| ๏ จะกล่าวถึงเรื่องขุนศรีธนญไชย |
บุราณท่านเล่าไว้นานนักหนา |
| หวังให้แจ้งคนดีมีปัญญา |
กู้ภาราด้วยความคิดบิดวาที |
| ยังมีราชนิเวศน์เขตรสถาน |
ป้อมปราการสูงใหญ่เปนศักดิศรี |
| บริบูรณ์ภูลสมบัติสวัสดี |
นามว่าเมืองทวาลีเลิศนคร |
| ชนชาวภารากว่าห้าแสน |
เนืองแน่นคั่งคับสลับสลอน |
| ตั้งเคหารายรอบขอบนคร |
ราษฎรแสนศุขสนุกสบาย |
| ฝ่ายจอมพระนครินทร์ปิ่นประชา |
สมญาทวาละเลิศเฉิดฉาย |
| ข้าศึกศัตรูหมู่คิดร้าย |
ไม่กล้ำกรายสยองเกล้าทุกท้าวไท |
| พระเกียรติยศปรากฎในใต้หล้า |
ดังมหาจักรพรรดิกระษัตริย์ใหญ่ |
| พร้อมจัตุรงค์มหาเสนาใน |
ม้ารถคชไกรทหารเดิน |
| สนมนางพ่างเพียงอับศรสวรรค์ |
หมื่นหกพันหน้านวลควรสรรเสริญ |
| โฉมสำอางงามจริตต้องจิตรเพลิน |
รุ่นจำเริญผิวผ่องดังทองทา |
| ส่วนพระจอมเทพีศรีสมร |
นามกรชื่อสุวรรณบุบผา |
| ทรงโฉมประโลมใจไนยนา |
เปนใหญ่กว่าแสนสุรางค์เหล่านางใน |
| ได้ว่ากล่าวเถ้าแก่หลวงแม่เจ้า |
โขลนจ่าหมอบเฝ้าเรียงไสว |
| เธอสิทธิขาดราชการงานฝ่ายใน |
บำเรอไทธิบดินทร์นรินทร ๚ |
| ๏ ในเมืองมีบ้านพราหมณ์รามราช |
เปนครูฉลาดรอบรู้ธนูศร |
| ทั้งชำนาญไตรเพทวิเศษขจร |
อิกตำราพยากรณ์ฝันร้ายดี |
| เปนทิศาปาโมกข์โฉลกฤกษ์ |
เอิกเกริกฦๅฟุ้งทั้งกรุงศรี |
| ทั้งภรรยานงรามพราหมณี |
รู้วิธีทายสุบินสิ้นทั้งมวญ ๚ |
| ๏ ยังมีสองสามีภิริยา |
ตั้งเคหาอยู่ริมไร่ใกล้เขตรสวน |
| หมื่นดั้นผู้ภัศดาเคหาซวน |
เสาโย้จวนจะพังต้องรั้งโย้ |
| ภรรยาชื่อยายปลีเมื่อมีครรภ์ |
นิมิตรฝันแปลกเพื่อนเชือนโยโส |
| ว่ากินหยากเยื่อลองจนท้องโต |
ดังคนโซกวาดกินสิ้นทั้งเมือง |
| ครั้นตื่นขึ้นคิดขันฝันเราหนอ |
จะเกิดก่อทุกข์ไฉนไม่รู้เรื่อง |
| ถามหมื่นดั้นจนใจให้ขุ่นเคือง |
จึงย่างเยื้องไปหาพฤฒาจารย์ |
| เมื่อวันนั้นท่านครูหาอยู่ไม่ |
จึงวอนไหว้พราหมณีแถลงสาร |
| เล่าฝันกับภรรยาท่านอาจารย์ |
โปรดดีฉานช่วยทายร้ายฤๅดี ๚ |
| ๏ ครานั้นท่านภรรยาพฤฒาเถ้า |
ได้ฟังเล่าในฝันนั้นถ้วนถี่ |
| จึงทำนายทายฝันให้ยายปลี |
ว่าจะมีบุตรชายปรีชาคำ |
| พูดจาแคล่วคล่องว่องไวนัก |
รู้หลักลอดคนข้อคำขำ |
| เปนตลกหลวงดีมีคนยำ |
ท่านจงจำไว้เถิดประเสริฐชาย |
| ส่วนยายปลีได้ฟังทำนายฝัน |
ก็อภิวันท์ลามาด้วยสมหมาย |
| ประคับประคองท้องไว้ไม่ระคาย |
ค่อยสบายหายทุกข์เปนศุขใจ ๚ |
| ๏ ครานั้นท่านพราหมณ์พฤฒาจารย์ |
กลับมายังสถานที่อาไศรย |
| ฝ่ายภรรยาก็เล่าความตามทายไป |
กลัวจะไม่ถูกตำราสามีตน |
| พฤฒาเถ้าฟังเล่าทำนายฝัน |
หุนหันว่าเจ้าทายไม่เปนผล |
| บุตรเขาดีจะเปนที่เจ้านายคน |
ทำนายผิดจะไม่พ้นอันตราย |
| อิกเจ็ดวันฟ้าจะผ่าศีศะเจ้า |
นางฟังเล่าร้อนตัวกลัวใจหาย |
| ให้อัดอั้นสั่นระรัวทั่วทั้งกาย |
ว่าท่านช่วยคิดอุบายให้พ้นไภย |
| ฝ่ายว่าทิศาปาโมกข์เถ้า |
ช่วยแบ่งเบาทำตามคัมภีร์ไสย |
| ปั้นรูปพราหมณีใส่ชื่อใน |
ไปตั้งไว้ห่างบ้านสถานตน |
| แล้วเอาขันครอบศีศะที่รูปปั้น |
พอเจ็ดวันมืดกลุ้มคลุ้มเมฆฝน |
| ครั่นครื้นเสียงฟ้าคำรามรน |
พอเม็ดฝนตกต้องลอองปราย |
| อสนีฟาดเปรี้ยงเสียงสท้าน |
ผ่ากระบานรูปปั้นขันสลาย |
| พราหมณีก็รอดจากความตาย |
ด้วยอุบายภัศดาพฤฒาจารย์ |
| จึงมิให้ใช้ขันรองน้ำฝน |
ทุกตัวคนทั่วประเทศเขตรสถาน |
| กลัวฟ้าจะผ่าขันด้วยบันดาล |
ตลอดกาลจนทุกวันท่านกล่าวมา ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงภพ |
เลิศลบแดนไตรในใต้หล้า |
| ดำรงเมืองเรืองยศปรากฎมา |
แสนสำราญโรคาไม่ยายี |
| ร่วมภิรมย์สมสวาดินาฎนาเรศ |
ซึ่งเปนเกษกำนัลนารีศรี |
| นางทรงครรภ์สิบเดือนกำหนดมี |
จวนจะคลอดเทพีรัญจวนใจ |
| ให้ป่วนปวดรวดเร้าเศร้าโทมนัศ |
พร้อมแพทย์แออัดอยู่ไสว |
| หมอตำแยอยู่งานนางทรามไวย |
เวลาได้ฤกษ์ประสูตรพระกุมาร ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมทวาลีบุรีราช |
บรมนารถเห็นโอรสยอดสงสาร |
| จึงให้โหราพฤฒาจารย์ |
ดูลักษณกุมารดวงชตา |
| คูณหารสอบสวนทบทวนไป |
ก็แจ้งใจคืนวันพระชัณษา |
| จึงกราบทูลว่าองค์กุมารา |
มีบุญญาธิการกล้าหาญครัน |
| มีเดชะอำนาจราชศักดิ |
ปรปักษ์ทั่วทิศกลัวฤทธิพรั่น |
| แต่เลี้ยงเธอยากนักหนักอกครัน |
ถ้าได้กุมารร่วมวันทันเวลา |
| เมื่อประสูตรโอรสยศไกร |
หาให้ได้เหมือนกันกับชัณษา |
| มาเลี้ยงด้วยกันกับราชบุตรา |
กุมาราจึงเจริญไม่มีไภย ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงวัง |
ได้ทรงฟังโหรแจ้งแถลงไข |
| จึงเอื้อนอรรถตรัสสั่งเสนาใน |
เอาฆ้องไปตีประกาศราษฎร |
| ว่าผู้ใดคลอดบุตรเมื่อวันวาน |
พระโองการต้องประสงค์อย่าเร้นซ่อน |
| จะทรงเลี้ยงเคียงดไนยไม่อาทร |
ทั่วนครใครมีบุตรบุรุษชาย |
| จงบอกความตามจริงอย่านิ่งช้า |
ข้าจะพาบุตรเจ้าเข้าถวาย |
| อำมาตย์ตีฆ้องพลางทางภิปราย |
ถึงบ้านยายปลีที่ฝันขันพิกล |
| ความว่าเมื่อภรรยาพฤฒาเถ้า |
ทำนายฝันตามเล่าซึ่งเหตุผล |
| ยายปลีมีครรภ์ได้สิบเดือนดล |
คลอดบุตรตนเปนชายโฉมโสภา |
| ฤกษ์ยามเวลาก็พร้อมกัน |
กับจอมขวัญประสูตรโอรสา |
| เมื่ออำมาตย์ตีฆ้องร้องป่าวมา |
ตกประหม่าไม่มีขวัญตัวสั่นงก |
| ครั้นจะนิ่งปิดความว่าไม่มี |
พระองค์ทราบคดีว่าโกหก |
| จะลงโทษกายระบมตรมอกฟก |
นึกแล้วอุ้มทารกมาบอกความ ๚ |
| ๏ ครานั้นเสนาข้าราชการ |
ฟังว่าขานสอบไล่ซักไซ้ถาม |
| รู้แน่ว่าเด็กนั้นพร้อมฤกษ์ยาม |
กับโอรสจอมสยามทวาลี |
| จึงรับเอากุมารามาถวาย |
ทูลดังยายมารดาว่าถ้วนถี่ |
| ฝ่ายพระจอมภาราทวาลี |
ฟังวาทีเสวกาปรีดาครัน |
| โปรดให้หานางนมแลพี่เลี้ยง |
ประคองเคียงรักษาทารกนั่น |
| ให้โอรสอย่างไรก็ให้ปัน |
แก่กุมารคนนั้นเหมือนกันมา |
| จนสองกุมารชัณษาสิบห้าปี |
โปรดให้เรียนตระบองกระบี่ตีศึกษา |
| กระบวนรบครบอย่างขี่ช้างม้า |
พุ่งสาตรายิงแทงแผลงธนู |
| อิกให้เรียนไตรเพทเวทมนต์ขลัง |
คงจังงังทรหดอดทนสู้ |
| แคล้วคลาศสารพัดหัดให้รู้ |
ทรงเอนดูสองราเมตตานัก |
| ครั้นอยู่มาจอมประชาชราร่าง |
โรคหลายอย่างก่อกวนประชวรหนัก |
| ตรัสเรียกสองดไนยผู้ยอดรัก |
มอบมไหไตรจักรให้ครอบครอง |
| ประทานราโชวาทประสาทให้ |
รักใคร่อย่าเดียดฉันกันทั้งสอง |
| อย่าข่มเหงต่อยตีเหมือนพี่น้อง |
เจ้าปรองดองสองรารักษาเมือง |
| แม้นว่าน้องพ้องผิดโทษถึงฆ่า |
ได้เมตตาปัดเป่าให้เบาเปลื้อง |
| อย่าขุ่นแค้นฆ่าฟันเลยขวัญเมือง |
ถ้าขัดเคืองอดออมถนอมกัน |
| หนึ่งขุนนางข้าเฝ้าเหล่าทั้งหลาย |
จงแจกจ่ายเบี้ยหวัดดูจัดสรร |
| ผู้ใดมีความชอบตอบรางวัล |
ให้แบ่งปันสนองคุณการุญรัก |
| เงินตราผ้าพานทองคำให้ |
เครื่องกาไหล่เครื่องถมแลสมปัก |
| เสลี่ยงแคร่กระบี่สายสพายสพัก |
สมยศศักดิความชอบจงตอบแทน |
| ราษฎรทั่วประเทศในเขตรขัณฑ์ |
อย่าเบียนมันให้ทุกข์ร้อนค่อนแค่น |
| จงเมตตาคนจนขัดสนแกน |
ทุกด้าวแดนให้เปนศุขสนุกใจ |
| สมณะชีพราหมณ์อย่าหยามหยาบ |
เกรงกลัวบาปละปลดอดจิตรให้ |
| ควรบำรุงสงเคราะห์สักเพียงไร |
ก็จงให้พองามตามศรัทธา |
| หนึ่งข้าเฝ้าเหล่าขุนนางต่างตำแหน่ง |
แม้นระแวงราชกิจผิดนักหนา |
| จะลงโทษก็ให้ต้องตามอาชญา |
ฤๅหนึ่งถ้าทัณฑกรรมทำพอควร |
| อย่ามากมูลโทษะมนะผิด |
ควรคิดโดยระบอบสอบไต่สวน |
| ควรเฆี่ยนควรขังเชือกหนังทวน |
จำโซ่ตรวนขื่อคาอย่าทำเกิน |
| พ่อจำคำบิดาสั่งตั้งความสัตย์ |
แม้นปฏิบัติซื่อตรงคงสรรเสริญ |
| ราชการภาราพ่ออย่าเมิน |
อย่าหลงเพลินนางในไม่ได้การ |
| พระโอรสฟังโองการประทานสอน |
โอนอ่อนเศียรคำนับรับสั่งสาร |
| ทั้งราชบุตรบุญธรรมก้มกราบกราน |
รับโอวาทซึ่งประทานด้วยเศียรตน ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์จอมเจิมเฉลิมโลก |
ประชวรโรคแรงกล้าดังห่าฝน |
| สิ้นกำลังลมปราณเหลือทานทน |
สวรรคตอยู่บนพระแท่นทอง ๚ |
| ๏ ครานั้นเสวกามหาอำมาตย์ |
เกลื่อนกลาดแออัดจัดสิ่งของ |
| เครื่องสูงแตรสังข์พระโกษฐทอง |
จ่าปี่จ่ากลองเรียกร้องมา |
| กลองชนะเปิงมางวางเตรียมไว้ |
ชั้นแว่นฟ้ารีบไปยกคอยท่า |
| คู่เคียงพระเสลี่ยงเทวดา |
โปรยมาลาเข้าตอกบอกมาคอย |
| พระสงฆ์นำน่าฉานอ่านหนังสือ |
สังฆ์การีวิ่งปรื๋อไม่ล้าถอย |
| เผดียงราชาคณะวัดพระลอย |
ไวไวหน่อยเถิดเจ้าคุณวุ่นเต็มที |
| ฝ่ายว่าราชาคณะพระญาณสิทธิ์ |
ซึ่งสถิตย์วัดพระลอยก็เร็วรี่ |
| รีบครองผ้าเรียกศิษย์ได้ตามมี |
สังฆ์การีพามาพักคอยชักนำ ๚ |
| ๏ ครานั้นจึงพระราชกุมาร |
เชิญพระศพสรงสนานจนจวนค่ำ |
| มาลาภูษาถวายเครื่องทรงประจำ |
เครื่องต้นล้วนทองคำลงยาดี |
| ทรงเครื่องต้นเสร็จสรรพสำหรับกระษัตริย์ |
เชิญเข้าโกษฐเนาวรัตน์มณีศรี |
| ประโคมแตรสังข์สนั่นลั่นดนตรี |
กลองชนะพร้อมตีเสียงมี่วัง |
| ฝ่ายพวกกระบวนแห่เสียงแซ่ซ้อง |
ตั้งกระบวนเปนกองคอยรับสั่ง |
| ได้เวลาพระศพออกจากวัง |
ดูสพรั่งกระบวนแห่แลหลามมา |
| พวกตั้งชั้นแว่นฟ้าเสนาภิมุข |
ชาดสีสุกทาซ่อมที่คร่ำคร่า |
| ช่างรักปิดทองผ่องจับตา |
ช่างกระจกประดับประดาที่ชำรุด |
| เครื่องแก้วตั้งคลังพิมานอากาศจัด |
ศุภรัตขนผ้าไตรอุดตลุด |
| รักษาองค์เติมน้ำมันฟั่นชุด |
รายกันจุดอัจกลับสับสนครัน |
| แห่พระศพถึงที่นั่งมังคลา |
เชิญตั้งแท่นแว่นฟ้างามเฉิดฉัน |
| เรียงรอบเครื่องสูงลายสุวรรณ |
จามรทานตวันพัดโบกราย |
| กลิ้งกลดบดบังพระสุริยันต์ |
หักทองขวางห้าชั้นอิกชุมสาย |
| แว่นทองปักกระเสตขันทองพราย |
บุบผาพวงห้อยรายกลิ่นขจร |
| ข้าราชการกราบราบศิโรตม์ |
ถวายบังคมบรมโกษฐสท้อนถอน |
| ฤไทยโทมนัศาให้อาวรณ์ |
พิไรรักภูธรสิ้นทุกคน ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระราชโอรสยศไกร |
เสด็จมาโศกาไลยพิไรบ่น |
| พระราชบุตรบุญธรรมก็ทุกข์ทน |
น้ำสุชลไหลหลั่งนั่งโศกา |
| ครั้นจัดแต่งตั้งพระศพครบครัน |
สดัปกรณ์นับพันไตรสิบห้า |
| พระสงฆ์เนื่องแน่นหลามตามชลา |
พระราชาคณะได้ไตรทุกองค์ |
| เสร็จทำกุศลกิจอุทิศไป |
ถวายไทชนกนารถราชหงษ์ |
| จึงสมเด็จโอรสยิ่งยศยง |
เสด็จลงจากปราสาทลีลาศมา |
| พวกร้องไห้นางในก็ส่งเสียง |
เสนาะสำเนียงว่าพระพุทธเจ้าข้า |
| พระร่มโพธิทองล่องสู่ฟ้า |
เสด็จไปชั้นใดข้าจะตามไป |
| โอ้พระร่มโพธิแก้วลับแล้วลิบ |
เสวยทิพพิมานสถานไหน |
| ข้าน้อยพยายามจะตามไป |
ไม่ทิ้งไทนฤเบศร์เกษประชา ๚ |
| ๏ ครานั้นหมู่อำมาตย์ข้าราชการ |
กับพระราชกุมารโอรสา |
| พร้อมกันกะเกณฑ์การฌาปนา |
ทำมหาเมรุปรางค์ตามอย่างยศ |
| สูงเส้นห้าวาสง่าสนาม |
เมรุทิศงามสามสร้างต้องอย่างหมด |
| เมรุทองในเครื่องชั้นเปนหลั่นลด |
ต้องแบบตามบททุกสิ่งอัน |
| ราชวัตรฉัตรทองฉัตรเงินนาก |
แลหลากตั้งสลับลำดับคั่น |
| ฉัตรเบญจรงค์รายออกนอกอิกชั้น |
ตลอดกั้นราชวัตรขนัดแนว |
| ราชวัตรฉัตรรายทางข้างถนน |
ทางสถลที่จะแห่แลเปนแถว |
| โรงการเล่นเต้นรำทำเสร็จแล้ว |
ท้องสนามกวาดแผ้วสอาดเตียน |
| โรงรำช่องระทาระดาดาษ |
เอาแผงลาดหลังคาทาเครื่องเขียน |
| กั้นฉากวาดดูงามเรื่องรามเกียรติ์ |
ล้วนแนบเนียนน่าสนุกทุกโรงงาน |
| หกคเมนลอดบ่วงห่วงห้อยเสา |
ติดต่อเข้าสามต่อสูงตระหง่าน |
| รำแพนเสาไต่ลวดสูงลิ่วทยาน |
ตามอย่างงานบรมศพมีครบครัน |
| เตรียมการเสร็จทุกด้านงานกำหนด |
เชิญพระโกษฐขึ้นรถแห่สนั่น |
| เข้าพระเมรุสมโภชสิบห้าวัน |
ถวายพระเพลิงทรงธรรม์กระษัตรา |
| สมโภชพระอัฐิลอยอังคาร |
เสร็จการเชิญอัฐิขึ้นรัถา |
| แห่เข้าสู่พระนครา |
เหล่าเสวกาโศกเศร้าเฝ้าพิไร |
| จึงประชุมมาตยามหาอำมาตย์ |
จะยกราชโอรสครองกรุงใหญ่ |
| เห็นพร้อมกันต่างอำนวยอวยไชย |
จึงหมายให้จัดราชาภิเศกการ |
| เกณฑ์กันทำการทุกด้านทาง |
ตามอย่างขัติยามหาศาล |
| อภิเศกพระราชกุมาร |
ให้ขึ้นผานทวาลีบุรีรมย์ |
| ถวายพระนามเหมือนพระราชบิดา |
ว่าทวาลีราชองอาจสม |
| พระเดชาปรากฎยศอุดม |
ครองบรมธานีศรีโสภา |
| จึงให้กุมารบุญธรรม์นั้นไปบวช |
เล่าเรียนสวดพระคัมภีร์มีสิกขา |
| เปนสามเณรอยู่กับพระครูบา |
จันทสุปิงสมญาพระอาจารย์ ๚ |
| ๏ มาวันหนึ่งพระครูผู้ที่บวช |
ท่านไปสวดในป่าช้ากลับสถาน |
| ได้อ้อยมาจึงควั่นข้อให้ทาน |
สามเณรกุมารบุตรบุญธรรม์ |
| ตัวท่านฉันกลางที่หว่างข้อ |
สามเณรก็ไม่ขอกลางปล้องฉัน |
| ตั้งแต่กินข้ออ้อยไปวันนั้น |
มีปัญญามากครันแปลกกว่าคน |
| จึงคิดทายปฤษณาพระอาจารย์ |
ห้าข้อไม่วิตถารปัญญาต้น |
| ลองความรู้พระครูอาจารย์ตน |
มาทายชนเข้ากับรังดังพูดกัน |
| ในบทปถมังดังเวหา |
ที่สองว่าชาโตเปนข้อขัน |
| คูชลามิคาลำดับกัน |
เปนที่สามด้นดั้นปัญหาเณร |
| จัตวาติตานี้ที่สี่แถลง |
แปะ ๆ ปะๆ มาแจ้งมหาเถร |
| ถามว่าได้แก่อะไรให้ชัดเจน |
พระฟังเณรตรองปัญหาปัญญาตัน |
| ค้นคัมภีร์มีในตู้ดูไม่เห็น |
ก็นิ่งเว้นมาสามทิวาคั่น |
| นั่งคิดนอนคิดให้มิดตัน |
ต่อได้ฉันแกงหมูจึงรู้ความ |
| บอกแก่สามเณรว่าคิดได้ |
ปัญญาที่แคะไค้เอามาถาม |
| ดังเวหาคืองาช้างงอนงาม |
ชาโตตามบทมาว่าคางคก |
| คูชลามิคาคือครุเก่า |
ชันที่เขายาไว้ร่วงไหลตก |
| รั่วร้ำคร่ำคร่ามาหลายยก |
ถลอกถลกละลายเหลวเลอะเทอะ |
| จัตวาตีตาตีรั้วบ้าน |
ทั้งข้อตาตีปสานใส่ออกเปรอะ |
| แปะ ๆ ปะ ๆ ปฤษณาว่าเคอะ |
ควายกินหญ้าคี่เลอะหยดย้อยไป |
| แต่แรกคิดว่าจะฦกลับนักหนา |
มิรู้ว่าความตื้นอยู่ใกล้ใกล้ |
| เจ้าสามเณรฟังทายถูกในใจ |
ชมพระครูผู้ใหญ่ว่าดีจริง ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงพวกลาวชาวส่วยเมี่ยง |
มาแต่เวียงหาบกระบอกกตุ้งกติ้ง |
| ห้าร้อยบอกหนักบ่าในตาวิง |
ถึงตลิ่งจะข้ามฝั่งนั่งหยุดพัก |
| เมื่อวันนั้นสามเณรมาสรงน้ำ |
เห็นพวกลาวพุงดำล้วนลายสัก |
| กระบอกผูกพวงวางพลางถามทัก |
กระบอกรักฤๅอะไรไปไหนมา |
| ฝ่ายว่าลาวชาวเวียงส่วยเมี่ยงหลวง |
บอกว่าข้อยทั้งปวงอยู่เมืองป่า |
| เปนชาวเวียงส่วยเมี่ยงจึงขนมา |
พักที่ท่าหมายจะข้ามฝั่งนที |
| อันแม่น้ำนี้ตื้นฤๅฦกมาก |
ข้อยทั้งปวงนี้อยากข้ามที่นี่ |
| จะข้ามได้ฤๅมิได้ในชลธี |
แจ้งคดีมาหน่อยข้อยขอฟัง |
| ฝ่ายเจ้าเณรฟังพวกส่วยเมี่ยงถาม |
จึงบอกความว่าน้ำตื้นพอยืนหยั่ง |
| แต่จะข้ามนั้นขัดสนพ้นกำลัง |
แกจงรั้งรอก่อนผันผ่อนคิด |
| ลาวเวียงไม่ทันตรองร้องว่าไป |
