นิราศนรินทร์
ร่าย
๏ ศรีสิทธิ์พิศาลภพ เลอหล้าลบล่มสวรรค์ จรรโลงโลกกว่ากว้าง แผนแผ่นผ้าง[๑]เมืองเมรุ ศรีอยุธเยนทร์แย้มฟ้า แจกแสงจ้าเจิดจันทร์ เพียงรพิพรรณผ่องด้าว ขุนหาญห้าวแหนบาท สระทุกข์ราษฎร์รอนเสี้ยน ส่ายเศิกเหลี้ยน[๒]ล่งหล้า ราญราบหน้าเภริน เข็ญข่าวยินยอบตัว ควบค้อมหัวไหว้ละล้าว ทุกไทน้าวมาลย์น้อม ขอออกอ้อมมาอ่อน ผ่อนแผ่นดินให้ผาย ขยายแผ่นฟ้าให้แผ้ว เลี้ยงทแกล้วให้กล้า พระยศไท้เทิดฟ้า เฟื่องฟุ้งทศธรรม ท่านแฮ
๑
๏ อยุธยายศล่มแล้ว | ลอยสวรรค์ ลงฤๅ |
สิงหาสน์ปรางค์รัตน์บรร | เจิดหล้า |
บุญเพรงพระหากสรรค์ | ศาสน์รุ่ง เรืองแฮ |
บังอบายเบิกฟ้า | ฝึกฟื้นใจเมือง ฯ |
๒
๏ เรืองเรืองไตรรัตน์พ้น | พันแสง |
รินรสพระธรรมแสดง | ค่ำเช้า |
เจดีย์ระดะแซง | เสียดยอด |
ยลยิ่งแสงแก้วเก้า | แก่นหล้าหลากสวรรค์ ฯ |
๓
๏ โบสถ์ระเบียงมรฑปพื้น | ไพหาร |
ธรรมาสน์ศาลาลาน | พระแผ้ว |
หอไตรระฆังขาน | ภายค่ำ |
ไขประทีปโคมแก้ว | ก่ำฟ้าเฟือนจันทร์ ฯ |
๔
๏ เสร็จสารพระยศซ้อง | สรรเสริญ |
ไป่แจ่มใจจำเริญ | รํ่าอ้าง |
ตราตรอมตระโมจเหิน | หวนสวาท |
อกวะหวิวหวั่นร้าง | รีบร้อนการณรงค์ ฯ |
๕
๏ แถลงปางบำราศห้อง | โหยครวญ |
เสนาะเสน่ห์กำสรวล | สั่งแก้ว |
โอบองค์ผอูนอวล | ออกโอษฐ์ อรเอย |
ยามหนึ่งฤๅแคล้วแคล้ว | คลาดคล้ายขวบปี ฯ |
๖
๏ รอยบุญเราร่วมพ้อง | พบกัน |
บาปแบ่งสองทำทัน | เท่าสร้าง |
เพรงพรากสัตว์จำผัน | พลัดคู่ เขาฤๅ |
บุญร่วมบาปจำร้าง | นุชร้างเรียมไกล ฯ |
๗
๏ จำใจจากแม่เปลื้อง | ปลิดอก อรเอย |
เยียวว่าแดเดียวยก | แยกได้ |
สองซีกแล่งทรวงตก | แตกภาค ออกแม่ |
ภาคพี่ไปหนี่งไว้ | แนบเนื้อนวลถนอม ฯ |
๘
๏ โอ้ศรีเสาวลักษณ์ลํ้า | แลโลม โลกเอย |
แม้ว่ามีกิ่งโพยม | ยื่นหล้า |
แขวนขวัญนุชชูโฉม | แมกเมฆ ไว้แม่ |
กีดบ่มีกิ่งฟ้า | ฝากน้องนางเดียว ฯ |
๙
๏ โฉมควรจักฝากฟ้า | ฤๅดิน ดีฤๅ |
เกรงเทพไท้ธรณินทร์ | ลอบกลํ้า |
ฝากลมเลื่อนโฉมบิน | บนเล่า นะแม่ |
ลมจะชายชักชํ้า | ชอกเนื้อเรียมสงวน ฯ |
๑๐
๏ ฝากอุมาสมรแม่แล้ | ลักษมี เล่านา |
ทราบสยมภูวจักรี[๓] | เกลือกใกล้ |
เรียมคิดจบจนตรี | โลกล่วง แล้วแม่ |
โฉมฝากใจแม่ได้ | ยิ่งด้วยใครครอง ฯ |
๑๑
๏ บรรจถรณ์หมอนม่านมุ้ง | เตียงสมร |
เตียงช่วยเตือนนุชนอน | แท่นน้อง |
ฉุกโฉมแม่จักจร | จากม่าน มาแฮ |
ม่านอย่าเบิกบังห้อง | หับให้คอยหน ฯ |
๑๒
๏ สงสารเป็นห่วงให้ | แหนขวัญ แม่ฮา |
ขวัญแม่สมบูรณ์จันทร์ | แจ่มหน้า |
เกศีนี่นิลพรร | โณภาส[๔] |
งามเงื่อนหางยูงฟ้า | ฝากเจ้าจงดี ฯ |
๑๓
๏ เรียมจากจักเนิ่นน้อง | จงเนา นะแม่ |
ศรีสวัสดิ์เทอญเยาว์ | อย่าอ้อน |
อำนาจสัตย์สองเรา | คืนร่วม กันแม่ |
การณรงค์ราชร้อน[๕] | เร่งแล้วเรียมลา ฯ |
๑๔
๏ ลงเรือเรือเคลื่อนคว้าง | ขวัญลิ่ว แลแม่ |
ทรุดนั่งถอนใจปลิว | อกว้า |
เหลียวหลังพี่หวาดหวิว | ใจวาก |
แลสั่งสบหน้าหน้า | แม่หน้า[๖] เอ็นดู ฯ |
๑๕
๏ ออกจากคลองขุดข้าม | ครรไล |
เรือวิ่งอกว้าใจ | หวาดขวํ้า[๗] |
เด็ดแดดั่งเด็ดใย | บัวเบ่ง มาแม่ |
จากแต่อกใจปลํ้า | เปลี่ยนไว้ในนาง ฯ |
๑๖
๏ บรรลุอาวาสแจ้ง | เจ็บกาม |
แจ้งจากจงอาราม | พระรู้ |
เวรานุเวรตาม | ตัดสวาท แลฤๅ |
วานวัดแจ้งใจชู้ | จากช้าสงวนโฉม ฯ |
๑๗
๏ มาคลองบางกอกกลุ้ม | กลางใจ |
ฤๅบ่กอกหนองใน | อกช้ำ |
แสนโรคเท่าไรไร | กอกรั่ว ราแม่ |
เจ็บรักแรมรสกลํ้า | กอกร้อยฤๅคลาย ฯ |
๑๘
๏ ชาวแพแผ่แง่ค้า | ขายของ |
แพรพัสตราตาดทอง | เทศย้อม |
