาแฝง
ยังสาขพันตรทุมา
๏ สันโดษประดาษเดียวเอกา	วังเวงวิญญา
วิเวกสงัดด่านดง
๏ เปล่าเปลี่ยวหฤทัยปลดปลง	ดำริห์รักษ์องค์
อนาถคำนึงอาตมา
๏ โอ้ว่ากูรอยเวรา	แต่เบื้องบรรพ์มา
มาตามพิบัติเบียนผจญ
๏ บมิเอาโอวาทานน	ทลีเลี้ยงตน
อันทรงกรรแสงประปราม
๏ หากกูกำเลาะหลงกาม	ไป่คำนึงความ
แลโดยอำเภอลำพัง
๏ ละเวียงไป่เอื้ออินณัง	หวังเอาไพรตรัง
มาเปนเขษมสิมา
๏ เสียวังนิเวศศุขรมยา	ละมณฑิรา
มาเนาในไม้มณฑล
๏ เสียแสนสุรางคราชนฤมล	มาตากแต่ตน
ประดาษอดักเลวลาญ
๏ อยู่เปนกปณาแดดาล	จักสุดสูญปราณ
บมีใครเห็นเห็นใจ
๏ เจ็บกูจากนุชเจียรไกล	เจ็บในหัวใจ
กูเจ็บอันเจ็บใดปาน
๏ บมิปูนกูเจ็บแดดาล	จากปิ่นธราธาร
ธิราชสองกระษัตรีย์
๏ ปานนีจักทรงโศกี	หาทุกราตรี
ทิวาเทวศไป่วาย
๏ ฤๅกูมาหลงตัวตาย	บมิเสียเสียดาย
ดำริห์ดำฤษฤดี
๏ เสียท้าวสองไทเธรศตรี	อยู่ยังบุรี
บร้างรำพึงอาทร
๏ รูปรศเสียงกลิ่นกำจร	สำผัศอาวร
วิบัติบควรพึงชม
๏ เจ็บกูกูมาสมาคม	รักษราคารมณ์
ยินดีบดีเปนดี
๏ โบราณบัณฑิตยอันมี	ไป่เอาราคี
มาเปนนิวรณกังวล
๏ แต่กูผู้เดียวมามนท์	มืดมัวกามกล
บคิดชีพิตรบังวาย
๏ มาตามบมิลุถึงสาย	สมรเสมอใจหมาย
มาตกทุเรศอางขนาง
๏ สิ้นรอยมนุษยเทาทาง	ลังเลในกลาง
พนพฤกษทุราทวา
๏ จักอยู่บมิพบพงา	จักคืนสีมา
บได้จะไปดาลฉงน
๏ แม่นแท้จักม้วยเมือชนม์	แต่ตัวกูตน
ผู้เดียวอนาถในดง
๏ สู้เสียชีพิตรมาปลง	เพื่อพิศมพิศวง
ในกามกวนหัวใจ
๏ โอ้ว่านับวันจักไกล	สมเด็จท่านไท
ออกท้าวธิราชชนนี
๏ ท้าวเลี้ยงห่อนให้หามี	เคืองขัดราคี
แต่เทียมลอองใยพาน
๏ ทรงคุณหนาหนักใดปาน	ยังไป่อุปการ
สนองแก่ไทแทนแรง
๏ ฤๅกูยังท้าวทุกแทง	โทษาสำแดง
นุโทษแท้เทียรภู
๏ บมิควรแก่กูตนกู	จักถึงมฤตยู
บร้างนิราศเวรา
๏ เพื่อกูเคลิ้มเขลาปรีชา	รักกามมายา
บรักซึ่งตัวครองตน
๏ ท้าวทรงแสนโศกานล	ฟูมฟายอสุชล
กระลูพิลาปลาญทรวง
๏ เท่าถึงแสงอัศฎงค์ดวง	เลี้ยวเหลี่ยมไศลหลวง
แลยอซึ่งศรีสนธยา
๏ บัดหมู่สกุณาคณา	อินทรีมหา
วิหครีบเขจร
๏ มายังรังไม้เคยนอน	จับกิ่งจำคอน
ก็เนาในรุกขฉายา
๏ ยามย่ำประถมยามเพลา	วิหคภาษา
ก็ถามแก่กันโดยถวิล
๏ ดูกรสหายเราเพื่อนกิน	วันพรุ่งจักบิน
ไปสู่โคจรด้าวใด
๏ นกหนึ่งเฉลยความโดยใน	ว่ารุ่งอุไทย
อุทุมวงษวิทยา
๏ จักทำพลีกรรมธิดา	อันนางหนีมา
แต่แดนมนุษยเนาใน
๏ ท้าวไว้ยังนอกเวียงไชย	ล่วงเจ็ดปีไป
แลถ้วนทังเจ็ดเดือนวัน
๏ จบครบรอบนี้ปจุบัน	จักอัญเชิญขวัญ
ธิดาธให้เมือเมือง
๏ แต่งเครื่องพลีกรรมนองเนือง	เสดาะเสดียดลำเคือง
พระเคราะห์ร้ายรัญทำ
๏ สพสิ่งสรวงเทพเลิศลำ	หลายเหลืออิ่มหนำ
ปณีตบรรจงโอชา
๏ รุ่งเช้าเพื่อนเราจักพา	กันไปภักษา
ยังเนินไกรลาศศิขรินทร
๏ ขษณนั้นสุธนเทพบดินทร์	บดียังยิน
ตระหนักอันนกจำนัน
๏ ถนัดแน่มโนในสำคัญ	สังกาองค์อรร-
คราชพอูลนงพาล
๏ ท้าวแสนโสมนัศาการ	แต่งองค์บมินาน
ก็อ่านพระมนต์บังตา
๏ เข้าเร้นในหว่างโลมา	อินทรีสกุณา
แลผูกในโรมรึงอัน
๏ ปักษีไป่ติงตนทัน	ระคายขนคัน
ก็เน่งคำนึงนิทรา
๏ ครั้นถึงปจุไสมยเวลา	แจ้งจามิการา
จำรูญจำรัสแสงพรรณ
๏ คณานกอินทรีภากัน	จากรุกขจำวัน
ประเวศยังพื้นอำภน
๏ ภาท้าวผาดผรรบินบน	บรู้สึกตน
จะหลากปหลาดอาการ
๏ ถั่นถั่นมาในคัคณานต์	ปีกกวักลมพาน
จรลิ่วชรล่วงไวไว
๏ ถับถึงไกรลาศโดยใจ	มุ่งไม้ไรไร
ก็ร่อนเฉวียนโผลง
๏ ยังสระสาโรชเบญจบง-	กชกาญจนเสกสรง
ประสวิสุทธิมลทิน
๏ บัดพระออกจากกายอิน	ทรียราชโดยถวิล
ก็ซ่อนพระองค์สกุณา
๏ สถิตยังฝั่งสระโสภา	ฟังกิงกฤษดา
อันกล่าวยุบลเทพี
๏ เบื้องบั้นอุทุมวงษธิบดี	บิดุเรศนารี
มโนหรานงพาล
๏ ให้แต่งเครื่องพลีกรรมการ	ทุกสิ่งโอฬาร
แลถ้วนทุกอันโดยมี
๏ โรงราชภิสิญจพิธี	รัชนีมณี
ระย้าระยับแยงยล
๏ ตั้งตั่งแก้วเก้าดำกล	ฉัตร์ไชยบังบน
เบญจางคพิจิตรเจษฎา
๏ เทียวธุชบัณฎากรจนา	พิดาลดารา
วิโรจโชติชัชวาล
๏ ถึงนาทีไชยชอบการ	ยังธิดาพาล
สุดาสนานมูรธา
๏ ฝูงนางกินรบริจาร์	เอางานสุธา
ก็ไปยังสระชลธี
๏ ลงตักชลทิพวารี	ใส่ม่อมณี
มาสรงสนานนางคราญ
