คำนำ

เจ้าภาพงานสพ นายพันตรี หลวงวโรสถประสิทธิ (ถิน นครานนท์) คือ จ่าใจสุรแกว่น ๑ หม่อมช้อยลดาวัลย์ ณกรุงเทพ ๑ นายชั้น นครานนท์ (วโรสถประสิทธิ) ๑ ให้มาแจ้งความต่อกรรมการหอพระสมุดสำหรับพระนคร ว่ามีศรัทธาจะรับสร้างหนังสือในหอพระสมุด ฯ​ เป็นของแจกในงานศพ นายพันตรี หลวงวโรสถประสิทธิ (ถิน นครานนท์) สักเรื่อง ๑ ขอให้กรรมการช่วยเลือกเรื่องหนังสือให้ แลมีความประสงค์จะให้เปนเรื่องเนื่องในโบราณคดีด้วย ในเวลาที่ข้าพเจ้าเลือกเรื่องหนังสือให้ ไปพบกลอนเพลงยาวเรื่อง ๑ เปนของนายมี มหาดเล็ก บุตรพระโหราธิบดี แต่งเฉลิมพระเกียรติยศ ทูลเกล้าฯ ถวาย ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว อ่านดูเห็นกลอนที่แต่งก็แต่งดี ความที่กล่าวก็เปนเรื่องเนื่องในโบราณคดี จึงได้เลือกกลอนเพลงยาวเฉลิมพระเกียรติยศที่นายมีแต่งให้พิมพ์ตามประสงค์

หนังสือจำพวกที่เรียกว่าเพลงยาว คนทั้งหลายมักเข้าใจกันไปว่า เปนหนังสือแต่งทางสังวาศ แต่ความจริงหาเปนเช่นนั้นไม่ หนังสือกลอนแปดที่ไม่แต่งเปนกำหนดเรื่องดังเรื่องนิทาน ฤๅกำหนดบทเช่นบทลครบทดอกสร้อยสักรวาแล้ว เข้าในหมวดเพลงยาวทั้งนั้น เพลงยาวที่ว่าด้วยการพยากรณ์ก็มี ว่าด้วยการทัพศึกก็มี เปนแต่มีผู้ชอบแต่งกันในทางสังวาศมาก จึงพาให้เข้าใจไปว่า กลอนเพลงยาวเปนลักษณบทกลอนสำหรับการสังวาศ

เรื่องเพลงยาวของนายมีมหาดเล็กนี้ ได้ความปรากฎอยู่ข้างท้ายว่า เดิมนายมีเปนมหาดเล็กช่างเขียน เกิดเบื่อหน่ายวิชาช่าง เห็นว่าตัวชำนาญในทางบทกลอน จึงแต่งเพลงยาวนี้ทูลเกล้าฯ ถวาย ให้ทรงเห็นความสามารถในทางกวี เพื่อจะทูลขอไปรับราชการเปนอาลักษณ แต่จะสำเร็จดังความประสงค์ฤๅไม่นั้นหาปรากฎไม่ เข้าใจว่าไม่สำเร็จ ด้วยนายมีนี้เปนช่างเขียนที่มีชื่อเสียง ครั้งรัชกาลที่ ๓ คน ๑ ได้เขียนชาดกเรื่องพระภูริทัต ที่ผนังพระอุโบสถวัดอรุณราชวราราม แต่กะเทาะเสียเมื่อไฟไหม้หมดแล้ว

เรื่องเฉลิมพระเกียรดิที่นายมีเอามาแต่งเพลงยาวนี้ กล่าวถึงลักษณการที่ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลด้วยประการต่างๆ ซึ่งนายมีได้รู้เห็นเองเมื่อในรัชกาลที่ ๓ ปรากฎรายการหลายอย่าง ซึ่งข้าพเจ้ายังไม่เคยทราบมาแต่ก่อน พึ่งมาทราบเมื่ออ่านเพลงยาวนี้จึงเห็นว่าตัวเรื่องเปนจดหมายเหตุอย่าง ๑ ในทางโบราณคดี ซึ่งผู้ศึกษาโบราณคดีควรจะพอใจอ่าน จึงได้เลือกให้พิมพ์ด้วยเหตุอันนี้ แต่ทว่าจะต้องพิเคราะห์ไปในเวลาอ่านด้วยกันจึงจะได้ความรู้ดี