จะข้ามให้ได้ถึงฝั่งสมดังจิตร |
| ถ้าข้ามได้แล้วจั่วจะกลัวฤทธิ |
ฤๅพนันกันสักนิดก็เล่นกัน |
| เณรถามว่าถ้าข้ามไปไม่ได้ |
พี่จะเอาอะไรมาให้ฉัน |
| พวกส่วยเมี่ยงว่าจะให้เมี่ยงทั้งนั้น |
แม้นข้ามได้เณรจะปันให้อะไร |
| สามเณรตอบว่าข้ามถึงฝั่ง |
ข้าจะรังวัลสบงอังสะให้ |
| แต่เมี่ยงหลวงมาให้ปันฉันตกใจ |
จะมาไถ่สินพนันนั่นนึกกลัว |
| ฝ่ายพวกส่วยตอบว่าถึงของหลวง |
มิใช่ช่วงชิงแย่งเจ้าอยู่หัว |
| ถึงมาเสียสินพนันไม่พันพัว |
ให้พ่อจั่วแล้วจะใช้ให้อื่นแทน |
| ครั้นพูดจานัดหมายกันแม่นมั่น |
ชาวเวียงก็นุ่งพันผ้าให้แน่น |
| แล้วหิ้วเมี่ยงท่องน้ำมาตามแกน |
ถึงฝั่งแหงนเงยหน้าว่ากับเณร |
| ข้อยข้ามมาถึงฝั่งดังพนัน |
จะให้ปันสบงก็ให้เถิดพี่เถร |
| อย่าช้าเลยจะไปส่งของส่วยเกณฑ์ |
เร็วพ่อเณรข้อยจะลาเข้าธานี |
| สามเณรตอบว่าข้าไม่ให้ |
เดิมว่าไว้ว่าจะข้ามเล่นท่องหนี |
| ซึ่งท่องน้ำลุยมาในวารี |
ที่ตรงนี้ไม่ว่ากันในสัญญา |
| แกเหล่านี้ลุยน้ำท่องมาฝั่ง |
ไม่เหมือนดังพูดไว้ที่ได้ว่า |
| จะยึดเอาเมี่ยงทั้งหมดที่เอามา |
ไม่ข้ามดังสัญญาที่พาที ๚ |
| ๏ ว่าแล้วเณรก็ริบเอาเมี่ยงหมด |
พวกส่วยหน้าสลดไม่มีศรี |
| จึงมาเรียนต่อท่านเสนาบดี |
ให้ทูลใต้ฝ่าธุลีพระทรงธรรม์ ๚ |
| ๏ ครานั้นเจ้าพระยาอธิบดี |
ฟังวาทีพวกลาวส่วยว่าแขงขัน |
| แจ้งข้อความตามเรื่องเณรพนัน |
เอาเมี่ยงส่วยกึ่งพันของชาวเวียง |
| จึงกราบทูลพระองค์ผู้ทรงภพ |
ไปจนจบตามเรื่องพนันเมี่ยง |
| แล้วแต่จะโปรดโทษลาวเชียง |
หมอบเมียงคอยฟังพระโองการ ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนรินทร์ปิ่นประชา |
ได้ฟังว่าเณรนั้นทำอาจหาญ |
| เล่นพนันกันกับลาวฉาวสท้าน |
อยากฟังคำให้การจะอย่างไร |
| จึงดำรัสให้หาเณรเข้ามา |
ตรัสถามว่าพนันเล่นเปนไฉน |
| เณรถวายพรองค์พระทรงไชย |
ทูลไปตั้งแต่ต้นจนจบปลาย |
| ได้ทรงฟังก็ดำริห์ตริตรึกตาม |
ข้อความโดยทำนองทั้งสองฝ่าย |
| จึงดำรัสว่าไม่ควรจะวุ่นวาย |
อย่าเสียดายคิดเงินให้กับเณร |
| ตามมีสักสี่ซ้าห้าบาท |
เจ้ากูฉลาดคำคมคารมเถร |
| ให้เปนเลิกอย่าเซ้าซี้จะมีเวร |
เงินประเคนเจ้ากูอย่าสู้ความ ๚ |
| ๏ ฝ่ายสามเณรได้ฟังรับสั่งโปรด |
ไม่มีโทษกลับจะได้เงินหลายย่าม |
| ก็รีบมากุฎีที่อาราม |
ยืมบาตรตามพระสงฆ์ลงบันได |
| ถือบาตรห้าฝาสี่ขมีขมัน |
เข้าวังพลันแล้ววางบาตรลงให้ |
| ว่ามีพระราชโองการมาอย่างไร |
ฉันมิได้ล่วงละพระบัญชา |
| รับสั่งให้ใช้เงินแทนเมี่ยงส่วย |
จึงไปฉวยฝามาสี่แต่บาตรห้า |
| แน่พวกส่วยจงตวงเอาเงินมา |
ให้เต็มบาตรเต็มฝาจะลาไป ๚ |
| ๏ พวกส่วยเห็นบาตรห้าฝาถึงสี่ |
สุดคิดด้วยไม่มีเงินจะให้ |
| ปฤกษากันต่างคนต่างจนใจ |
เราจะได้เงินตราไหนมาพอ |
| แม้นขายตัวลงทั้งหมดยังลดหย่อน |
เหลือจะผ่อนแบ่งเบาแล้วเราหนอ |
| สิ้นปัญญานิ่งนั่งดังหลักตอ |
จึงทูลข้อขัดสนพ้นกำลัง ๚ |
| ๏ ครานั้นจอมนรินทร์บดินทร์สูร |
ทรงฟังทูลเรื่องเณรเหมือนบ้าหลัง |
| จึงดำรัสโปรดให้ไขพระคลัง |
ขนเงินใส่บาตรทั้งห้าบาตรพระ |
| อิกสั่งให้ใส่ฝาครบทั้งสี่ |
ใช้หนี้เณรแทนพวกเลี้ยงจะกละ |
| พวกลาวถวายบังคมก้มคารวะ |
ขอเดชะทูลยกพระเกียรติยศ |
| แล้วทูลลากลับหลังยังบ้านตน |
ฝ่ายพระจอมจุมพลให้รวมจด |
| เปนเงินสี่ร้อยชั่งเศษยังลด |
อิกสี่ชั่งคิดปะชดถ้วนห้าร้อย |
| จึงทรงดำริห์ว่าเณรปัญญามาก |
คนเช่นนี้หายากไม่ชั่วถ่อย |
| ถ้าได้เลี้ยงเป็นมนตรีดีไม่น้อย |
จะใช้สอยแคล่วคล่องเห็นว่องไว |
| จึงโปรดให้เณรสึกทำราชการ |
เณรไปลาอาจารย์ท่านผู้ใหญ่ |
| รีบสึกออกมาข้าจะใช้ |
เณรก็ไปลาสิกขาสึกมาพลัน ๚ |
| ๏ คนทั้งหลายเรียกนามว่าเชียงเมี่ยง |
ได้ชื่อเสียงตามเหตุพนันขัน |
| เพราะชนะเรื่องเมี่ยงซึ่งเถียงกัน |
ได้รางวัลเงินตราเกือบห้าร้อย ๚ |
| ๏ ฝ่ายเชียงเมี่ยงก็ได้มาเปนข้าเฝ้า |
หมั่นเข้าวังให้ทรงใช้สอย |
| ไม่ไกลบาทจอมนราอุส่าห์คอย |
ให้ใช้เล็กใช้น้อยข้างน่าใน |
| ท้าวเธอไม่รังเกียจเดียดฉัน |
แพรพรรณปูนบำนาญประทานให้ |
| ทั้งเงินตราผ้าเสื้อจนเหลือใช้ |
เข้าข้างในออกข้างน่าไม่ว่ากัน |
| อยู่มาวันหนึ่งเจ้าจอมสถาน |
เสวยพระกระยาหารให้อัดอั้น |
| มิใคร่ได้มาหลายทิวาวัน |
พระทรงธรรม์ให้หาเชียงเมี่ยงมา |
| ดำรัสว่ากูกินเข้าไม่ค่อยได้ |
ทำอย่างไรจึงจะค่อยมีรศหวา |
| เชียงเมี่ยงทูลมูลคดีว่ามียา |
ให้เสวยโภชนามากมีรศ |
| ดำรัสว่าเองเอายามาให้กู |
จะกินแก้ลองดูให้ปรากฎ |
| เชียงเมี่ยงรับคารวะน้อมประนต |
พระโอสถหม่อมฉันดีมีที่เรือน |
| ทูลแล้วลีลามาสู่บ้าน |
เที่ยวเล่นศุขสำราญกับพวกเพื่อน |
| ไม่หายาทูลลามาแชเชือน |
นอนอยู่เรือนจนสายสบายใจ ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
ผิดปลาดเชียงเมี่ยงหามาไม่ |
| คอยอยู่จนเที่ยงสายก็หายไป |
แสบอุทรสั่งให้เชิญเครื่องมา |
| เสวยเวลานั้นมีรศมาก |
เพราะหิวอยากเสวยได้เปนนักหนา |
| ตวันบ่ายชายแสงพระสุริยา |
เชียงเมี่ยงมาเข้าเฝ้าพระภูมี |
| จึงประภาษตวาดรับสั่งขู่ |
อ้ายเชียงเมี่ยงลวงกูไม่พอที่ |
| ไปเอายาเนิ่นนานจนปานนี้ |
ไหนยาดีขอกูดูอยากรู้รศ |
| แต่คอยอยู่เห็นสายจวนบ่ายแล้ว |
ไม่วี่แววมาจนหิวพ้นกำหนด |
| แสบอุทรกินเสียก่อนค่อยมีรศ |
อาหารหมดชามมากกว่าทุกครั้ง ๚ |
| ๏ เชียงเมี่ยงว่านั่นและยาหม่อมฉันถวาย |
เพราะเวลาเที่ยงสายโอสถขลัง |
| อร่อยเมื่ออยากเสวยมากมีกำลัง |
ไม่ต้องตั้งพระโอสถเข้าหมดชาม ๚ |
| ๏ จอมประชาตรัสว่าเจ้าหมอเอก |
พูดโหยกเหยกโยกย้ายอ้ายส่ำสาม |
| มันช่างว่าพลิกไพล่ได้ใจความ |
ไม่เข็ดขามพูดเปนลิดไม่ติดเลย |
| ให้ขุ่นเคืองในพระไทยแต่ไม่ตรัส |
พระดำรัสทีหยอกเย้าเฉลย |
| เกรงขุนนางรู้ความจะหยามเย้ย |
ทรงชมเชยพระวาจาทำปรานี ๚ |
| ๏ ครั้งหนึ่งพระองค์ผู้ทรงเดช |
สั่งให้เลือกช้างวิเศษมีศักดิศรี |
| อันควรเปนพระที่นั่งกำลังดี |
พ่วงพีกล้าหาญชาญณรงค์ |
| กรมช้างผูกช้างพระที่นั่ง |
ขับมายังน่าพระลานโดยประสงค์ |
| เสด็จออกทอดพระเนตรจะลองทรง |
มีพระองการถามเสนาใน |
| ว่าช้างนี้ดีครบทุกสิ่งสรรพ์ |
ฤๅควรติรูปพรรณที่ไหนได้ |
| อำมาตย์ทูลว่างามควรทรงใช้ |
ติไม่ได้แต่สักอย่างจนย่างเดิน |
| เวลานั้นเชียงเมี่ยงเฝ้าอยู่ด้วย |
จึงว่าจะช่วยติบ้างเห็นขัดเขิน |
| ส่วนตัวโตไม่สมตาเล็กเกิน |
สรรเสริญว่าดีพร้อมไม่ยอมตาม ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ทรงฟังเชียงเมี่ยงว่า |
เคืองฤไทยด้วยมาขัดหยาบหยาม |
| แต่ทรงนิ่งไม่ตรัสให้แจ้งความ |
มันลวนลามล้อเล่นเห็นไม่ควร |
| จึงดำรัสความอื่นกับเสวกา |
ทรงชวนไปเล่นสบ้าที่ปลายสวน |
| เล่นพอแก้ไม่สบายหายรัญจวน |
ตั้งกระบวนแล้วเสด็จยาตราพลัน |
| ถึงที่ประทับพลับพลาสนามเล่น |
ขุนนางตั้งสบ้าเปนลำดับคั่น |
| ตั้งสบ้าพระองค์ผู้ทรงธรรม์ |
เปนลดหลั่นรายเรียงเคียงกันไป |
| สมเด็จพระเจ้าทวาลีมีอำนาจ |
ทรงยิงสบ้าหมายมาดไม่ผิดไพล่ |
| ทรงยิงก่อนถูกสุอันที่ตั้งไว้ |
ขุนนางก็ยิงลำดับไปตามศักดินา |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงตบมือร้องเสียงหลง |
ของพระองค์เลยทุกทีอึงมี่ว่า |
| ครั้นพวกข้าเฝ้าเหล่าเสนา |
ยิงสบ้าถูกหมายไม่สายซัด |
| เชียงเมี่ยงร้องยิงผิดสิ้นทุกคน |
พระจุมพลแลขุนนางต่างเคืองขัด |
| ได้อับอายขายหน้าโทมนัศ |
จอมกระษัตริย์ก็เสด็จกลับสู่วัง |
| ครั้นนานมาพระครูเปนผู้เถ้า |
โรคเร้าเกิดซุกทนทุกขัง |
| จันทสุปิงสมญากาละกะตัง |
ถึงมรณังมรณะชีพประไลย ๚ |
| ๏ พระครูนั้นไร้ญาติขาดพงษา |
บุตรนัดดาจะมีก็หาไม่ |
| พี่น้องมิตรสหายล้วนตายไป |
เสนาในกราบทูลพระกรุณา |
| ว่าพระครูผู้เถ้ามรณภาพ |
อัประลาภไร้วงษ์เผ่าพงษา |
| จงทรงทราบใต้ฝ่ามุลิกา |
ศพไม่มีใครนำพาทำกิจการ |
| จึงดำรัสตรัสให้หมู่เสนา |
ช่วยกันทำฌาปนาในศพท่าน |
| แล้วรับสั่งให้สนมบริพาร |
ไปร้องไห้แทนหลานแลพี่น้อง ๚ |
| ๏ ฝ่ายเชียงเมี่ยงรู้ว่ารับสั่งใช้ |
พวกนางในพระสนมสิ้นทั้งผอง |
| ให้ร้องไห้ที่ศพแทนพี่น้อง |
เดินตรึกตรองในอารมณ์ด้วยสมคิด |
| จึงตัดแหวะผ้านุ่งที่ตรงก้น |
เปนเล่ห์กลนุ่งโจงกระเบนปิด |
| พานางสนมมาที่ศพสถิตย์ |
นางตะบิดตะบอยจะคอยฟัง |
| แล้วเตือนว่าพระกรุณารับสั่งใช้ |
มาร้องไห้เหตุไฉนจึ่งนิ่งนั่ง |
| สนมตอบว่าพระครูผู้มรณัง |
มิได้ชังแต่ใช่ญาติข้าทั้งปวง |
| จะร้องไห้ก็ไม่มีน้ำตามา |
ตัวเปนศิษย์เปนหาของท่านหลวง |
| เจ้าจงร้องไห้รักอย่าทักท้วง |
ข้าทั้งปวงขัดไม่ได้จำใจมา ๚ |
| ๏ ครานั้นเชียงเมี่ยงเห็นได้ที |
เข้าไปใกล้ศพพระชีแล้วปลดผ้า |
| เสแสร้งแกล้งทำร่ำโศกา |
ชลนาไหลนองสองแก้มคาง |
| ว่าโอ้โอ๋อนิจาพระครูเอ๋ย |
สิบปีพระไม่เคยพบเหล้าบ้าง |
| เก้าปีมิได้พบสีกานาง |
มาเริศร้างไม่ได้อุ่นพ่อลุ่นโตง |
| เกิดมาทั้งชาติตายเสียเปล่า |
ไม่พบเต่าหลังขนรำไรโหรง |
| มานอนตายในกุฎีที่ในโลง |
พ่อลุ่นโตงของกูเอ๋ยเลยมอดม้วย |
| ฝ่ายนายในได้ฟังคำร้องไห้ |
กลั้นหัวเราะไม่ได้ใจเขินขวย |
| ก็หัวเราะครึกครื้นระรื่นรวย |
เชียงเมี่ยงฉวยไม้ได้ไล่ตีเอา |
| ว่าครั้งนี้มีรับสั่งประทานมา |
ให้โศการักศพพระครูเฒ่า |
| อย่างไรชวนกันมาร่าเริงเร้า |
ทำดูเบาขัดบัญชามาหัวเราะ |
| ทำอย่างนี้ไม่ต้องอย่างนางฝ่ายใน |
ตีไล่เขวียวขวับเสียงปับเปาะ |
| สนมนางขึ้นเสียงเถียงเทลาะ |
ที่ใจเสาะโศกาน้ำตานอง |
| เข้าไปเฝ้าพระบาทนารถนาถา |
ต่างวันทาอาดูรทูลฉลอง |
| ว่าเชียงเมี่ยงข่มเหงข้าฝ่าลออง |
ไล่ตีต้องรอยเรียวเขียวทั้งกาย ๚ |
| ๏ ครานั้นจอมนรินทร์บดินทร์สูรย์ |
ทรงฟังทูลนางในพระไทยหาย |
| ร้อนดังต้องพิศม์ไฟไม่สบาย |
สั่งให้นายเวรตำรวจไปหาตัว |
| ฝ่ายตำรวจรับพระราชโองการ |
ถอยคลานถวายบังคมกราบก้มหัว |
| แล้วรีบมาร้องบอกแต่นอกรั้ว |
รับสั่งให้มาเอาตัวท่านเข้าไป ๚ |
| ๏ ครานั้นเชียงเมี่ยงได้ฟังว่า |
เห็นนายชาติวิ่งมาจนเหื่อไหล |
| แจ้งว่าเหตุเพราะตีสนมใน |
พระทรงไชยขัดเคืองเบื้องบาทา |
| ก็รีบเร้ามาเฝ้านเรนทร์สูร |
ทรงบัณฑูรตรัสถามถึงโทษา |
| ว่าอีเหล่านี้มีผิดอย่างไรมา |
จึงไล่ตีกายาเปนริ้วรอย ๚ |
| ๏ เชียงเมี่ยงได้ฟังรับสั่งถาม |
จึ่งทูลตามเหตุไปไม่ท้อถอย |
| พระอาญาล้นเกษาแห่งข้าน้อย |
นางในทำไม่ต้องรอยพระโองการ |
| มีรับสั่งให้ไปร้องไห้ร่ำ |
นั่งหัวเราะแทบค่ำครั้นหม่อมฉาน |
| ร้องไห้รักพระครูผู้อาจารย์ |
กลับชื่นบานสรวลเสเสียงเฮฮา |
| อยู่ที่นั่นหนุ่มหนุ่มก็มีมาก |
คะนองปากเปนสนมไม่สมหน้า |
| หม่อมฉันเห็นไม่ดีตีไล่มา |
ควรมิควรพระอาญาเปนล้นพ้น ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ดำรงภพฟังจบเรื่อง |
ให้ขัดเคืองนางในได้เหตุผล |
| จึ่งดำรัสตรัสด่าสิ้นทุกคน |
ว่าไปทำลุกลนให้ได้อาย |
| เชียงเมี่ยงตีแต่เพียงนี้ยังไม่สา |
มันฆ่าเสียก็ต้องตามกฎหมาย |
| ไปหัวเราะเยาะเย้าเจ้าผู้ชาย |
โทษมึงถึงตายตามไอยการ ๚ |
| ๏ นางสนมได้ฟังพระกริ้วกราด |
ก็ไม่อาจเถียงท้าต่อว่าขาน |
| แค้นเชียงเมี่ยงมิได้เหือดคิดเดือดดาล |
ก้มคลานบังคมลามาทุกคน ๚ |
| ๏ อยู่มาวันหนึ่งพระจอมเวียง |
เสวยเมี่ยงองค์หนึ่งเปนคำต้น |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงอมเมี่ยงทำพิกล |
สี่คำดูล้นแก้มตุ่ยพอง |
| แล้วเอาน้ำมันทาแก้มไว้ |
เลื่อมใสดูขันเปนมันย่อง |
| พระทรงศักดิตรัสทักว่าแก้มพอง |
เองอมเมี่ยงฤๅดูป่องผิดในตา |
| เชี่ยงเมี่ยงทูลว่าแก้มเกล้าหม่อมฉัน |
ทาน้ำมันเลื่อมอยู่เองเป่งนักหนา |
| กรุงกระษัตริย์เคืองขัดหัทยา |
แต่ไม่ว่านิ่งแค้นในพระไทย ๚ |
| ๏ ล่วงมานานชานพระที่นั่งซุด |
พระประสงค์จะให้ขุดซ่อมแปลงใหม่ |
| สั่งให้หาเชียงเมี่ยงแล้วตรัสใช้ |
ว่าเองไปหาคนปากง่ามมา |
| เชียงเมี่ยงรับพระราชโองการ |
ถอยคลานออกจากวังแล้วเที่ยวหา |
| สืบทุกแห่งหาคนปากแหว่งมา |
ว่ามีพระบัญชาจะต้องการ |
| คนทั้งหลายจึ่งว่าเห็นผิดไป |
จะทำไมคนปากแหว่งบอกทุกบ้าน |
| เชียงเมี่ยงว่าเรารับพระโองการ |
ต่อพระโอษฐบรรหารให้เลือกค้น |
| ว่าแล้วจึ่งเที่ยวหาคนปากแหว่ง |
หลายแห่งบอกมาทุกถนน |
| พอครบถ้วนจำนวนสิบแปดคน |
พาเข้าเฝ้าจุมพลจอมประชา ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดช |
ทอดพระเนตรคนปากแหว่งมานักหนา |
| ดำรัสถามเชียงเมี่ยงมิได้ช้า |
คนปากแหว่งนี้พามาทำไม |
| เชียงเมี่ยงกราบทูลพระกรุณา |
โปรดให้หาปากง่ามก็หาได้ |
| คนปากง่ามสิบแปดคนคงพอใช้ |
แล้วแต่ใต้ฝ่าลอองจะต้องการ ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนครินทร์ยินเชียงเมี่ยง |
กราบทูลเถียงอ้างรับสั่งดูอาจหาญ |
| ทรงพระสรวลว่ากูจะต้องการ |
คนปากไม้ทำชานที่ซุดพัง |
| คนปากแหว่งเช่นนี้ไม่ประสงค์ |
มึงใหลหลงพามาเหมือนบ้าหลัง |
| แล้วทรงเล่าให้เสนาข้าเฝ้าฟัง |
ขุนนางทั้งปวงก็พากันหัวเราะ |
| พระทรงภพปรารภว่าอ้ายคนนี้ |
มันอวดดีว่าปัญญามากมั่นเหมาะ |
| อย่าเลยนะจะให้แกงแร้งจำเภาะ |
ให้มันกินจะได้เย้าะเย้ยประจาน |
| เพราะแร้งนั้นมันกินสุนักข์เน่า |
ซากศพเก่าศพใหม่เปนอาหาร |
| อ้ายเชียงเมี่ยงกินเนื้ออันสาธารณ์ |
ความคิดอ่านปัญญาคงอับน้อย |
| ทรงดำริห์แล้วสั่งวิเศษใน |
หาแร้งแกงให้ได้ให้อร่อย |
| ใส่พริกเกินตำราอย่าให้น้อย |
ให้มันเผ็ดเหื่อย้อยถึงเครื่องร้อน |
| วิเศษรับพระราชโองการ |
ก็ทำตามบรรหารไม่ย่อหย่อน |
| เสร็จใส่สำรับถวายพระภูธร |
เตรียมไว้ก่อนคอยเชียงเมี่ยงจะมา ๚ |
| ๏ ฝ่ายเชียงเมี่ยงครั้นถึงเวลาเฝ้า |
ก็รีบเข้าบังคมบาทนารถนาถา |
| ครั้นพระองค์อิศเรศเกษประชา |
เห็นเชียงเมี่ยงเข้ามาดีพระไทย |
| จึ่งรับสั่งให้ยกสำรับมา |
รับสั่งว่าเองจงกินแกงไก่ใหญ่ |
| กินเถิดอย่ากระดากลำบากใจ |
กูสั่งให้ทำเลี้ยงเชียงเมี่ยงกิน ๚ |
| ๏ ครานั้นเชียงเมี่ยงได้รับสั่ง |
ถวายบังคมแล้วไม่ผันผิน |
| บริโภคแกงเผ็ดให้เข็ดลิ้น |
เหม็นกลิ่นคาวมากแทบรากท้น |
| เนื้อก็เหนียวเคี้ยวไปไม่ใครขาด |
เกรงอาญาจอมราชจึ่งไม่บ่น |
| แขงใจกินได้สามคำกล้ำเหลือทน |
ก็อิ่มเข้าร้อนรนเผ็ดเต็มที |
| ฝ่ายพระจอมนคเรศเกษประชา |
เห็นเชียงเมี่ยงดูระอาริบอิ่มหนี |
| จึ่งรับสั่งถามพลันในทันที |