๏ นางหนึ่งกระเดียดได้ชลธาร	จากสระบัวบาน
แลปลงกระออมลงวาง
๏ ยกขึ้นบมิติงอางขนาง	บมิทันฝูงนาง
คณากินรไปไกล
๏ เหลียวหาไปเห็นใครใด	มลักองค์ภูวไนย
อันเนายังคันสระพัง
๏ ว่าวานวอนขอกำลัง	ยกม่อน้ำหวัง
จะไปโดยเร็วทันการ
๏ ท้าวถามกิจนั้นบนาน	จักตักชลธาร
นี้ไปประสงค์สิ่งใด
๏ ทาษีบมิอำความไนย	เล่ากิจโดยใจ
ก็คลี่ยุบลบรรยาย
๏ จักเอาน้ำนี้นานาย	รีบไปทันถวาย
กินรราชธิดา
๏ เพื่อให้โสกสรงมูรธา	สนานองค์กัญญา
อันแปมมนุษยมลทิน
๏ พระฟังกล่าวข่าวนุชยิน	ดีดาลแดถวิล
สวาสดิในทิพกานดา
๏ ปางนี้จักเสร็จสมปรา-	รภกูตามมา
จลุะจหลั่งโดยใจ
๏ จึ่งเสี่ยงธำมรงค์ใส่ใน	ม่อน้ำนางไป
ประสงค์ประสบองค์อร
๏ พระยกมณีกุมภสาคร	ให้ด้วยกับกร
แก่นางผู้เปนบริจาร์
๏ ทาษีกระเดียดทิพธารา	รีบเอาคงคา
มาสรงสนานเทพี
๏ ธำมรงค์เรืองรัตนรูจี	ตกตามวารี
ก็สอดในนิ้วนางคราญ
๏ ด้วยเดชแห่งบารมีญาณ	หน่อศาสดาจารย์
จะเสร็จสมโพธิเปนองค์
๏ อรรคเทพกินรอันทรง	ลักษณยลธำมรงค์
ตรนักถนัดสำคัญ
๏ แท้ไท้ธิราชท้าวผู้ภรร	ดาผู้ทรงธรรม์
แลตามมาลุยังสถาน
๏ รัญจวนถึงองค์ภูบาล	บันดาลแดดาล
สลดสไหลสมประดี
๏ เสร็จสรงมูรธาพิธี	ทรงรัตนมณี
บิลันธน์ทิพาภรณ์
๏ เข้ายังศิริยครรภนางนอน	ถอนใจอาวร
รัญทดรัญทวยอาทวา
๏ เรียกหาทาษีนั้นมา	ยังห้องนิทรา
ก็ถามยุบลด้วยดี
๏ ฉันใดไปตักชลธี	เหตุใดยังมี
จึ่งล้าอยู่หลังพึ่งมา
๏ ทาษีก้มกราบบาทา	ทูลโดยสัตยา
แก่เทพพธูนงพาล
๏ ข้าแต่อยู่หัวจอมปราณ	อัชชานี้ดาล
ประหลาดแก่ข้าอัศจรรย์
๏ ยกม่อน้ำขึ้นบมิทัน	หนักยิ่งนักพัน
บติงแลเต็มแรงตน
๏ มีชายหนึ่งโฉมนฤมล	งามสุดสากล
บมีจะเปรียบปูนปาน
๏ ช่วยยกกะลออมชลธาร	ให้ข้าบนาน
จึ่งได้มาสรงพงา
๏ เหตุนี้ข้าข้อยจึ่งมา	บมิทันคณา
แลล้าอยู่หลังเดียวดาย
๏ นางฟังทาษีพิปราย	ออกอรรถบมิอาย
ไป่เอื้อนบอำอำพราง
๏ กระหม่อมว่าชายโฉมเลิศปาง	ใช่อื่นอย่าขนาง
คือท่าวผู้ผัวตนกู
๏ ทรงนามสุธนราชวรภู	ธรธรรมราชู
แลท้าวเสด็จมาตาม
๏ ทาษีจงแจ้งจำความ	ใช่เชื้อชายทราม
จะมาบันลุด้วยดี
๏ ท่านจงมีใจสวามี	ภักดิ์โดยไมตรี
จงรู้ระหัศร่วมใจ
๏ นางเอาผ้าทิพประไพ	สังวาลวิไลย
วิภุษณาภรณ์พรรณ
๏ ส่งให้ทาษีจรจรร	ไปถวายทรงธรรม
ยังสระสโรชโรชา
๏ แล้วไปเฝ้าไทบิดุรา	ยังในมหา
มณเฑียรพิมานรูจี
๏ ท้าวทอดทัศนราชบุตรี	โสมนัศปรีดี
ก็ตรัสประภาษโอภา
๏ ดูกรลูกดั่งดวงตา	บเริ่มนิรา
นิราษบุรีแรมไกล
๏ อกพ่อวังเวงหัวใจ	เปล่าเปลี่ยวอาไลย
ลห้อยบวายอาวร
๏ ตั้งแต่ทุกข์ทนอาทร	ยามนอนบนอน
จะกินบกินอาดูร
๏ ข่าวร้ายตายยังไพบูล	บมิรู้แลภูล
มโนเทวศกังวล
๏ รอยบุญลูกแก้วกับตน	ไป่ม้วยเมือชนม์
แลคืนนครมาคง
๏ ปางจากประยูรพิทยาวงษ์	เสพศุขสมพงษ์
ยังแดนมนุษย์เนานาน
๏ สวามีแห่งเจ้าใดปาน	พงษ์เพสยสาธารณ
ฤๅท้าวแลวงษ์ปัศวี
๏ ลูกท้าวยอกรชุลี	ทูลไทธิบดี
บันโดยยุบลบมิคลา
๏ ข้าแต่สมเด็จชนกา	แต่ข้านิรา
ทุเรศด้าวแดนคน
๏ สวามีแห่งข้าไป่ปน	โฉดเฉาทุรชน
ลามกมูลสามาญ
๏ เปนราเชารสภูบาล	ปิ่นภูตาธาร
พระยศยิ่งธเรศตรี
๏ เรืองรู้มลักสาตรศิลปี	เพียงพรหมจารีย
ประพฤติศีลสังวร
๏ เคารพบิตุเรศมาดร	นิติราชสาทร
แลครองซึ่งทศธรรมา
๏ ปรากฎเกรียดิยศสมญา	สุธนกุมารา
ธิราชเรืองพลพิรีย
๏ ท้าวสดับยุบลราชบุตรี	กินเรศบดี
ก็มีบัณฑูรทันใด
๏ สวามีสมรแม่อันไกร	ปรีชาเชี่ยวไชย
ชำนิในศิลปสำแดง
๏ ปรากฎทั่วท้าวกล่าวแรง	เดชาพึงแสยง
แลยากจะเลียบเลงสอง
๏ ฉันใดบมิปองแลปอง	จากท้าวไปครอง
ประดิพัทพึงภักดี
๏ ลูกท้าวทูลไทธเรศตรี	แจ้งอรรถอันมี
แต่เบื้องปถมบรรยาย
๏ เพื่อท้าวบมิอยู่อยู่ภาย	หลังข้าจักตาย
ลหลัดบทันสึกตน
๏ จึ่งข้าหนีจากไพชยนต์	เพื่อไภยวิจล
อุบัติวิบัติบีทา
๏ เพราะท้าวผู้เปนอิศรา	ไป่ยุติธรรมา
ประทุษฐโทษเบียฬบร
๏ จึ่งจากสามีรอนๆ	บมิวายอาวร
จะขาดอาไลยหากัน
๏ ผิวท้าวตามมาถึงทัน	เช้าค่ำคืนวัน
บันลุสถานธานี
๏ ปิ่นเกล้าแห่งข้าบุตรี	จักดำริห์มี
บัณฑูรยุบลฉันใด
๏ ดูราลูกราชสายใจ	ผิวผัวมาใน
นิเวศนี้ด้วยดี
๏ แท้ท้าวสุริยวงษกระษัตรี	สพสาตรศิลปี