อนึ่งเจ้าภาพได้จดหัวข้อประวัติผู้มรณภาพมาด้วย เพื่อได้เรียบเรียบลงในสมุดเล่มนี้ให้ปรากฎเกียรติคุณของผู้ที่ล่วงลับไป เพื่อเปนที่รฤกแก่ญาติมิตรตามสมควร มีข้อความตามประวัติดังนี้

ประวัติหลวงวโรสถประสิทธิ

นายพันตรี หลวงวโรสถประสิทธิ (ถิน นครานนท์) เกิดในรัชกาลที่ ๕ เมื่อณวันเสาร์​เดือน ๙ ขึ้น ๑๔ ค่ำ ปีมะแม จุลศักราช ๑๒๕๕ พ.ศ.​ ๒๔๖๖ เปนบุตรนายวง บ้านถนนบ้านแขก ริมวัดบวรนิเวศวิหาร จังหวัดพระนคร เมื่อเจริญไวยตามสมควรจะศึกษาวิชาการแล้ว ได้สมัคเข้าเปนนักเรียนในโรงเรียนราชแพทยาลัยสอบไล่ได้ขั้น ๑ แล้วได้เริ่มเข้ารับราชการในกองพยาบาลทหารบกมณฑลกรุงเทพฯ เมื่อวันที่ ๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๔๘ ตั้งแต่ตำแหน่งว่าที่นายร้อยตรี สำรองราชการกองพยาบาลทหารบกมณฑลกรุงเทพฯ เปนต้นจนได้เปนนายพันตรี ผู้บังคับกองพยาบาลทหารบก ได้รับพระราชทานเงินเดือนตั้งแต่เดือนละ ๔๕ บาทจนถึงเดือนละ ๑๙๐ บาท ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรบันดาศักดิ เปนขุนจงใจภพ แล้วเลื่อนเปนหลวงวโรสถประสิทธิ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์มงกุฎสยามชั้นที่ ๕ เบญจมาภรณ์ดวง ๑ เปนเกียรติยศ

อนึ่ง ความปรากฎในหัวข้อประวัติที่เจ้าภาพจดมาว่า นายพันตรี หลวงวโรสถประสิทธินี้ เปนผู้มีอัธยาไศรยโอบอ้อมอารี มีความเคารพนับถือผู้หลักผู้ใหญ่ซึ่งมีไวยวุฒิเปนอันดี ทั้งสมานสมัคสามัคคีไมตรีจิตร ในระหว่างญาติแลมิตร เปนที่สนิทชิดชอบอัชฌาไศรยทั่วหน้า

ต่อมาถึงเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๑ หลวงวโรสถประสิทธิป่วยเปนวรรณโรคเรื้อรัง ต้องออกจากราชการประจำพักรักษาตัวในกองหนุนเบี้ยหวัด สังกัดกรมแพทย์ศุขาภิบาลทหารบก ได้รับเบี้ยหวัดตามส่วนแบ่งอัตราเงินเดือนนายพันตรี ชั้น ๓ อาการที่ป่วยหาคลายไม่ ครั้นวันที่ ๒๔ เมษายน พ.ศ.​๒๔๖๒ นายพันตรี หลวงวโรสถประสิทธิถึงแก่กรรม อายุได้ ๓๗ ปี

ข้าพเจ้าขออนุโมทนาในกุศลบุญราษีทักษิณานุปทานซึ่งเจ้าภาพได้บำเพ็ญในการศพ นายพันตรี หลวงวโรสถประสิทธิ แลได้พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ให้แพร่หลายเปนครั้นแรก หวังใจว่าผู้ที่ได้รับหนังสือเรื่องนี้ไปจะอนุโมทนาด้วยทั่วกัน

ดำรงราชานุภาพ. สภานายก

หอพระสมุดวชิรญาณ

วันที่ ๑ ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๒

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