พระราชพิธีจักรพรรดิราชาธิราช

​๏ ณวันอังคาร เดือน ๘ แรม ๙ ค่ำ จุลศักราช ๑๑๖๙ ปีเถาะนพศก พ.ศ. (๒๓๕๐) เพลาบ่าย ๒ โมงเศษ เสด็จออกขุนนางเฝ้าณะพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งหลวงโลกทีปโหรว่าไม่สบายพระราชหฤไทย ให้จดพระตำราตั้งพระราชพิธีเสดาะพระเคราะห์แต่ในวันพุฒ เดือน ๘ แรม ๑๐ ค่ำ ไปจงถ้วนคำรบ ๓ วัน แลการพระราชพิธีนี้ให้เผดียงสมเด็จพระพนรัตนวัดพระเชตุพนด้วย

ข้าพระพุทธเจ้าหลวงโลกทีปรับใส่เกล้า ฯ จัดพระตำราในพระคัมภีร์โหรได้ฉบับหนึ่งจึงเอาไปเผดียงสมเด็จพระพนรัตน ๆ จึงจัดพระตำหรับอิกฉบับหนึ่ง ในพระตำหรับนั้นว่า อาตมาภาพสมเด็จพระพนรัตนขอถวายพระพรให้ทราบ ด้วยอาตมาภาพได้พบตำราจำได้ว่า ครั้งสมเด็จพระมหาจักรพรรดิราชาธิราชมีเหตุไม่สบายพระไทย พระราชบุตรพระราเมศวร พระมหินทร์ แจ้งเหตุแล้วเสด็จออกไปนิมนต์พระมหาพรมอินณะเมืองสุพรรณมากระทำการพระราชพิธีชำระเหตุนั้นหาย จึงตั้งพระตำหรับสืบต่อมา ได้ชื่อว่าพระตำราจักรพรรดิราชาธิราชพิธี

ครั้งนี้อาตมาภาพขอพระราชทานให้ทำพระราชพิธีตามพระตำรานี้ ให้อาราธนาพระพุทธรูปทรงเครื่อง ๑ ห้ามสมุท ๑ ห้ามพระญาติ ๑ ห้ามแก่นจันทน์ ๑ พระไชย ๑ รวม ๕ พระองค์ ให้ตั้งเตียงรองมีเครื่องบูชา ๕ ​สำรับ เทียนแห่งละคู่ครบพระหัดถ์พระเจ้าเปนเทียน ๑๐ เล่ม ลงชื่อทุกเล่ม หนักเล่มละ ๑ บาท ๒ สลึง ยาวเล่มละ ๑๒ นิ้ว เปน (เทียน) ฝ่ายวัฒนะ เทียนเล็ก ๒๐ เล่มหนักเล่มละสลึงเฟื้อง ยาว ๖ องคุลี เปนเทียนฝ่ายหายนะดับไภยอันตราย แล้วตั้งบาตร ๕ ใบใส่น้ำบริสุทธิ ดอกบัวหลวงจะใกล้บานใส่ในบาตร ๆ ละ ๕ ดอกตั้งตรงพระเจ้าทั้ง ๕ พระองค์ แล้วให้เอาใบไชยพฤกษ์ ๗ ก้าน ใบระงับ ๗ ก้าน ใบชุมแสง ๗ ก้าน ใบคันทรง ๗ ก้าน ใบกระทืบบวบ ๗ ต้น ใบครอบจักรวาฬ ๗ ก้าน ใบบัวหลวงที่บริสุทธิ ๕ ใบ จึงปูผ้าขาวบนเตียงที่สรง จึงเอาใบไม้ ๖ สิ่งวางลงบนผ้าขาว แล้วเอาผ้าขาวปูบนใบบัวหลวงอิกชั้นหนึ่ง ให้ทำฉัตรผ้าขาว ๙ คัน ๆ ละ ๓ ชั้น ๆ ต้นกว้าง ๑๖ นิ้ว ชั้นบนสูงต่ำโดยสมควร ผ้าขาวดาดเพดานทั้ง ๒ แห่ง วงสายสิญจน์ที่สรง ๓ รอบโยงมาถึงที่พระเจ้า มียันต์ทั้ง ๘ ทิศ ๙ ทั้งเพดาน ยันต์หนึ่งเขียนรูปท้าวจาตุมหาราชิกาทั้งสี่ใส่ที่สรงทั้ง ๔ ทิศ ให้เอาดินปากน้ำปากสระ ปากผาลไถ น้ำสามสระที่มีชื่อเปนมงคล ขอพระราชทานให้เอาที่วัดสระเกษ วัดราชสิทธ วัดคงคาสวรรค์^๑ แล้วให้ห้อยพวงดอกไม้ขาว ๗ สิ่ง เมื่อเสด็จลงสรงนั้นทรงขาว ทรงพระแสงตระบองเพ็ชร บ่ายพระภักตร์สู่ทิศอิสาณ พระสงฆ์จะสวดพระราชพิธีนั้น ๕ อาราม วัดพระมหาธาตุ วัดพระเชตุพน วัดราชสิทธ วัดระฆัง วัดสระเกษ เมื่อจะสรงนั้นให้เจ้าพนักงานตั้งเครื่องพระมหามุรธาภิเศก