ประจักษ์เปนจริงแก่ตา
๏ จักเสกสองสวัสดิโดยปรา	รพภดั่งจินดา
เสมอสมรสมกัน
๏ ข้าแค่บิตุราชทรงธรรม	โองการจำนัน
ฉะนี้ฤๅจริงมายา
๏ อ้าลูกคือแก้วแก้วตา	เที่ยงแท้สัตยา
ไป่เลศเล่ห์ฬ่อลวง
๏ ลูกท้าวฟังถนัดแดดวง	ดั่งทิพทาทรวง
ก็สร่างหัวใจจาบัลย์
๏ ยอกรกึ่งเกษอภิวันท์	แทบบาทยุคัล
ก็ทูลแต่ไทยบิตุรา
๏ บัดนี้องค์พระภรรษดา	สุธนราชา
มาลงแลลุดำบล
๏ ขอพระบิตุเรศจุมพล	จงเอากังวล
แห่งข้าผู้ทุกข์อาทร
๏ ท้าวฟังธิดาอรรคองค์อร	จึ่งราชกินร
ก็ท้วงแก่ลูกสายใจ
๏ ท้าวเสด็จมาสถิตยด้าวใด	จงเข้ามาใน
นิเวศเราอย่าขาม
๏ เมื่อนั้นมโนหรานงราม	ทูลไทแสดงความ
ก็สั่งแก่สาวบริจา
๏ ทาษีกินรนางรีบมา	นิมนตราชา
ยังสระสโรชเสาวคนธ
๏ บัดท้าวสรงทิพสาชล	ในสระโสภณ
ชลายระโชมลทิน
๏ ทรงทิพาภรณ์เพียงอินทร	จากอาศนวชริน
ก็บ่ายยุบาทบทจร
๏ ดุจไกรสรสีหโศดร	พรายๆ อาภรณ
พิพิธพ่างพรหมมาร
๏ เสด็จเหนือบัลลังก์แก้วกาญจน	ในมณฑิราธาร
คือสีหราชยรรยง
๏ ท่านไทปทุมวงษสุริยวงษ	กินเรศอนงค
คณานิกรทุกภาย
๏ ผาดพิดโฉมท้าวพรรณราย	พริ้มเพราๆ พราย
ดั่งเทพยแกล้งเกลาผจง
๏ กลิ่นโฉมกินรอันเอี่ยมองค์	ต่างตนพิศวง
บวายบวางตาดู
๏ ท้าวเทพพิทยาธรภู	บดีชมชู
ในโฉมพระกามกลืนใจ
๏ พิศวาสดิประโลมลืมอาไลย	จึ่งตรัสปราไสย์
พระสาศนด้วยคำงาม
๏ ดูกรเยาวราชทรงนาม	พ่อพึงพยายาม
ลำบากพระองคธรรมา
๏ มาคามรักษราชกานดา	เท้าถึงนครา
ทุเรศทางกันดาร
๏ แม้มาทปูนปีวันวาร	โดยเดาประมาณ
มโนกำหนดปานใด
๏ พระสนองบัณฑูรภูวไนย	ข้าแต่ท่านไท
ผู้ปิ่นศิขรสีมา
๏ แต่ข้าเจียรจากพารา	ละองคชนกา
ธิราชสมเด็จชนนี
๏ มาตามเยาวราชกระษัตรี	ผู้เดียวจรลี
ในไพรพนัศธรมาน
๏ ล่วงจากตำบลกันดาร	ข้ามขัวชลธาร
อัชคราราวี
๏ มล้างแทตยอสูรบาบี	เกาะกายอินทรี
มาลงแลลุโดยใจ
๏ กำหนดเจ็ดปีล่วงไป	เจ็ดเดือนแขไข
แลเจ็ดทิวาวันวาร
๏ ท้าวฟังเขยขานอาการ	สังเวชแดดาล
ดำริห์อารมณรำพึง
๏ หนทางมานุษย์เซาทรึง	ใดอาจมาถึง
ดั่งนี้ก็ดาลอัศจรรย
๏ เฉกกูเหิรหาวเขาวัน	โดยเวหาอัน
พิศาลสุดสากล
๏ ตริแล้วตำรัสยุบล	ดูราสุธน
กุมารราเชารส
๏ เพทางคปกรณสาตรเยิรยศ	ดั่งฤๅปรากฎ
ชำนิในราชตนู
๏ จงสำแดงเดชวรภู	ธรให้ตูดู
ถนัดตระหนักเปนจริง
๏ พระรับปติญาณอันติง	สามรรถจักยิง
ธนูศิลปสำแดง
๏ บัดท้าวกินรให้แปลง	ในหน้าพลานแวง
แลกวาดสนามมณฑล
๏ ให้ตั้งแผ่นดาลโดยดล	เจ็ดชั้นเปนกล
แลไม้มากเดื่อแผ่นขดาน
๏ หนาสามศอกทัศประมาน	ปักเสาปาสาณ
อันหนากำหนดวาแวง
๏ ถัดนั้นผลกาทองแดง	ห้าศอกหนาแปลง
ก็วางลำดับโดยกัน
๏ อีกแผ่นโลหาเรียงรัน	หนาหกศอกสรร
เสมอแลแท่งเปนตรา
๏ ตั้งเกวียนกรวดกรันสิลา	ระยะหว่างละวา
แลสิ่งแลสิ่งเจ็ดอัน
๏ ปักเป้าที่สุดสำคัญ	ลงเลศเลขยัญ
แลล้อมด้วยสาตราคม
๏ เสร็จสิ่งโดยลักษณ์นิยม	วิทยาทุกกรม
ก็พร้อมอเนกนิกร
๏ พระศรีสุธนเทพภูธร	สามรรถในสมร
ดั่งสีหราชเกรียดิไกร
๏ ทรงแสงธนูนาศแว่นไวย	แผลงคาบเดียวใด
ก็ต้องตระลอดทุกอัน
๏ ไม้ไหล้สิลาเหล็กกรวดกรัน	เป้าปักยันตกรร
ก็ย่อยเปนภัศม์บมิคง
๏ สำเนียงกาษก้องดาลดง	เฉกฟ้าฟาดลง
แลลั่นตลอดแดนดิน
๏ เพียงเขาไกรลาศศิขรินทร	จะเพิกพังภินท
พินาศระนาบไป่ทน
๏ แล้วยกผลปาสาณน	กำลังพันพล
ก็ยอผู้เดียวง่ายดาย
๏ ท้าวถือมือมวยททาย	ดุจใบไม้ตาย
ก็เวียนในราชมณฑล
๏ ด้วยเดชอธิฐานพระตน	จักเปนทศพล
บพิตรพีงดาลแสดง
๏ จักปล่อยฝูงสัตวจากแปลง	สงสารด้วยแรง
การุณนั้นเปนมูล
๏ จึ่งหน่อวรพุทธางกูร	บันดาลมาภูล
ภินิหารให้อัศจรรย์
๏ บัดท้าวกินรราชทรงธรรม์	เห็นขุนเขยอัน
อฉิริยาพึงยล
๏ ปราโมชหฤทยดาลดล	เลงในสากล
เสมอสมรรถไป่มี
๏ ยอกรตระกององค์นฤบดี	ดูราพระศรี
สุธนราชฤๅไกร
๏ พ่อเพียงจักระปาณีไน	ไตรตรึงษคัลไลย
มาแส้งสำแดงมหิมา
๏ ฝูงเทพกินรคณา	เนืองนองกันมา
อเนกทั่วทกตน
๏ ต่างๆ ทัศนาจุมพล	แก่กลทุกกล
แสดงซึ่งศิลปบรรฦๅ
๏ แซ่ซ้องสาธุการตบมือ	เปียวปากอึงอือ
ก็ร้องกระเกรียวเฉียวฉาว
๏ บ้างโบกธงธุชะพรายพราว	โลดเต้นกริวกราว
สรทื่นทังภูมิมณฑล
๏ ยอกรไห้หัวท้าวละวล	ยินดีทุกตน
ก็ร้องอำนวยถวายไชย