อย่างไรนี่จึ่งไม่กินให้สิ้นชาม |
| เชียงเมี่ยงทูลว่าเนื้อเหนียวนักหนา |
เต็มประดาเหลือเผ็ดให้เข็ดขาม |
| ทั้งเหม็นคาวเหม็นสาบหลาบครั่นคร้าม |
ทนได้สามคำเท่านั้นให้ตันฅอ |
| พระภูบาลทรงพระสรวลสำรวลร่า |
ว่าไก่ชราตัวใหญ่เนื้อเหนียวหนอ |
| เพราะมันกินสุนักข์เน่าเข้าไว้พอ |
เองจึ่งท้อเข็ดขยาดไม่อาจกิน |
| เชียงเมี่ยงฟังรับสั่งรู้ว่าแร้ง |
เอามาแกงลวงเล่นเหม็นไม่สิ้น |
| แค้นใจโกรธในพระเจ้าแผ่นดิน |
จะแก้เผ็ดนึกจินตนาปอง |
| แล้วถวายบังคมลามาสู่บ้าน |
ให้คลื่นเหียนซาบซ่านขนสยอง |
| เอามะกรูดส้มป่อยดินสอพอง |
ชำระปากฅอท้องสอิดสเอียน |
| ถึงสามวันสี่วันเหม็นไม่หาย |
ทั้งกลิ่นอายคาวขื่นให้คลื่นเหียน |
| ท้องไส้ขย่อนเขย่าเฝ้าอาเจียน |
สอิดสเอียนเปนไข้ไปหลายวัน |
| พอคลายไข้อุส่าห์หาคี่แร้ง |
ได้มาผสมแป้งสู้เพียรปั้น |
| ทำดินสอแท่งงามงามได้สามอัน |
เอาไปถวายทรงธรรม์มิได้แคลง ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนครามหาสถาน |
เห็นเชียงเมี่ยงยกพานดินสอแท่ง |
| มาถวายทรงรับไม่ระแวง |
ทรงเขียนลองแห้งแห้งเส้นไม่มี |
| แล้วทรงจิ้มลิ้มเขฬาเลขาใหม่ |
ก็มิได้เห็นเส้นเหมือนเช่นกี้ |
| ประหลาดฤไทยแต่ไม่ทรงพาที |
ชวนเชียงเมี่ยงมาที่ทรงหมากรุก |
| เล่นกับเชียงเมี่ยงเสียงโกกก้อง |
เชียงเมี่ยงร้องพูดเล่นเปนสนุกนิ์ |
| ได้ทีเดินโดดโลดเข้ารุก |
บ่ารุกเรือเม็ดเล็ดลอดกิน |
| ร้องโปกฉาดข้าบาทได้กินตัว |
พระอยู่หัวเลิศลบภพทั้งสิ้น |
| เปนปิ่นแขวงแต่พระแกงคูธริ้น |
พระภูมินทร์ทราบเรื่องเคืองพระไทย |
| ทรงดำริห์ว่าจะฆ่าผ่าอกแล่ |
โทษมันแก้เผ็ดล้อเปนข้อใหญ่ |
| แล้วหวนคิดบิตุรงค์ทรงฝากไว้ |
ภูวไนยตรัสว่าอย่าฆ่าฟัน |
| แต่เคืองขุ่นมุ่นฤไทยมิใคร่หาย |
เพราะพระองค์อับอายให้อัดอั้น |
| เสด็จเข้าสู่พระแท่นแผ่นสุวรรณ |
พระทรงธรรม์จะพาลผิดนิจกาล ๚ |
| ๏ ครั้นล่วงมาวันหนึ่งจอมประชา |
ทรงจินตนาจะเสด็จสรงสนาน |
| ที่หาดทรายชายท่าชลาธาร |
ทรงคิดอ่านเห็นจะได้ความผิดมี |
| จึ่งดำรัสแก่หมู่เสวกา |
จงหาฟองไก่ไวอย่าอึงมี่ |
| ปิดเชียงเมี่ยงอย่าให้รู้หมู่เสนี |
ไปฝังไข่ไว้ที่ในหาดทราย |
| พรุ่งนี้ให้ได้ไปแต่ช้าว |
ข่าวคราวซ่อนไว้อย่าได้ขยาย |
| เราจะไปเที่ยวเล่นให้สบาย |
ถ้วนทุกนายจงทำตามคำเรา ๚ |
| ๏ ครานั้นหมู่อำมาตย์มาตยา |
รับพระราชบัญชาออกจากเฝ้า |
| ให้ค้นหาไข่ไก่ไว้แต่เช้า |
สั่งเบ่าให้ไปยังฝั่งชลา |
| ได้เวลาจอมนรินทร์ปิ่นประเทศ |
เสด็จจากพระนิเวศน์ด้วยยศถา |
| ทรงเรือที่นั่งพร้อมหมู่เสวกา |
เชียงเมี่ยงตามเสด็จมาในนัที |
| ถึงที่เสด็จประทับบนพลับพลา |
มีบัญชาให้เล่นน้ำสนั่นมี่ |
| ดำรัสว่าให้กระตากคนละที |
ให้ได้ไข่ทุกเสนีบรรดามา |
| ถ้าไม่ได้ไข่ชูให้กูเห็น |
จะเอาเปนความผิดมีโทษา |
| ฝ่ายอำมาตย์รับพระราชบัญชา |
ลงสู่ท่าดำน้ำก็ทำตาม |
| ผุดขึ้นว่ากระตากมือชูไข่ |
ต่างต่างได้คนละฟองร้องอึงสนาม |
| เชียงเมี่ยงดำแล้วผุดขึ้นมาตาม |
ร้องกระตูกแจ้งความว่าไม่มี |
| เพราะเปนไก่ผู้หาฟองไม่ |
แล้วก็ไล่จับพวกขุนนางขี่ |
| เที่ยวไล่จับสัตว์ในนัที |
หมู่เสนีสำลักน้ำดำหนีไป ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
หมายมาดจะเอาผิดก็ไม่ได้ |
| เชียงเมี่ยงแก้คล่องด้วยว่องไว |
พระทรงไชยกลับหลังยังนคร |
| แล้วทรงคิดจะเอาผิดแก่เชียงเมี่ยง |
อย่าให้เลี่ยงข้างข้างเหมือนอย่างก่อน |
| จะให้ไปซื้อผ้าท้าวนคร |
ทรงอนุสรแล้วเสด็จออกขุนนาง |
| ดำรัสใช้ให้เชียงเมี่ยงไปซื้อผ้า |
ลายโสภาตีนแต้มให้ได้อย่าง |
| เชียงเมี่ยงรับเงินตราออกมาพลาง |
ถึงบ้านนอนไขว่ห้างเล่นสบาย |
| ครบเจ็ดวันจึงเข้ามาเฝ้าพระบาท |
บรมนารถทักว่าเองไปไหนหาย |
| มามือเปล่ากูไม่เห็นได้ผ้าลาย |
เที่ยวสบายเสียไม่หาฤๅว่าไร |
| เชียงเมี่ยงได้ฟังรับสั่งถาม |
จึ่งทูลความว่าหม่อมฉันหาไม่ได้ |
| ผ้าตีนแต้มเช่นตรัสดำรัสใช้ |
เกล้ากระหม่อมเที่ยวไปทั่วตำบล |
| ถามผู้ใดก็ว่าแต้มแต่ด้วยมือ |
ไม่อาจซื้อมาถวายเพราะขัดสน |
| ไม่มีแต้มด้วยเท้าแต่สักคน |
ก็เปนจนใจจะล่วงพระโองการ |
| ฝ่ายพระจอมนครินทร์บดินทร์สูร |
ได้ฟังทูลเชียงเมี่ยงดูอาจหาญ |
| ทรงตรองไปก็เห็นจริงนิ่งรำคาญ |
หมายจะพาลผิดก็ไม่ได้สักครา ๚ |
| ๏ ยังมีเจ้าอธิการสมภารใหญ่ |
ปลูกต้นไม้มีผลมากนักหนา |
| มะม่วงมะปรางมะทรางและพุดทรา |
น้อยหน่าลำไยมะไฟมะเฟือง |
| แต่ผู้ใดใครมาขอไม่อยากให้ |
หวงไว้จนผลงอมหล่นเหลือง |
| ถึงตัวท่านก็ไม่ฉันกลัวจะเปลือง |
ชาวบ้านเคืองคิดชังไปทั้งคาม |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงเดินมาเห็นมะม่วง |
ดกเปนพวงสุกเหลืองเรืองอร่าม |
| อยากใคร่ได้ไปถือเล่นงามงาม |
แต่ครั่นคร้ามไม่ได้ขอนิ่งรอพลาง |
| แล้วขึ้นไปบนกุฎีพระชีเฒ่า |
คุกเข่าร้องขอส้มกินบ้าง |
| เจ้าอธิการรู้เรื่องเคืองระคาง |
เดินเข้ากุฎีกลางปิดประตู |
| เชียงเมี่ยงเห็นอาการสมภารแก่ |
วิ่งแร่หนีตัวซ่อนหัวหู |
| คิดโกรธว่าขรัวนี้ทำไม่น่าดู |
ให้ไม่ให้ก็ไม่รู้ไม่พูดจา |
| เปนไรมีดีแล้วได้เห็นกัน |
คิดให้ขันถีบขว้ำคะมำหน้า |
| ให้ได้แผลแก้แค้นด้วยปัญญา |
ทำที่หน้าผากให้แตกได้แลกลำ |
| คิดแล้วกลับไปบ้านสถานตน |
หาหมากผลพลูซองลองขรัวคร่ำ |
| ให้เมียทำไก่พะแนงแกงต้มยำ |
แล้วใส่สำรับมาให้พระสมภาร |
| ขึ้นกุฎีก้มกราบหมอบราบพื้น |
บอกว่าคืนนี้รับสั่งให้ดีฉาน |
| มาเผดียงเจ้าคุณพระอาจารย์ |
นิมนต์ท่านไปตั้งราชาคณะ |
| ฝ่ายขรัวเฒ่าเขลาปัญญาว่าสาธุ |
มาได้ที่เมื่ออายุมากนะจะ |
| เชียงเมี่ยงตอบว่าเจ้าคุณบุญถึงละ |
ดีฉันจะขอดูรู้ลายมือ |
| ในตำราว่าไว้จะได้ที่ |
ฤๅมั่งมียศศักดิ์คนนับถือ |
| เปนที่เกรงหมอบเทาชื่อเล่าฦๅ |
มีแจ้งในลายมือแลลายท้าว |
| สมภารใหญ่ใหลหลงง่วงงงยศ |
เชื่อเขาปดเชียงเมี่ยงไม่สืบสาว |
| แบให้ดูลายมือพูดยืดยาว |
ทั้งลายท้าวไม่ระแวงนึกแคลงใจ |
| เชียงเมี่ยงเห็นท่านขรัวอยากตัวสั่น |
ทำพูดกันให้สิ้นความสงไสย |
| ว่าลายมือลายเท้าที่ทายไว้ |
ไม่แน่ใจเหมือนลายก้นต้นตำรา |
| จะดีชั่วแจ้งชัดเปนสัจจัง |
ไม่พลาดพลั้งที่นั่งทับตำหรับว่า |
| จะได้นั่งอาศนะสูงงามตา |
เบาะผ้าแพรพรรณสุวรรณพราย |
| พระอธิการฟังสารเชียงเมี่ยงว่า |
ไม่ระอานึกอยากยศไม่หาย |
| ว่าจะดูก้นเห็นฦกข้านึกอาย |
เชียงเมี่ยงว่าไม่แพร่งพรายจะอายใคร |
| ดูแต่สองคนเท่านี้นี่ |
ไปในที่ลับลี้ก็จะได้ |
| พระสมภารไม่แหนงเคลือบแคลงใจ |
ก็พาไปห้องน้ำตามคำชวน |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงสมจิตรที่คิดหมาย |
จะทำให้ได้อายนึกยิ้มสรวล |
| พอขรัวเฒ่าเข้าห้องต้องกระบวน |
ทำทีด่วนว่าจะดูตามตำรา |
| ให้ขรัวแก่โก้งโค้งจะดูก้น |
ถีบตะโพกหัวชนเข้ากับฝา |
| สมภารหน้าผากแตกเวทนา |
ร้องด่าอ้ายขี้ครอกบอกกล่าวพลาง |
| เชียงเมี่ยงก็ถีบซ้ำอีกสามที |
แล้วจึ่งหนีลงบันไดไปข้างล่าง |
| ท่านสมภารล้มกลิ้งก็ยิ่งคราง |
โลหิตไหลเปนทางนองกระดาน |
| กว่าจะนั่งขึ้นได้เปนนานช้า |
เชียงเมี่ยงวิ่งหนีมาจนถึงบ้าน |
| คิดว่าโทษเราคงมีตีสมภาร |
กินยารุให้พิการซูบผอมกาย ๚ |
| ๏ ฝ่ายเจ้าอธิการสมภารเฒ่า |
ปวดเร้าที่แผลหน้ามิใคร่หาย |
| อุส่าห์ประคบทาไพลค่อยได้สบาย |
ครบเจ็ดวันจึงค่อยคลายเจ็บกายา |
| ครั้นความเจ็บบางเบาขรัวเฒ่าเถร |
ฉันเพนแล้วห่มดองจึ่งครองผ้า |
| พยุงเดินเข้าในวังเซซังมา |
ถึงเข้าเฝ้าจอมนราประชากร ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดช |
ทอดพระเนตรขรัวแก่ตรัสถามก่อน |
| ว่าคุณประสงค์บาตรเภสัชฤๅจีวร |
เครื่องนั่งนอนอย่างไรจงไขความ ๚ |
| ๏ ครานั้นขรัวเฒ่าทูลเล่าเรื่อง |
ที่ขัดเคืองมีผู้มาหยาบหยาม |
| อุบาสกคนหนึ่งพึ่งรุ่นงาม |
มาแจ้งความว่าพระองค์ผู้ทรงไชย |
| ให้นิมนต์รูปมาตั้งราชาคณะ |
แล้วทำรูปหน้าหวะโลหิตไหล |
| ได้ความร้อนรนเปนพ้นไป |
เห็นเปนข้าจอมไทนราบาล ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนิเวศน์เกษประชา |
ทรงฟังว่าข้าเฝ้าทำอาจหาญ |
| นึกฉงนจนพระไทยให้รำคาญ |
พระโองการดำรัสว่าผู้ใดไป |
| ความที่ว่าฉันสั่งให้นิมนต์ |
จะได้ใช้ใครสักคนก็หาไม่ |
| ผู้เปนเจ้าว่าข้าเฝ้าที่เคยใช้ |
แม้นว่าจำหน้าได้จงชี้มา |
| เจ้าอธิการทูลว่าจำหน้าได้ |
จึ่งโปรดให้ชี้ขุนนางอยู่พร้อมหน้า |
| พระเถรพิศดูหมู่เสนา |
แต่บรรดาหมอบเฝ้าเจ้าจุมพล |
| จึ่งทูลว่าเสนาที่อยู่นี่ |
มิใช่ที่คนทำรูปปี้ป่น |
| แต่คนทำนั้นก็ยังรู้จักตน |
ได้สั่งสนทนาอยู่เปนครู่นาน |
| จึ่งดำรัสถามเหล่าเสนามาตย์ |
ผู้ใดขาดไม่มาจงว่าขาน |
| ขุนนางทูลว่าเชียงเมี่ยงไม่พบพาน |
ขาดเฝ้าพระภูบาลมาหลายวัน |
| ได้ทรงฟังจึ่งรับสั่งให้หามา |
เชียงเมี่ยงกินแต่ยาเพราะความพรั่น |
| ครั้นมาเฝ้าพระองค์ผู้ทรงธรรม์ |
ผิวพรรณผิดหน้าตาโหลกลวง |
| ทั้งรูปกายผ่ายผอมดูพิกล |
พระจุมพลจึ่งถามขรัวตาหลวง |
| ว่าคนนี้ฤๅที่ไปฬ่อลวง |
ขอมะม่วงแล้วข่มเหงเก่งกอแก |
| เจ้าอธิการทูลว่าคล้ายคนนี้ |
แต่ท่วงทีผิดไปดูไม่แน่ |
| คนที่ไปลวงฬ่อทำตอแย |
ล่ำกว่านี้คนนี้แก่กว่าคนนั้น |
| เชียงเมี่ยงจึ่งตอบว่าข้าพเจ้า |
ขาดเฝ้าเพราะป่วยหลายวันคั่น |
| ไปไหนไม่ได้มาหลายวัน |
พระทรงธรรม์ให้หามาในวัง |
| จึ่งค่อยแขงใจมาเฝ้าจอมราช |
กลัวพระราชอาชญารักษาหลัง |
| จิตรใจยังโผเผเดินเซซัง |
สมภารฟังเห็นไม่แน่ทูลลาไป ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงกระษัตราเมืองธานี |
ครองบุรีนคเรศประเทศใหญ่ |
| พรั่งพร้อมรถอัศดรกุญชรไชย |
ทหารเดินเนืองในพระภารา |
| มไหสูรย์มูลมั่งคั่งสมบัติ |
แออัดฝูงชนล้นแน่นหนา |
| มีเรือเสาสำเภาเหล่านาวา |
เรือลูกค้ามาจอดทอดเรียงราย |
| ราษฎรเปนศุขทุกตัวคน |
ไม่ยากจนตั้งห้างวางของขาย |
| แสนสำราญมั่งคั่งทั้งหญิงชาย |
ศุขสบายทั่วนครไม่ร้อนรน |
| ปรปักษ์ข้าศึกไม่นึกร้าย |
ชนทั้งหลายเกรงพระเดชแสยงขน |
| ขอเปนข้าขอบขัณฑ์พรั่นทุกคน |
บุบผาหิรญกาญจนามาคำนับ |
| พระเจ้ากรุงธานีบุรีราช |
มีชายชาติหัวแขงแข่งคู่ปรับ |
| ศีศะล้านเลื่อมขันเปนมันรยับ |
เที่ยวชนสู้มานับกว่าหมื่นพัน |
| ท้าชนใครไม่มีผู้โต้ทาน |
มะพร้าวตาลชนต้นก่นสบั้น |
| ศีศะแขงแรงคล้ายช้างน้ำมัน |
เที่ยวพนันทุกเมืองเลื่องฦๅชา |
| ชนมีไชยได้มาขึ้นบุรี |
ยิ่งกว่าสี่สิบเมืองมากนักหนา |
| ทุกนครคลอนหัวกลัวระอา |
ออกปากว่าหัวแขงเรี่ยวแรงครัน |
| วันหนึ่งจอมบุรีธานีราช |
สถิตย์อาศน์แท่นทองตรองกระสัน |
| ว่าจะเอาศีศะล้านไปพนัน |
ชนกันกับคนเมืองทวาลี |
| ด้วยข่าวเล่าฦๅชาว่ามั่งคั่ง |
เปนเอกราชทั่วทั้งบุรีศรี |
| มิได้ขึ้นเมืองใดในปัถพี |
มั่งมีศฤงฆารโอฬารนัก |
| จำจะเอาหัวล้านไปพนัน |
แข่งขันสู้เล่นให้เห็นประจักษ์ |
| ถ้าแพ้เราได้บุรีจะดีนัก |
เปนศรีศักดิ์ฦๅเลื่องกระเดื่องยศ |
| ดำริห์แล้วจึ่งเสด็จออกข้างน่า |
สั่งเสนาให้หมายวันกำหนด |
| ที่จะไปพนันชนคนมีคต |
ให้ปรากฎไว้ชื่อเลื่องฦๅขจร |
| แต่งสำเภาเภตราสักห้าร้อย |
เครื่องใช้สอยเงินตราแลผ้าผ่อน |
| ของบรรณาการอย่างต่างนคร |
บรรทุกตอนนาวาสารพัน |
| จงให้คนศีศะแขงตกแต่งกาย |
ลงในท้ายบาหลีขมีขมัน |
| แต่งราชสารแจ้งการจะขอพนัน |
ชนกันถ้าชนะจะเอาเมือง |
| ถ้าศีศะล้านบุรีธานีราช |
พลั้งพลาดพ่ายแพ้ในบาทเบื้อง |
| จะถวายสินพนันมิให้เคือง |
อิกทั้งเมืองถวายขึ้นทวาลี |
| สั่งให้แต่งราชสารโองการเสร็จ |
ก็เสด็จคืนเข้าปราสาทศรี |
| กรมวังหมายบอกสัสดี |
จ่ายคนทุกน่าที่ลงสำเภา |
| กรมท่าจัดล้าต้าแลต้นหน |
ลูกเรือขนเพลาไบมาใส่เสา |
| กว้านสมอช่อใช้ในสำเภา |
เกลือเข้าของลำเลียงเสบียงทาง |
| พวกคลังขนบรรณาการส่านโหมดตาด |
โตกถาดแพรผ้าหักทองขวาง |
| มอบให้นายใหญ่ใส่ระวาง |
ฝ่ายขุนนางที่เปนทูตลงนาวา |
| ครั้นได้ฤกษ์ให้ออกสำเภาใหญ่ |
ทั้งห้าร้อยแล่นไปออกจากท่า |
| มาในท้องทเลล้วนเภตรา |
ตั้งหน้าต่อนครทวาลี |
| มาได้สองคืนโดยประมาณ |
ก็ถึงด่านปากน้ำบุรีศรี |
| แจ้งความแก่นายด่านตามคดี |
ว่าทูตเมืองธานีมาคำนับ |
| ทำใบบอกมาในกรุงหวังต้อนรับ |
เสมียนกับกรมการรีบเข้าไป |
| ถึงศาลาบอกนายเวรให้กราบเรียน |
นำใบบอกที่เขียนมาส่งให้ |
| ว่านายช่วยกราบเรียนโดยเร็วไว |
ให้เจ้าคุณผู้ใหญ่ทราบเหตุการ ๚ |
| ๏ ครานั้นนายเวรในกรมท่า |
ได้ฟังว่าเสร็จสิ้นในข่าวสาร |
| รับใบบอกรีบไปมิได้นาน |
เรียนต่อท่านอธิบดีให้ทราบความ ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าท่านเจ้าพระยาอธิบดี |
ฟังวาทีนายเวรไม่เข็ดขาม |
| คลี่ใบบอกออกดูรู้ข้อความ |
แล้วซักถามกรมการด่านปากน้ำ |
| ได้ความแน่ว่าทูตเมืองธานี |
ถือพระราชสารศรีเปนข้อขำ |
| กับสำเภาใหญ่น้อยห้าร้อยลำ |
แล้วจึ่งนำใบบอกขึ้นกราบทูล |
| ตามสำเนากรมการด่านเขื่อนขันธ์ |
กราบทูลพระทรงธรรม์นเรนทร์สูร |
| ให้ทราบใต้บงกชบทมูล |
จอมประยูรขัติยาเจ้าธานี ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงภพ |
ทรงฟังจบข่าวทูตมากรุงศรี |
| ว่าจอมกระษัตริย์ครองสมบัติเมืองธานี |
จะมาเจริญไมตรีใช้ทูตมา |
| ทรงดำริห์ในพระไทยสงไสยความ |
จะลวนลามฤๅไฉนให้กังขา |
| ดีฤๅร้ายเปนอย่างไรในสารา |
ฤๅจะท้ารบตีบุรีเรา |
| ทรงดำริห์แล้วดำรัสให้นัดวัน |
ราชทูตตัวสำคัญให้เข้าเฝ้า |
| จงจัดการรับทูตนายสำเภา |
อย่าให้เขาครหาด้วยมาไกล |
| ดำรัสสั่งแล้วเสด็จสู่ปรางค์มาศ |
พระที่นั่งบัลลังก์อาศน์อันสุกใส |
| พระแท่นที่สุวรรณพรายข้างฝ่ายใน |
สำราญฤไทยด้วยศฤงฆารผ่านบุรี ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าท่านมหาเสนามาตย์ |
รับพระราชโองการคลานจากที่ |
| สั่งให้หมายเกณฑ์คนสัสดี |
เรือกระบี่วายุภักษ์ปักธงไชย |
| ทั้งเรือเชิญราชสารม่านทองปัก |
ที่นั่งฉลักลายประกอบดูสุกใส |
| ดาดหลังคาลายแย่งแต่งลงไป |
พิณพาทย์ให้ลงนาวานำน่ากระบวน |
| ถึงวันนัดจัดการพร้อมตามหมาย |
เรียกฝีพายลงเรือครบเสร็จถ้วน |
| เรือแห่เตรียมเต็มตามจำนวน |
เคลื่อนกระบวนลงไปรับทูตเข้ามา |
| ฝ่ายว่าทูตานุทูตนั้น |
ก็พร้อมกันเข้าเฝ้าจอมนาถา |
| เชิญพานทองรองราชสารา |