ระลึกสีสไบกรอง | เครือมาศ แม่เฮย |
ซัดสอดสองสีห้อม | ห่อหุ้มบัวบัง ฯ |
๑๙
๏ วัดหงส์เหมราชร้าง | รังถวาย นามแฮ |
เรียมนิราเรือนสาย | สวาทสร้อย |
หงส์ทรงสี่พักตร์ผาย | พรหมโลก แลฤๅ |
จะสั่งสารนุชคล้อย | คลาดท้าวไป่ทัน ฯ |
๒๐
๏ สังข์กระจายพี่จากเจ้า | จอมอนงค์ |
สังข์พระสี่กรทรง | จักรแก้ว |
สรวมทิพย์สุธาสรง | สายสวาท พี่เอย |
สังข์สระสมรจงแผ้ว | ผ่อนถ้า[๘] เรียมถึง ฯ |
๒๑
๏ จากมามาลิ่วลํ้า | ลำบาง |
บางยี่เรือราพลาง | พี่พร้อง |
เรือแผงช่วยพานาง | เมียร[๙]ม่าน มานา |
บางบ่รับคำคล้อง | คล่าวนํ้าตาคลอ ฯ |
๒๒
๏ มาด่านด่านบ่ร้อง | เรียกพัก พลเลย |
ตาหลิ่งตาเหลวปัก | ปิดไว้ |
ตาเรียมหลั่งชลตัก | ตวงย่าน |
ไฟด่านดับแดไหม้ | มอดม้วยฤๅมี ฯ |
๒๓
๏ นางนองชลน่านไล้ | ลบบาง |
ไหลเล่ห์ชลลบปราง | แม่คลํ้า |
แสนโศกสั่งสารปาง | จากพี่ ปลอบแม่ |
นาสิกเรียมซับนํ้า | เนตรหน้านางนอง ฯ |
๒๔
๏ บางขุนเทียนถิ่นบ้าน | นามมี |
เทียนว่าเทียนแสงสี | สว่างเหย้า |
เย็นยามพระสุริยลี | ลาโลก ลงแม่ |
เทียนแม่จุดจักเข้า | สู่ห้องหาใคร ฯ |
๒๕
๏ ปานนี้มาโนชญ์น้อย | นงพาล พี่เอย |
เก็บเกศฤๅกรองมาลย์ | มาศห้อย |
ปรุงจันทน์จอกทองธาร | ประทิ่น ทาฤๅ |
นอนนั่งถามแถลงถ้อย | ทุกข์พร้องความใคร ฯ |
๒๖
๏ คิดไปใจป่วนปิ้ม | จักคืน |
ใจหนึ่งเกรงราชขืน | ข่มคร้าม |
ใจหนึ่งป่วนปานปืน | ปัดปวด ทรวงนา |
ใจเจ็บฝืนใจห้าม | ห่อนเจ้าเห็นใจ ฯ |
๒๗
๏ มิตรใจเรียมจอดเจ้า | จักคิด ถึงฤๅ |
จากแม่เจ็บเสมอจิต | พี่บ้าง |
ฤๅลืมมลายปลิด | แปลนสวาท |
จำพี่โหยไห้ช้าง | ค่ำเช้าชำงาย ฯ |
๒๘
๏ ไปศึกสุดมุ่งม้วย | หมายเป็น ตายเลย |
สูญชีพไหนนุชเห็น | หากลี้ |
อรเอยลับหลังเอ็น | ดูนัก นะแม่ |
โอ้โอะไกลกันกี้ | เมื่อไซ้จักสม ฯ |
๒๙
๏ เรือมามาแกล่ใกล้ | บางบอน |
ถนัดหนึ่งบอนเสียดซอน | ซ่านไส้ |
จากมาพี่คายสมร | เสมอชีพ เรียมเอย |
แรมรสกามาไหม้ | ตากต้องทรวงคาย ฯ |
๓๐
๏ บางกกกลกล่อมแก้ว | กับแด |
กรตระกองนุชแปร | ปรับเนื้อ |
ลานโลมวิไลแถง | ชระมุ่น อกเอย |
จำนิรารสเกื้อ | กกแก้วกับทรวง ฯ |
๓๑
๏ หัวกระบือกบิล[๑๐] ราชร้า | รณรงค์ แลฤา |
ตัดกบาลกระบือดง | เด็ดหวิ้น[๑๑] |
สืบเศียรทรพีคง | คำเล่า แลแม่ |
เสมอพี่เด็ดสมรดิ้น | ขาดด้วยคมเวร ฯ |
๓๒
๏ โคกขามดอนโคกคล้าย | สัณฐาน |
ขามรุ่นริมธารสนาน | สนุกนี้ |
พูนเพียงโคกฟ้าลาน | แลโลก ลิ่วแม่ |
ถนัดหนึ่งโคกขามชี้ | ช่อง[๑๒]ให้เรียมเห็น ฯ |
๓๓
๏ มาคลองโคกเต่าตั้ง | ใจฉงาย |
ตัวเต่าฤๅมีหมาย | โคกอ้าง |
เจ็บอกพี่อวนอาย | ออกปาก ได้ฤๅ |
คืนคิดโคกขวัญร้าง | อยู่เร้นแรมเกษม ฯ |
๓๔
๏ มหาชัยชัยฤกษ์น้อง | นาฏลง โรงฤๅ |
รับร่วมพุทธมนต์สงฆ์ | เสกซ้อม |
เสียดเศียรแม่ทัดมง | คลคู่ เรียมเอย |
ชเยศชุมญาติห้อม | มอบให้สองสม ฯ |
๓๕
๏ ท่าจีนจีนจอดถ้า[๑๓] | คอยถาม ใดฤๅ |
จีนช่วยจำใจความ | ข่าวร้อน |
เยียวมิ่งแม่มาตาม | เตือนเร่ง ราแม่ |
จงนุชรีบเรียมข้อน | เคร่าถ้า[๑๔] จีนคอย ฯ |
๓๖
๏ บ้านบ่อนํ้าบกแห้ง | ไป่เห็น |
บ่อเนตรคงขังเป็น | เลือดไล้ |
อ้าโฉมแม่แบบเบญ | จลักษณ์ เรียมเอย |
มาซับอัสสุชลให้ | พี่แล้วจักลา ฯ |
๓๗
๏ นาขวางใครแขวะรุ้ง | เป็นทาง |
ปองบ่อไป่ปองนาง | ป่วยไซร้ |
นามขวางไขว่หนามขวาง | ในอก อีกแม่ |
ใครบ่งฤๅเบาได้ | เท่าน้องนางถอน ฯ |
๓๘
๏ สามสิบสองคดคุ้ง | เวียนวง |
คิดว่าคืนหลังหลง | ทุกเลี้ยว |
บังเฉนียนไฉนบง | พักตร์แม่ เห็นฤๅ |