๑๑

๏ ขษณท้าวกินรราช	ทุมวงษท่านไท
เสร็จลองประลองใน	นิติยราชอันมี
๏ จึ่งตรัสประพาษถาม	สุธนราชด้วยดี
อ้าพ่อธำรงพี	ริยะภาพอัศจรรย
๏ กลใดบแจ้งจักษุ์	ดีตระหนักบเว้นอัน
ไป่มีมโนฉัน	ทรำพึงจะเกียจกล
๏ แต่ยังจะรู้จัก	อรอรรคนิฤมล
ยุพเยาวเมียตน	ปรตยักไฉนใด
๏ ท้าวทูลสนองสาร	กินรราชผู้ไกร
ข้อยข้าบลืมใน	นรลักษณตนูนาง
๏ บัดท้าวก็ให้แต่ง	สริระสัพสรรพางค
เจ็ดองคสุรางคนาง	กินรราชธิดา
๏ เสร็จทรงทิพาภรณ	วิมลเลศลงกา
เรืองรัตนาภา	วรภุษณแพร้วพรรณ
๏ พรายๆมณีกุณ	ฑลทิพทัดกรรณ
เจียกจรวิไลยวรรณ	วิจิตรเจษฎา
๏ โฉมเฉกสุไลยลักษณ์	วรภักตรอาภา
ไป่เพี้ยนประพิมอา	กปกลสุดาเดียว
๏ แน่งนวยระทวยเทียร	ทิพกามกลืนเกลียว
อ้อนแอ้นประพริ้มเพรียว	แลละวาดลวายงาม
๏ มายังพระโรงรัตน์	รุจิเรขเรืองราม
นั่งโดยลำดับตาม	เสมอสมรเสงี่ยมสาย
๏ จึ่งท้าวกินรนารถ	ก็ประพาษเปรมปราย
อ้าพ่อสุธนทาย	ทิพลักษณกานดา
๏ นางใดอนุชนาม	กรราชสมยา
เอกองคมโนหรา	แลตระหนักมโนถวิล

๑๖

๏ ขษณนั้นพุทธางกูรบดิน	ทรราชนรินทร
นราธิปกโลกา
๏ ท้าวทอดทฤษดีพงา	โฉมนุชประภา
ประภาคยแน่งนงพาล
๏ ทังเจ็ดองค์อัคะเยาวมาล	แลลาญเลงลาญ
มลักละเลิงไหลหลง
๏ พิดเพี้ยนวรลักษณแลองค์	ฉงายฉงนงวยงง
แลงามคือแท่งพิมพ์เดียว
๏ บมีเพี้ยนอากัปกลมเกลียว	บมิแปลกอันเฉลียว
ประหลาดพิกลใดมี
๏ ไป่รู้ถนัดองค์เทพี	สุดสิ้นสมประดี
จะปลงบปลงกินใจ
๏ ท้าวตั้งสัจจาโดยใน	เบื้องบูรรพพิไลย
แลกูประสงค์สมภาร
๏ หวังจักโปรดสัตวธรมาน	พ้นจากกันดาร
ยังศิวะโมคเสวยรมย
๏ ทรงศิลสังวรนิยม	สุจริตในพรหม
จรรยจำเริญไป่คลาย
๏ บมีเสพสมาคมเมียชาย	ถึงโทษทำลาย
อุบัติวิบัติสมาทาน
๏ ขอให้ตระนักองค์ทิพกาน	ดาดวงเภาพาล
เสมอสมรด้วยดี

๒๘

๏ ขษณนั้นอมเรนทร์
จอมแมนเมืองเมรุ	วิเชียรปาณี
บพิตรองค์โอม	อำมราภดี
สถิตยยังสี	ลาอาศนกำพล
๏ บัณฑุบันดาล
เหตุณหาการ	บิงเกิดพิกล
บอ่อนกระด้าง	ประหลาดอจล
ตรีเนตรดาลฉงน	วิจารณเลงแล
๏ ถนัดว่าองค์
พุทธางกูรวงษ	ประดักดาลแด
ในองค์กานดา	วิมลไขแข
มลักปรวนแปร	มลายลืมองค์
๏ บรู้จักคิด
ขนางใจพิด	ฉงายงวยงง
จำกูจักช่วย	ทำงลปลดปลง
ธุระประสงค์	ประสมดั่งใจ
๏ ตระบัดองค์พัน
ดาเหนทุกอัน	ลงจากวิไชย
ชยันไพชนต์	วิเชียรอำไพ
ชรล่วงมาใน	สำนักนิ์บนาน
๏ เข้าใกล้ทรงธรรม์
กระซิบพระกรรณ	บัดบอกอาการ
พระอย่าอาดูร	อดักแดดาล
สวาสดิลุงลาญ	ลลุมหัวใจ
๏ จักแปรองค์แปลง
จำแลงแมลง	วันทองเรืองไร
จะบินเวียนวง	ระแวดบไกล
วรองค์นางไท	น้องท้าวพงา
๏ จงจำสำคัญ
ตัวทองแมลงวัน	ทักษิณอย่าคลา
พระจงกำนัน	กำหนดสัญญา
คือองค์กานดา	ยุพินเทพี
๏ บอกแล้วองค์อินทร
เปนแมลงวันบิน	ไปจากภุมี
ทักษิณองค์นาง	กินรนารี
กำหนดด้วยตรี	วารแล้วคัลไลย
๏ บัดองค์หน่อนารถ
สุธนธิราช	ชำเลืองแลไป
ยลแมลงวันเวียน	ยังองค์ทรามไวย
ถนัดแก่ใจ	ตระหนักสำคัญ
๏ จึ่งกุมเอากร
สุดาองค์อร	วิไลยลาวรรณ
นางชำเลืองเนตร	ชม้ายเมียงมัน
ด้วยความกระสรร	เกษมสงสาร
๏ เคยเสพสำผัศ
มโนประดิพัทธ์	เพิ่มภูลแดดาล
ต่างพิดพิศวง	ระลุงลุงลาญ
ท้าวทูลบทมาล	สมเด็จบิดา
๏ ข้าแต่ปิ่นเกล้า
พระผู้นั่งเผ้า	ผ่านภพพิทยา
เอกองค์นงนาฎ	มโนหรา
เกษแก้วกานดา	นี้แท้เที่ยงธรรม์