ถวายพระปิ่นขัติยาเจ้าธานี ๚ |
| ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดช |
ทอดพระเนตรเห็นราชสารศรี |
| ทรงรับไว้มอบให้ศรีภูรี |
ผู้ว่าที่พระอาลักษณ์มีศักดินา |
| ฝ่ายพระศรีภูรีศรีสาลักษณ์ |
ถวายบังคมจุลจักรนารถนาถา |
| รับราชสารอ่านถวายตามสารา |
ให้ทราบใต้บาทาฝ่าธุลี ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงภพ |
ทรงฟังจบในราชสารศรี |
| แล้วตรัสปฏิสัณฐารทูตธานี |
โดยคดีสามนัดแบบบุราณ |
| จึ่งดำรัสผัดว่าอิกเจ็ดวัน |
จะเลือกสรรคนดูในราชฐาน |
| ที่จะพนันชนคนหัวล้าน |
พอจัดการเตรียมพนันขันสู้ชน |
| ราชทูตก็ถวายบรรณาการ |
แล้วทูลลาไปสถานให้ฝึกฝน |
| ศีศะล้านที่มาว่าจะชน |
อย่าให้แพ้ล้านคนทวาลี ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนคเรศเจ้าเขตรขัณฑ์ |
ทรงนัดวันแล้วเสด็จขึ้นเข้าที่ |
| ทรงวิตกการกู้พระบุรี |
ในเมืองจะมีสู้เขาฤๅเปล่าดาย |
| ทรงปรารมภ์พลางบรรธมบนแท่นรัตน์ |
อัจกลับแสงจำรัสรุ่งเรืองฉาย |
| ระย้าแก้วแพรวพราวดังดาวพราย |
พนักงานขับถวายมโหรี |
| แจ้วเจื้อยเฉื่อยฉ่ำยักลำส่ง |
ฆ้องวงรนาดขลุ่ยตุ่ยต๋อยตี๋ |
| โทนน่าทับรับรำมนาตี |
ซอจับปี่ซอยซ้ำเสียงน้ำนวล |
| ลำพระทองร้องส่งประสานซอ |
ขลุ่ยรับต่อกลมเกลี้ยงเสียงแหบหวน |
| จะเข้ดีดเตร๋งเตร่งเต๋งเต่งครวญ |
กลับทบทวนไล่เดี่ยวเคี่ยวขับกัน |
| พระบรรธมบนพระแท่นแสนสบาย |
น้ำค้างพรายจวนอุไทยเสียงไก่ขัน |
| นกดุเหว่าเร้าเร่งพระสุริยัน |
แซ่สนั่นสกุณาทิชากร |
| หอมระรินกลิ่นผกาบุบผาเผย |
แมลงภู่บินมาเชยวะหวี่ว่อน |
| แมลงผึ้งหึ่งหึ่งเปนหมู่จร |
เคล้าเกสรเกลือกกลิ่นแล้วบินไป |
| พระองค์ฟื้นตื่นองค์สรงพระภักตร์ |
ทรงเครื่องต้นสมศักดิ์ดูสุกใส |
| เสด็จออกที่นั่งโถงพระโรงไชย |
เสนาในเฝ้าพระบาทดาษดา |
| จึ่งดำรัสว่ากษัตริย์เมืองธานี |
ให้มีราชสารมานั้นขันนักหนา |
| จะขอพนันคนแลกภารา |
ชนคนจนเกษาว่าชอบกล |
| แน่อำมาตย์ใหญ่น้อยจงเที่ยวหา |
ศีศะล้านเอามาทุกถนน |
| มาประชุมน่าพระลานเลือกคู่ชน |
เที่ยวหาค้นตีฆ้องป่าวร้องไป ๚ |
| ๏ ฝ่ายอำมาตย์รับราชบรรหาร |
ถวายบังคมก้มคลานหาช้าไม่ |
| ออกจากเฝ้ามาศาลามหาดไทย |
แจกหมายให้หาตัวพวกหัวล้าน |
| ให้มาพร้อมที่ศาลามหาดไทย |
จะถามดูผู้ใดจะอาจหาญ |
| ชนสู้แขกเมืองเลื่องฦๅสท้าน |
ตามที่มีราชสารมาท้าพนัน |
| ฝ่ายว่าพวกผมไร้ได้ฟังหมาย |
ต่าง ๆ มามากมายขมีขมัน |
| ประชุมพร้อมที่ศาลามากกว่าพัน |
ต่างคนพรั่นหนีตัวกลัวระอา |
| ออกปากว่ากลัวนักพูดยักเยื้อง |
แล้วเกรงเคืองเบื้องบาทนารถนาถา |
| จึ่งวิงวอนต่อท่านมหาเสนา |
บ้างก็ให้เงินตราขอบนบาน ๚ |
| ๏ ครานั้นจึ่งมหาเสนามาตย์ |
เห็นเศียรล้านพานขลาดไม่อาจหาญ |
| สู้ไม่ได้ก็อย่าชนอย่าบนบาน |
จะกราบทูลภูบาลผ่านธานี |
| ว่าหามาทั่วคนไม่ชนสู้ |
แต่พอรู้ก็เกรงกลัวออกตัวหนี |
| ไม่เปนไรดอกกราบทูลแต่โดยดี |
ด้วยไม่มีผู้อาสากล้าเข้าชน |
| ว่าแล้วก็เข้ากราบบังคมทูล |
ตามมูลถามไถ่ได้เหตุผล |
| ว่าศีศะล้านกลัวระอาไม่กล้าชน |
จอมจุมพลจงทราบพระบาทา ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
ฟังอำมาตย์ทูลโทมนัศา |
| ทรงดำริห์เกรงจะเสียพระภารา |
จึ่งให้หาเชียงเมี่ยงมาเฝ้าพลัน |
| รับสั่งเล่าเรื่องจะชนคนผมน้อย |
อำมาตย์หากว่าร้อยแต่เลือกสรร |
| ไม่มีใครรับสู้คู่พนัน |
มีแต่พรั่นออกตัวกลัวทุกคน |
| เองจะรับอาสาได้ฤๅไม่ |
กูร้อนใจเกรงจะอายขายหน้าป่น |
| แขกเมืองจะตรีชาว่าอับจน |
เองเปนคนมีปัญญาปรีชาไวย |
| เชียงเมี่ยงได้ฟังรับสั่งถาม |
จึงทูลตามปัญญาอาสาได้ |
| แต่เพียงนี้ไม่สู้ยากลำบากใจ |
หม่อมฉันมิให้ขุ่นข้องลอองธุลี |
| แม้นแขกเมืองมีกำลังเจ็ดช้างสาร |
จะหักหาญด้วยปัญญาไม่ล่าหนี |
| ฝ่ายพระจอมนคราทวาลี |
ฟังวาทีเชียงเมี่ยงทรงโสมนัศ |
| จึ่งตรัสว่าต้องการสิ่งอันใด |
ชาวคลังจงจ่ายให้อย่าได้ขัด |
| เลือกเอาตามใจให้ทันนัด |
พระดำรัสแล้วเสด็จเข้าข้างใน ๚ |
| ๏ ฝ่ายเชียงเมี่ยงรับพระราชโองการ |
ถวายบังคมถอยคลานหาช้าไม่ |
| มาศาลาเวรหมายรายกันไป |
ทุกนายไพร่ให้รู้พระโองการ |
| แด่บรรดาคนศีศะไร้เกษา |
ให้เข้ามาพร้อมในพระราชฐาน |
| ราษฎรในนครที่หัวล้าน |
รู้หมายรีบลนลานมาพร้อมกัน |
| ทั้งผู้คนชนบทหัวเมืองนอก |
มีท้องตราแจ้งบอกทั่วเขตรขัณฑ์ |
| ทั้งนายไพร่เศียรโล่งโหม่งเปนมัน |
ก็พากันมาหาเชียงเมี่ยงพร้อม |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงเห็นคนจนเกษา |
ดูนานาหลากถ้วนทั้งอ้วนผอม |
| บ้างฉอกหลงดงช้างข้ามเปนเขาค้อม |
สามหย่อมเปียแหยมแกมปนคละ |
| ผู้รับสั่งจึ่งประกาศตามโองการ |
พระภูบาลให้เลือกคนชนศีศะ |
| ใครจะอาสาได้ให้ชนะ |
พระองค์จะพระราชทานเงินทองยศ |
| ฝ่ายว่าพวกไร้เผ้าฟังเล่าหมาย |
ทั้งไพร่นายออกตัวกลัวไปหมด |
| บ้างว่าแรงฉันน้อยถอยลด |
บ้างว่างดฉันเสียเถิดแต่เกิดมา |
| ไม่เคยเห็นไม่เคยเล่นพนันชน |
บ้างก็บนเงินทองสิ่งของผ้า |
| ลางคนบนคู่สนิทให้ธิดา |
ว่าท่านได้กรุณาอย่าให้ชน |
| เชียงเมี่ยงพูดโลมเล้าเอาใจไว้ |
จะเลือกแต่ได้ราชการอย่าพานบ่น |
| แล้วออกมาเลือกดูในหมู่คน |
ดูพิกลต่างๆ หลายอย่างพรรณ |
| บ้างล้านแต่รอบนอกมีผมกลาง |
ตำราอ้างล้านน้ำเต้าเค้าดูขัน |
| ชนิดนี้แรงน้อยถอยทุกวัน |
บ้างฉอกฉินเลื่อมมันจับแก้วตา |
| เรียกว่าล้านเดือยไก่ใจคะนอง |
พูดเล่นคล่องไม่ขัดจัดนักหนา |
| ถ้าอายุแก่เข้าเฒ่าชรา |
มักเกิดโรคนานามายายี |
| บางคนล้านโขมนโกร๋นเกรียน |
โล่งเลี่ยนแลเลื่อมเปนมันสี |
| มักใจน้อยเจ้าโทโสโอ่อวดดี |
ถ้อยคำมีสำนวนชวนก่อความ |
| เชียงเมี่ยงเลือกคัดจัดคนใหม่ |
อย่างที่ว่าใช้ไม่ได้สิ้นทั้งสาม |
| เลือกได้คนหนึ่งพีรูปดีงาม |
ล่ำสันไม่เข็ดขามควรเปรียบชน |
| ศีศะพึ่งล้านใหม่ดูใสเศียร |
ผมเกรียนเส้นละเอียดพึ่งร่วงหล่น |
| หน้าดุร้ายกายดำขำกว่าคน |
เห็นควรชนเชียงเมี่ยงว่าได้การ |
| จึ่งเบิกกระดาษมาฟั่นทำพวนหนัง |
สำหรับรั้งสี่เส้นทาหมึกประสาน |
| ติดขนควายรายทุกเส้นเห็นได้การ |
แม้นใคร ๆ ดูก็ปานกับหนังพวน |
| แล้วจัดคนถือเชือกเส้นละร้อย |
ล้วนแต่เกษาน้อยสี่ร้อยถ้วน |
| บอกกลอุบายให้รู้ขบวน |
ครั้นวันจวนก็แต่งตัวพวกหัวล้าน |
| มีเครื่องแห่แตรสังข์พิณพาทย์ฆ้อง |
ธงทองธงมังกรธงไชยฉาน |
| ให้เตรียมเสร็จคอยฤกษ์เวลากาล |
น่าพระลานขบวนแห่แลแน่นยัด |
| แล้วให้เที่ยวตีฆ้องร้องประกาศ |
จะอาบน้ำตัวราชสมบัติ |
| ใครกลัวไภยให้รักษาตัวระมัด |
ระวังบ้านเรือนถ้าพลัดเข้าบ้านใด |
| เย่าเรือนจะทลายสลายหัก |
จะฉุดชักไล่ห้ามปรามไม่ไหว |
| ด้วยมีแรงแขงกล้าเปนพ้นไป |
เข้าบ้านใดยับย่อยไม่น้อยเลย |
| น่าต่างประตูดูปิดให้แน่นหนา |
เมื่อเวลาลงน้ำอย่าเปิดเผย |
| รู้ทั่วกันอย่าเผลอเลินเล่อเลย |
ใครไม่เคยเห็นรู้มาดูตัว |
| ราษฎรรู้ประกาศในบาดหมาย |
ที่กลัวตายนอนซุ่มผ้าคลุมหัว |
| บ้างหลบลี้หนีนอนซุกซ่อนตัว |
ที่เรือกรั้วไม่แน่นหนาผ่าไม้แซม |
| ชาวสำเภาได้ยินคำประกาศ |
นึกขยาดคิดว่าจริงไม่รู้แต้ม |
| ก็เก็บงำสินค้าที่ราแรม |
ขยายแย้มไว้แต่ช่องคอยมองดู ๚ |
| ๏ ฝ่ายเชียงเมี่ยงเห็นแดดอ่อนหย่อนแสง |
ก็ตกแต่งราชสมบัติหมายจะสู้ |
| ผูกเชือกเอวคู่ชนคนนอกครู |
ทั้งสี่เส้นเกณฑ์หมู่คนมาชัก |
| จ่ายให้คนถือเชือกเส้นละร้อย |
ก็เคลื่อนคล้อยขบวนแห่เซงแซ่หนัก |
| ทั้งซ้ายขวาน่าหลังเชือกรั้งชัก |
แห่มาพักท่าสำเภาเอาลงน้ำ |
| ราชสมบัติแขงขึงตึงเชือกไว้ |
คนสี่ร้อยฉุดไม่ไหวก็ล้มคว่ำ |
| เชือกพวนขาดเปนท่อนล้มซ้อนคะมำ |
แล้วก็ทำอาละวาดอำนาจร้าย |
| ใครจะเข้าจับตัวราชสมบัติ |
ให้ข้องขัดด้วยกำลังนั้นมากหลาย |
| ชาวเมืองชวนกันวิ่งทั้งหญิงชาย |
มาดูนายราชสมบัติออกอัดแอ |
| บ้างก็ขึ้นต้นไม้คอยมองดู |
บ้างวิ่งกรูแซงสวนกระบวนแห่ |
| ไม่เคยเห็นเล่นพนันชวนกันแล |
เสียงเซงแซ่คนดูพรั่งพรูมา ๚ |
| ๏ ครานั้นราชทูตนายสำเภา |
โฉดเขลาเห็นว่าแรงมากนักหนา |
| แต่พวนหนังรั้งขาดประหลาดตา |
จึ่งปฤกษาคู่ชนคนสำคัญ |
| ว่าแรงเขามิใช่น้อยพวนย่อยยับ |
ยังจะรับเปนคู่พนันขัน |
| ฤๅจะสู้เขาไม่ได้ให้บอกกัน |
อย่าอึ้งอั้นแจ้งความแต่ตามจริง ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าล้านธานีบุรีราช |
คิดขยาดกลัวใจให้เกรงกริ่ง |
| จึ่งบอกว่าสู้ไม่ได้ให้ประวิง |
เขาแรงจริงสุดปัญญาจะท้าพนัน |
| สู้ไม่ได้เปนแน่ตามแต่จะคิด |
ไม่เบือนบิดดอกกลัวจนตัวสั่น |
| ให้เกรงแต่จะแพ้แก้ไม่ทัน |
จะดื้อดันเข้าชนไม่พ้นตาย ๚ |
| ๏ ฝ่ายราชทูตกับชายนายสำเภา |
เห็นเสียเค้าไม่ได้สมอารมณ์หมาย |
| จึ่งปฤกษาตามใจทั้งไพร่นาย |
ว่าจะถวายสินพนันกันนินทา |
| ทูลว่าล้านมาด้วยป่วยเปนไข้ |
ทูลลาไปไหนจะมีครหา |
| เห็นพร้อมกันพลันนำเครื่องบรรณา |
เข้าเฝ้าถวายจอมนรานรินทร |
| กราบทูลว่าคู่พนันนั้นเปนไข้ |
ป่วยมาได้สามวันกำลังอ่อน |
| ขอถวายสินพนันพระภูธร |
จะลากลับยังนครนามธานี ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
ทรงฟังทูลเห็นประหลาดชั้นเชิงหนี |
| ทรงปราไสตามได้มีไมตรี |
ทูตก็ลาพระจรลีลงนาวา |
| ให้ใช้ไบไปถึงพระบุรี |
กราบทูลแจ้งคดีจอมนาถา |
| ให้ทราบใต้ลอองบาทลาดหนีมา |
เหลือปัญญาที่จะชนพ้นกำลัง ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ดำรงเมืองธานี |
ทรงฟังทูตทูลว่าหนีให้แค้นคั่ง |
| ปรารภจะสู้มิได้หลีกอีกสักครั้ง |
พระไทยตั้งหมายมาดไม่ขาดวัน ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงเชียงญาณอยู่บ้านไร่ |
ข่าวฦๅไปว่าเชียงเมี่ยงปัญญาขยัน |
| คิดหมายลองปรีชาจะสู้กัน |
ฤๅว่ามันแหลมฉลาดจะลองดู |
| ตดใส่ปล้องไม้ไผ่แล้วอุดอัด |
ออกจากบ้านลอดลัดมาหมายสู้ |
| ได้แปดวันดั้นป่ามาสืบดู |
แต่ไม่รู้ว่าเชียงเมี่ยงนั้นคนใด |
| ครั้นเดินมาก็พบกับเชียงเมี่ยง |
ถามชื่อเสียงโดยตัวว่าอยู่ไหน |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงถามว่าจะทำไม |
มีธุระสิ่งใดถามหามัน |
| เชียงญาณพาซื่อไม่รู้จัก |
หมายว่าคนอื่นซักไม่บิดผัน |
| จึงบอกว่าจะทดลองของสำคัญ |
เชียงเมี่ยงจะรู้ทันฤๅงมงาย |
| ข้าตดใส่ปล้องไม้จะให้ดม |
ถ้าดีจะสมาคมเปนสหาย |
| เชียงเมี่ยงว่าเจ้าอัดลมระบาย |
มากี่วันกลิ่นจะคลายฤๅยังมี |
| จงเปิดดมดูก่อนถ้าหย่อนกลิ่น |
จวนจะสิ้นจะได้เติมให้เต็มที่ |
| เชียงญาณฟังเห็นชอบว่าพูดดี |
ก็เปิดดมว่ายังมีกลิ่นมากนัก |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงเห็นว่างมต้องดมตด |
ว่าเองชาวชนบทไม่รู้จัก |
| กูและชื่อเชียงเมี่ยงซึ่งถามทัก |
เองประจักษ์แล้วฤๅไม่ไอ้โง่เคอะ |
| มึงหมายมาว่าจะให้กูดมตด |
มึงดมเองให้หมดกลับไปเถอะ |
| กูชาวในลวงไม่ได้แล้วไอ้เซอะ |
อ้ายบ้านนอกโง่เบอะน่าถองซ้ำ |
| เชียงญาณครั้นรู้ว่าเชียงเมี่ยง |
ไม่โต้เถียงวาจาก้มหน้าคว่ำ |
| นึกน้อยใจเจ็บอกเหมือนฟกช้ำ |
กลับไปบ้านจิตรระกำคลุมหัวนอน |
| คิดคิดก็ยิ่งแค้นแสนอดสู |
มาเสียรู้เชียงเมี่ยงให้ถอดถอน |
| ถ้าแก้แค้นไม่ได้ไม่อยู่นคร |
จะเที่ยวซุกซอนนิ่งนอนตาย ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงพระผู้ผ่านทวาลี |
ประชวรโรคมากทวีมิใคร่หาย |
| พระอาการพานมากลำบากกาย |
แทบจะวายชีวาพิราไลย ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระอรรคเทพีศรีสมร |
เธออาวรณ์เศร้าหมองไม่ผ่องใส |
| สงสาองค์ภัศดาโศกาไลย |
จึ่งสั่งให้โหรดูชาตาดวง |
| โหรก็ลงเลขคำนวณทวนสอบไล่ |
แจ้งใจว่าพระเคราะห์นั้นใหญ่หลวง |
| พระชาตาก็ยังดีมีในดวง |
แต่เข้าห่วงรุมเห็นไม่เปนไร |
| จึ่งทูลสนองเสาวนีเทพีราช |
พระชัณษาไม่ถึงฆาฏแต่โรคใหญ่ |
| ด้วยราหูสู่ราษีจึ่งมีไภย |
เสวยอายุแต่ใกล้จะออกจร |
| ยังไม่ถึงอับจนพระชนมาน |
เกล้าหม่อมฉานสอบดูตามครูสอน |
| โหรสี่นายพร้อมถวายพยากรณ์ |
ให้บังอรปิ่นสุรางค์ส่างโศกา |
| ฝ่ายเชียงเมี่ยงหมอบอยู่กับโหรเฒ่า |
ว่าข้าพเจ้าจะสอบพระชัณษา |
| ทำลงเลขคูณหารตามตำรา |
ทูลแก่อรรคชายาจอมนารี |
| ว่าอันองค์สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว |
ค้นดูทั่วในตำราว่ายืนที่ |
| คงสู่สวรรค์ในเจ็ดวันเจ็ดราตรี |
พระภูมีไม่ตลอดเจ็ดวันไป ๚ |
| ๏ จอมอนงค์องค์มิ่งมเหษี |
ฟังวาทีเชียงเมี่ยงไม่สงไสย |
| สำคัญว่าพระองค์ผู้ทรงไชย |
จะสวรรคาไลยในเจ็ดวัน |
| ทรงกรรแสงคร่ำครวญรัญจวนจิตร |
ถึงพระองค์ทรงฤทธิ์เจ้าไอสวรรย์ |
| ดำรัสสั่งชาวคลังสิ้นทั้งนั้น |
จ่ายเงินทองแพรพรรณออกแจกทาน |
| แก่ยาจกวรรณิพกคนชรา |
จัดเอมโอชโภชนากระยาหาร |
| เลี้ยงพระสงฆ์ทรงศีลทุกวันวาร |
ประกอบการกุศลกิจเปนนิจรัน |
| เจ็ดทิวาล่วงไปไม่สวรรคต |
พระทรงยศคลายพระโรคเกษมสันต์ |
| หายประชวรออกขุนนางได้ทุกวัน |
พระทรงธรรม์ตรัสถามเชียงเมี่ยงดู |
| เองทายไว้ว่าจะตายในเจ็ดวัน |
ก็เกินแล้วไฉนนั่นกูยังอยู่ |
| ฤๅเองชังแช่งเล่นเปนสัตรู |
ที่ไม่ดีเอามาดูจะให้ตาย |
| เชียงเมี่ยงได้ฟังพระโองการ |
บังคมทูลภูบาลขยับขยาย |
| ว่าสารพัดสัตว์สิงทั้งหญิงชาย |
ที่จะตายพ้นเจ็ดวันนั้นไม่มี |
| นับแต่อาทิตย์นั้นถึงวันเสาร์ |
แม้นพระเจ้าจอมมุนินทร์ชินศรี |
| ก็นิพานในเจ็ดวันเจ็ดราตรี |
ทั้งปัถพีไม่พ้นตายในเจ็ดวัน ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนครามหาสถาน |
ฟังเชียงเมี่ยงว่าขานเห็นคมสัน |
| คลายโกรธาด้วยว่าจริงอย่างนั้น |
ไม่แปรผันผิดคำเชียงเมี่ยงเลย |
| มันแก้ไขไวว่องไม่ข้องขัด |
ช่างสันทัดจัดเจนจริงเจียวเหวย |
| แต่มิได้ออกพระโอษฐโปรดภิเปรย |
ทรงชมเชยในพระไทยไม่ตรัสดัง ๚ |
| ๏ จะกลับกล่าวกระษัตราเมืองธานี |
แต่เสียทีพนันคนให้แค้นคั่ง |
| ทรงดำริห์จะแก้ไขใหม่สักครั้ง |
ทั้งเดินนั่งไสยาศน์ไม่ขาดคิด |
| ดำริห์ว่าจะพนันสิ่งใดดี |
นำบุรีมาขึ้นได้สมใจจิตร |
| อย่าเลยนะจะนิมนต์บรรพชิต |
ซึ่งสถิตย์ในยศถาราชาคณะ |
| ที่รู้ธรรมคัมภีร์บาฬีอรรถ |
เจนจัดแจ้งประจักษ์ในอักขระ |
| ชำนาญไล่ถามช้ำข้อธัมมะ |
เอาชนะกันที่จนพ้นปัญญา |
| ทรงดำริห์ตริแล้วมิทันนาน |
เสด็จออกมีโองการสั่งให้หา |