แลตะลึงลืมเคี้ยว | ขบค้างคำสลา ฯ |
๓๙
๏ มาคลองย่านซื่อซ้ำ | พิศวง |
ซื่อตลอดย่านเดียวตรง | รวดริ้ว |
ใจคิดคู่ครองคง | รักแม่ นะแม่ |
ไป่ตลอดเลยพลิ้ว | พลัดน้องมาไกล ฯ |
๔๐
๏ เห็นจากจากแจกก้าน | แกมระกำ |
ถนัดระกำกรรมจำ | จากช้า |
บาปใดที่โททำ | แทนเท่า ราแม่ |
จากแต่คาบนี้หน้า | พี่น้องคงถนอม ฯ |
๔๑
๏ เรียมจากฤๅจับข้าว | เต็มคำ หนึ่งเลย |
รินซึ่งชลจานจำ | เนื่องแค้น |
หยิบกับกระยากำ | คิดแม่ คอยแม่ |
เหียนฤหายหอบแหน้น[๑๕] | อกค้างคายคืน ฯ |
๔๒
๏ ปรานีนุชอยู่เหย้า | เยียบเย็น |
เย็นแม่เยี่ยมจักเห็น | แต่ห้อง |
ครวญหาพี่ใครเป็น | สองปลอบ แม่เลย |
สไบพี่เปลี่ยนจักป้อง | ปิดหน้านางโหย ฯ |
๔๓
๏ แลไถงถงาดเลี้ยว | ลับแสง |
สอดซึ่งตาเรียมแสวง | ทั่วพื้น |
จวบจันทร์แจ่มโลกแปลง | มาเปลี่ยน |
หวนว่ามุขแม่ฟื้น | เยี่ยมฟ้าหาเรียม ฯ |
๔๔
๏ ชมแขแขคิดใช่หน้า | นวลนาง |
เดือนดำหนิวงกลาง | ต่ายแต้ม |
พิมพ์พักตร์แม่เพ็ญปราง | จักเปรียบ ใดเลย |
ขำกว่าแขไขแย้ม | ยิ่งยิ้มอัปสร ฯ |
๔๕
๏ วิเวกดุเหว่าก้อง | ดงดึก แล้วแฮ |
กระส่าวเสียงนกนึก | นุชพร้อง |
พลิกปลอบเปล่าใจทึก | ถามแม่ ไหนแม่ |
ปลุกพี่ฤๅเรียมร้อง | เรียกเจ้าไป่ขาน ฯ |
๔๖
๏ โอ้ดวงดาเรศด้อย | เดือนดับ |
ดับดั่งดวงอัจกลับ | พู่พร้อย |
ชวาลาจะลาลับ | นุชพี่ แพงเอย |
หลับฤตื่นตรอมละห้อย | อยู่ห้องหนหลัง ฯ |
๔๗
๏ เรือมารุ่งบ่รู้ | คืนวัน |
ตื่นแต่ตาใจฝัน | คลับคล้าย |
แปดยามย่ำแดยัน | แทนทุ่ม โมงแม่ |
นอนนั่งลุกยืนย้าย | ยิ่งร้อนเรียมวี ฯ |
๔๘
๏ แม่กลองกลองบ่ได้ | ยินดัง |
รัวแต่กรประนัง | หนึ่งค้อน |
ทรวงพี่แผ่เพียงหนัง | ขึงขอบ กลองเอย |
กลองบ่ข้อนเรียมข้อน | อกแค้นคะนึงโฉม ฯ |
๔๙
๏ ออกจากปากนํ้าน่าน | นองพราย |
อรรณพพิศาลสาย | ควั่งคว้าง |
จากนางยิ่งตนตาย | ทีหนึ่ง นะแม่ |
เทียรจักทอดตัวขว้าง | ชีพไว้กลางวน ฯ |
๕๐
๏ สรวลเสียงพระสมุทรครื้น | ครวญคะนอง |
คลื่นก็คลี่คลายฟอง | เฟื่องฟื้น |
ดาลทรวงป่วงกามกอง | กลอยสมุทร แม่ฮา |
ออกโอษฐ์ออกโอยสะอื้น | อ่าวอื้ออลเวง ฯ |
๕๑
๏ เรียมวอนเทวะแม่แม้น | เมขลา |
แบวิเชียรเชิญรา | เร่งเจ้า |
นางสมุทรเรียกมามา | เทอญแม่ มาแม่ |
ทันที่เรือเรียมเต้า | คลื่นเต้นตากทรวง ฯ |
๕๒
๏ บ้านแหลมเรือพี่เลี้ยว | คลองจร |
ระลึกคมแหลมศร | เนตรน้อง |
เสียวทรวงพี่โอยอร | อกแตก ตายแม่ |
สุดสอดสายเนตรต้อง | แม่ตั้งตาคอย ฯ |
๕๓
๏ เห็นตะบูนรอยบั่นต้น | ตัดรอน |
ยังแต่ตอตะบูนทอน | กิ่งกลิ้ง |
เจียมใจพี่ขาดจร | จากสวาท มาแม่ |
ทอนท่อนไมตรีทิ้ง | ทอดไว้วังเวง ฯ |
๕๔
๏ ดูใดไป่เท่าด้วย | ดวงพักตร์ แม่เลย |
โฉมแม่ชื่นใจจัก | หล่อหล้ม[๑๖] |
มาเดียวพี่ดักดัก | ใจจอด แม่แม่ |
เรือแล่นผายผันก้ม | พักตร์ไห้หาศรี ฯ |
๕๕
๏ ถับถึงคุ้งคดอ้อย | โอชหวาน วายแม่ |
อ้อยแม่เจียนผจงจาน | จอกแก้ว |
ของเคียงซ่อมสอดพาน | รองร่วม เจ้าฤๅ |
รสยิ่งอำมฤตแล้ว | ระลึกลิ้นหวานเอง ฯ |
๕๖
๏ พิศพานจานแจ่มเจ้า | เบญจรงค์ รัตน์เอย |
โหยบ่เห็นอนงค์ | นั่งน้อม |
นพนิตแน่งนางผจง | จัดมอบ มาฤๅ |
จากรักจากรสพร้อม | ไพร่ใช้ชายเคียง ฯ |
๕๗
๏ อยู่เรือนจักเพื่อนพร้อง | ความใคร |
รสรักแรมกะได | ดอกดั้ว |
เรียมหมองแม่พาใจ | คลายเทวษ |
หมองสมรนุชเรียมกลั้ว | กล่อมเจ้าเอาใจ ฯ |
๕๘
๏ บำราศรสหื่นห้า | แหหาย |
โหยคระหนรนกาย | ก่ำไหม้ |
รัวรัวราคราวพาย | เรือเร่ง แรงแม่ |
ทันถี่ทุกเล่มไหล้[๑๗] | หล่อเต้นตามเผยอ ฯ |
