๕๙. ตั้งสมเด็จพระสังฆราช (สุก ญาณสังวร)

ปีเถาะเอกศก จุล ๑๑๘๑ พ.ศ. ๒๓๖๒ เมื่อณวันอังคาร เดือน ๑๐ แรม ๗ ค่ำ เวลา ๗ ทุ่ม สมเด็จพระสังฆราช (มี) สิ้นพระชนม์ ถึงเดือน ๑ โปรดให้ทำเมรุผ้าขาวที่ท้องสนามหลวง แล้วชักพระศพสมเด็จพระสังฆราชเข้าส่เมรุ มีการสมโภช ๓ วัน ๓ คืน พระราชทานเพลิงเมื่อณวันอาทิตย์เดือน ๑ ขึ้น ๑๑ ค่ำ แลตำแหน่งที่สมเด็จพระสังฆราชนั้น เดิมทรงพระราชดำริห์จะตั้งสมเด็จพระวันรัตน์ (อาจ) วัดสระเกษ เปนสมเด็จพระสังฆราช ถึงได้แห่มาสถิตย์ณวัดมหาธาตุ เมื่อณเดือน ๔ ปีเถาะเอกศกนั้นแล้ว แต่เมื่อในปีมโรงโทศกข้างต้นปีเกิดอหิวาตกะโรคมาก ยังไม่ทันจะได้ทรงตั้งสมเด็จพระวันรัตน์ (อาจ) เปนสมเด็จพระสังฆราช ถึงเดือน ๑๑ มีโจทย์ฟ้องกล่าวหาอธิกรณ์สมเด็จพระวันรัตน์ (อาจ) ว่าชอบหยอกเอินศิษย์หนุ่มด้วยกิริยาไม่สมควรแก่สมณะ ชำระได้ความเปนสัตย์ อธิกรณ์ไม่ถึงเปนปาราชิก จึงเปนแต่ให้ถอดเสียจากตำแหน่งพระราชาคณะแลเนรเทศไปจากพระอารามหลวง ตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชนั้น ทรงพระราชดำริห์ว่า สมเด็จพระญาณสังวร (สุก) วัดราชสิทธ เปนสมเด็จพระราชาคณะผู้ใหญ่ แลได้เปนพระอาจารย์ เปนที่เคารพในพระราชวงษ์ จึงโปรดให้แห่สมเด็จพระญาณสังวร (สุก) มาสถิตย์ณวัดมหาธาตุ เมื่อณวันพฤหัศบดีเดือน ๑๒ ขึ้น ๔ ค่ำ ครั้นถึงณวันพฤหัศบดีเดือน ๑ ขึ้น ๒ ค่ำ ปีมโรงโทศก จุลศักราช ๑๑๘๒ พ.ศ. ๒๓๖๓ จึงทรงตั้งสมเด็จพระญาณสังวร (สุก) ขึ้นเปนสมเด็จพระสังฆราช

สมเด็จพระสังฆราช (สุก ญาณสังวร) พระองค์นี้ เดิมอยูวัดท่าหอยคลองคูจามกรุงเก่า มีเกียรติคุณวิเศษในทางวิปัสนาธุระ กล่าวกันว่ากระบวนแผ่เมตตาพรหมวิหารถึงทำให้ไก่เถื่อนเชื่องได้ เปนเหตุให้คนทั้งหลายเรียกพระนามเมื่อเปนสมเด็จพระสังฆราชอิกอย่าง ๑ ว่าพระสังฆราชไก่เถื่อน แลมีรูปไก่จำหลักไว้ฐานรูปสมเด็จพระสังฆราชองค์นี้ ยังอยู่ที่วัดมหาธาตุจนทุกวันนี้ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงอาราธนาให้ลงมาครองวัดพลับ คือวัดราชสิทธารามทุกวันนี้ เปนที่เคารพนับถือในพระราชวงษ์มาแต่รัชกาลที่ ๑ ได้เปนพระอุปัธยาจารย์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อทรงผนวช เปนพระอาจารย์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อทรงผนวชสามเณร แลเมื่อเปนสมเด็จพระญาณสังวรในรัชกาลที่ ๒ นั้น เข้าใจว่านั่งหน้าสมเด็จพระสังฆราช (มี) ด้วยได้เห็นบาญชีนิมนต์พระสวดมนต์ในสวนขวา มีนามสมเด็จพระญาณสังวรอยู่น่าสมเด็จพระสังฆราช เห็นจะเปนด้วยมีพรรษาอายุมากกว่า แต่ประเพณีการเลือกสมเด็จพระสังฆราช จะถือเอาคันถธุระเปนสำคัญ สมเด็จพระญาณสังวรเปนฝ่ายวิปัสนาธุระ จึงไม่ได้เปนสมเด็จพระสังฆราชแต่ก่อนมา ในเวลาเมื่อเปนสมเด็จพระสังฆราช เห็นจะชรามากอยู่แล้ว