| สังฆ์การีธรรมการคลานเข้ามา |
จึ่งมีพระบัญชาให้เผดียง |
| พระราชาคณะผู้รอบรู้อรรถ |
ที่สันทัดเล่าฦๅมีชื่อเสียง |
| จะให้ไปถามปัณหาท้าไล่เลียง |
โต้เถียงกันกับปราชญ์ทวาลี |
| พระผู้เปนเจ้าองค์ใดจะอาสา |
ให้เข้ามาจะได้บอกให้ถ้วนถี่ |
| อย่าให้แพ้แก้สู้กู้บุรี |
สังฆ์การีธรรมการก็รีบไป |
| เผดียงถามตามโองการบรรหารสั่ง |
ทั่วทั้งธานีบุรีใหญ่ |
| ในกรุงนั้นสังฆ์การีมีหมายไป |
นอกกรุงให้ธรรมการส่งสารตรา |
| เผดียงถามตามพระสงฆ์ดำรงยศ |
ทั่วทั้งหมดน้อยใหญ่ให้ปฤกษา |
| ท่านผู้ทรงบันดาศักดิ์ทุกวัดวา |
พระราชาคณะมีสามองค์ |
| พระญาณกิจทั้งพระประสิทธิไตรย |
พระวิไนยนายกเปนจอมสงฆ์ |
| สังฆ์การีพามาเฝ้าทั้งสามองค์ |
ทูลให้ทรงทราบว่าอาสาไป ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
แสนประสาทโสมนัศตรัสปราไส |
| ว่าเจ้าคุณกู้บุรีให้มีไชย |
โยมจะได้เกียรติยศปรากฎมี |
| พระราชทานบาตรไตรบริขาร |
เครื่องสักการสารพัดจัดตามที่ |
| ให้อาลักษณ์แต่งสารเปนไมตรี |
บรรณาการของดีดีให้จัดไป |
| พระดำรัสให้ร่างราชสาร |
อาลักษณ์จานจารึกงามผ่องใส |
| ลงสุวรรณบัตรแผ่แผ่นอุไร |
มอบราชทูตไปลงนาวา |
| ฝ่ายพระสงฆ์สามองค์ผู้ทรงยศ |
ก็มาหมดลงสำเภาทอดที่ท่า |
| ได้ฤกษ์ให้ใช้ใบออกเภตรา |
แล่นมาในท้องสมุทจนสุดแดน |
| สำเภาทั้งห้าร้อยแล่นลอยล่อง |
ฝ่าฟองชลาคลื่นกว่าหมื่นแสน |
| ได้ลมดีในนทีไม่ขาดแคลน |
มาตามแผนที่ต้นหนดลบุรี |
| ถึงด่านปากน้ำอ่าวบอกข่าวแจ้ง |
เหมือนคราวก่อนที่แถลงเมื่อครั้งหนี |
| ขุนนางในกรมท่าทราบคดี |
กราบทูลว่าทูตธานีกลับเข้ามา |
| ข่าวว่ามีราชสารการพนัน |
ขอพระองค์ทรงธรรม์จอมนาถา |
| จงทราบใต้ฝ่าธุลีในกิจจา |
ควรมิควรพระบาทาปกเกล้าบัง ๚ |
| ๏ ครานั้นจอมนรินทร์บดินทร์สูร |
ทรงฟังทูลว่าทูตมาให้แค้นคั่ง |
| จะเซ้าซี้ขอพนันกันอีกครั้ง |
เนื้อความยังไม่รู้เรื่องเมืองธานี |
| จึ่งสั่งเจ้าพนักงานจัดการรับ |
ให้เสร็จสรรพเชิญราชสารศรี |
| ตามธรรมเนียมเตรียมรับทูตธานี |
เรือกระบี่เรือแห่แลหลามชล |
| ถึงท่าวังตั้งแห่ราชสาร |
ทูตเชิญพานทองพระราชอนุสนธิ์ |
| ถึงพระโรงเข้าเฝ้าเจ้าจุมพล |
ถวายบังคมสิ้นทุกคนฟังโองการ |
| กรมท่าทูลเบิกทูตทั้งหลาย |
พวกทูตก็ถวายราชสาร |
| ทรงรับมอบพระอาลักษณ์พนักงาน |
ให้คลี่อ่านสารศรีที่มีมา |
| ในลักษณพระราชสาร |
ของภูบาลธานีมียศถา |
| ขอเจริญไมตรีพระพี่ยา |
ยังภาราทวาลีบุรีรัตน์ |
| ด้วยได้ข่าวเล่าฦๅระบือเลื่อง |
ว่าในเมืองมีปราชญ์รู้เจนจัด |
| จึ่งให้ราชาคณะทั้งสามวัด |
มาถามอรรถบาฬีคัมภีร์ธรรม |
| พระเชษฐาถ้าได้ไชยชำนะ |
ขอคารวะขึ้นบุรีอุปถัมภ์ |
| ถวายหิรัญมาลาบาบุบผาคำ |
ไม่เกินก้ำจะเปนข้ากว่าวายปราณ |
| ถ้าปราชญ์เมืองธานีนี้ชำนะ |
จงสละนิวาศราชฐาน |
| มาขึ้นเมืองธานีตามบุราณ |
มอบสักการรัชฎามาลาทอง |
| แผ่เขตรขัณฑ์ธานีบุรีราช |
ให้อำนาจสิทธิการงานทั้งผอง |
| เปนพื้นเดียวเนื่องแดนดังแผ่นทอง |
จะได้ครองบุรีรัตน์กำจัดไภย ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ทรงภพฟังจบสาร |
ปฏิสัณฐารสามนัดตรัสปราไส |
| ตามธรรมเนียมทูตาอันมาไกล |
ดำรัสให้รออยู่พักสักสามวัน |
| จะแต่งที่พระกระวีถามปัณหา |
ให้งามตาเปนเกียรติยศใหญ่มหันต์ |
| แต่นักปราชญ์ผู้ฉลาดรอบรู้ธรรม์ |
จะจัดสรรมาถามสู้ดูสักครั้ง |
| ราชทูตก็คำนับรับโองการ |
ถวายบังคมภูบาลคลานถอยหลัง |
| มาข้างนอกออกไปจากในวัง |
ก็มายังท่าจอดทอดนาวา ๚ |
| ๏ ครานั้นจอมนรินทร์บดินทร์สูร |
ให้อาดูรทรงโทมนัศา |
| ว่ากระษัตริย์ธานีนี้พาลา |
รบพนันนครานี้ร่ำไป |
| จึ่งดำรัสสั่งเจ้าพนักงาน |
สังฆ์การีธรรมการหมอบไสว |
| ให้ทำหมายรายแจกทุกวัดไป |
ราชาคณะองค์ใดจะรับพนัน |
| แปลอักขรกับพระเมืองธานี |
กู้บุรีคุ้มประเทศทั่วเขตรขัณฑ์ |
| ถามบรรดาที่ชำนาญการอรรถธรรม์ |
กูนัดไว้สามวันแก่ทูตมา |
| ในกรุงให้สังฆ์การีเผดียงถาม |
ทุกอารามพระสงฆ์ทรงยศถา |
| นอกกรุงให้ธรรมการแจ้งกิจจา |
เที่ยวปฤกษาเผดียงถามความพนัน |
| สังฆ์การีธรรมการคลานออกมา |
ถามพระราชาคณะขมีขมัน |
| แต่ที่รู้บาฬีคัมภีร์ธรรม์ |
ในสามวันบอกเข้ามาอย่าช้าการ |
| ฝ่ายพระสงฆ์ทรงสิกขาราชาคณะ |
แจ้งในพระประสงค์เจ้าจอมสถาน |
| ต่างก็กลัวปราไชยใจรำคาญ |
บอกสังฆ์การีธรรมการให้กราบทูล |
| ว่าเหลือปัญญาจะสู้กู้บุรี |
ไม่รู้ที่วิสัชนาปัญญาสูญ |
| ให้อ้นอั้นตันใจได้อนุกูล |
ช่วยกราบทูลแก้ไขอย่าให้เคือง |
| สังฆ์การีธรรมการทราบสารเสร็จ |
ทูลว่าพระขามเข็ดแต่ทราบเรื่อง |
| ไม่มีใครรับเป็นคู่สู้แขกเมือง |
พูดปลดเปลื้องออกตัวกลัวเต็มที ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ทรงฤทธิ์อดิศร |
ฟังทูลให้อาวรณ์เศร้าหมองศรี |
| เสียพระไทยเกรงจะแพ้ทูตธานี |
จะได้ใครกู้บุรีให้ชนะ |
| จึ่งดำรัสปฤกษากับเชียงเมี่ยง |
เองจะเถียงถามธรรมได้ไหมหวะ |
| เชียงเมี่ยงก้มเกษาคารวะ |
ทูลว่าเกล้ากระหม่อมจะอาสาไป |
| ถามปัณหาในคัมภีร์บาฬีอรรถ |
สู้สักนัดมิได้หนีคัมภีร์ไหน |
| บังคมลาบรรพชาจึ่งมีไชย |
แม้นโปรดให้บวชเปนสงฆ์คงได้การ ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงเวียง |
ฟังเชียงเมี่ยงปรีดิ์เปรมเกษมสานต์ |
| ก็โปรดให้บรรพชาไม่ช้านาน |
บริขารไตรแพรแห่แหนไป |
| ให้เชียงเมี่ยงอาบน้ำด้วยขันทอง |
พิณพาทย์แตรสังข์ฆ้องประโคมให้ |
| ประทานชื่อว่าพระศรีธนญไชย |
ให้ถามไต่ธรรมขันธ์พนันเมือง |
| ฝ่ายว่าพระศรีธนญไชย |
ได้ยศศักดิ์ยิ่งใหญ่ชื่อฦๅเลื่อง |
| เสมอราชาคณะเดชะประเทือง |
รับพนันแขกเมืองทูตธานี |
| จึ่งให้แต่งอาศนไว้หกสถาน |
สูงตระหง่านเท่ากันเปนศักดิ์ศรี |
| ดาดเพดานห้อยบุบผาพวงมาลี |
มีมุลี่ม่านบังตั้งเครื่องยศ |
| ถึงวันนัดให้นิมนต์ราชาคณะ |
ทั้งสามองค์ที่จะไต่ถามบท |
| ข้อธรรมปัณหามาลองทด |
ครั้นมาหมดให้นั่งอาศน์ปูลาดไว้ |
| ขึ้นที่สูงสามแห่งแต่งไว้ท่า |
จึ่งสนทนาพูดพลางทางปราไส |
| ถามบ้านเมื่องเรื่องอื่นพอชื่นใจ |
แกล้งหน่วงให้ชักช้าเวลาเปลือง |
| ฝ่ายพระสงฆ์สามองค์เห็นนานนัก |
แต่ถามซักกันไปไมได้เรื่อง |
| เห็นที่ว่างสามแห่งแต่งรุ่งเรือง |
มีทั้งเครื่องยศประดับรับเถรา |
| ก็เข้าใจว่าที่ท่านจะมาถาม |
เห็นเนิ่นนานในความแก้ปฤษณา |
| จึ่งเตือนว่าสักเมื่อไรท่านจะมา |
จวนเวลาบ่ายเย็นไม่เห็นเลย |
| ฝ่ายพระศรีธนญไชยไวปัญญา |
ว่าจะมาเดี๋ยวนี้ไม่เชือนเฉย |
| พระผู้เปนเจ้าเจนอรรถสันทัดเคย |
ทั้งสามองค์จะเฉลยบทบาฬี |
| ท่านรู้ธรรมคัมภีร์ดีฦกซึ้ง |
ไม่มีคู่เทียมถึงทั้งกรุงศรี |
| ข้าพเจ้าเปนแต่เชานอกบุรี |
เข้ามาเรียนคัมภีร์ศึกษาธรรม |
| พึ่งบวชใหม่อายุได้ยี่สิบห้า |
มาศึกษาเปนศิษย์คิดเรียนร่ำ |
| ปัญญาเขลารู้น้อยในถ้อยคำ |
ท่านทั้งสามแม่นยำยิ่งเกรียงไกร |
| ขอนิมนต์สนทนากันเล่นก่อน |
พึ่งฝึกสอนจักถามตามสงไสย |
| พุทธบิดาและไอยกาไซ้ |
นามอย่างไรบิตุรงค์องค์ไอยกา |
| อิกทั้งต้นวงษ์พงษ์ศักราช |
ลำดับถึงจอมปราชญ์นารถนาถา |
| พระนครที่สถิตย์กระษัตรา |
นามภาราชื่อใดจงไขความ |
| ราชาคณะสามองค์ฟังปุจฉา |
วิสัชนาได้แต่กษัตริย์สาม |
| ตั้งแต่พุทธบิดาแสดงนาม |
สิ้นทั้งสามถึงภูมินทร์นรินทรา |
| ซึ่งเปนชนกแห่งไอยกานารถ |
ต่อขึ้นไปไม่อาจแก้ปัณหา |
| บอกว่าจำไม่ได้สิ้นปัญญา |
ก็นิ่งจนวาจาอยู่เพียงนั้น |
| ฝ่ายว่าพระศรีธนญไชย |
เห็นว่าแก้ไม่ไหวดูอัดอั้น |
| จึ่งว่าผู้เปนเจ้ามาติดตัน |
ถามกันยังค้างข้อไม่ต่อไป |
| นี่แต่ศิษย์รู้น้อยพลอยมาถาม |
ยังแก้ไม่สิ้นความที่สงไสย |
| ถ้าพระครูสามองค์อันทรงไตร |
ท่านถามมาแก้ไม่ได้จะอับอาย |
| จะนิ่งไม่พริบตาอ้าปากค้าง |
แมลงวันหยอดไข่ขางไว้มากหลาย |
| ไม่รู้ตนจนในปัณหาทาย |
ขอจงได้อธิบายบาฬีมา |
| ฝ่ายพระสงฆ์สามองค์ราชาคณะ |
ไม่อาจจะแก้ได้ในปัณหา |
| ได้อายแก่ข้าเฝ้าเหล่าเสนา |
ทั้งพระองค์ปิ่นประชาทวาลี |
| ปราไชยในสนามทั้งสามองค์ |
ก็เลื่อนลงจากอาศน์มณีศรี |
| ทูตถวายสินพนันอัญชลี |
ขอมาขึ้นบุรีตามสัญญา |
| ถวายทั้งนาวาสิ้นห้าร้อย |
ให้เคลื่อนคล้อยสำเภาเข้าสู่ท่า |
| ราชาคณะก็ถวายพระพรลา |
ทูตไปทูลกิจจาเจ้านายตน ๚ |
| ๏ ชนทั้งหลายชมพระศรีธนญไชย |
ว่าว่องไวเจนจัดไม่ขัดสน |
| กู้บุรีมีไชยไม่อับจน |
พระจุมพลตรัสให้อวยไชยพร ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระศรีธนญไชยได้ชำนะ |
สึกจากพระมาอยู่เหมือนแต่ก่อน |
| เปนข้าเฝ้าจอมนรินทร์บดินทร |
คู่นครเพิ่มโพธิสมภาร ๚ |
| ๏ ครั้นล่วงกาลนานมามีข้าศึก |
ทำโห่ฮึกยกมายั้งตั้งอยู่ด่าน |
| ได้ทีจะเข้าตีป้อมปราการ |
ชิงราชฐานนคราทวาลี |
| ชาวด่านทำใบบอกแจ้งราชการ |
ให้กราบทูลภูบาลในกรุงศรี |
| ขุนนางในตำแหน่งแจ้งคดี |
เข้าเฝ้าพระภูมีทูลกิจจา ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
ฟังอำมาตย์อ่านบอกในเลขา |
| ว่าข้าศึกยกพลพหลมา |
จะตีพระภาราทวาลี |
| จึ่งสั่งให้เตรียมทัพไว้สรรพเสร็จ |
ตีสิบเอ็ดจะเสด็จจากกรุงศรี |
| อำมาตย์รับพระบัญชาเจ้าธานี |
จัดพวกพลโยธีคอยฤกษ์ไชย |
| รับสั่งให้ธนญไชยตามเสด็จ |
จงเตรียมเสร็จตื่นนอนแต่ก่อนไก่ |
| มาให้ทันเวลาเราคลาไคล |
ธนญไชยรับโองการมาบ้านตน ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ทรงเดชเกษประชา |
ไม่เห็นธนญไชยมาก็ยกพหล |
| ให้ทันฤกษ์ยามดีกรีธาพล |
ทรงช้างต้นมีกำลังมาตังคพงษ์ |
| หกสิบปีจึ่งหย่อนอ่อนกำลัง |
สีคล้ายครั่งล่ำสันสูงรหง |
| ทั้งห้าวหาญฝึกชำนาญการณรงค์ |
ควรคู่จักรพรรดิทรงนำกองทัพ |
| เรียกมันชันหูดูข้าศึก |
โกญจนาทก้องกึกไม่ถอยกลับ |
| แต่ช้างเดียวอาจฝ่าโยธาทัพ |
ตะลุยไล่ให้ยับสักหมื่นพัน |
| ประดับคชาภรณ์เรืองแลเครื่องมั่น |
ล้วนสุวรรณเนาวรัตน์เลือกจัดสรร |
| ห้อยภู่จามรีทั้งสองกรรณ |
งามดังเอราวรรณอมรินทร์ |
| เหล่าช้างดั้งช้างกันเปนอันดับ |
ก็แข่งขับเคียงคู่ธนูศิลป์ |
| พลม้าควบขนานสท้านดิน |
สเทื้อนด้าวดังจะภินท์พสุธา |
| เหล่าโยธีมีแรงกำแหงเหี้ยม |
ล้ำสั่นเทียมยักษ์มารล้วนหาญกล้า |
| เลือกตัวดีมีฝีมือถือสาตรา |
สองหัดถาแกว่งดาบปลาบเปนเงา |
| เหล็กถลุงปรุงยาตำราอ้าง |
อุส่าห์กรางคลุกน้ำตาลปนกับเข้า |
| ให้นกกินจนสิ้นที่กรางเอา |
มูลนกกะเรียนใส่เบ้าสูบหลายไฟ |
| จึ่งชุบแช่แร่พลวงล่วงขวบมา |
ผสมยาว่านต่างต่างแลหางไหล |
| แล้วหลอมหุงปรุงกับเหล็กพระขรรค์ไชย |
มาตีได้เปนอาวุธสุดจะคม |
| ทหารทวนล้วนสกรรจ์มั่นตั้นเติบ |
ใจกำเริบรบรับล้วนทับถม |
| อาบว่านปรุงยาทั้งอาคม |
ปากก็อมเหล็กไหลได้อยู่คง |
| ทหารปืนกว่าหมื่นชำนาญหัดถ์ |
ทั้งยิงยัดคล่องไวดังใจประสงค์ |
| มีเลขยันต์กันศึกนึกทนง |
การณรงค์เคยมีไชยไม่เกรงกลัว |
| ทหารดั้งเสโลห์ทั้งโตมร |
ธนูศรแม่นดีมิใช่ชั่ว |
| หมายจะพุ่งยิงใครไม่ผิดตัว |
ข้าศึกเห็นสั่นหัวระอามือ |
| พลรถเทียมสินธพล้วนต่างสี |
สารถีขึ้นขับม้าง่าแส้ถือ |
| มีนายรถกุมหอกซัดถนัดมือ |
ล้วนตัวฦๅเรี่ยวแรงกำแหงทยาน |
| เหล่าจตุรงค์สี่หมู่พรั่งพรูพร้อม |
แห่แวดล้อมจอมนรินทร์ปิ่นสถาน |
| ถึงที่พักจักประทับคชาธาร |
มีโองการให้หยุดพลนิกาย |
| ทรงคอยศรีธนญไชยมิได้มา |
จนเวลาสุริยฉันตวันบ่าย |
| ให้หยุดช้างพระที่นั่งพอยั้งสบาย |
โยธารายล้อมวงองค์ขัติยา ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าศรีธนญไชยกลับไปบ้าน |
จึ่งคิดอ่านจับไก่ไว้นักหนา |
| ใส่กรงขังสมดังจิตรจึ่งนิทรา |
ตื่นขึ้นกินโภชนาสบายใจ |
| แล้วเที่ยวเล่นกับเพื่อนเชือนแชเฉย |
จนล่วงเลยเวลาหามาไม่ |
| กลับไปบ้านนอนกลางวันไม่พรั่นใจ |
ตื่นขึ้นบ่ายแล้วให้ผูกช้างพลัน |
| เอาไก่ผูกท้ายช้างกับสัปคับ |
เสบียงอาหารเสร็จสรรพขนเลือกสรร |
| หีบผ้ากาน้ำของสำคัญ |
ขึ้นช้างไสไปให้ทันทัพหลวงจร |
| รีบขับช้างย่างยาวก้าวเหยียดเหยาะ |
หวังจำเภาะทัพใหญ่ไม่หยุดหย่อน |
| พอบ่ายเย็นเห็นพหลพลนิกร |
พักร้อนล้อมพลับพลาพนาวัน |
| รีบให้ถึงคชาเข้ามาเฝ้า |
ถวายบังคมก้มเกล้าขมีขมัน |
| ฝ่ายพระองค์ดำรงเมืองขุ่นเคืองครัน |
ตรัสว่าเฮ้ยอย่างไรนั่นจึงช้านาน |
| สั่งให้มาก่อนไก่ทำไมอยู่ |
ให้ตัวกูคอยจนบ่ายสุริยฉาน |
| ไม่ทำตามคำว่าต้องท่านาน |
จงให้การมาอย่าช้าว่ากะไร |
| ธนญไชยได้ฟังรับสั่งถาม |
จึงทูลความว่าหม่อมฉานมาก่อนไก่ |
| ผูกไว้ที่ท้ายช้างร้องอึงไป |
ขึ้นนั่งได้ก่อนไก่แล้วจึงมา |
| มิได้ทำล่วงเกินพระโองการ |
ควรมิควรขอประทานซึ่งโทษา |
| เปนช้างเดียวเปลี่ยวใจจึงได้ช้า |
พระอาญาล้นเกล้าด้วยเบาความ ๚ |
| ๏ ครานั้นธิบดินทร์นรินทร์ราช |
ฟังทูลว่าเห็นฉลาดไม่เข็ดขาม |
| จะให้ฆ่าเสียก็ได้ไม่ทำตาม |
ทรงตรองความเห็นจริงแล้วนิ่งไว้ |
| จึงดำรัสการรบกับเสนา |
ตามมหาพิไชยสงครามใหญ่ |
| จงตั้งจิตรรบตีให้มีไชย |
ทั้งนายไพร่อย่าย่อท้อต่อสงคราม |
| แล้วยกพลล่วงไปใกล้ถึงด่าน |
พวกข้าศึกไม่ต่อต้านกลัวเข็ดขาม |
| เห็นรี้พลครื้นครึกให้นึกคร้าม |
ดูล้นหลามแน่นป่าไม่กล้ารบ |
| กำลังพลตนน้อยก็ถอยล่า |
ยกโยธารีบลี้เลี่ยงหนีหลบ |
| แพ้พ่ายไปแต่ไกลไม่ทันรบ |
พระจอมภพนคราทวาลี |
| เห็นข้าศึกสัตรูหมู่คิดร้าย |
แตกกระจัดกระจายกระเจิงหนี |
| ก็ยกทัพกลับคืนเข้าบุรี |
ทรงคอยทีจะเอาผิดธนญไชย ๚ |
| ๏ ครั้งหนึ่งพระองค์ทรงภพทวาลี |
เสด็จประพาศสวนศรีอุทยานใหญ่ |
| ชมพฤกษาดอกผลที่ปลูกไว้ |
สำราญพระไทยรื่นเริงบรรเทิงครัน |
| ทอดพระเนตรผลพริกสุกแดงฉาน |
เต็มทั้งต้นภูบาลเกษมสันต์ |
| ดำริห์ไว้ในพระไทยให้ผูกพัน |
จะเสวยพริกนั้นสักเวลา |
| เสด็จกลับยังพระราชวังสถาน |
นฤบาลดำรัสตรัสให้หา |
| ธนญไชยตัวดีมีปัญญา |
รับสั่งว่าไปเก็บพริกมาไวไว |
| กูจะกินกับอาหารเวลานี้ |
รีบไปที่สวนอย่าช้าเก็บมาให้ |
| ธนญไชยรับโองการคลานออกไป |
ถึงอุทยานหมายใจจะเก็บพริก |
| เห็นสุกแดงเต็มต้นไม่หล่นร่วง |
ครั้นจะล่วงเกินเข้าเก็บด้วยเล็บหยิก |
| ไม่รับสั่งให้เด็ดให้เก็บพริก |
ลมไม่พัดให้กระดิกกระเด็นเลย |
| จะเด็ดเอาที่บนต้นก็เกินรับสั่ง |
ครั้นจะนั่งคอยดูอยู่เฉยเฉย |
| ก็ป่วยการจำจะผิวปากตามเคย |
ให้พระพายพัดรำเพยพยุมา |
