ประวัติ หม่อมเจ้าหญิง สรรพางค์พิมล

หม่อมเจ้าหญิง สรรพางค์พิมล เป็นพระธิดาที่ ๔ แห่งพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ นราธิปประพันธ์พงศ์ แล หม่อมผัน วรวรรณ ณ กรุงเทพ ประสูติ ณวังวรวรรณ กรุงเทพ ฯ ณวันเสาร์ที่ ๒๔ ตุลาคม ปีเถาะ พุทธศักราช ๒๔๔๖ พระชนกแลหม่อมมารดา เรียกฉายาล้อล้อยามเยาว์อย่างน่าเอ็นดูว่า แม่ติ๋น ฯ

เมื่อชนมายุได้ ๔ ขวบปลาย สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้า สุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวง ศรีรัตนโกสินทร ทรงพระเมตตาโปรดเกล้า ฯ รับไปทรงบำรุงเลี้ยงไว้ ในพระบรมมหาราชวัง นับวันนับแต่ทรงพระกรุณายิ่งขึ้น ด้วยเธอประพฤติองค์เรียบร้อยลมุนลม่อม อยู่ในพระโอวาท แลจจงรักภักดีมีกตัญญูรู้ศึกพระคุณปถัมภ์ สมทรงพระเมตตาปราณี พระบาทสมเด็จพระปิยะมหาราชเจ้า ก็ทรงพระเมตตา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานนามว่า หม่อมเจ้า สรรพางค์พิมล ทั้งพระราชทานเครื่องรัตนาลงกรณ์ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธออันออกพระนามมาแล้ว โปรดทรงพระอนุเคราะห์ ประทานทั้งธนสารวัตถาลังกาภรณ์แลวิทยาสมองค์ ได้ทรงศึกษาในสำนักอาจารย์มาถวายอักษร แลสำเหนียกพระจริยาวัตร์พระผู้ทรงอุปถัมภ์ พร้อมทั้งพระชนนีของพระองค์เป็นอาทิ จึ่งเมื่อเจริญวัยวุฒิขึ้น ก็รอบรู้ศิลปวิทยา แลวัตรปฏิปทาสมขัตติยนารี รู้อักษรภาษาทั้งไทฝรั่ง ทั้งยังกอบด้วยพิริยุตสาหะรักดี ชำนิห์งารคฤหาสน์ งารมาลาการ แลงารเย็บปักถักร้อย บรรดาเป็นพิทยาลังการสำหรับสัตรีจะพึงปฏิบัติ ทั้งได้รับอนุศาสโนวาทกระจ่างในธรรมของพระพทธศาสนา รู้ธรรมะนิยามะธรรม แลอริยสัจจธรรม โดยตระนักจากพระปิดา ข้อสำคัญนั้นนำให้ประพฤติองค์อ่อนน้อมสงบเสงี่ยมอย่างงดงาม สมบูรณด้วยหิริโอตตัปปะจริต จนเปนที่รักที่เจริญใจของประยูระญาติวงศาคณามิตร์แลพวกพ้องผู้รู้จักมักคุ้น มีสมเด็จพระผู้อุปถัมภ์เป็นอาทิ เป็นที่พิสวาทของพระชนกแลหม่อมชนนี จนข้าไทย์ในวัง ฯ

สรูปคุณสมบัติ์ ดังโคลงวรวรรณดนุช ซึ่งพระบิดรทรงนิพนธ์ไว้ โดยทรงตระหนักความเป็นไป ของพระบุตรีที่ทรงเสนหา เมื่อชีพตักษัยเสียแล้วนั้น ฉนี้ว่า -