๕๙
๏ ถึงเพชรบุเรศเข้า | ขุนพล |
กรีทัพ[๑๘]ยกโดยสถล | มารคเต้า |
ธงทองทัดลมบน | โบกเรียก พลแม่ |
เรียมเรียกรสรักเร้า | เร่งน้องในทรวง ฯ |
๖๐
๏ ออกทัพเอาฤกษ์เร้า | ปืนไฟ |
ปืนประกายกมไก | จี่จิ้ม |
เพลิงราคพลุ่งกลางใจ | เจียวเจ็บ อกเอย |
ทรวงพี่บรรทุกปิ้ม | ปวดด้วยปืนกาม ฯ |
๖๑
๏ ทุกตรอกเรียมตรวจหน้า | ขาดนาง เดียวแม่ |
จบจรลาดแลทาง | ทั่วด้าว |
จวบหญิงจ่ายของกลาง | ถนนเกลื่อน |
เทียมธุลีทาสท้าว[๑๙] | อรข้างเดียวเดิน ฯ |
๖๒
๏ ถึงชรอํ่าชรอุ่ม[๒๐]ห้อง | เวหา หนเอย |
คิดอรแมกเมฆมา | กลัดไว้ |
ฤๅเขาชรอ่ำ๒อา | ดูรเทวษ |
เป็นชรอุ่มฟ้าไข้ | ข่าวน้องนางตรอม ฯ |
๖๓
๏ สุริยาวิโยคฟ้า | ฝนเชย |
บุปผชาติรำเพยเผย | กลิ่นใกล้ |
เผยอหอมเลื่อนสมรเหย | หาพี่ ฤๅแม่ |
ถามพฤกษ์พรางเพราะไม้ | ปากลิ้นไป่มี ฯ |
๖๔
๏ ทัพใต้ทัพตั้งป่า | เป็นเรือน |
จากนุชมานอนเดือน | ต่างไต้ |
ตรอมตายแต่จักเยือน | กันยาก แลแม่ |
เรือนฤเห็นเห็นไม้ | ป่าไม้เป็นเรือน ฯ[๒๑] |
๖๕
๏ ราตรีตรวจค่ายฆ้อง | ขามขาม ใจเอย |
เกราะกระพือเพลิงยาม | รุ่งเร้า |
กระเวนกระวนกาม | กวนอก พี่นา |
รันระรมแดเข้า | คู่ฆ้องกระแตตี ฯ |
๖๖
๏ เคยนิทรอรนุ่มเนื้อ | แนบเรียม |
เดาะกะไดไดเลียม | ลอดเคล้น |
นาสาสูบรสเทียม | ปรางมาศ |
สองสนุกล้วนเหล้น[๒๒] | เล่ห์นั้นฤๅลืม ฯ |
๖๗
๏ เคยโอษฐ์แอบโอษฐ์อ้อน | เอาใจ |
คำอ่อนวอนอาลัย | ล่อเคล้า |
นับเดือนเลื่อนปีไป | ไกลมิ่ง นะแม่ |
เยียวอยู่หนหลังเศร้า | สวาทแล้วใครโลม ฯ |
๖๘
๏ ออกทัพถะถั่นเข้า | ไพรเขียว |
ละแม่เดียวมาเดียว | ด่วนร้าง |
สายตาต่อเต็มเกลียว | มากล่อม ไกลแม่ |
เวระใดเราสร้าง | ซัดให้ทันเห็น ฯ |
๖๙
๏ ห้วยขมิ้นคิดขะมิ่น[๒๓]เจ้า | เคยผจง |
กวดสกนธ์สีสรง | โสรจน้อง |
เรียมจากจักโศกทรง | เสาวภาคย์ เผือดฤๅ |
ขมิ้นจะวายวันต้อง | แต่งเนื้อนางสนาน ฯ |
๗๐
๏ อ่าผิวการะเกดเกลี้ยง | เกลานวล แน่งเอย |
เรียมกะไดเชยชวน | ชิดเคล้า |
อ้าอรกลิ่นเกศหวน | หอมหื่น กูเฮย |
คิดภิรมย์รสเกล้า | กลิ่นกลั้วไกลฉม ฯ |
๗๑
๏ ยกมามาท่าข้าม | แขวงปราณ |
ปราณประหลาดลมฆาน | พี่ข้อง |
แลว่านุชทรมาน | หมองสิ่ง ใดแม่ |
ทุกข์โรคหรือจักร้อง | ร่ำไห้หาเรียม ฯ |
๗๒
๏ ถึงสามร้อยยอดเงื้อม | งำทะเล |
ทะเลจะหลากลมเห | หาดขวํ้า |
สามร้อยคิรีเท | ทับอก เล่าฤๅ |
ใจจะปลํ้าสุดปลํ้า | เสน่ห์น้องหนักทรวง ฯ |
๗๓
๏ โคแดงนามท่งด้าว | โคดง ใดฤๅ |
โคอาสน์อิศวรองค์ | อยู่เกล้า |
พระมาดอาจจักปลง | ปลิวเทวษ ราพ่อ |
สองจากพระเป็นเจ้า | ช่วยให้คืนสม ฯ |
๗๔
๏ แลระบัดลาดท่งท้อง | ทิวพฤกษ์ |
มลักเห็นหมู่มฤค | ครุ่นคร้าม |
หวังหาคู่แนบนึก | นุชนาฏ เรียมเอย |
คิดเมื่อมาสมรห้าม | พี่ห้ามหวงโฉม ฯ |
๗๕
๏ นางทรายจามเรศรู้ | รักขน |
คือนุชสงวนงามตน | แต่น้อย |
ตายองตอบตายล | ยวนเนตร นางเอย |
โฉมแม่บาดตาย้อย | อยู่พู้นฉันใด ฯ |
๗๖
๏ ขุนพาฬพยัคฆ์เคล้า | พยัคฆี |
สารสู่สาวคชลี | แหล่งเหล้น[๒๔] |
ปวงสัตว์เพรียกไพรศรี | สังวาส |
สังเวชสมรมาเว้น | พี่เว้นวายชม ฯ |
๗๗
๏ เนื้อเบื้อนาเนกลํ้า[๒๕] | หลายพรรณ |
ล่าแหล่งลืมเกลียงวัน | แวะเว้น |
ไพรพฤกษ์เงียบเซียบศัลย์ | โศกแม่ |
แสนสัตว์ซบเซาเร้น | ช่วยร้อนเรียมตรอม ฯ |
๗๘
๏ ลมลงโลมลาดไม้ | กฤษณา |
โบกบอกนาสาหา | กลิ่นต้อง |
รอยอรรํ่าพัสตรา | ตากตรอก[๒๖] ลมฤๅ |
พากลิ่นกลอยมาข้อง | ค่าไม้หอมเหมือน ฯ |
๗๙
๏ หวนหอมการะเกดเกลี้ยง | เกล้าผม เจ้าฤๅ |