| คิดแล้วจึ่งเข้านอนอยู่ใต้ต้น |
คอยท่าให้พริกหล่นตามปราถนา |
| ฝ่ายพระองค์พงษ์กระษัตริย์ขัติยา |
คอยธนญไชยเห็นช้าเนิ่นนานนัก |
| จึงตรัสใช้มหาดเล็กไปตามดู |
อย่างไรอยู่ถามไถ่ให้ประจักษ์ |
| เก็บพริกที่สวนควรฤๅอยู่ช้านัก |
เที่ยวเชือนชักกาลให้เนิ่นเกินเวลา |
| มหาดเล็กได้รับสั่งมายังสวน |
เที่ยวทบทวนเสาะแสวงทุกแห่งหา |
| ได้ยินเสียงผิวปากใกล้พลับพลา |
ก็ตามไปไม่ช้าได้พบตัว |
| เห็นนอนอยู่ใต้ต้นพริกกะดิกนิ้ว |
กำลังผิวปากจึ่งเตือนว่าเจ้าอยู่หัว |
| สั่งให้เก็บพริกมานอนซุกซ่อนตัว |
เหมือนไม่กลัวรับสั่งใช้ให้มาดู |
| ธนญไชยตอบว่ามีโองการ |
ให้เก็บพริกในอุทยานก็จริงอยู่ |
| แต่ผลพริกมิได้หล่นก็คอยดู |
จะเด็ดบนต้นเปนสู่รู้ล่วงเกินไป |
| จะนั่งคอยพริกหล่นก็ป่วยการ |
จึ่งคิดอ่านเรียกลมพยุใหญ่ |
| ให้พัดผลพริกหล่นเหมือนอย่างใจ |
จะเก็บไปถวายองค์พระทรงธรรม์ |
| แม้นกริ้วกราดว่ามาช้าก็ควรการ |
ด้วยทรงคอยอยู่นานจึ่งหุนหัน |
| ถ้าจะเด็ดพริกผลบนต้นนั้น |
สักสามหนก็จะทันไม่เนิ่นนาน |
| นายจงไปกราบทูลตามมูลเหตุ |
ให้ทรงเดชทราบตามที่คิดอ่าน |
| มหาดเล็กมาสนองพระโองการ |
ตามธนญไชยว่าขานให้กราบทูล ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ได้ทรงฟัง |
ที่แค้นคั่งค่อยคลายกริ้วหายสูญ |
| ทรงเห็นจริงด้วยได้สั่งตามเหตุมูล |
ที่อาดูรเดือดดาลสำราญไป ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าธนญไชยไม่ได้พริก |
ด้วยทำพลิกแพลงให้ควรสำนวนใหญ่ |
| เห็นนานช้ากลับมาเฝ้าพระทรงไชย |
ทูลตามเหตุที่ไม่ได้จนสิ้นความ ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนคเรศประเทศสถาน |
ฟังธนญไชยทูลสารไม่เข็ดขาม |
| ทรงดำริห์ว่าอ้ายนี่มิใช่ทราม |
จะไล่ถามสักกี่หนไม่จนเลย |
| จึ่งดำรัสถามว่าปัญญานั้น |
เองขังคั่นไว้ในท้องคอยตรองเฉลย |
| ฤๅมีตัวปรากฎไม่หมดเลย |
จงเปิดเผยบอกมาอย่างอำพราง |
| ธนญไชยทูลว่าปัญญาหม่อมฉัน |
ในท้องนั้นไม่สู้มากก็มีบ้าง |
| มีตัวข้างนอกเลี้ยงไว้มิได้พราง |
ใส่ปล้องไม้หม่อมฉันวางไว้ในเรือน |
| เพราะเปนตัวบินได้ต้องใส่กระบอก |
แม้นปล่อยออกก็จะหนีด้วยมีเพื่อน |
| จึ่งขังใส่ปล้องไม้มิให้เชือน |
ต้องเลี้ยงไว้ในเรือนให้มิดชิด |
| พระทรงฟังว่าขังปัญญาได้ |
ใส่ปล้องไม้ซ่อนไว้ฦกผนึกปิด |
| ดำรัสว่าตัวปัญญาเจ้าความคิด |
ของเองมากหลายชนิดจงแบ่งปัน |
| กูจะแจกอีสาวสาวพวกชาวใน |
มันจะได้มีปัญญามากเข้มขัน |
| เหมือนตัวเองไม่มีคู่รู้เทียมทัน |
อย่างไรนั่นให้มิให้จงไขความ |
| ธนญไชยได้ฟังรับสั่งขอ |
นึกหัวร่ออยู่ในใจไม่เข็ดขาม |
| จึ่งทูลว่าสิ่งนี้มิใช่ทราม |
ที่พึงใจต้องห้ามหวงระวัง |
| แต่พระเดชพระคุณเปนที่ยิ่ง |
เปนความจริงไม่อยากให้ใครสมหวัง |
| ต้องถวายมิได้คิดจะปิดบัง |
ด้วยใจตั้งพึ่งพระโพธิสมภาร |
| กราบทูลแล้วบังคมลามาสู่เรือน |
คิดจะใคร่ปิดเงื่อนไม่แผ่ซ่าน |
| ได้สิ่งไรหนอถวายพระภูบาล |
นึกรำคาญแล้วคิดได้ไวปัญญา |
| อย่าเลยนะจะถวายตัวต่อผึ้ง |
คิดแล้วจึ่งเที่ยวทุกแห่งแสวงหา |
| เปนห้าวันได้ตัวผึ้งต่อแตนมา |
ใส่กระบอกปิดฝาไว้เรือนตน ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงสถาน |
คอยธนญไชยไม่พบพานก็ทรงบ่น |
| รับสั่งให้หาพระสนมมาทุกคน |
ตรัสว่าปัญญาไม่จนธนญไชย |
| มันบอกว่ามีตัวเลี้ยงไว้มาก |
อีเหล่านี้ใครอยากจะใคร่ได้ |
| พระสนมทูลทุกคนอยากจะได้ไว้ |
ปัญญาเหมือนศรีธนญไชยจะใคร่มี |
| จึ่งตรัสว่าถ้าอยากได้ไปหามัน |
ขอแบ่งสรรปัญญาอ้ายขุนศรี |
| พระสนมบังคมคัลอัญชลี |
ทูลลาพระภูมีออกจากวัง |
| ทั้งโขลนจ่าทนายเรือนกล่นเกลื่อนมา |
ตำรวจวังนำน่ากำกับหลัง |
| มาบ้านศรีธนญไชยไม่รอรั้ง |
กรมวังบอกว่ามีพระโองการ |
| รับสั่งใช้ให้มาขอตัวปัญญา |
พระสนมมาหาจนถึงบ้าน |
| จงแบ่งปันตัวปัญญาอย่าช้านาน |
ตามโองการพระภูมินทร์นรินทร |
| ๏ ฝ่ายขุนศรีธนญไชยครั้นได้ฟัง |
ทำเปนนั่งเศร้าทอดฤไทยถอน |
| ในอุบายเหมือนเสียดายต้องทุกข์ร้อน |
จึ่งตอบว่าแต่ก่อนรับสั่งมา |
| ให้ข้าพเจ้าเอาปัญญาไปถวาย |
ความเสียดายเพราะยังรักอยู่นักหนา |
| บัดนี้มีพระราชบัญชา |
ให้ท่านข้างในขอปัญญามาถึงเรือน |
| จะขืนขัดก็ไม่ได้ต้องให้ปัน |
แต่คนละตัวเท่านั้นเลี้ยงเปนเพื่อน |
| พอมีเชื้อต่อพันธุ์ให้เต็มเรือน |
ตัวเดียวเหมือนมากด้วยฬ่อต่อกันมา |
| ว่าแล้วหยิบกระบอกมาจากห้อง |
พระสนมต่างร้องขอบ้างหนา |
| เข้าเบียดเสียดแซกกันขอปัญญา |
ลางคนว่าอยากได้มากหลากหลากกัน |
| ธนญไชยว่าอยากได้ทำไมมาก |
แต่คนละตัวเถอะจะภาคส่วนแบ่งสรร |
| พอเปนเชื้อเลี้ยงในเรือนเหมือนเหมือนกัน |
ข้าพเจ้าจะทำพันธุ์ต่อต่อไป |
| ทั้งจะถวายพระองค์ดำรงราษฎร์ |
ตัวฉลาดเกิดปัญญาหาพอไม่ |
| จึ่งให้พระสนมนางข้างฝ่ายใน |
แบฝ่ามือว่าจะให้ตัวปัญญา |
| ฝ่ายนางในแบหัดถามาทุกคน |
ขุนธนญเปิดกระบอกขึ้นต่อหน้า |
| ตัวผึ้งต่อแตนแล่นออกมา |
ท่านข้างในต่างคว้าจะจับตัว |
| ตัวปัญญาสามชนิดมีพิศม์ร้าย |
ก็ต่อยกายแขนหน้าบ้างต่อยหัว |
| ทั้งปรางถันคันเจ็บไปทั้งตัว |
สัตว์ชาติชั่วเข้าร่มผ้าไม่ว่าใคร |
| ปะที่ไหนต่อยให้ทุกแห่งหน |
พระสนมเหลือทนบ้างร้องไห้ |
| เสียงกราดกรีดหวีดว่าธนญไชย |
แกล้งจะให้ล้มตายได้อายคน |
| ธนญไชยทำเปนห้ามตัวปัญญา |
ทำไมต่อยท่านเล่าหวาออกปี้ป่น |
| อย่าทำเช่นนั้นจงหยุดอย่าซุกซน |
ตัวปัญญาก็บินวนไล่ต่อยตอม |
| ธนญไชยว่าเพราะท่านทำให้วุ่น |
มาแย่งชิงชุลมุนไม่ค่อยถนอม |
| ตัวปัญญาขึ้งโกรธโลดไล่ตอม |
ข้าพเจ้าก็ต่อยงอมไปเหมือนกัน |
| โกรธขึ้นมามิได้ว่าเปนเจ้าของ |
แม้นจับต้องเข้าไม่ได้ใจหุนหัน |
| จะห้ามปรามอย่างไรก็ไม่ทัน |
สุดจะกั้นกางได้ว่องไวนัก |
| พระสนมต้องต่อแตนมันต่อย |
บวมผื่นยับย่อยเจ็บปวดหนัก |
| ต่างวิ่งหนีล้มคว่ำคะมำภักตร์ |
นอกชานหักตกเรือนเรียกเพื่อนอึง |
| บ้างหน้าแตกแขนหวะโลหิตไหล |
โดนกันเองวุ่นไปหนีต่อผึ้ง |
| ต่างต่างวิ่งย่างยาวก้าวตะบึง |
มาจนถึงที่เฝ้าเจ้าจุมพล ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ทรงนิเวศน์ครองเขตรขัณฑ์ |
เห็นพระสนมกำนัลวิ่งสับสน |
| กายาเหล่านารีล้วนพิกล |
บวมผื่นไปทุกคนแปลกไนยนา |
| จึ่งรับสั่งถามว่าเปนเหตุไฉน |
เออเมื่อไปแต่งกายงามสง่า |
| ครั้นเมื่อกลับมาบวมผิดในตา |
ทั้งกายาผิวผื่นลื่นโนนอ |
| พระสนมทูลว่าปัญญาต่อย |
มิใช่น้อยบินร่อนว่อนเปรียวปร๋อ |
| ตัวลายลายเหลืองเหลืองต่อยคางคอ |
เหมือนผึ้งต่อแตนมีพิศม์ไม่ผิดกัน |
| ต่อยที่ไหนร้อนดังไฟทั้งปวดเจ็บ |
ซ่านทั่วกายชาเหน็บไม่เศกสรร |
| เกล้าหม่อมฉานเหลือทนบ่นรำพรรณ |
ไม่เคยเปนเช่นนั้นอยู่ในเวียง |
| กราบทูลกล่าวโทษธนญไชย |
ร่ำพิไรโศกสอื้นครั่นครื้นเสียง |
| ว่าพระองค์ทรงเมตตาได้ชุบเลี้ยง |
ไม่ลำเอียงฉันทาข้าทั้งปวง |
| มีพระคุณล้นเกล้าเหล่าหม่อมฉัน |
พระทรงธรรม์อาชญาก็ใหญ่หลวง |
| มิได้ทรงให้เจ็บช้ำระกำทรวง |
น้ำเนตรร่วงเหมือนครั้งนี้ไม่มีเลย |
| ธนญไชยทำแก่เกล้าหม่อมฉาน |
เหลือประมาณจะกราบทูลมูลเฉลย |
| แกล้งให้ได้อับอายไม่หายเลย |
มิได้เคยเจ็บกายแทบวายปราณ ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงโลกย์ |
เห็นสาวสรรค์เศร้าโศกแซ่เสียงประสาน |
| ทูลกล่าวโทษธนญไชยให้เดือดดาล |
พระภูบาลซักซ้ำให้คำยืน |
| ว่าตัวปัญญานั้นคล้ายผึ้งต่อแตนหรือ |
พระสนมประนมมือไม่ฝ่าฝืน |
| ทูลคงคำซ้ำประดังว่ายั่งยืน |
พระยิ่งตื้นตันแน่นแค้นพระไทย |
| ตรัสว่าจริงเหมือนอย่างว่าจะฆ่าเสีย |
เลี้ยงไว้ไยเปลืองเบี้ยหวัดที่ให้ |
| น้อยฤๅนั่นอ้ายขุนศรีธนญไชย |
มันทำได้ไม่เกรงกลัวหัวจะปลิว |
| จึ่งรับสั่งว่าให้หาตัวเข้ามา |
ตำรวจรับพระบัญชาวิ่งออกฉิว |
| ถึงบ้านศรีธนญไชยไม่บิดพลิ้ว |
พูดขึ้นนิ้วบอกสิ้นตามโองการ |
| ว่าบัดนี้พระสนมทูลกล่าวโทษ |
ในคำโจทย์ว่าท่านทำอาจหาญ |
| ทำงามหน้าแล้วครั้งนี้มีโองการ |
ให้หาท่านไปไวไวเข้าในวัง |
| ธนญไชยได้ฟังคำตำรวจว่า |
ก็รีบมาเฝ้าพระบาทต่อภายหลัง |
| ฝ่ายพระจอมนคเรศนิเวศน์วัง |
ให้แค้นคั่งมิได้ตรัสอัดอั้นเคือง |
| ทอดพระเนตรเห็นขุนศรีธนญไชย |
ด้วยนางในทูลยกโทษอยู่หลายเรื่อง |
| น้อยพระไทยไม่อยากได้ไว้ในเมือง |
จะใคร่ฆ่าแก้เคืองขัดฤไทย ๚ |
| ๏ ฝ่ายขุนธนญคนบิดพลิ้วเห็นกริ้วกราด |
เพื่อนองอาจมิได้พรั่นไม่หวั่นไหว |
| จึ่งกราบทูลว่ามีรับสั่งไว้ |
พระโปรดให้นำตัวปัญญามา |
| หม่อมฉันก็จะจับมาถวาย |
ครั้นสนมทั้งหลายออกมาหา |
| ว่าโปรดให้มางอนง้อขอปัญญา |
ครั้นเปิดไขตัวปรีชาจากปล้องไม้ |
| ต่างคนต่างแย่งชิงกันจะจับ |
ตัวปัญญาหวนกลับมาต่อยให้ |
| ถึงเกล้ากระหม่อมผู้เจ้าของซึ่งเลี้ยงไว้ |
ก็ต่อยยับแล้วหนีไปจนสิ้นตัว |
| ครั้นจะว่าก็เกรงพระอาชญา |
ด้วยว่ามีบัญชาเจ้าอยู่หัว |
| ก็จนใจไม่ว่าขานหม่อมฉานกลัว |
ควรมิควรเปนคนชั่วไม่มีดี ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ทรงฟังให้คั่งแค้น |
ด้วยห้ามแหนแสนสุรางค์มาป่นปี้ |
| ทั้งนางในกล่าวโทษยกคดี |
พระผู้ผ่านทวาลีขุ่นเคืองนัก |
| ถอดพระแสงทรงง่าจะฆ่าขุนศรี |
แล้วกลับมีพระสติทรงหวนหัก |
| ความพิโรธให้หย่อนค่อยผ่อนพัก |
นึกถึงคำทรงศักดิ์พระบิตุรงค์ |
| ได้ฝากฝังครั้งประชวรจวนล่วงลับ |
ทรงกำชับไม่ให้ฆ่าตามประสงค์ |
| ถึงผิดพลั้งรั้งรอให้ชีพคง |
ครั้นฆ่าลงบ้านเมืองจะวุ่นวาย |
| หนึ่งพระบรมอัฐิจะติโทษ |
เกิดพิโรธร้าวรานไม่รู้หาย |
| ก็คืนพระแสงคงฝักจำหลักลาย |
ครั้นค่อยคลายขุ่นเคืองในเรื่องความ |
| ก็ทรงวางพระแสงแล้วตรัสตวาด |
เฮ้ยอ้ายชาติชั่วทำแต่หยาบหยาม |
| ตั้งแต่นี้อย่าเข้ามาทำวู่วาม |
ไม่ขอดูหน้าเองจะลามมาหลอกล้อ |
| ไปเสียเดี๋ยวนี้อย่ารีรอ |
เฮ้ยตำรวจไสฅอเสียจากวัง ๚ |
| ๏ ครานั้นขุนศรีธนญไชย |
เห็นพระองค์เคืองฤไทยยังแค้นคั่ง |
| กราบถวายบังคมลาไม่รอรั้ง |
ในใจตั้งจะแก้แค้นพระทรงฤทธิ์ |
| ไม่สู้ทุกข์สู้ร้อนนอนสบาย |
ตรองไม่วายจะกลบเกลื่อนที่ความผิด |
| แก้ให้ได้สักครั้งตั้งใจคิด |
พอเจ็ดวันจอมอิศราประชา |
| เสด็จเลียบพระนครปทักษิณ |
ธนญไชยขุดดินไว้คอยท่า |
| ให้เปนหลุมฝังศีศะในพสุธา |
ชูแต่ก้นขึ้นมาขวางน่าขบวน |
| ครั้นเสด็จมาถึงประเทศนั้น |
ทอดพระเนตรเห็นขันก็ทรงพระสรวล |
| รับสั่งว่าใครทำดูไม่ควร |
ขวางขบวนชี้ก้นพิกลกาย |
| อำมาตย์ทูลมูลคดีว่าศรีธนญ |
ฝังศีศะชูแต่ก้นขึ้นถวาย |
| ไม่ให้ทอดพระเนตรหน้าเปนคนร้าย |
ทำอุบายซ่อนเศียรให้เมี้ยนมิด |
| รับสั่งไว้ว่าไม่ขอเห็นหน้า |
ฝังภักตราด้วยว่าตนเปนคนผิด |
| ให้ทอดพระเนตรแต่กายหายหัวมิด |
ถวายองค์ทรงฤทธิคิดชอบกล ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
ฟังอำมาตย์กราบทูลได้เหตุผล |
| เคืองพระไทยด้วยได้เห็นศรีธนญ |
ชูแต่ก้นขึ้นถวายอายพระไทย |
| จึ่งรับสั่งให้กลับช้างที่นั่ง |
เข้าราชวังยังมณเฑียรอันสุกใส |
| ฝ่ายว่าเจ้าขุนศรีธนญไชย |
ขึ้นจากหลุมก็ไปยังบ้านตน ๚ |
| ๏ ถึงเดือนหกศกใหม่เขาไถนา |
ทั่วขอบเขตรภาราทุกแห่งหน |
| ราษฎรต่างไถไร่นาตน |
ศรีธนญครั้นเห็นเขาไถนา |
| นึกในใจว่าการไถไร่นานี้ |
ชื่อว่ากลับปัถพีทุกแหล่งหล้า |
| ทำข้างบนกลับลงพสุธา |
จอมประชาตรัสว่ากลับพื้นแผ่นดิน |
| จึ่งให้เข้าเฝ้าเบื้องยุคลบาท |
แต่เราขาดเฝ้ามากว่าปีสิ้น |
| ครั้งนี้แลจะได้เฝ้าพระภูมินทร์ |
กับแผ่นดินตามโองการบรรหารมา ๚ |
| ๏ คิดแล้วจึ่งเข้าเฝ้าพระบาท |
จอมทวาลีราชนารถนาถา |
| ถวายบังคมท่างามครบสามครา |
หมอบตามยศถาตำแหน่งขุนนาง ๚ |
| ๏ ครานั้นพระผู้ผ่านทวาลี |
เห็นขุนศรีธนญไชยให้ขัดขวาง |
| เคืองพระเนตรแล้วตรัสดำรัสพลาง |
กูห้ามไว้อย่างไรวางวิ่งเข้ามา |
| ได้สั่งแล้วว่าถ้าแผ่นดินกลับ |
สิ้นบังคับจึ่งเขัาในวังหนา |
| กูยังอยู่มิได้ผลัดกระษัตรา |
เองเข้ามาว่ากะไรไม่ทำตาม ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าขุนศรีธนญไชย |
จึ่งทูลไปด้วยปัญญาไม่เข็ดขาม |
| ข้อซึ่งดำรัสตรัสห้ามปราม |
ไม่ลวนลามล่วงเกินพระโองการ |
| มีรับสั่งว่าแผ่นดินกลับจึ่งมา |
ก็บัดนี้พสุธาประเทศสถาน |
| กลับแล้วตามพระราชโองการ |
กระหม่อมฉานจึ่งมาเฝ้าเจ้าจุมพล |
| ไม่ทรงเชื่อโปรดให้มหาดชา |
เที่ยวดูนอกภาราทุกแห่งหน |
| จะเห็นจริงแจ้งใจในยุบล |
มิได้นำเล่ห์กลมากราบทูล ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงสถาน |
ฟังขุนศรีทูลสารนเรนทร์สูร |
| ทรงดำริห์ตริความตามเหตุมูล |
จอมประยูรยังให้สงไสยนัก |
| จึ่งตรัสใช้มหาดเล็กที่ปรีชา |
ไปเที่ยวรอบภาราให้เห็นประจักษ์ |
| มหาดเล็กคลานออกมาไม่หยุดพัก |
เที่ยวดูให้แน่ตระหนักทั่วนคร |
| ครั้นไปก็ได้เห็นเขาไถนา |
แล้วกลับมาทูลบพิตรอดิศร |
| ว่าเกล้ากระหม่อมไปได้เห็นราษฎร |
เขาไถนารอบนครทวาลี ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนคเรศประเทศสถาน |
ฟังทูลแล้วทรงวิจารณ์คำขุนศรี |
| อันธรรมดาว่าการไถนานี้ |
ชื่อว่ากลับปัถพีจริงของมัน |
| ก็ค่อยคลายหายเคืองที่เรื่องผิด |
ทรงยกโทษใช้สนิทไม่เดียดฉัน |
| ธนญไชยได้มาเฝ้าพระทรงธรรม์ |
เปนนิรันดรมาเหมือนก่อนกาล ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงกษัตราเบญจาละราช |
ร้ายกาจเรี่ยวแรงกำแหงหาญ |
| ครองกรุงเบญจามาช้านาน |
มีพลรบเชี่ยวชาญการณรงค์ |
| ทรงดำริห์จะใคร่ได้ทวาลี |
เปนบุรีขึ้นนครโดยประสงค์ |
| จึงยกนิกรพลพะลาข้ามป่าดง |
รถดุรงค์บทจรกุญชรไชย |
| มาตั้งค่ายรายรอบแดนต่อแดน |
ดูหนาแน่นเทียวธงดูไสว |
| ฝ่ายชาวด่านแจ้งการอรินไภย |
มาอยู่ใกล้ด่านแดนแน่นหนานัก |
| ก็ร่างคำทำหนังสือใบบอกมา |
ให้คนรีบแจ้งกิจจาหมู่ปรปักษ์ |
| มาห้าวันเร่งร้อนไม่ผ่อนพัก |
แจ้งขุนนางให้ประจักษ์ข่าวดัษกร |
| ว่ามีทัพกรุงกระษัตริย์เธอยกมา |
ตั้งริมด่านชายป่าเชิงศิงขร |
| ขุนนางทูลข่าวศึกพระภูธร |
ตามใบบอกชาวดอนแดนต่อแดน ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระจอมนคเรศเกษประชา |
ทรงฟังบอกอักขราเห็นหนาแน่น |
| ว่ามีศึกกรุงกระษัตริย์มาติดแดน |
ยกหมู่แสนยากรจะรอนราญ |
| จึ่งรับสั่งให้หาธนญไชย |