​หลวงโลกทีปจึงเอาพระตำหรับสมเด็จพระพนรัตน กับพระตำราของหลวงโลกทีปกราบทูลพระกรุณาฉลองทั้ง ๒ ฉบับ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ดำรัสแก่พระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนพิทักษมนตรีว่า ให้จัดแจงเจ้าพนักงานตั้งการพระราชพิธีตามพระตำหรับของสมเด็จพระพนรัตนนั้นเถิด

สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนพิทักษมนตรี เสด็จมาอยู่ณะทิมดาบตำรวจใน ให้หาเจ้าพนักงานมาสั่งจัดแจงการตั้งพระราชพิธีณะพระตำหนัก ๙ ห้อง ๓ วัน จะได้ตั้งบายศรีแก้ว บายศรีทอง บายศรีเงินบูชาเทวดารวมกับพระราชพิธี แลจะได้นิมนต์พระสงฆ์พระราชาคณะวัดพระมหาธาตุสมเด็จพระสังฆราช ๑ วัดพระเชตุพนสมเด็จพระพนรัตน ๑ วัดระฆังพระพิมลธรรม ๑ วัดราชสิทธพระญาณสังวร ๑ วัดสระเกษพระพรหมมุนี ๑ รวม ๕ รูป เช้ามาสวดจำเริญพระพุทธมนต์พระมหาศาล ตั้งการพระราชพิธีจักรพรรดิราชาธิราชพิธี แลเมื่อพระสงฆ์จะเข้ามาจำเริญพระพุทธมนต์นั้น ให้นิมนต์สรงน้ำแล้วฉันเพน ครั้นเพลาบ่าย ๒ โมง ๗ บาท พระสงฆ์เข้าไปสวดพระพุทธมนต์ทุกวัน

ครั้นเถิงณวันเสาร์ เดือน ๘ แรม ๑๓ ค่ำ พระสงฆ์รับพระราชทานฉันเช้าแล้ว ทรงตักบาตรน้ำตาลกรวดแล้วถวายผ้าไตร ๕ ไตร กระจาด ๕ กระจาด ธูปเทียน นำผึ้ง น้ำมันมะพร้าว น้ำมันดิบแก่พระสงฆ์ เสร็จการพระราชพิธี