อินทนิลคือแข่งคม | เนตรแต้ม |
นมนางอับอายนม | นุชนาฏ พี่เอย |
ปรางเปล่งเปรียบกึ่งแก้ม | อ่อนช้ำคราวชม ฯ |
๘๐
๏ จำปาจำเปรียบเนื้อ | นางสวรรค์ กูเอย |
ศรีสุมาลัยพรรณ | พิศแพ้ |
ช้องนางคลี่ระส่ายสรร | สลายเซ่น[๒๗] |
คือนุชสนานกายแก้ | เกศแก้วกันไร ฯ |
๘๑
๏ สาวหยุดหยุดย่างช้า | หวังชัก ชวนแม่ |
รักใช่รักแรมรัก | สุดรู้ |
นางแย้มจะยลพักตร์ | ฤๅพบ พานเลย |
ซ่อนกลิ่นกลอยซ่อนชู้ | ชื่อชํ้าใจถวิล ฯ |
๘๒
๏ ขานางนง[๒๘]ภาคแพ้ | พิมพ์เพลา นุชนา |
กลกล่อมสองปลีเยาว์ | ยาตรเยื้อง |
เล็บนางเล็บนุชเบา | บอกคึ่ง[๒๙] พี่ฤๅ |
หลงปัดเล็บนางเปลื้อง | ปลาบเนื้อเรียมขนาง ฯ |
๘๓
๏ พะยอมคิดเยาวแม่แย้ม | ยินดี |
สีเสียดคือทรวงสี | เสียดซ้อน |
ชิงชันเฉกในที | เชิงเกี่ยว กายแม่ |
หว้าดั่งวอนนางค้อน | เคียดแกล้งเป็นกล ฯ |
๘๔
๏ นกแก้วจับกิ่งแก้ว | กอดคอน |
กลพี่กอดแก้วนอน | แนบเนื้อ |
นางกวักนกกวักจร | จับกวัก ไกวแม่ |
หลงว่ากรนุชเกื้อ | กวักให้เรียมตาม ฯ |
๘๕
๏ นางนวลจับแมกไม้ | นางนวล |
นวลนุชแนบเรียมควร | คู่แคล้ว |
เบญจวรรณจับวัลย์พวน | พันโอบ ไม้แม่ |
แลว่าวัลย์กรแก้ว | กอดอ้อมเอววัลย์ ฯ |
๘๖
๏ โนรีสีชาดย้อม | ระยับแดง |
นกขมิ่น[๓๐]ชมพูแสง | แสดผ้า |
ปนแปลกนึกนางแปลง | สไบเปลี่ยน |
เย็นห่มแสดสีฟ้า | ฝ่ายเช้าเคยชม ฯ |
๘๗
๏ แขกเต้าตามคู่เต้า | แขกสมร มาฤๅ |
ถามข่าวนุชแหนงจร | จับไม้ |
สัตวาสุวาวอน | วานหน่อย นกเอย |
บอกสมรเรียมไห้ให้ | ข่าวน้องมาแถลง ฯ |
๘๘
๏ เสนาะเสียงสุโนกร้อง | ระงมวัน |
สาลิกามาปัน | เหยื่อป้อน |
นางนกกระสรวลสันต์ | สมเสพ |
คือนุชแนบโอษฐ์อ้อน | แอบให้เรียมโลม ฯ |
๘๙
๏ เรียมเมิลโมเรศเคล้า | โมรี |
นางมยุร[๓๑]ยวนยี | ยั่วเย้า |
เฉกโฉมแม่มังสี | เสาวภาคย์ กูเอย |
แลนกลอบนึกเจ้า | พี่ดิ้นโดยยูง ฯ |
๙๐
๏ ยกมาออกอ่าวนํ้า | นามนาง รมนา |
นางบ่เห็นเห็นบาง | เปล่าเศร้า |
ฉมนางชไมปราง | สมรมิ่ง กูเอย |
ดินหื่นหอมฟ้าเร้า | รื่นร้างอภิรมย์ ฯ |
๙๑
๏ นางรมรมเยศร้าง | รมยา |
กลพี่จากเจียนกา | เมศม้วย |
ฤๅหากแม่มายา | พิโยคหยอก เรียมฤๅ |
มาแม่สำราญด้วย | พี่น้อยนางรม ฯ |
๙๒
๏ บางสะพานสะพาดพื้น | สะพานทอง |
ฤๅสะพานสุวรรณรอง | รับเจ้า |
อ้าโฉมแม่มาฉลอง | พิมพ์มาศ นี้ฤๅ |
รอยร่อนเหนือบ่าเบ้า | แบบเนื้อนพคุณ ฯ |
๙๓
๏ บางสะพานสะพาดพื้น | ทองปาง ก่อนแฮ |
รอยชะแลงชระลุราง | ร่อนกลุ้ม |
ระลึกโฉมแม่แบบบาง | บัวมาศ กูเอย |
ควรแผ่แผ่นทองหุ้ม | ห่อไว้หวังสงวน ฯ |
๙๔
๏ เห็นขามสาวบ่าวต้น | เคียงกัน |
สาวบ่าวปลูกสำคัญ | คู่สร้าง |
เสมอเรียมร่วมรักขวัญ | เมืองมิ่ง แม่ฤๅ |
สองประสิทธิ์สัตย์อ้าง | ปลูกไว้กลางใจ ฯ |
๙๕
๏ ยกมามาอกไหม้ | ทรมาน |
ถึงที่นามละหาน | อู่แห้ง |
นุชเอยจักหาธาร | ทาอก พี่แม่ |
อู่ก็แล้งชลแล้ง | อกแล้งลืมงาย ฯ |
๙๖
๏ หมอนเจ้าเขาเทพไท้ | สถิตสิง |
คิดคู่เขนยอรอิง | ร่วมร้าง |
เขนยทองทอดกายพิง | พูนเทวษ ฤๅแม่ |
นอนจะแนบเขนยข้าง | คู่เนื้อเรียมถนอม ฯ |
๙๗
๏ ลองไนจักจั่นแจ้ว | ใจรัว รัวแม่ |
ชะนีร่ำโหยหาผัว | ผ่าวไส้ |
ดวงเดียวเด็ดแต่ตัว | ตกป่า ชัฏแม่ |
จากสมรพี่มาไห้ | แห่งห้องชะนีโหย ฯ |
๙๘
๏ รอยกรรมมาแบ่งแก้ว | กับสกนธ์ กูเอย |
ขวัญอยู่อยุธยาตน | ต่างร้าง |
โอ้ดวงทิพยสุมณ | ฑามาศ แม่เอย |
บุญที่สมสองสร้าง | จักสิ้นฤๅยัง ฯ |
๙๙
๏ ควิวควิวอกควากคว้าง | ลมลอย แลแม่ |
ถอยแต่ใจจากถอย | ทัพช้า |
ทศทิศทอดตาคอย | ขวัญเนตร พี่เอย |