๑๖

๏ บัดท้าวฟังไทยจำจรร	จาเห็นอัศจรรย์
ประจักษ์แก่ใจดาลแสดง
๏ แม่นแท้บุรุษราชไป่แคลง	สมภารมาแจง
มะโนนิราสังกา
๏ ปราโมชหฤทยราชา	ด้วยแสนเสนหา
ในองค์สุธนกุมาร
๏ ให้ตั้งมณฑปแก้วกาญ	จนาโอฬาร
มณีประดับดำกล
๏ ตั้งเครื่องมูรธาพิมล	พิธีมงคล
พิพิธสุพรรณ์อรรจนา
๏ ครั้นวารมหุติเวลา	เสกสองกระษัตรา
ดำรงพิภพมณฑล
๏ มอบไอศูรยทิพไหรญ	เสมอแมนเมืองบน
แลเวนกินรบริพาร
๏ สองไทยเสวยศุขสำราญ	สำเริงเปรมปราณ
สำฤทธิ์ภิรมย์รมยา
๏ รมเยศย่ำยามกรีธา	เกื้อกลกามา
กระสรรเกษมสาใจ
๏ ลางคาบเสด็จทรงรถไชย	เรืองรัตนาไมย
ดั่งสูรยจันทรพิมาน
๏ เสด็จไปยังทิพอุทยาน	ชมไม้แก้วกาญ
จนมณีพรายพรรณ์
๏ หลากๆหลายๆมีวรรณ	วิจิตรเรียงรัน
วิโรจรุขเรืองไร
๏ ต้นแก้วกิ่งแก้วกาญจนใบ	เพยียเพ็ชรประไพ
พิฑูรพิพิธอาภา
๏ ลางต้นดวงดอกบุษรา	เพลดผลจินดา
มณีนิลนฤมล
๏ นฤมลเก้าแก้วดำกล	ดำกลแยงยล
ดั่งแสงอุไทยทินกร
๏ ทินกรกลแก้วอรชร	อรชรกิ่งกร
ระทอดระทวยนวยกาม
๏ นวยกามสล้างลำโทนทาม	ลันโทนแง่งาม
สลึกสลับอาภา
๏ อาภาพิเชียรช่อกุสุมา	กุสุมามาลา
จำรูญจำรัสชัชวาล
๏ ชัชวาลตระบอกแบงเบิกบาล	เบิกบาลทิพธาร
ก็ฟุ้งตระลบลมเลวง
๏ ลมเลวงใบบัตรบันเลง	บันเลงอึงเอง
เสนาะดั่งดุริยดนตรี
๏ ดนตรีไตรตรึงษใสศรี	ใสศรีรัศมี
วิสุทธิ์แสงโสภา
๏ โสภารุกขรัตนฉายา	ฉายาพฤกษา
ทรสุมทรสายศุขรมย์
๏ ศุขรมย์ทิพรศชัวชม	ชัวชมเลยลม
รำเพยสุคนธอวนอาย
๏ อวนอายเรณูโรยราย	โรยรายโชยชาย
ก็บานผกากำจร
๏ หมู่แมลงทองทิพภมร	อึงอาบตระออน
มณีเพยียยำยาม
๏ นานาสกุณาเนกนาม	แขกเต้าๆตาม
มยุเรศโนรีรมย์
๏ เบญจวรรณวิระวันรงม	โกกิลกินลม
ก็บินละล้าวลมลาญ
๏ นางนวรนัวเนียรังนาน	ดอกบัวๆบาน
ก็โฉบลงฉาบฉาบฉาว
๏ อุกออกอิลุ้มลางเหิรหาว	กระสังกระสาสาว
ก็จับประจำจำเรียง
๏ คับแคคาบคามาเคียง	คู่ม่ายเมียเมียง
ก็ร้องประเพรียกเสียกสาร
๏ เขาขาบๆเขียวขนปาน	เขียวขาบทาธาร
แลศรีขจิตร์แพร้วพราย
๏ เค้าโมงแมกไม้เรียงราย	ไก่ฟ้าคลอคลาย
วิหคหงษ์เหิรหรร
๏ เงือกงั่วกระตั้วเต้นไต่วัลย์	แอ่นเอี้ยงอัญชัน
ก็บินฉวัดเฉวียนหา
๏ กระลุมภูกุกุตโกญจา	เสียงสับท์สาลิกา
จะแจ้วแลแก้วแกมกัน
๏ หัศไนไวยุภักษนีนัน	นานาประภาพรร
ณวิจิตรหลากหลาย
๏ เขียวขาวดำแดงพรรณราย	เฉกชาติลาลาย
รุจิเรขรงรงเรือง
๏ เสร็จชมวรวิหคนองเนือง	แพร้วพรายมลังเมลือง
มลักมลากหลายพรรณ์
๏ สองไทเกษมแสนศุขบัน	เทิงทิพยอนันต
มโนภิรมยเปรมปรา
๏ เสด็จยังสระศรีโศภา	ชลทิพธารา
แลใสวิสุทธิมลทิน
๏ ท้าวเสด็จลงสรงวาริน	ด้วยองค์ยุพินท์
แลฝูงกินรบริพาร
๏ ชมสร้อยสาโรชเบิกบาล	ในท้องชลธาร
แลผุดสระพรุ่มเรืองไร
๏ เรืองรองย่อมรัตนอำไพ	ตูมบานบังใบ
สะดะสดกดวงมาล
๏ บัวเบญจบงกชแก้วกาญจน์	มณีชัชวาล
ดั่งสุริยจันทรมณฑล
๏ กลนีนิลุบลจงกล	บานแบ่งรศคนธ
ก็ฟุ้งตระลบสาคร
๏ กลั้วกลิ่นบุษปบงอรชร	เรณูกำจร
บันจวบบันเจิดกามา
๏ ดาดาษมณีทิพคนธา	ในสระสรงสา
ภิรมยสำราญหฤไทย
๏ ชมมัจฉากรนาใน	น้ำว่ายเวียรไว
ก็แหวกละแวกแฝงบัว
๏ หวั่นๆไหวๆเห็นตัว	โบกหางชูหัว
ก็ผุดสพรั่งชมชล
๏ ลางลอยล่องเลี้ยวปะปน	ตีแปลงแวงวล
ระวาดระวายกรายไกร
๏ ดำด้นพ่นผุดพริมไพร	ล่าเลียบเลมไคล
ชรล่องชลาชมกัน
๏ นานามัจฉาอนันต	อเนกหลายพรรณ
ทั้งกุ้งแลกกั้งตราวตรื
๏ สับสนวนว่ายวารี	กระกฎกุมมี
บรู้กี่หมู่ไตรตรา
๏ พรายๆทรายแก้วรจนา	กรวดแก้วจินดา
ก็ดาษทั้งท้องชลธี
๏ พรรณรายเรืองรัตนรุจี	แสงนิลมณี
กระจ่างจำรัสชลธาร
๏ แววๆวาวๆชัชวาล	แจ่มจับบัวบาล
บ้างแดงแลขาวเขียวขจี
๏ นานารัตนาโศภี	เรืองรัตนรัชนี
วิโรจจำรุญอาภา
๏ ศุขเกษมสระสินธุธารา	ทุกสิ่งโศภา
จำเริญมโนอภิรมย
๏ ภาฝูงกินรนางลงชม	ทุกทิพอุดม
บันดาลพิจิตรเจษฎา
๏ เสร็จท้าวประพาษรุกขรมยา	โกสุมผกา
จงกลแก้วแกมกาญจน์
๏ เสด็จยังปรางทิพพิมาน	เสวยศุขสำราญ
เกษมทิพาราตรี
๏ ด้วยองค์อัคเรศนารี	กินรเทพี
พธูยุพินท์เภาพาล