เข้ามาแล้วสั่งให้ออกจากสถาน |
| เปนแม่ทัพพลขันธ์ประจัญบาน |
ให้ทวยหาญฟังบังคับธนญไชย |
| ด้วยศรีธนญคนดีมีปัญญา |
เพลงสาตราวุธก็คล่องควรรบได้ |
| แล้วความคิดบิดพลิ้วก็ว่องไว |
เองจงไปสู้ศึกอย่านึกกลัว |
| ธนญไชยรับพระราชโองการ |
ไม่อาจขัดบรรหารเจ้าอยู่หัว |
| แต่ไม่สู้เต็มใจให้นึกกลัว |
มาถึงบ้านคลุมหัวนอนรำพึง |
| ว่ารับสั่งครั้งนี้ให้ไปรบ |
พระจอมภพจะแกล้งให้ความตายถึง |
| แล้วนึกได้ใจกล้าไม่พรั่นพรึง |
คิดคำนึงได้อุบายให้ช้าการ |
| ลุกขึ้นได้ตัดไม้ไผ่มาผ่า |
จักตอกสานหับว่าจะใส่อาหาร |
| แต่ต้นจนล่วงสามทิวาวาร |
ก็นั่งสานหับใหญ่ไม่ไปทัพ |
| พวกพหลพลนิกายทั้งนายไพร่ |
คอยท่าศรีธนญไชยเตรียมเสร็จสรรพ |
| ทั้งลูกดินของกินเสบียงทัพ |
ธนญไชยสานหับไม่แล้วเลย |
| ฝ่ายพระองค์ดำรงเมืองทวาลี |
ทราบว่าศรีธนญไชยนอนใจเฉย |
| ยังไม่ไปไชยชิงนิ่งละเลย |
ให้ไปเตือนเพื่อนก็เฉยไม่รีบร้อน |
| จึ่งรับสั่งให้ถามธนญไชย |
ว่าอย่างไรเนิ่นช้าว่ามาก่อน |
| ธนญไชยให้กราบทูลพระภูธร |
ว่ายังสานหับจะคอนใส่เสบียง |
| ครั้นหลายวันก็รับสั่งให้เตือนซ้ำ |
บอกว่าทำหับไม่แล้วพูดหลีกเลี่ยง |
| ฝ่ายพระองค์ทราบว่าสานใส่เสบียง |
จะโตเพียงไหนมิใคร่จะแล้วลง |
| มันจะสานหับใหญ่ทำไมหนอ |
กระบวนทัพคอยรอไม่สมประสงค์ |
| อยู่เนิ่นนานมิได้การณรงค์ |
มันทนงไว้ใจพวกไพรี |
| รับสั่งเตือนให้เร่งยกกองทัพ |
ก็พอหับสานแล้วโตได้ที่ |
| ได้แปดอ้อมหาไม้ไผ่อันยาวรี |
ได้สามวาพอดีจะทำคาน |
| ปั้นเข้าสุกปั้นหนึ่งใส่ในหับ |
คอนขึ้นบ่านำทัพมาน่าฉาน |
| เปนแม่ทัพออกน่าถึงทวาร |
หับที่สานโตกว่าประตูเมือง |
| ออกไม่ได้ติดคับทัพก็คั่ง |
ค่อยรอรั้งนายทัพอยู่แน่นเนื่อง |
| ขุนนางเห็นหับคับประตูเมือง |
กราบทูลให้ทราบเรื่องนายทัพไชย |
| ว่าหับคับประตูเมืองฝืดเคืองนัก |
กองทัพต้องรอพักไปไม่ได้ |
| ฝ่ายพระองค์ทรงฟังคั่งแค้นฤไทย |
ตรัสให้ห้ามว่าอย่าไปเลยรำคาญ |
| ขุนนางรับพระโองการก็มาบอก |
ไม่ให้ออกไปรบตามบรรหาร |
| ธนญไชยได้ฟังก็ชื่นบาน |
สมที่การคิดจะไม่ไปสงคราม |
| จึ่งแกล้งว่าข้าหมายจะไปทัพ |
ฉลองพระคุณตามตำหรับไม่เข็ดขาม |
| ทำไมจึ่งรับสั่งให้ห้ามปราม |
ขัดไม่ได้ต้องตามพระโองการ |
| ว่าแล้วก็กลับยังเคหา |
สมปราถนาบริโภคกระยาหาร |
| ครั้นอิ่มแล้วนอนเล่นให้สำราญ |
จับหนังสือโคลงมาอ่านสบายใจ ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าเสนาผู้นายทัพ |
ก็เร่งขับพลนิกายทั้งนายไพร่ |
| ถึงแดนต่อแดนตั้งแสนยากรไว้ |
บังคับให้ตั้งค่ายรายเรียงกัน ๚ |
| ๏ ครานั้นกรุงกษัตราปัญจาละราช |
เห็นพหลพลดาดดนมหันต์ |
| ล้วนทัพเมืองทวาลีมีมากครัน |
แน่นอนันต์ม้ารถคชไกร |
| ทั้งทหารบทจรศรกำซาบ |
ถือหอกดาบทวนธนูดูไสว |
| ทั้งโล่ห์เขนปืนยาแลน่าไม้ |
ดังน้ำไหลล้นหลามตามมรคา |
| นึกสดุ้งหวาดหวั่นพรั่นในศึก |
เสียงพิฦกโห่ลั่นสนั่นป่า |
| ก็ล่าทัพกลับคืนพระภารา |
ไม่อาจสู้เกรงเดชาพระทรงธรรม์ ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่ากองทัพทวาลี |
เห็นข้าศึกล่าหนีจากเขตรขัณฑ์ |
| บอกหนังสือมาแจ้งข่าวศึกนั้น |
ให้ทูลองค์ทรงธรรม์จะถอยทัพ |
| ฝ่ายว่าพระผู้ผ่านมไหสวรรย์ |
เกษมสันต์ด้วยข้าศึกล่าหนีกลับ |
| สั่งมีตราให้หากระบวนทัพ |
คืนนครอยู่รับราชการ |
| ส่วนนายพลทราบยุบลว่าให้หา |
ก็ยกทัพกลับมายังราชฐาน |
| เข้าเฝ้าทูลกิจจาทุกประการ |
พระประทานรางวัลตามไพร่นาย ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงกรุงกษัตริย์อยู่เมืองเทศ |
เปนเจ้าเขตรแดนชวาสิ้นทั้งหลาย |
| มีแขกดำล่ำสันสกรรจ์กาย |
ดำชลสายทนนักในพักเดียว |
| กลั้นใจอยู่ได้ถึงเจ็ดวัน |
ไม่มีใครคู่ขันสั่นเศียรเสียว |
| ไม่ขอสู้ดำคงคากลัวหน้าเซียว |
ข่าวเกรียวเลื่องชื่อฦๅขจร |
| ฝ่ายพระเจ้าเมืองเทศเขตรชวา |
ทรงนิทราเหนือที่บรรจฐรณ์ |
| ดำริห์ว่าจะพนันเอานคร |
ทวาลีเขตรดอนแดนชาวไทย |
| จึ่งแต่งเรือสลุบมาห้าลำ |
กับราชสารเปนคำชวาวิไสย |
| ให้ราชทูตเชิญสารลงเรือไบ |
กับคนใหญ่ประดาน้ำกายดำนิล |
| ออกนาวาจากท่ามาไม่หยุด |
ให้รีบรุดแล่นฝ่าชลาสินธุ์ |
| มาลิบลิบไรไรไกลแผ่นดิน |
ห้าเดือนก็ถึงถิ่นทวาลี |
| ทอดสมอที่ชวากอ่าวปากน้ำ |
ยกธงดำตามประสากลาสี |
| ด่านปากน้ำรู้ความตามคดี |
ให้คนรีบมาบุรีแจ้งกิจจา |
| ฝ่ายเสนาผู้ว่าต่างประเทศ |
ได้ทราบเหตุแล้วทูลจอมนาถา |
| ว่าราชสารบ้านเมืองเขตรชวา |
มีเข้ามาถึงปากน้ำห้าลำจร |
| ได้ทรงทราบสั่งให้รับทูตชวา |
เหมือนเคยรับทูตมาแต่ก่อนก่อน |
| ขุนนางรับโองการพระภูธร |
ก็จัดเรือออกสลอนลงไปรับ |
| เรือแห่แลเรือใส่ราชสาร |
พนักงานตามตำแหน่งให้กำกับ |
| ขุนนางก็กระทำตามคำบังคับ |
พณหัวสั่งให้รับทูตชวา |
| เรือกระบวนถึงชวากอ่าวปากน้ำ |
ก็เรียงลำเรือแห่อยู่คอยท่า |
| รับทูตแลสารเสร็จแล้วมิช้า |
ก็แห่มายังนครทวาลี |
| ฝ่ายราชทูตก็เข้าเฝ้าพระบาท |
บรมนารถผู้ดำรงบุรีศรี |
| ขุนนางเฝ้าครบตำแหน่งแห่งมนตรี |
อยู่ตามที่ตามยศดูงดงาม |
| ทูตชวาก็เชิญราชสาร |
ชูพานทองถวายเจ้าจอมสยาม |
| ก็ทรงรับให้อาลักษณ์อ่านข้อความ |
ให้แขกล่ามคอยแปลภาษาชวา |
| ในลักษณ์พระราชสารศรี |
เจ้าบุรีอัษฎงค์ทรงยศถา |
| ขอเจริญทางพระราชไมตรีมา |
ถึงพระองค์ทรงเดชาทวาลี |
| หวังพระไทยจะใคร่เล่นการพนัน |
ให้ดำน้ำสู้กันไม่ถอยหนี |
| ถ้าแพ้จะเสียสินพนันตามอันมี |
ให้เปนศรีพระนครขจรยศ |
| ประดาน้ำเมืองชวาที่มานี้ |
ดำวารีได้เจ็ดวันกลั้นใจอด |
| ถ้าในเมืองทวาลีมีอย่างด |
มาดำสู้ให้ปรากฎแก่ทูตมา |
| แม้นว่าประดาน้ำในเมืองเทศ |
แพ้แก่คนในเขตรจอมนาถา |
| ขอถวายสินพนันของนานา |
เงินทองผ้าแพรพรรณอันตระการ |
| ถ้าคนเมืองทวาลีปราไชย |
ขอจงได้มอบสิ่งธะนะสาร |
| แก่ชาวเขตรอัษฎงค์จบปฏิญาณ |
ให้สัตย์ต่างสาบาลกันแลกัน |
| ขอพระองค์จงเห็นแก่ไมตรี |
หาคนดำวารีที่เข้มขัน |
| มาเปนคู่สู้ประดาน้ำพนัน |
พระทรงธรรม์อย่าขัดเคืองเรื่องสารา ๚ |
| ๏ ครั้นอ่านเสร็จราชสารการพนัน |
พระทรงธรรม์ฟังความในเลขา |
| อันถ้อยคำสำเนาในอักขรา |
ว่าให้มีสัจจาดำรงคง |
| ให้ขัดเคืองเรื่องสาราแต่ไม่ตรัส |
ปฏิสันฐารสามนัดโดยประสงค์ |
| ตามเยี่ยงอย่างรับทูตขัติยวงษ์ |
แล้วก็ทรงนัดพนันดำวารี |
| อิกเจ็ดวันจงให้ประดาน้ำ |
พนันดำกับคนในกรุงศรี |
| ทูตถวายบังคมคัลอัญชลี |
ออกจากที่เฝ้าครรไลไปเรือตน ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงภพ |
ให้หาจบในแขวงทุกแห่งหน |
| ไม่มีใครเปนคู่สู้สักคน |
พระจุมพลจึ่งให้หาธนญไชย |
| ครั้นเข้ามาก็ทรงเล่าเรื่องสารา |
เมืองชวาเขตรแขกแปลกวิไสย |
| จบคดีแก่ขุนศรีธนญไชย |
รับสั่งว่าจะได้ใครอาสาพนัน |
| กูวิตกกลัวจะแพ้เแก่แขกเทศ |
ให้หาทั่ววงนิเวศน์ในเขตรขัณฑ์ |
| ไม่มีใครจะอาสามาพนัน |
ดำน้ำกันกับชวาที่มาไกล |
| ธนญไชยฟังยุบลบรรหารตรัส |
เห็นจอมกษัตริย์เศร้าหมองไม่ผ่องใส |
| จึ่งทูลว่าข้าพเจ้าจะเอาไชย |
มิให้ได้อายเขาเหล่าแขกเมือง |
| จะขอสู้อาสาฝ่าพระบาท |
ให้แขกขยาดฝีมือเล่าฦๅเลื่อง |
| ด้วยอุบายคิดได้ไม่ฝืดเคือง |
ให้รุ่งเรืองพระเกียรติยศปรกฎไป |
| ได้ทรงฟังธนญไชยรับอาสา |
พระปรีดาโสมนัศตรัสมอบให้ |
| เปนธุระขุนศรีธนญไชย |
จะต้องการสิ่งไรให้เรียกเอา |
| ธนญไชยก็ถวายบังคมลา |
คลานคล้อยถอยมาจากที่เฝ้า |
| สั่งเจ้าพนักงานให้เร่งเร้า |
หาเรือโกลนใหญ่เท่าเรือห้าวา |
| ไปคว่ำไว้มิให้ไกลจากฝั่งน้ำ |
มีเชือกผูกประจำล่ามมาหา |
| หลักที่ปักจะยึดคำคงคา |
ให้เตรียมทั้งโภชนาไว้จงพอ |
| ทำที่นอนที่นั่งใต้เรือคว่ำ |
เข้าน้ำของกินพร้อมเสร็จขอ |
| มาไว้ใต้เรือโกลนอย่ารีรอ |
จัดให้พออย่าให้ขาดสิ่งอันใด |
| พนักงานทราบสารผู้รับสั่ง |
ไม่รอรั้งจัดของมามอบให้ |
| ทำเสร็จตามยุบลธนญไชย |
เตรียมไว้ท่าฤกษ์ดำวารี |
| ครั้นถึงนัดครบเจ็ดวันเวลา |
ก็ไปเตือนทูตชวากลาสี |
| ให้มาพร้อมคอยฤกษ์ริมชลธี |
หาโหราดูวิถีเทพาจร |
| ฆ้องไชยเตรียมไว้คอยเวลา |
ได้ฤกษ์พาให้ตีเอาไชยก่อน |
| ฝ่าพระองค์ผู้ดำรงพระนคร |
เสด็จประทับบรรจ์ฐรณ์พลับพลาไชย |
| พร้อมหมู่มาตยาพฤฒาจารย์ |
หมอบเฝ้าน่าพระลานอยู่ไสว |
| ขุนธนญกับแขกจับหลักไว้ |
พอโหรลั่นฆ้องไชยก็ดำน้ำ |
| แขกเทศไม่รู้เหตุว่าทำกล |
ก็จับหลักกลั้นทนหายใจร่ำ |
| ไปจนครบเจ็ดวันอยู่ในน้ำ |
ผุดขึ้นมาหน้าดำแทบขาดใจ |
| ทูตแขกแปลกใจไทยไม่ผุด |
ประดาน้ำแขกพิรุธผุดก่อนได้ |
| เห็นการจะเสียทีไม่มีไชย |
คิดในใจว่าของเราดำน้ำทน |
| เขายังดำกลั้นช้ากว่าอิกเล่า |
ก็หงอยเหงาโทมนัศให้ขัดสน |
| ครั้นสิบห้าราตรีศรีธนญ |
ก็ผุดจากวังวนชลธาร |
| ขึ้นจากวารีชลีหัดถ์ |
ถวายบังคมจอมกระษัตริย์มหาสาร |
| หมอบเฝ้าปิ่นประชาน่าพระลาน |
ทูตเห็นการปราไชยในวารี |
| ก็ถวายสินพนันตามสัญญา |
เงินทองแพรผ้าต่างต่างสี |
| แล้วทูลลาลงเรือได้สมดี |
ก็แล่นไปยังบุรีเขตรชวา |
| เข้าเฝ้าทูลแถลงแจ้งโดยเหตุ |
แก่พระเจ้าเมืองเทศทรงยศถา |
| ตามซึ่งได้พนันดำคงคา |
ปราไชยไทยมาสู่ธานี ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดช |
เสด็จจากนัคเรศบุรีศรี |
| หวังพระไทยจะไปเล่นวารี |
เสด็จด้วยเรือที่นั่งศรีอร่ามงาม |
| พร้อมหมู่เสนาข้าราชการ |
โดยเสด็จแข่งขนานนาวาหลาม |
| ทั้งเรือดั้งคู่แห่แลเรือตาม |
สง่างามแน่นเนื่องในนที |
| นวลนางวิเศษเชิญเครื่องเสวย |
ตามเคยลงท้ายที่นั่งศรี |
| ครั้นพระจอมประชาเจ้าธานี |
เสด็จถึงที่ประทับสระสรงชล |
| ทรงผลัดภูษาแล้วสรงสนาน |
แสนสำราญเย็นซาบทุกขุนขน |
| เสร็จสรงคงคาในสาชล |
ประทับบนพลับพลาสง่างาม |
| หมู่ขุนนางเฝ้าพระบาทกลาดเกลื่อน |
ดังดาราล้อมเดือนเด่นสนาม |
| พรั่งพร้อมเกียรติยศดูงดงาม |
แลหลามล้วนเหล่าข้าเฝ้าอนันต์ |
| ถึงเวลาเข้าที่ลงบังคน |
พระจุมพลก็เสด็จในม่านกั้น |
| ตรัสให้หาพนักงานชำระพลัน |
ทราบว่ามาไม่ทันกิจชำระ |
| จึงตรัสสั่งนางวิเศษให้ทำแทน |
ด้วยขาดแคลนคนเคยไม่พบปะ |
| วิเศษต้นก็ถวายน้ำชำระ |
ทำตามพระโองการบรรหารมา |
| ครั้นเวลาบ่ายแสงสุริยันต์ |
เสด็จกลับโห่ลั่นกลองนำน่า |
| เสียงส้าวเสียงโห่เปนโกลา |
กลับยังนคราพระธานี |
| จึ่งดำรัสว่าอีวิเศษนั้น |
ถอดมันเสียเถิดออกจากที่ |
| มือมันล้างก้นกูเมื่อวันนี้ |
ให้คนอื่นว่าที่มันสืบไป ๚ |
| ๏ ครานั้นนางวิเศษครั้นได้ฟัง |
เสียใจดังจะคลั่งน้ำตาไหล |
| จึ่งรีบมาหาขุนศรีธนญไชย |
อ้อนวอนไหว้ว่าท่านจงเมตตา |
| เล่าความตามมีพระโองการ |
ว่าช่วยฉานให้คืนที่หน่อยจ๋า |
| ช่วยวิ่งเต้นข้างในทูลกิจจา |
แม้นสมมาดปราถนาคืนที่ทาง |
| จะทูลหัวให้ท่านสิบตำลึง |
จนสลึงมิได้ลดอย่าหมองหมาง |
| ศรีธนญฟังวาจาแล้วว่าพลาง |
ข้าจะช่วยมิให้ร้างจากที่ตน |
| อยู่ที่นี่คอยข้าอย่าเพ่อไป |
จะช่วยทูลแก้ไขให้สักหน |
| ว่าแล้วก็รีบไปบัดดล |
เข้าข้างในวิ่งวนทำเวียนวก |
| แล้วเต้นไปเต้นมาทำหน้าตื่น |
เสียงครึกครื้นท้าวนางต่างวิตก |
| ด้วยเปนเวลาเข้าที่ก็กลัวงก |
ร้อนอกตกประหม่าแล้วว่าไป |
| นี่แน่นายขุนศรีผู้ปรีชา |
ทำอะไรโกลาสนั่นไหว |
| พระองค์เสด็จเข้าที่บรรธมใน |
อย่าอึงไปไม่ดีที่ไม่ควร ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงภพ |
เลิศลบธานีดังอิศวร |
| บรรธมหลับสดุ้งฟื้นตื่นรัญจวน |
ให้ปั่นป่วนเคืองขุ่นฉุนฤไทย |
| ดำรัสถามว่าใครที่ไหนหนอ |
เข้ามาล้ออื้ออึงถึงนี่ได้ |
| เขากราบทูลว่าขุนศรีธนญไชย |
มาวิ่งไปวิ่งมาชาลาวัง |
| แล้วก็เต้นเล่นอยู่จนใกล้ที่ |
อึงมี่ทำตามน้ำใจหวัง |
| จะห้ามปรามเท่าไรก็ไม่ฟัง |
เดี๋ยวนี้ยังวิ่งเต้นไม่เว้นวาย ๚ |
| ๏ ครานั้นจอมนรินทร์บดินทร์สูร |
ได้ฟังทูลเคืองพระไทยมิได้หาย |
| ทราบว่าธนญไชยทำหยาบคาย |
ให้ได้อายชาววังสิ้นทั้งมวญ |
| ครั้นจะลงราชทัณฑ์ถึงฟันฆ่า |
คิดถึงคำพระบิดาก็กลับหวน |
| จะเฆี่ยนจำทำมันก็ไม่ควร |
ภูมิศวรฝากฝังสั่งกำชับ |
| ว่าโทษแม้นจะถึงประหารชีพ |
อย่าด่วนรีบฆ่าฟันบั่นสับ |
| ให้อดโทษยกไว้ได้กำชับ |
เสด็จลับล่วงสวรรคาไลย |
| ครั้นจะทำล่วงพระราชโองการ |
ให้สังหารเฆี่ยนจำทำไม่ได้ |
| ดำริห์แล้วทรงนิ่งในพระไทย |
ธนญไชยก็กลับมาเคหาตน |
| บอกกับนางวิเศษตามที่ทำ |
ได้วิ่งเต้นตามคำไม่ขัดสน |
| ยังแต่จะช่วยทูลมูลยุบล |
เดี๋ยวนี้สนธยาย่ำค่ำขัดคราว |
| ต่อพรุ่งนี้เจ้าไปเฝ้าด้วยกัน |
คอยทูลข้อสำคัญอย่าอื้อฉาว |
| พรุ่งนี้ขึ้นมาหาข้าแต่ช้าว |
ฟังข่าวคราวเรื่องความตามคดี ๚ |
| ๏ ฝ่ายนางวิเศษครั้นถึงนัด |
ก็รีบรัดมาหาท่านขุนศรี |
| ครั้นได้เวลาเฝ้าจอมปัถพี |
ธนญไชยนารีพากันมา ๚ |
| ๏ ครานั้นจอมนราประชากร |
รวิวรส่องแสงสว่างหล้า |
| แซ่เสียงกาไก่สกุณา |
เสด็จตื่นนิทราสรงพระภักตร์ |
| ทรงสุคนธ์ปนสุวรรณจันทน์กระแจะ |
ทรงภูษาลายกะแหนะทองแล่งปัก |
| สวมมงกุฎกล่อมกลมสมพระภักตร์ |
ทองกรรักร้อยสายกุดั่นดวง |
| ทรงสังวาลเนาวรัตน์ประภัศร |
ทับทรวงลายมังกรดูรุ้งร่วง |
| ทรงพระแสงห้อยเพ็ชรอุบะพวง |
ออกพระโรงวิเชียรช่วงอันรูจี |
| พร้อมเหล่าข้าเฝ้าหมอบสพรั่ง |
คับคั่งโดยลำดับตำแหน่งที่ |
| กลาโหมมหาดไทยใหญ่น้อยมี |
ทั้งสี่จตุสดมภ์ประนมกร ๚ |
| ๏ ครานั้นขุนศรีธนญไชย |
พาวิเศษเข้าไปเฝ้าอยู่ก่อน |
| ครั้นเห็นจอมนรินทร์ปิ่นนิกร |
เสด็จประทับบรรจฐรณ์แท่นสุวรรณ |
| จึ่งสั่งนางวิเศษให้คลานไป |
ข้างน่าเราจะได้ทำให้ขัน |
| นางวิเศษก็ทำตามคำนั้น |
ทั้งสองคนแข่งประชันคลานเข้าไป |
| ครั้นถึงน่าที่นั่งก็บังคม |
สามหนต่างก้มคลานเข้าใกล้ |
| ฝ่ายเจ้าขุนศรีธนญไชย |
จับก้นวิเศษได้ใส่หัวตน |
| คลานพลางใส่พลางไม่วางมือ |
ทำให้ฦๅเรื่องไปจะได้ฉงน |
| เข้าใกล้น่าที่นั่งพระจุมพล |
จับก้นขวางหน้าเสนาใน ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ดำรงราษฎร์ |
เห็นประหลาดอ้ายขุนศรีนี่ไฉน |
| จับก้นอีวิเศษนี่ร่ำไป |
แล้วใส่หัวตนละลนละลาน |
| จึ่งดำรัสตรัสถามตามสงไสย |
มึงทำอไรอย่างนี้ดูอาจหาญ |
| จับก้นใส่หัวหูดูรำคาญ |
จงให้การโดยจริงอย่านิ่งช้า ๚ |
| ๏ ฝ่ายขุนศรีธนญไชยครั้นได้ฟัง |
ถวายบังคมทูลพระนาถา |