เอาสไบนุชต่างหน้า | แนบเนื้อแทนนาง ฯ |
๑๐๐
๏ พระลบสุริยเลี้ยว | ไศลลา โลกเอย |
ทุกทิศชระมัวมา | มืดแล้ว |
เนตรหนึ่งว่ายนภา | เพียงเมฆ |
เนตรหนึ่งตรวจไตรแผ้ว | แผ่นหล้าหาสมร ฯ |
๑๐๑
๏ โพสลับโพเทพไท้ | เทพา พ่อฤา |
เอาพระโฆษผยองยา | สวาทชู้ |
อาราธน์พระเอยอา | รักษ์เร่ง ราพ่อ |
เชิญช่วยพาสมรู้ | รสน้องแรมนาน ฯ |
๑๐๒
๏ ลับยักษ์ลับเยาวให้ | เรียมหา แม่แฮ |
ฤๅอสุรพาลพา | แวะเว้น |
ลับหลังพี่ลับตา | แสนโยชน์ |
รำลึกลับนุชเร้น | ร่วมรู้ในใจ ฯ |
๑๐๓
๏ ยกมาเมืองแม่นํ้า | ใจหมอง |
เมืองก็ศูนย์กลสอง | สวาทว้าง |
ขวัญเมืองอยู่เมืองครอง | ใจเคร่า พี่ฤๅ |
ฤๅพี่จากมาค้าง | ขวบแล้วนางลืม ฯ |
๑๐๔
๏ อู่สะเภาพาณิชใช้ | ใบคลา |
ทุกข์พี่พ้นเภตรา | เลื่อนโล้ |
จากสมรแม่เสมอมา | กลางสมุทร |
แลบ่เห็นตระหลิ่ง[๓๒] โอ้ | อกคว้างกลางชล ฯ |
๑๐๕
๏ หนองบัวบงกชช้อย | ชูชวน ชื่นเอย |
บัวดั่งบัวนุชอวล | อ่อนนํ้า |
กระบอกทิพย์ผกากวน | กาเมศ กูเอย |
ภุมเรศแรมรสกลํ้า | กลีบฟ้ายาไฉน ฯ |
๑๐๖
๏ ศิขรศิขเรศเงื้อม | งามเงา |
แลเล่ห์ฉากเขียนเขา | คั่นห้อง |
พ่างเพียงแผ่นผาเฉลา | ฉลักลวด ลายแฮ |
กลหนึ่งเตียงนอนน้อง | ม่านกั้นกำบัง ฯ |
๑๐๗
๏ ผาเผยพุพ่างนํ้า | ฝอยฝน |
คือสุหร่ายโรยชล | ช่วยร้อน |
สาครร่วมสรงสกนธ์ | ไกลพี่ แล้วแม่ |
อ้าแม่เอยจักอ้อน | อาบนํ้าตาแทน ฯ |
๑๐๘
๏ เคยปรุงประทิ่นแป้ง | ปนละออง อบเอย |
สรงสว่างใจสอง | ครุ่นครั้ง |
จอกจันทน์จากจรุงหมอง | ราแม่ |
พานใส่เสาวคนธ์ตั้ง | แต่งให้ใครทา ฯ |
๑๐๙
๏ คันฉายคันฉ่องน้อย | เสนียดนาง พี่เอย |
จากจะลืมเสยสาง | สระเผ้า |
โศกเสียสิ่งสำอาง | อายโอ่ ฤๅแม่ |
พักตร์จะผัดผจงเกล้า | เยี่ยมแย้มแกลคอย ฯ |
๑๑๐
๏ หลัดหลัดพลัดพรากแก้ว | กานดา พี่เอย |
ลิ่วแต่ตัวเรียมมา | ตกไร้ |
ขวัญแขวนอยู่ขวัญตา | ทุกเมื่อ |
เรียมรํ่าไข้ฟ้าไข้ | แผ่นพร้องรำพัน ฯ |
๑๑๑
๏ ลงลุแก่งตุ่มตั้ง | โศกา |
แสนตุ่มตวงชลนา | พี่พ้น |
กลืนโศกสุดอกอา | ดูรเทวษ วายเลย |
ซับแต่สายเนตรล้น | ลูบร้อนฤๅเย็น ฯ |
๑๑๒
๏ คุลาตีอกไห้ | หาใคร |
นามจึ่งปรากฏใน | แก่งนี้ |
เจ็บจากพี่เจ็บใจ | เจ็บยิ่ง เจ็บฤๅ |
เจ็บบ่ปานกูลี้ | ลาด[๓๓]ข้อนทรวงครวญ ฯ |
๑๑๓
๏ สงสัยด้วยแก่งแก้ว | สงสาร |
จากสิ่งใดใดราญ | ร่นร้อง[๓๔] |
แก่งเกิดวิการดาล | ดุจอก พี่ฤๅ |
เรียมก็โศกาก้อง | แก่งแก้วกันแสง ฯ |
๑๑๔
๏ เดินทางพลางพี่ไห้ | โหยหวน |
ถึงแก่งนามนางครวญ | ครุ่นนั้น |
อ้าแม่จักกำสรวล | เสมอแก่ง นี้ฤๅ |
ฤๅว่าโศกสมรกลั้น | เทวษถ้า[๓๕] เรียมถึง ฯ |
๑๑๕
๏ ถับถึงปากร่วมนํ้า | คะนึงนาง |
ถามข่าวไปปากพราง | พี่พร้อง |
อรมาท่าหลงทาง | ฉงนอยู่ |
ปากร่วมวานปากร้อง | เรียกเจ้ามาจร |
๑๑๖
๏ เมืองเพชรเขาเพชรแพร้ว | พรายฉาย |
เฉกนุชนาดกรกราย | นพเก้า |
แสงเพชรพิศอับอาย | แหวนนุช พี่เอย |
ยอดและยอดรุ่งเร้า | รอบก้อยกรสมร |
๑๑๗
๏ ถึงตะนาวตระหน่ำซ้ำ | สงสาร อรเอย |
จรศึกโศกมานาน | เนิ่นช้า |
เดินดงท่งทางละหาน | หิมเวศ |
สารสั่งทุกหย่อมหญ้า | ย่านนํ้าลานาง |
๑๑๘
๏ แสนศึกแสนศาสตร์ซ้อง | แสนพัน มาแม่ |
สุดแต่เวทยากัน | ชีพไว้ |
ศึกทรวงพี่สุดผจัญ | ใจซู่[๓๖] โศกแม่ |
จักยุธยาใจได้ | ชีพด้วยนางเดียว |
๑๑๙
๏ รอยโฉมนุชเปลี่ยนปั้น | เป็นทรวง พี่ฤๅ |
ฤๅแม่เป็นมณีดวง | เนตรด้วย |
จับจิตพี่จึงตวง | เต็มเทวษ รักแม่ |
ดับชีพเกิดใหม่ม้วย | แผ่นหล้าฤๅลืม ฯ |
๑๒๐
๏ บวงเทพทุกเถื่อนถํ้า | มณฑล ทวีปเอย |