๑๔

๏ ท้าวชมภิรมย์บวรไอ	ศุรยราชโอฬาร
พลั้งเพลินจำเริญศุขสำราญ	รศทิพฤดี
๏ วันหนึ่งธดาลดัษผทม	มชิมยามราตรี
ท้าวคิดคำนึงกมลมี	ตำริะรักมาดา
๏ ทรงแสนกำสรดสรสอื้น	ชลพาษปธารา
ซบเซาพระองค์วิจลอา	ตุรเพียงจะขาดใจ
๏ อ้ากูแลมานิระประจาก	ชนนีบอาไลย
ท้าวทรงพระคุณจะประไม	นุประมานบมิทัน
๏ ปานี้จะภูลทุกขเทวศ	ชลเนตรบวายกรร
แสงไห้พิไรนิจรำพรร	ณพิโยคตนกู
๏ แม่กูบไปทำนุสนอง	อุปการกตัญญู
จักเปนตำเนียรนิกรดู	บมิควรจะเปนคน
๏ ท้าวทอดหฤทัยทุกขทุรา	ดุระโศกะจินจล
ไนยนามภุพาบอสุชล	ก็พิลาปโหยหา
๏ บัดนั้นอนงคกินรนาง	ทิพลักษณ์กรรดา
ยินเสียงกำสดพระภรรดา	ก็สดุ้งตระดกดาล
๏ บัดตื่นผทมวิจลจิตร	บมิเน่งคำนึงนาน
ทูลถามนุกิจมหิบาล	ธิบดินทรจอมไกร
๏ ฉันใดแลท้าวทุกขกำสรวญ	วิปริตประหลาดใจ
ปางก่อนบเคยพิกลใน	แลอุบัติมาเปน
๏ อ้าศรีสมรบวรภาคย์	ศุภลักษณ์ลำเภาเพญ
เรียมไป่พรางอนุชเปน	ทุกขเพียงสุเมรู
๏ เพื่อมีมโนนุสรถึง	ชนนีถนอมชู
จากมาแลอยู่ทุพลดู	ก็อนาถประเดดาย
๏ ปานี้จะทรงสรกำสด	ชลเนตรฤขาดสาย
ถึงพี่บร้างทุกขบวาย	ก็จะเศร้าสลดองค์
๏ ข้าแต่บดีศรยดิน	ทรท้าวธเปนมง
กุฎข้าบริจาจิตรดำรงค์	ธุรราชฉันใด
๏ อ้าแม่เสมอสมรเรียม	ดุจกลืนไว้กลางใจ
เรียมจักอำลาพระนุชไป	บมิอยู่จะอาทร
๏ ผิ้พี่บได้ทฤษดี	บทเรษมาดร
เที่ยงแท้ชีวาชีพจมร	ณภาพบเปนตน

๑๑

๏ ขษณนั้นอนงค์นุชนาฎ	กินรราชนฤมล
ฟังกล่าวยุบลกล	บทบอกนุสนธ์สาร
๏ ทูลไทยนฤบดี	สุรราชภูบาล
ผิวท้าวบมีภาร	ธุรข้าจะคัลไลย
๏ ข้าบาทจะอยู่ยัง	นัคเรศเปลี่ยวใจ
ผู้เดียวบเห็นไทย	ธิบดินทฤเปนตัว
๏ ขอตามเสด็จโดย	นรนารถอยู่หัว
เปนหญิงวิโยคผัว	แลจะอย่ฤใครชม
๏ ดั่งข้าบภักดี	นฤบดีปรากรม
อยู่ศุขเสวยรมย์	นิฤไทยบอาดูร
๏ ท้าวฟังพระนุชนาฎ	ยุพราชพิไรทูล
ดาลดวงสมรภูล	พิศวาดิพงางาม
๏ อ้าแม่ฤมาปรา	รพภพี่จะไปตาม
ด้วยสัตยาความ	ประดิพัทธภักดี
๏ เรียมขอบมโนใน	วรนุชเทพี
ใช่เรียมประสงค์นี	รสิเน่หนงยง
๏ เพื่อพี่แลกังวล	ชนนีธิราชทรง
คุณท้าวบำรุงองค์	อภิบาลเปนตน
๏ จึ่งเรียมจะจำไกล	สมรนุชนฤมล
จากรักษแรมทน	ทุกขนี้จำเปนเปน
๏ แม้อยู่บงามใจ	ผิวไปแลวากเว้น
เทียรตกรวางเขญ	อุรเรียมแลอางขนาง
๏ อยู่เทอญพระศรีสมร	วรลักษณเปรมปราง
จักไปตำเนิรทาง	วนเวศทุราทวา
๏ ข้ามเขาลำเนาเนิน	ศีขรินทรอเนกา
ยากยิ่งจะธรมา	แลลำบากลำบนองค์
๏ แต่พี่จะเดินเดียว	จรในพนมพง
สันโดษในดง	จรหล่ำบกังวล
๏ อ้าองค์บดีดี	ลกราชจุมพล
ดั่งฤๅจะแต่ตน	แลละข้าพระองค์ยัง
๏ ปางก่อนแลข้าบาท	บริจาสถิตยวัง
หลัดๆณภายหลัง	ชีพข้าจะพลันตาย
๏ หากบุญผดุงโดย	บริรักษเปนกาย
แม้นข้าชีวาวาย	ก็บร้างจะมาทัน
๏ คาบนี้จะคัลไล	นคเรศะแรมวัน
แต่ข้าพระองค์อัน	จะสถิตยประดาษดาย
๏ แม้มาทอุบัติกาละ	วิบัติบังวาย
ชนชีพตนตาย	แลฤท้าวจะทันเห็น
๏ ขอไปบแหนงอยู่	แลจะสู้ลำเคืองเคญ
แม้ตายแลบุญเปน	ฉเภาะภักตรทัศนา
๏ ไป่คิดจะอาไลย	นฤชีพด้วยสวา
มีภักดีราชา	มกุฎเกษจอมปราณ
๏ พระฟังอนุชท้าว	ยุพลักษณ์ลำเภาพาล
เสาวนีสุสงสาร	บริเทวะวิงวอน
๏ จึ่งตรัสประโลมเล้า	เสาวภาคยองค์อร
อ้าแม่ฤอาทร	ทุกขพี่จะเจียรไกล
๏ อย่าทุกข์ลำเคญเคือง	จะพิโยคคัลไลย
หวังไปจะโดยใจ	บมิมีมโนขนาง