เธอฉลองพระคุณพระผู้ทรงอุปถัมภ์ ถวายปฏิบัติ โดยซื่อสัตย์สุจริต มาแต่ครั้งยังเสด็จประทับอยู่ในพระบรมมหาราชวัง ย้ายไปประทับณพระราชวังสวนดุสิต แลวังบางขุนพรหม มาแต่น้อยคุ้งใหญ่ จวบถึงวันเคราะห์ร้ายมาถึง จับประชวรโรคบิด ทูลลามารักษาองค์ที่วังพระบิดา หลวงอายูระแพทย์พิเศษ รักษาเห็นโรคร้ายแรง อาการถึงฆาฏ ด้วยเป็นบิดปลาด ใม่มีตัวแลใข้แรงนัก ถวายโอสถทั้งฉีดแลทั้งดื่มไม่มีผลดีเลย มีโรคเช่นเดียวกัน ๕ คนมารักษาอยู่ที่โรงพยาบาลสิริราช ล้วนลงท้ายตายหมด ครั้นผ่าศพออกตรวจปรากฏเปนแผลโต ๆ ตลอดลำไส้ เหลือเยียวยาได้ไหว จึ่งได้หาหมอเมนเดอซั่น แพทย์ใหญ่ในกรมสุขาภิบาลผู้รับว่าพอรักษานั้นมารักษา โดยคาดว่าเป็นโรคปาราไตฟอย พระยาอัศวินอำนวยเวช (หมอปัว) เปนแพทย์ผู้ช่วย เห็นการพยาบาลสำคัญยิ่งยวด ขอให้เสด็จไปรักษาองค์ณโรงพยาบาลเซนต์หลุย พระบิดาก็ทรงอำนวยตามแก้ไขอยู่ถึง ๒๗ วัน ก็ใม่มีฟื้น มีแต่ทรงกับซุดลงทุกที ถึงชีพตักษัยณโรงพยาบาลเซนต์หลุย เมื่อณวันเสาร์ที่ ๒๘ สิงหาคม ปีวอก พทธศักราช ๒๔๖๓ ส่อเหตุให้บังเกิดปิยะวิปปะโยคทุกขาดูร เศร้าสลดเสียดาย โดยสิเนหาอาลัย ของญาติมิตร์บรรดารู้จักมักคุ้นทั่วไป ๆ

​ได้เชิญพระศพมาสรงน้ำที่วังวรวรรณ แลแห่ไปประดิษฐานไว้ณวัดมงกุฎกษัตร์ ในวันรุ่งขึ้น ฯ

ลำดับนั้นมา ซ้ำบังเกิดเหตุอันแสนจะพึงสยดสยองขึ้นอีกน่าเอน็จอนาถโทมนัสโศกศัลย์ แด่พระญาติวงศ์ยิ่งกว่านั้นอิกพันทวี ด้วยสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอผู้ทรงพระอุประถัมภ์มา ชิงสิ้นพระชนม์ลงเสียอิกพระองค์หนึ่งด้วยแล้ว ก่อนได้ทรงจัดการ เพื่อพระราชทานเพลิงศพ หม่อมเจ้าสรรพางค์พิมล ดังได้ทรงตั้งพระปณิธานไว้ฉนั้น ฯ

จึ่งพระนางเจ้า สุขุมาลย์มารศรี พระราชเทวี ผู้พระชนนีที่รัก ของสมเด็จเจ้าฟ้า กรมหลวง ศรีรัตนโกสินทร ทรงพระอนุสรรำพึง เพื่อทรงปฏิบัติให้ต้องตามพระกระแสร พระราชสุดายอดสวาท ทั้งกอบด้วยพระกรุณาอาทรต่อหม่อมเจ้าหญิงนั้นด้วย ทรงพระเมตตารับเป็นเจ้าภาพ พร้อมด้วยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ผู้เป็นชนก จัดการเพื่อได้รับพระมหากรุณาพระราชทานเพลิง หม่อมเจ้าหญิง สรรพางค์พิมล ณเมรุน้อยอันสร้างขึ้นเฉภาะในวัดมงกุฏกษัตร์ ณวันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ ปีชวด พุทธศก ๒๔๖๗ ในท่ามกลางชุมนุม พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการ แลคฤหบดีอันมีศักดิ์ เฉภาะบรรดาที่เคยรู้จัก รักใคร่คุ้นเคย กับหม่อมเจ้าหญิง สรรพางค์พิมลนั้น ฯ

เปนอันยุติเกียรติปวัติ์ ของหม่อมเจ้าหญิง สรรพางค์พิมล ผู้ทรงเสาวภางคจริต น่ารักน่าเสียดายองค์หนึ่งลง ตามธรรมดามนุษยวิสัย สมคำว่า- ฯ

ยํ กิญจิ สมุทฺทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมํ ฯ

(แปล) ใม่เลือกสิ่งอันใดหมด เมื่อมีธรรมดาเกิดขึ้นแล้ว สิ่งนั้นๆ ทั้งหมด ย่อมเป็นธรรมดาต้องดับ ฯ

ญาติแลมิตร์ ของท่านที่ล่วงลับไปแล้วนั้น น่าจะถือเอาความเป็นไปของหม่อมเจ้าหญิงองค์นั้น เปนทิฐานุคตินัย ปลงสันนิษฐานแน่วถนัดได้ว่า -

สุฺโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ อปฺปมาทรโต สทา ฯ

(แปล) จงเห็นโลกเป็นของสูญ แลรื่นรมย์ในความไม่เลินเล่อเสมอเถิด ฯ

อนี้ เปนธรรมที่จริง แลที่ดี แท้