ยกแต่สองหัตถ์ตน | ต่างเบี้ย |
ขอคืนร่วมวิมล | มาโนชญ์ เรียมนา |
แสดงสดับโสตเหงี้ย[๓๗] | เงียบสิ้นสุดสวรรค์ ฯ |
๑๒๑
๏ พันเนตรภูวนาถตั้ง | ตาระวัง ใดฮา |
พักตร์สี่แปดโสตฟัง | อื่นอื้อ |
กฤษณ[๓๘]นิทรเลอหลัง | นาคหลับ ฤๅพ่อ |
สองพิโยคร่ำรื้อ | เทพท้าวทำเมิน ฯ |
๑๒๒
๏ นิทานนิเทศท้าว | องค์ใด ก็ดี |
ทุเรศแรมสมรไท | ท่านร้าง |
แสนเทวษเท่าไรไป | ปานอก พี่เอย |
ปวงประสบคู่ค้าง | แต่ข้านานคืน ฯ |
๑๒๓
๏ กำสรวลศรีปราชญ์พร้อง | เพรงกาล |
จากจุฬาลักษณ์ลาญ | สวาทแล้ว |
ทวาทศมาสสาร | สามเทวษ ถวิลแฮ |
ยกทัดกลางเกศแก้ว | กึ่งร้อนทรวงเรียม ฯ |
๑๒๔
๏ ชายาเยาวยอดชู้ | โฉมสวรรค์ พี่เอย |
รอยว่าอินทร์พรหมสรรค์ | เสกแสร้ง |
เลือกลักษณ์ละอันปัน | เป็นรูป นุชฤๅ |
มอบมิ่งสมรมาแกล้ง | พี่กลั้นใจตาย ฯ |
๑๒๕
๏ คิดคลึงสาโรชสร้อย | เสาวมาลย์ แม่นา |
ภุชเคนทรสำราญ | แหล่งแหล้น[๓๙] |
สระสวรรค์นิราสนาน | ไฉนนาฏ เรียมเอย |
สรงเกษมสระสมรเฟ้น | ฝั่งฟ้าฝันถึง ฯ |
๑๒๖
๏ เปรมปรางปรุงธูปฟ้า | อรอวล ใจเอย |
จูบฤจางหอมหวน | ละห้อย |
โฉมทิพย์สุคนธ์ควร | จากพี่ เจียวแม่ |
ถนอมนิเบามือน้อย | จิตเจ้าจากไฉน ฯ |
๑๒๗
๏ งอนถันทิพย์ยอดย้อน | ยันทรวง พี่แม่ |
กอดนักเยียวอบพวง | พุ่มลื้น |
ถนอมแอบอุ่นคือดวง | ตราติด พี่ฤๅ |
จากอกออกราชื้น | ชุ่มชํ้าเป็นหนอง ฯ |
๑๒๘
๏ แว่วแว่วเสาวณิตน้อง | นางทรง เสียงฤๅ |
สรวลกระซิกโสตพะวง | ว่าเจ้า |
คล้ายคล้ายดำเนินหงส์ | หาพี่ ฤๅแม่ |
อ้าใช่อรเรียมเศร้า | ซบหน้ากันแสง ฯ |
๑๒๙
๏ พวงจาวเจิดแจ่มแก้ว | จักรพรรดิ พี่เอย |
สมเสมอสมรรัตน์ | แท่งแท้ |
จำเริญจำเราสวัสดิ์ | สังวาส |
เล็งเลียบดินฟ้าแพ้ | ภพนี้ฤๅหา ฯ |
๑๓๐
๏ สาวสวรรค์เสพสวัสดิ์ถ้วน | เทวินทร์ |
พรหมภักษ์ทิพย์ปัถพิน | งอกง้วน |
จักรพรรดิร่วมนารินทร์ | รัตนนาฏ |
สามเสพทิพย์ลาญล้วน | เล่ห์น้องเรียมเกษม ฯ |
๑๓๑
๏ จากเจ็บยิ่งโรคเร้า | รึงสกนธ์ |
แสบเสียดขุมขนจน | อกด้าน |
ยาทาประทับทน | ทานเทวษ ได้ฤๅ |
แรงรับเหลือแรงต้าน | พี่แพ้แรงโรย ฯ |
๑๓๒
๏ ฤดูระด่าวร้อน | แดนไตร |
ลมผ่าวพฤกษ์พรากใบ | หล่นแล้ง |
ทรวงพี่ผ่าวเผาไฉน | นะนาฏ เรียมเอย |
ยังยิ่งทินกรแจ้ง | จวบสิ้นสูญกัลป์ ฯ |
๑๓๓
๏ นทีที่สมุทรม้วย | หมดสาย |
ติมิงคล์มังกรนาคผาย | ผาดส้อน[๔๐] |
หยาดเหมพิรุณหาย | เหือดโลก แล้งแม่ |
แรมราคแสนร้อยร้อน | ฤเถ้า[๔๑] เรียมทน ฯ |
๑๓๔
๏ ฤดูเดือนเมฆย้อย | หยาดเผลียง |
โซมสาดธรณิศเพียง | เพียบนํ้า |
ชระมัวทั่วทิศเอียง | อากาศ |
อกแผ่นดินฟ้าคลํ้า | คู่คลุ้มทรวงศัลย์ ฯ |
๑๓๕
๏ อุโฆษรามสูรขว้าง | ขวานฉวาง |
พรายมณีเมขล์นาง | ล่อไหล้[๔๒] |
อัมพรอุทรคราง | เรียมครํ่า ครวญแม่ |
เสียงสุดเสียงฟ้าไห้[๔๓] | ครุ่นแค้นครางตาย ฯ |
๑๓๖
๏ ฤดูลมชระล่องเนื้อ | หนาวใด เปรียบเลย |
อกพี่เยือกเย็นไกล | กอดเกี้ยว |
พันผืนพัสตราไป | ปานกึ่ง กรแม่ |
อุ่นอัคคีเสื้อเสี้ยว | ซีกนิ้วนางผงม ฯ |
๑๓๗
๏ ลมพัดคือพิษต้อง | ตากทรวง |
หนาวอกรุมในดวง | จิตชํ้า |
โฉมแม่พิมลพวง | มาเลศ กูเอย |
มือแม่วีเดียวลํ้า | ยิ่งลํ้าลมพาน ฯ |
๑๓๘
๏ เอียงอกเทออกอ้าง | อวดองค์ อรเอย |
เมรุชุบสมุทรดินลง | เลขแต้ม |
อากาศจักจานผจง | จารึก พอฤๅ |
โฉมแม่หยาดฟ้าแย้ม | อยู่ร้อนฤๅเห็น ฯ |
๑๓๙
๏ ตราบขุนคิริข้น | ขาดสลาย แลแม่ |
รักบ่หายตราบหาย | หกฟ้า |
สุริยจันทรขจาย | จากโลก ไปฤๅ |
ไฟแล่นล้างสี่หล้า | ห่อนล้างอาลัย |
๑๔๐