๑๖

๏ ครั้นรุ่งทินกรวรางค์	ประเวศจากนวาง
อรุณสิ้นแสงทอง
๏ เสด็จเสียบังคนจำคลอง	เสร็จโดยใจจอง
แลสรงสุทาทาธาร
๏ ภาองค์พระนุชนงค์พาล	เสด็จดลพิมาน
มณีมณเฑียรอำไพ
๏ บังคมทูลท้าวผู้ไกร	ออกองค์ญาไทย
ชนนีธิราชจอมปราณ
๏ ขอลาสมเด็จภูบาล	ปิ่นภุดาธาร
อันทรงพระคุณมหิมา
๏ คืนยังอุดรราชปัญจา	เห็นสองกระษัตรา
แลไหว้พระบาทยุคล
๏ แต่ข้ามาจากพระชน	นินฤมล
แลนับด้วยปีเนานาน
๏ ปานนี้ท้าวจักประปราณ	อาดูรแดดาล
จะทรงกำสดโศกหา
๏ ขอไปเห็นท้าวกรุณา	สนองคุณุปกา
รเกิดแก่เกล้าโดยมี
๏ เมื่อนั้นท้าวเทพกินรี	สดับสารคดี
ตระไนตระหนักอาการ
๏ รำพึงหฤทยบนาน	อัศจรรย์กุมาร
ผู้นี้ประเสริฐยิ่งไกร
๏ เที่ยงแท้บุรุษย์อาชาไนย	บมิได้อาไลย
สมบัติอันโอฬาร
๏ ล้วนแล้วทิพแสนศฤงฆาร	ดูใดไป่ปาน
แลควรบคิดจักทยา
๏ ดุจดั่งเขฬะอันลา	มกปลายชิวหา
สละยังดินง่ายดาย
๏ คำนึงกตัญญูไป่คลาย	แม้ตายจักคาย
แลเอาคุณาเปนมูล
๏ ท้าวมีหฤไทยไพบูลย์	แสนสิเน่หมาภูล
มโนภิรมย์ปรีดา
๏ ดูกรสุธนกุมา	ราราชจักคลา
ไปยังนิเวศโดยใจ
๏ แต่สองลูกรักจักไป	ไป่มีใครใด
จะเพื่อนทุเรศบทจร
๏ บิดาจะยกนิกร	พลพิทยาธร
ดำเนินด้วยลูกสายใจ
๏ ดับนั้นท้าวสั่งทันใด	แก่เสนางค์ไวย
วิชาธราฤทธ์ธรี
๏ ให้ชุมกินรโยธี	ถ้วนทุกหมู่มี
ก็พร้อมสรทื่นยังลาญ
๏ คล้ายๆคลื่นๆเพียงพาน	นรราชรามราน
ณรงคราพพาธา
๏ สพราศพลเทพพิทยาธร์	เสียงศัพท์โกลา
หะลังเลวงอึงอน
๏ กรกุมอาวุธถ้วนตน	ไตรตราเสียดสน
อเนกแน่นกลางสนาม
๏ ครันภาณุมาศรจาม	มิการาพรฮาม
พิหคสกุณเพลา
๏ ท้าวทรงสุทาทิพโอฬา	ทรงเทพลังกา
ภรณ์วิภุษณ์พรายพรรณ
๏ ขัดขรรค์ทิพาวุธอัน	ประสิทธิ์โดยกรรม์
มหามหิทธิ์มหิมา
๏ ทังองค์กินรอรรคชายา	ภาสองกระษัตรา
ปิโยรสเสมอสมร
๏ ทรงบุษบกแก้วเขจร	ชรล่วงอำภร
ดั่งเหมราชบินบน
๏ ด้วยเดชพิทยาธรพล	อากาศอึงอน
อเนกแสนบริพาร
๏ แห่ห้อมล้อมในคฆณานต์	หน้าหลังพิศดาร
แลดาษทังพื้นนภา
๏ บัดถึงกรุงอุดรปัญจา	ให้ตั้งพลับพลา
มณเฑียรทิพอำไพ
๏ อยู่นอกปราการเวียงไชย	บมิใกล้แลไกล
เฉภาะอันเห็นด้วยดี

๒๘

๏ เมื่อนั้นจึ่งองค์
อาทิตยวงษ์	วราธาตรี
ครั้นอรุณแสง	จำรัสระพี
ท้าวผายบานสี	หาศบัญชรไชย
๏ แลลงพื้นภาคย์
มลักมลาก	เห็นมณฑิไร
ตระหนกดกดาล	ประหวั่นหัวใจ
วะหว่าหวั่นไหว	ดั่งยลพระกาฬ
๏ ท้าวเร่งรำพึง
มโนคำนึง	แหนงใจบนาน
นี้รอยริปู	มาปองพาพาน
ชิงสมบัติผ่าน	พิภพครองแดน
๏ รอยรู้โอรส
สุธนยงยศ	บอยู่มาแคลน
เพื่อกูผู้เดียว	บมีใครแหน
พลเมืองนับแสน	คงเอกาตมา
๏ ท้าวทรงกำสด
หฤทยรัญทด	รัญทวยวิญญา
อ้าโอ้ตนกู	มาทุพลา
เปนกัปณา	ประดาษอดล
๏ ผิวะลูกอุทร
บจากนคร	อยู่เปนอจล
จะเอาเปนภาร	แก้กูกังวล
บให้ถึงฅน	กูตายอาดูร
๏ คาบนี้ไป่เห็น
ใครใดจักเปน	ทำนุกตระกูล
จะถึงแต่ไภย	พิบัติมาภูล
เพราะขวัญเมืองสูญ	ลูกกูตนเดียว
๏ ฟังพราหมณ์สับปลี้
กล่าวกลกระลี	หาลาภมาเยียว
ยาไส้จงหนำ	ด้วยคำผะเคียว
กูเชื่อขำเขียว	เพราะโมหมูล
๏ ถือเอาอาธรรม์
เปนจริงสำคัญ	มาล้างประยูร
บเปนประโยชน์	โหดแท้ทารูณ
ได้ทุกขาดูร	สาแก่ตนกู
๏ บมีปรารพภ์
สมาคมคบ	เมธาวิธู
จะถึงแก่กาล	มาฤตยู
อดักดลดู	อนาถแก่ตา
๏ ท้าวทรงกรรแสง
รหวยรวยแรง	ร่ำรักษ์อาตมา
ทังองค์ออกท้าว	เทพินทชายา
ซบเซาโศกา	บสมประดี