| ว่าก้นวิเศษคนนี้มีศักดา |
เลิศกว่านารีมีในเมือง |
| จึ่งรับสั่งซักถามตามฉงน |
เองว่าก้นอีนี่ดีฦๅเลื่อง |
| เหตุไฉนจึ่งดีกว่าทั้งเมือง |
จงบอกเรื่องราวมาอย่าช้าที |
| ธนญไชยจึ่งสนองพระโองการ |
เกล้าหม่อมฉานทราบว่านารีศรี |
| เดิมเปนวิเศษต้นตัวดี |
มือล้างคี่ก้นของตนก็พ้นไภย |
| ครั้นมาชำระพระบังคน |
ต้องร้อนรนถอดจากที่เดิมได้ |
| ก้นพระองค์เลิศลบภพไตร |
ก็สู้ก้นนี้ไม่ได้ดูชอบกล |
| ส่วนก้นนางนี้ล้างอยู่เปนนิจ |
ก็ไม่ผิดกลับชอบมีพักผล |
| ครั้นมาล้างชำระพระบังคน |
กลับปี้ป่นถอดถอนต้องร้อนใจ |
| คิดด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมยอมแพ้ |
ก้นแม่เจ้าประคุณมีบุญใหญ่ |
| จึ่งจับจบหัวตนพ้นจรรไร |
จงทราบใต้บาทาฝ่าธุลี ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงภพ |
ฟังจบเห็นจริงด้วยขุนศรี |
| จึ่งประทานที่เก่าให้นารี |
เปนวิเศษคืนที่ตามก่อนมา ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงกระษัตริย์ประเทศราช |
มีกระบือสามารถองอาจกล้า |
| กำลังเจ็ดช้างสารมหิมา |
กายาโตใหญ่เขาไปล่กาง |
| ไม่มีคู่สู้ท้ามาวิ่งกัน |
แต่วิ่งชนะนับพันแพ้ฝีย่าง |
| ไม่มีใครอาจมาท้าเข้าวาง |
ควายเขากางตัวนี้ฝีเท้าไว |
| กรุงกระษัตริย์เจ้าประเทศเขตรขัณฑ์ |
จะใคร่พนันวิ่งกระบือให้ฦๅใหญ่ |
| จึ่งจัดเครื่องบรรณาการสารคำไทย |
สั่งทูตให้นำสำเภาห้าร้อยมา |
| กับกระบือตัวสำคัญคู่ขันวิ่ง |
ครบทุกสิ่งจัดสรรทั้งล้าต้า |
| ต้นหนคนชำนาญในคงคา |
ทูตถวายบังคมลาใช้ไบจร |
| แล่นมาในมหาชลาสินธุ์ |
ไม่เห็นดินเห็นไม้ไพรสิงขร |
| เห็นแต่ฟ้ากับคงกาในสาคร |
เรือขย่อนคลื่นเขย่าสำเภาโคลง |
| หมู่มัจฉาเหราก็คลาคล่ำ |
อยู่ในน้ำภูตพรายผีตายโหง |
| บ่นพึมพำร่ำเร้าขึ้นเสากระโดง |
ล้วนเก่งโกงคอยคล่ำทำอันตราย |
| จีนเท่าแก๋รู้แก้เผาขนไก่ |
ยิงปืนไล่เหม็นควันก็พลันหาย |
| ลูกเรือกลัวหน้าจ๋อยค่อยสบาย |
ก็แล่นฝ่าชลสายมาหลายเดือน |
| เห็นทิวไม้รำไรยังไกลฝั่ง |
ดูสพรั่งเรียงสล้างเหมือนอย่างเขื่อน |
| รีบใช้ไบมามิได้แวะแชเชือน |
สิบเดือนถึงประเทศเข้าเขตรไทย |
| ถึงปากน้ำให้จอดทอดสมอ |
ตีม้าฬ่อรับกันสนั่นไหว |
| จอดเปนแถวแนวสลับอันดับไป |
ให้ม้วนไบลดทุกลำเรือสำเภา |
| ฝ่ายคนที่มารักษาด่าน |
ฟังม้าฬ่อเสียงขานพวกเรือเข้า |
| ออกมาดูรู้ว่าเรือสำเภา |
แลเห็นเสามากสพรั่งที่ฝั่งชล |
| ให้เรือเร็วรีบไปถามความแขกเมือง |
ก็รู้เรื่องเสร็จสิ้นอนุสนธิ์ |
| กรมการแจ้งใจในยุบล |
ก็เรียกคนเปนเสมียนเขียนบอกมา |
| แล้วรีบรัดลัดล่องไม่ข้องขัด |
มาถึงบุรีรัตน์ขึ้นจากท่า |
| นำใบบอกเข้าเรียนตามกิจจา |
ให้เจ้าพระยาอธิบดีทราบข้อความ |
| ครานั้นพณหัวมาตยา |
แจ้งในอักขราซักไซ้ถาม |
| ให้แน่นอนแม่นไว้ในข้อความ |
แล้วกราบทูลจอมสยามนรินทร ๚ |
| ๏ ฝ่ายพระองค์ผู้ดำรงอาณาเขตร |
ทรงทราบเหตุแจ้งประจักษ์ในอักษร |
| สั่งให้รับทูตามานคร |
พระภูธรทราบสารการพนัน |
| ทรงดำริห์ว่าเราจะทำไฉน |
หากระบือให้มีไชยพนันขัน |
| แล้วทรงผัดนัดทูตสิบห้าวัน |
ทูตถวายบังคมคัลมาสำเภา |
| จึ่งรับสั่งให้หาธนญไชย |
ดำรัสเล่าสารให้ฟังคำเขา |
| จนจบสิ้นกระแสความตามสำเนา |
พระเปนเจ้านคเรศเกษประชา |
| จึ่งตรัสถามว่าเองจะทำไฉน |
จึ่งจะสู้เขาได้ให้เร่งว่า |
| เองเปนคนไม่จนในปัญญา |
จะอาสาวิ่งกระบือให้ฦๅยศ |
| จะได้ฤๅไม่ได้ให้คิดอ่าน |
อย่านิ่งนานกูนัดวันกำหนด |
| สิบห้าวันจะพนันวิ่งลองทด |
กับทูตเมืองชนบทนายสำเภา ๚ |
| ๏ ครานั้นขุนศรีธนญไชย |
ฟังโองการท้าวไทพระทรงเล่า |
| จึ่งทูลสนองพระบัญชาตามสำเนา |
ว่าข้าพระพุทธเจ้าจะจัดการ |
| ฉลองพระเดชพระคุณดูสักครั้ง |
ตามรับสั่งจะอาสาโดยราชสาร |
| มิให้แพ้ทูตพนันประจัญบาน |
ด้วยปัญญากระหม่อมฉานให้มีไชย |
| ได้ทรงฟังปรีดิ์เปรมเกษมสานต์ |
ตรัสว่าเองต้องการสิ่งไรจะให้ |
| จงคิดอ่านเลือกเอาตามชอบใจ |
ให้ทันวันนัดไว้ในสัญญา |
| ธนญไชยได้ฟังรับสั่งประภาษ |
โปรดประสาทสั่งให้ตามปราถนา |
| จึ่งกราบทูลบพิตรอิศรา |
เกล้ากระหม่อมจะเลือกหาลูกกระบือ |
| ที่ยังไม่หย่านมมาขังไว้ |
พอสู้ได้เกียรติยศปรากฎชื่อ |
| พระทรงฟังสั่งให้เลือกลูกกระบือ |
ตามแต่ใจจะได้ฦๅวิ่งพนัน |
| ธนญไชยก็ถวายบังคมลา |
พระผู้ผ่านภาราเจ้าเขตรขัณฑ์ |
| ออกมาสั่งพนักงานการปัจจุบัน |
กรมนาเลือกสรรกระบือน้อย |
| ได้มาให้ทำคอกริมสนาม |
ขังให้อดกษิรามจนหน้าจ๋อย |
| แต่งสนามทุบปราบราบเรียบร้อย |
ให้สิ้นรอยหลุมบ่อหลักตอเตียน |
| ถึงวันนัดก็ให้เตือนทูตมา |
สู่สนามที่ชาลาพื้นกวาดเลี่ยน |
| ทูตก็จูงกระบือมาไม่ผัดเพี้ยน |
ถึงที่เตียนผูกหลักปักเสาธง |
| ฝ่ายพระผู้ผ่านภพลบโลกา |
เสด็จขึ้นพลับพลาสูงรหง |
| ขุนนางเฝ้าอยู่พร้อมหมอบล้อมวง |
เปนกรรกงเกลื่อนกลาดดาษดา |
| ราษฎรรู้ข่าวกราวเกรียวสนั่น |
ก็ชวนกันมาดูมากนักหนา |
| ทั้งเจ๊กมอญญวนลาวชาวประชา |
แขกชวามลายูมูรงิด |
| แขกเทศพุทเกศฝรั่งเก่า |
วิลันดามะเกาเชาอังกฤษ |
| เขมรไทยแขกไทรแขกมะริด |
มานั่งชิดแซกเสียดต่างเบียดกัน |
| ฝ่ายขุนศรีธนญไชยครั้นได้ฤกษ์ |
ให้ประโคมเอิกเกริกนี่สนั่น |
| ก็เบิกคอกลูกกระบือออกมาพลัน |
จูงมาวางพนันควายทูตที่มา |
| นายสำเภาก็แก้เชือกผูกปล่อย |
กระบือน้อยก็วิ่งเข้ามาหา |
| เที่ยวดูดดมหานมกษิรา |
คิดว่าควายมารดาเคยกินนม |
| กระบือใหญ่ให้รำคาญดาลเดือดแค้น |
ก็วิ่งแล่นหนีลูกกระบือประสม |
| ลูกกระบือกำลังอยากน้ำนม |
ก็วิ่งดมดูดไปมิได้วาง |
| กระบือใหญ่วิ่งหนีก็ยิ่งไล่ |
วนไปหลายรอบไม่เหินห่าง |
| ชนทั้งหลายโห่ร้องตบมือพลาง |
ก็วิ่งวางใหญ่ไปไม่หยุดลง |
| ฝ่ายทูตเห็นกระบือของตนหนี |
แพ้เสียทีไม่สมอารมณ์ประสงค์ |
| ก็ถวายสินพนันอันบรรจง |
แก่พระองค์อิศราเจ้าธานี ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าพระผู้ผ่านมไหสวรรย์ |
เกษมสันต์ได้ชะนะเพราะขุนศรี |
| ก็ทรงแบ่งสินพนันอันมากมี |
ให้ขุนศรีธนญไชยได้กึ่งทรัพย์ |
| ทูตเสียใจปราไชยกระบือน้อย |
ทูลลาแล้วเคลื่อนคล้อยสำเภากลับ |
| แล่นไปประเทศตนเสียป่นยับ |
ฉิบหายทรัพย์กลับไปทูลเจ้านายตน ๚ |
| ๏ จะกล่าวถึงเจ้าประเทศเขตรลังกา |
ครองภาราเปนใหญ่ในสิงหฬ |
| พร้อมอำมาตย์ราชครูมากหมู่ชน |
พระจุมพลทรงดำริห์ตริรำพึง |
| ในเมืองไทยฦๅมาว่ามีปราชญ์ |
เฉลียวฉลาดยากที่ผู้จะรู้ถึง |
| ทั้งแปลอรรถจัดเจนรู้ฦกซึ้ง |
ทรงคำนึงในพระไทยใคร่ทดลอง |
| เสด็จออกพระโรงรัตน์ตรัสประภาษ |
กับอำมาตย์หมอบเฝ้าอยู่ทั้งผอง |
| ว่านักปราชญ์เมืองไทยอยากใคร่ลอง |
จงตระเตรียมสิ่งของบรรณาการ |
| บรรทุกทั้งคัมภีร์ที่แปลยาก |
ปิดฉลากเปนสำคัญกับราชสาร |
| นิมนต์พระสังฆราชผู้เชี่ยวชาญ |
กับภิกษุบริวารลงเรือไป |
| จะได้แจ้งข้อความตามฦๅเล่า |
จะจริงอย่างคำเขาฤๅไฉน |
| ที่เล่าฦๅรบือข่าวชาวเมืองไทย |
อำมาตย์ไปจัดการอย่านานวัน |
| มนตรีรับโองการคลานออกมา |
จัดการตามบัญชาขมีขมัน |
| ขนตู้ใส่บาฬีคัมภีร์ธรรม์ |
เสร็จแต่ในสามวันตามโองการ |
| นิมนต์พระสังฆราชฉลาดอรรถ |
กับบริสัชภิกษุสงฆ์ทรงบริขาร |
| กับราชทูตเข้าใจในกิจการ |
เปนประธานกำปั่นใหญ่ใช้ใบจร |
| รีบแล่นนาวามาในสมุท |
ไม่หย่อนหยุดข้ามเกาะแก่งสิงขร |
| มาหกเดือนถึงเขตรขัณฑ์นอกสันดอน |
แดนนครสยามเวียงจอดเรียงลำ |
| ฝ่ายพวกเมืองสมุทอยุทธยา |
ทราบกิจจาไต่ถามเนื้อความขำ |
| แล้วเข้าแจ้งคดีตามถ้อยคำ |
ทูตลังกาซึ่งนำพระสงฆ์มา ๚ |
| ๏ ครานั้นขุนนางว่าต่างประเทศ |
ทราบเหตุก็กราบทูลจอมนาถา |
| ตามที่ทูตกับพระเมืองลังกา |
จะเข้ามาแปลธรรมพระคัมภีร์ ๚ |
| ๏ ครานั้นพระองค์ได้ทรงฟัง |
ว่าทูตลังกามาสู่บุรีศรี |
| พาพระสงฆ์มาแปลพระบาฬี |
ให้หาศรีธนญไชยมาเฝ้าพลัน |
| จึ่งดำรัสตรัสว่าจะทำไฉน |
อันพระในเมืองเราไม่แขงขัน |
| คงจะแพ้ในการที่แปลธรรม์ |
เห็นไม่มีคู่ขันชาวลังกา |
| ธนญไชยได้ฟังรับสั่งถาม |
จึ่งทูลเจ้าจอมสยามขออาสา |
| ว่าเกล้ากระหม่อมขอถวายบังคมลา |
บรรพชาเปนสามเณรไป |
| จะคอยสู้ชาวลังกาไม่ล่าหนี |
แปลคัมภีร์ธรรมขันธ์กันจงได้ |
| จะลงไปรับที่ปากน้ำให้มีไชย |
ท้าวไททรงอนุญาตประสาทพร ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าขุนศรีธนญไชย |
รับพระพรภูวไนยอดิศร |
| ใส่เกล้าแล้วทูลลานรินทร |
รีบจรออกมาสั่งพนักงาน |
| ให้ขนตู้ลายรดน้ำใส่คัมภีร์ |
พระบาฬีจารึกอักษรสาร |
| แล้วให้ช่างลงรักปิดทองลาน |
ไม่ให้จานอักษรทั้งคัมภีร์ |
| จับปูชุบหมึกมาลากลง |
ให้พิศวงเส้นยับรอยป่นปี้ |
| จะอ่านแปลเหลือรู้ดูเต็มที |
ด้วยไม่มีอักขระเกะกะครัน |
| ตั้งสมญาเรียกว่าพระไตรปู |
พิเคราะห์ดูเส้นเฝือเลอะเหลือขัน |
| แล้วห่อผ้ามีลายสายรัดพัน |
ใส่ในตู้มีสำคัญฉลากราย |
| ให้ช่างจานลงลานอีกคัมภีร์ |
อักษรมีผวนผันขันใจหาย |
| ให้ชื่อพระไตรคดปดภิปราย |
ห่อผ้าลายสายรัดมัดไว้ดี |
| ใส่ไว้ในตู้ลายรดน้ำ |
เหมือนพระธรรมพุทธพจน์พระชินศรี |
| ให้คนขนไปปากน้ำทำกุฎี |
สองห้องมีหลังคาฝาไม้ลาย |
| พนักงานจัดการตามที่สั่ง |
พร้อมพรั่งที่ริมฝั่งชลสาย |
| แทบเชิงเลนท่าลาดมีหาดทราย |
ธนญไชยก็กลัยกลายเพศเปนเณร |
| มีเครื่องยศสารพัดให้จัดสรร |
ทำยศศักดิ์ใหญ่มหันต์มหาเถร |
| ตั้งฉายาชื่อว่ามหาเลน |
สามเณรธนญไชยไปกุฎี |
| อยู่ในกุฏิผู้เดียวเปล่าเปลี่ยวใจ |
ไม่มีใครเป็นเพื่อนเณรขุนศรี |
| ฝ่ายสังฆราชลังกาชราชี |
หวังจะสืบข้อคดีปราชญ์เมืองไทย |
| ลงเรือโบตให้ตีกระเชียงมา |
ถึงกุฎีที่ท่าชลาไหล |
| เห็นสามเณรอยู่ผู้เดียวน่าเปลี่ยวใจ |
แวะเข้าไปจะถามตามสงกา |
| ถึงกุฎีเณรศรีธนญไชย |
จึ่งซักไซ้ข้อความที่กังขา |
| ว่าตัวท่านมาอยู่ริมคงคา |
เหตุไฉนแจ้งกิจจาจะขอฟัง ๚ |
| ๏ ฝ่ายว่าเณรขุนศรีธนญไชย |
จึ่งปดให้สังฆราชตามใจหวัง |
| ว่าข้าพเจ้าต้องขับมาจากวัง |
ให้มายังฝั่งน้ำทำโทษกรณ์ |
| เพราะรู้น้อยถอยปัญญาปรีชาเขลา |
เอาข้าพเจ้ามาทรมานสอน |
| ให้อยู่ยังริมฝั่งชโลธร |
ไม่ให้หมู่ราษฎรดูเยี่ยงนี้ |
| ได้สมญาชื่อว่ามหาเลน |
เปนสามเณรต้องพรากบุรีศรี |
| พระผู้เปนเจ้ามาทำไมในธานี |
ข้อคดีเปนไฉนอยากได้ความ ๚ |
| ๏ ครานั้นสังฆราชเมืองลังกา |
ฟังวาจามหาเลนเจ้าเณรถาม |
| จึงบอกแจ้งแห่งกิจจาพยายาม |
สู้แล่นข้ามคงคามานคร |
| หวังจะแปลคัมภีร์บาฬีอรรถ |
ให้แจ้งชัดกับปราชญ์ตามอักษร |
| ด้วยได้ข่าวออกชื่อฦๅขจร |
ว่านครสยามมีคนปรีชา |
| อันตัวฉันนั้นเปนที่ประสังฆราช |
หวังมาแปลสู้กับปราชญ์คำสาสนา |
| ถ้าเมธีในกรุงศรีอยุทธยา |
ดีกว่าขอเปนศิษย์ศึกษาธรรม์ ๚ |
| ๏ ครานั้นเณรศรีธนญไชย |
ฟังสังฆราชแจ้งใจทุกสิ่งสรรพ์ |
| จึงตอบว่าเจ้าคุณจะแปลธรรม์ |
ดีขยันจะได้ดูรู้ปัญญา |
| จะขอลองให้แปลพระบาฬี |
ว่าแล้วหยิบคัมภีร์ที่ห่อผ้า |
| เปนพระธรรมคำของพระศาสดา |
ให้พระสังฆราชาแปลให้ฟัง |
| พระสังฆราชแปลได้ ไม่ข้องขัด |
เจนชัดมิได้ติดต้องคิดคั่ง |
| แปลรวดเร็วคล่องจริงจริงไม่นิ่งยั้ง |
เณรธนญไชยได้ฟังว่าดีจริง |
| ซึ่งเจ้าคุณแปลธรรมในคัมภีร์ |
แคล่วคล่องดีมิได้ขัดชัดทุกสิ่ง |
| คำมคธเชี่ยวชาญชำนาญจริง |
แต่ผมกริ่งอิกคัมภีร์ชื่อไตรปู |
| จะแปลได้ฤๅไฉนยังไม่แจ้ง |
พระสังฆราชฟังแคลงตะแคงหู |
| จึงถามว่าเปนอย่างไรพระไตรปู |
เณรก็หยิบมาให้ดูทั้งคัมภีร์ |
| พระสังฆราชเห็นลานเปนรอยยับ |
ไม่ได้ศัพท์แต่สักนิดคิดถ้วนถี่ |
| ดูไปให้ฉงนจนในที |
ตอบว่าไตรปูนี้ไม่ได้ความ |
| พิศไปดูมิใช่ตัวอักษร |
ยอกย้อนยุ่งยิ่งกริ่งเกรงขาม |
| จึงบอกกับศรีธนญว่าจนความ |
เหลือจะตามไต่แปลไม่แน่ใจ |
| เณรตอบว่าคัมภีร์พระไตรปู |
เจ้าคุณไม่เรียนรู้จะทำไฉน |
| แปลไม่ได้สักบทจงงดไว้ |
ยังพระไตรคดมีคัมภีร์ธรรม์ |
| ว่าแล้วหยิบคัมภีร์พระไตรคด |
มีอักษรปรากฎคำผวนผัน |
| มาให้พระสังฆราชดูฉับพลัน |
บทต้นนั้นอักขระปะปาปา |
| ที่สองจารึกเปนอักษร |
ไม่ยอกย้อนตรงตรงตามภาษา |
| อ่านได้พอรู้ปะลูลิดตา |
ที่สามว่าโกนถะกิปะมี |
| คำรบห้ากะลันทาโชแถลง |
พระสังฆรดูแคลงคำขุนศรี |
| คิดไม่ทันตันใจในคัมภีร์ |
ด้วยไม่มีในพระไตรปิฎกธรรม์ |
| จึงบอกว่าในคัมภีร์พระไตรคด |
แปลไม่ออกแต่สักบทให้อัดอั้น |
| คิดไม่เห็นเปนจนอยู่เท่านั้น |
ยิ่งตรองก็ยิ่งตันติดเต็มที |
| ฝ่ายว่าเณรขุนศรีธนญไชย |
จึงว่าแปลไตรคดอักษรศรี |
| ก็ไม่ออกคุณบอกว่าเต็มที |
แม้นไปแปลในบุรีจะได้อาย |
| ตัวผมงมคลำเพราะความเขลา |
แปลไม่ได้จึงเอามาชลสาย |
| ต้องบัพพาชนิยกรรมทำให้อาย |
มาอยู่ชายเลนเพราะโทษที่โฉดตึง |
| ผมได้อายต้องมาอยู่ที่ชายฝั่ง |
เจ้าคุณยังจะอดสูรู้ไม่ถีง |
| อันนักปราชญ์ที่ครูรู้ฦกซึ้ง |
ไม่พรั่นพรึงแปลอรรถสันทัดดี |
| ถ้าจะแปลธรรมสู้กับครูผม |
จะมิล้มลงทั้งยืนในกรุงศรี |
| โปรดดำริห์ตริตรองให้คล่องดี |
ถ้าอย่างนี้แล้วคงแพ้การแปลธรรม์ |
| พระสังฆราชมิได้รู้ว่าขู่ลวง |
นั่งง่วงนิ่งคิดจิตรใจสั่น |
| นึกเกรงกลัวจะอายขายหน้าครัน |
ก็ลาเณรลงกำปั่นรีบหนีไป ๚ |
| ๏ ครานั้นมหาเลนเณรขุนศรี |
รู้ว่าสังฆราชหนีไม่อยู่ใกล้ |
| ก็สึกจากสามเณรในทันใด |
เข้ามาเฝ้าท้าวไททูลกิจจา |
| ตามที่ตนได้ผจญพระสังฆราช |
บรมนารถแสนโสมนัศา |
| ดำรัสถามไตรปูอักขรา |
เปนอย่างไรเองว่าให้กูฟัง |
| ธนญไชยทูลความตามที่ทำ |
เอาปูชุบน้ำดำลากถอยหลัง |
| เปนรอยยุ่งไม่เปนตัวพัวรุงรัง |
มีชื่อตั้งว่าไตรปูดูยากครัน |
| พระไตรคดในบทปถะมา |
ว่าปะปะปาปาว่าขันขัน |
| ปะลูลิดตาอันดับกัน |
กับกะลันทาโชอักษรมี |
| โกนถะกิปะอักขรา |
พระสังฆราชลังกาจนจึงหนี |
| กระหม่อมฉันทดลองสองคัมภีร์ |
จึงได้มีไชยชนะพระลังกา ๚ |
| ๏ ฝ่ายบรมนรินทร์บดินทร์สูร |
ได้ฟังทูลทรงชมเปนนักหนา |
| ไม่เสียทีขุนศรีมีปัญญา |
บทปะปะปาปาว่ากะไร |
| ขุนธนญทูลว่าคนทาพ้อม |
เอามูลโคปนปลอมดินเหลวไหล |
| ปะปาทาพ้อมทาตะล่อมไว้ |
คำแก้ไขอย่างนี้ว่าที่คด |
| กะลันทาโชกะโล่ทาชัน |
โกนถะนั้นกะโถนมิได้ปด |
| ปะลูลิดตาคือขวานปะลูลด |
ลิดตาไม้ได้หมดทุกสิ่งอัน |
| กิปะอักขระว่ากะปิ |
อุตริผูกผวนให้หวนหัน |
| กราบทูลแก่พระองค์ผู้ทรงธรรม์ |
ทรงสรวลสันต์ชมขุนศรีธนญไชย ๚ |