๏ ร่ำรักร่ำเรื่องร้าง | แรมนวล นาฏฤๅ |
เสนาะสนั่นดินครวญ | ครุ่นฟ้า |
สารสั่งพี่กำสรวล | แสนเสน่ห์ นุชเอย |
ควรแม่ไว้ต่างหน้า | พี่พู้นภายหลัง |
๑๔๑
๏ โคลงเรื่องนิราศนี้ | นรินทร์อิน |
รองบาทบวรวังถวิล | ว่าไว้ |
บทใดปราชญ์ปวงฉิน | เชิญเปลี่ยน แปลงพ่อ |
ปรุงเปรียบเสาวคนธไล้ | เลือกลิ้มดมดู |
ในสมุดไทยหมายเลข ๔๕ จ. ๔๕ ญ. เรื่องนิราศนรินทร์ มีโคลงต่อจากนี้อีก ๒ โคลง ซึ่งเข้าใจว่าเป็นของอาลักษณ์แต่งเติม ดังนี้
๑๔๒
๏ นรินทร์นเรศไท้ | บริบาล |
นิพนธ์พจน์พิสดารญาณ | ยศไว้ |
กวีวรโวหาร | นายหนุ่ม |
ควรแก่ปราชญ์ใดได้ | อ่านแล้วเยียรยอ ฯ |
๑๔๓
๏ ใดใดโอษฐ์โอ่อ้าง | ตนดี |
เอาปากเป็นกวี | ขล่อยคล้อย |
หากหาญแต่วาที | เฉลยกล่าว ไฉนนา |
ดุจหนึ่งแสงหิ่งห้อย | ส่องก้นตนเอง ฯ |
[๑] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น พ่าง
[๒] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น เลี่ยน
[๓] ฉบับกระทรวงศึกษาธิการว่า สวยมภูวจักรี
[๔] ฉบับหอพระสมุดฯ ว่า เกศีสินีพรร โณภาส
[๕] ฉบับกระทรวงศึกษาธิการว่า การณรงค์ราชการร้อน
[๖] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น น่า
[๗] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น คว่ำ
[๘] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น ท่า
[๙] ฉบับกระทรวงศึกษาธิการว่า เมียง
[๑๐] ฉบับกระทรวงศึกษาธิการว่า กบินทร
[๑๑] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น วิ่น
[๑๒] ฉบับกระทรวงศึกษาธิการว่า เล่ห์
[๑๓] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็นท่า
[๑๔] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็นท่า
[๑๕] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น แน่น
[๑๖] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น ล่ม
[๑๗] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น ไล่
[๑๘] คือ กรีธาทัพ
[๑๙] คือที่เราใช้ว่า เท้า นั่นเอง
[๒๐] ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑ เป็น ชรอำ
[๒๑] บางฉบับว่า เมืองดูเห็นเห็นไม้ ป่าไม้เป็นเมือง
[๒๒] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น เล่น
[๒๓] ที่นี่ตัองการเอก ปรกติเป็น ขมิ้น
[๒๔] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น เล่น
[๒๕] ฉบับหอพระสมุด ฯ เป็นเนื้อเบื้ออเนกล้ำ
[๒๖] คือที่เราใช้ว่า กรอก นั่นเอง
[๒๗] ที่นี่ต้องการเอก ปรกติเป็น เส้น
[๒๘] ฉบับกระทรวงศึกษาธิการเป็น พิศ
[๒๙] ที่นี่ต้องการเอก ปรกติเป็น ขึ้ง
[๓๐] ที่นี่ต้องการเอก ปรกติเป็น ขมิ้น
[๓๑] ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑ เป็น มยร
[๓๒] คือที่เราใช้ว่า ตลิ่ง นั่นเอง
[๓๓] ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑ เป็น ลี้ลาศ
[๓๔] ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑ เป็น เร่งร้อน
[๓๕] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น ท่า
[๓๖] ที่นี่ต้องการเอก ปรกติเป็น สู้
[๓๗] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น เงี่ย
[๓๘] สมุดไทยบางฉบับเป็น กฤษณุ
[๓๙] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น เล่น
[๔๐] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น ซ่อน
[๔๑] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น เท่า
[๔๒] ที่นี่ต้องการโท ปรกติเป็น ไล่
[๔๓] บางฉบับเป็น ไข้