๑๖

๏ เมื่อนั้นจึ่งองค์พระศรี	สุธนภูมี
นุภาพเพี้ยงภุชพล
๏ ครั้นรุ่งสว่างสพสากล	เสด็จด่วนจรดล
ก็เข้ายังในธานี
๏ ขึ้นยังปรางรัตนรูจี	ถวายกรชุลี
ทังสองสมเด็จขัตติยา
๏ ยกบาททูลเหนือมูรธา	ด้วยใจหรรษา
มโนภิรมย์เปรมปรี
๏ ทังสองสุรราชกระษัตรี	องค์พระชนนี
ชนกนารถภูวไนย
๏ ครั้นเห็นปิโยรสท่านไท	สระสว่างหัวใจ
ก็ได้อสาสคืนคง
๏ แสนศุขโสมนัศในองค์	โอรสอันทรง
พิโยคแล้วๆมา
๏ ต่างองค์กอดองค์ราชา	ชื่นชมหรรษา
ภิรมย์แรมรำพึง
๏ จูบแก้มบงกชเคล้าคลึง	จูบกายกรถึง
กรม่อมแลจูบจอมไร
๏ เพียงพ่อจากอกแม่ไป	แม่จูบหมอนไท
แลจูบบอิ่มสักครา
๏ แม่พร่ำแต่กินน้ำตา	ต่างงายเวลา
บเว้นบวางวายวัน
๏ เจ็บแม่ระกำใจจาบัลย์	ด้วยลุกบุญธรรม์
แลจากดั่งจากตนตาย
๏ แม่กินบกินเปนงาย	น้ำเนตรบวาย
จนวันประเวศมาดล
๏ ปางนี้จักวายอสุชล	ส่างโศกานน
แลพ่อมาลุดั่งใจ
๏ ต่างองค์ต่างท้าวอาไลย	ต่างเล่าความใน
อดักอดลธรมาน
๏ ตั้งแต่จากราชหึงนาน	ท้าวถึงเอาวะสาน
ทุกสิ่งยุบลบรรยาย
๏ รู้ทั่วทุกหมู่หญิงชาย	นอกในทุกภาย
ก็ภูลภิรมยเปรมปรี
๏ เชิญไทนราธิบดี	เสด็จยังภูมี
พิทยาธเรนทรงธรรม์
๏ สองท้าวร่วมเสวตรฉัตรกัน	สองไทยสังสัน
ทนาด้วยศรีสวัสดี
๏ ต่างองค์มอบราชไมตรี	ฉันทแผ่นปัถพี
เปนเอกพิภพอจลา
๏ ท้าวถวายหิรัญรัตนนานา	แก้วเก้าอาภา
พิพิธสุพรรณโภไคย
๏ แก่องค์อาทิตยราไชย	อเนกนองใน
พิเศษสมบัติโอฬา
๏ ฝากองค์กินรราชธิดา	แต่ท้าวสสุรา
แลศรีสุธนสวามี
๏ ตรัสให้โอวาทวาที	แก่ราชบุตรี
ศุภลักษณ์แน่งนงพาล
๏ แล้วลาอาทิตย์ภูบาล	ขึ้นยังคัคณานต์
ก็ไปไกรลาศคิรี
๏ ฝ่ายองค์อาทิตยภูมี	คืนเข้าธานี
นิเวศแสนศุขรมย์
๏ ให้ตั้งพิธีโดยกรม	โดยสาตรพระพรหม
ลิขิตประสิทธิ์ไสยสาร
๏ เสกองค์โอรสกุมาร	กินรนางคราญ
แลเวนนิเวศเสวยรมย์
๏ มอบเมืองมอบราชนิคม	มอบแสนสาวสนม
สุรางค์ราชบริพาร
๏ มอบหมู่จตุรงค์ไชยชาญ	ไอศูรย์ศฤงฆาร
ทังหมู่พหลนิกร
๏ เปนปิ่นปัญจาละนคร	นัคเรศอันสร
สนุกนิคืออินทบุรี
๏ ท้าวทรงนิติยราชโดยมี	ทศธรรมพิธี
แลราชสาตรสาทร
๏ ทรงศิลาจารยสังวร	บริรักษนิกร
บำรุงผดุงทุกภาย
๏ จำแนกทานาบมิวาย	เคารพยมามสาย
ผู้เถ้าพฤฑฒาจารีย
๏ เท้าถึงชนมานพิธี	ไปยังดุษดี
พิมานอมรเมืองแมน
๏ เสวยทิพยสมบัติมิแคลน	นาเนกนับแสน
สุรางค์สุเรนบริจา
๏ ทังองค์พระชนกแลมา	ดรราชกัญญา
กินรนาฎนงคราญ
๏ เสวยทิพดุสิตพิมาน	พิมลโอฬาร
อันเลิศในฉกามา
๏ ฝ่ายฝูงราษฎรประชา	อยู่ในโอวาท์
นุสาสะนะโดยธรรม์
๏ ครั้นถึงชนมชีพแก่กรรม์	เสวยศุขสรวงสวรรค์
วิเศษประเสริฐโภคา
๏ สมเด็จพระศรีสาศดา	นำเอาทุรา
อดีตทุเรหลายกัลป์
๏ มาตรัสเทศนาแก่พรรค์	จตุรพิธพงษ์บรร
พสัษย์ทั้งสี่สมบูรณ
๏ เพื่อเหตุโมหาเปนมูล	แล้วมีบัณฑูร
ดูราผู้พุทธภักดี
๏ บัณฑิตย์ปางโพ้นยังมี	หลงด้วยฤดี
บคิดแก่ตนสู้ตาย
๏ เสียสละประยูรญาติหญิงชาย	แต่ตนเดียวดาย
บคิดบิดามาดร
๏ ใช่แต่เจ้ากูอาทร	ในราคนิวรณ์
อันป่วยประโยชน์นิศคุณ
๏ พุทเธารสบำเพ็ญบุญ	เห็นโทษทารุณ
ในเบญจกามกามี
๏ ลุธรรมพิศไสมยด้วยดี	เปนองค์อารีย
วิสุทธิศีลสังวร
๏ แต่เจ้าภิกษุอาทร	ลุโลกุดร
อสยังขะตัศธรรมา
๏ ขษณนั้นสมเด็จพระสาศดา	สำแดงจตุรา
ริยสัจธรรมโดยไนย
๏ ประมวญชาติชาฎกอันไกล	บริสัษยนิไสย
สมเด็จพุทธางกูรวงษ์
๏ ดูราสราพกผู้ปลง	ปลิโพธประสงค์
สดับนุสนธิโดยแสดง
๏ อาทิตยวงษ์มาแปลง	ในชาติแพ้แพง
ศิริยสุโทธน์สมยา
๏ นางท่าวศิริยมหามายา	เสร็จพุทธมาตา
คือองค์พระจันทรเทพี
๏ ไทท้าวทุมวงษ์ธิบดี	สาวกะบาระมี
เปนสาริบุตรเถรา
๏ เทวีทุมราชราชา	องค์อรรคเขมา
วิมลธรรมเถรี
๏ ดาบศกัสปโยคี	คือพุทธภักดี
มหากสปทรงญาณ
๏ บุณฑริกวะเนจรพราน	เปนพุทธบริบาล
บำเรอบำรุงสาศดา
๏ ปโรหิตกุหกสัปลา	ละปราณแปรมา
คือเทพทัตอาธรรม์
๏ อัคเทพกินราลาวรรณ	คือเอกองค์อรร
คราชท้าวพิมภา
๏ พระศรีสุธนราชอันปรา	กฎคือตถา
คตสธรรมมุนี	ฃ๛

๑๖

๏ ผู้ข้าๆบาทมุลี	กากรมนตรี
มกุฎเกล้าอยุทธยา
๏ ปรากฎศรีภูริปรีชา	ยกท้าวแปรนา
มกรพิพิธสาลี
๏ กล่าวกลอนสนองราชวาที	ภักดีโดยมี
มโนกะตัญญูญาณ
๏ ผดุงเดชปิ่นภพจักกะพาฬ	ปองเปนอุประการ
พระเกรียดิไทธเรศตรี
๏ คิดกลอนกลกาพย์กรวี	บมิเว้นนาที
จะนอนแลนั่งคำนึง
๏ ขอข้าผู้เพียรรำพึง	ไป่ยังทันถึง
อสังขัตธรรมา
๏ จงเปนปัจจัยอนา	คตปราชปรีชา
ธรธรรมปิฎกสพสกล
๏ เสร็จข้ารจนานิพนธ์	ชาฎกสุธน
นิทานนิเทษโดยมี
๏ หวังเปนตำเลิงธานี	บมิหวังวาที
จะยอภิโญยศตน
๏ ไปเจนจบพากยดำกล	ผิวเพี้ยนยุบล
ระบินระบับเบาราณ
๏ ผู้มีปรีชาเชาวะญาณ	ช่วยเพี้ยนพิจารณ์
ดำริห์ดำรงสารสนอง
๏ อย่ามีรังเกียจใจจอง	โดยบัณฑิตย์คลอง
ประสงค์ประสบสมาคม