แลจัดแจงเจ้าพนักงานในการพระราชพิธีเปนพนักงาน ๔ ตำรวจ เอาเตียงเข้าไปตั้งเตียงใหญ่มณฑลสำหรับตั้งเครื่อง ๑ เตียง เตียง​ใหญ่แว่นฟ้าสำหรับพระสงฆ์สวดจักรพรรดิพระราชพิธี ๑ เตียง มีเสาขื่อโครงดาดเพดานขาวระบายรอบ รวม ๒ เตียง ตั้งเตียงบนเตียงพระมณฑลสำหรับตั้งพระพุทธรูปผ้าขาวปูมีโครงดาดเพดาน ๕ เตียง ตั้งเตียงบนเตียงเครื่องบูชาผ้าขาวปู ๕ เตียง รวม ๑๐ เตียง ตั้งเตียงบนเตียงแว่นฟ้าสำหรับตั้งรองพระธรรมพระสงฆ์สวด ๑ เตียง เตียงน้อยตั้งเครื่องบูชาพระธรรม ๑ เตียง ผ้าขาวปูพื้น รวม ๒ เตียง ตั้งเตียงรองบายศรีแก้ว บายศรีทอง บายศรีเงิน ๓ สำหรับเตียง ๑ ตั้งเตียงรองบัตรมีเสาดาดเพดานเขียวระบายรอบ ๑ เตียง รวม ๒ เตียง รวมทั้งสิ้น ๑๖ เตียง ปลูกเกยตั้งบัตรริมเกย เกย ๑ เอาฐานฉัตรเข้าไปตั้งสำหรับบักฉัตรผ้าขาว ๓ ชั้นกั้นพระพุทธรูป ๕ ฐาน ทำที่พระสงฆ์สรงน้ำริมหอพระปริตข้างใต้ เอาม้ายาว ๘ ศอก ๒ ตัว ตั้งระยะห่างกันสมควร เจาะตั้งเสาตัวละ ๒ ห้องมีโครงดาดเพดานผ้าขาวระบายรอบแล้วเอามาตั้งวางขันสรงให้พอ ๕ ใบ แล้วเอาเชือกผูกกับเสาม้าสำหรับห้อยผ้าชุบสรง แลผ้าขาวดาดเพดานนั้นเบิกต่อชาวพระคลังวิเสศ พนักงานหนึ่ง

๘ ตำรวจ ทำไม้ค้ำพระศรีมหาโพธิ์ใหญ่ ไม้แก่นยาว ๑๐ ศอก ๘ ต้น ทำไม้ค้ำพระศรีมหาโพธิ์น้อย ไม้ไผ่ฤๅษียาว ๗ ศอก ๑๐๐ ต้น รวม ๑๐๘ ต้นทาดินสีพอง เบิกผ้าขาวหุ้มปลายเสาทุกต้น ใส่เบี้ยต้นละ ๑๐๐ เบี้ย เสร็จการพระราชพิธีแล้วเอาไปค้ำพระศรีมหาโพธิ์ในพระอาราม เอาปลา หมู เป็ด ไก่ ที่กรมพระนครบาลจัดซื้อเข้ามาส่ง ทรงพระเต้าหลั่งหล่อน้ำทักขิโณทกแล้วเอาไปปล่อยณะพระอารามทั้ง ๓ วัน พนักงานหนึ่ง

​จัตุสดมภ์อาราธนาพระพุทธรูปมาตั้งประดิษฐานณะเตียงพระมณฑล กรมวังพระทรงเครื่อง ๑ กรมเมืองพระห้ามพระญาติ ๑ กรมท่าพระห้ามแก่นจันทน์ ๑ กรมนาพระไชย ๑ รวม ๔ พระองค์

สังฆการี อาราธนาพระพุทธรุปห้ามสมุทตั้งณะเตียงพระมณฑลพระองค์ ๑ นิมนต์พระสงฆ์ราชาคณะสวดพระพุทธมนต์ตั้งการพระราชพิธี ๕ รูป ตั้งบาตรเบิกผ้าขาวหุ้ม ชาวน้ำสรงใส่น้ำ ๓ สระเปนน้ำพระพุทธมนต์ ๕ ใบ เบิกด้ายดิบต่อชาวพระคลังในซ้ายจับสายสิญจน์วงเตียงสรง ๓ รอบโยงมาเตียงพระมณฑล เตียงแว่นฟ้า พระสงฆ์ถือสวด นิมนต์พระสงฆ์จับมงคล ๑๐๐ สาย รับใบตาลอ่อนต่อกรมพระนครบาลมาทำตะบองเพ็ชร แล้วนิมนต์พระสงฆ์ลงอักษรด้วยปิสาเจวจนจบสำหรับทรงเมื่อสรงน้ำพระพุทธมนต์ แล้วรับเภสัชอังคาสต่อวิเสศ หมากพลูถวายพระสงฆ์ทั้ง ๓ วัน พนักงานหนึ่ง

ชาวพระคลังศุภรัต เอาอาศนะไปแต่งที่พระสงฆ์ แล้วเอาผ้าชุบสรงไปห้อยที่เชือก ๔ ตำรวจขึงกับเสาสำหรับพระสงฆ์สรงน้ำแล้วจัดผ้าไตรธูปเทียนทูลเกล้า ฯ ถวาย พนักงานหนึ่ง

ชาวพระคลังมหาสมบัติ เอากระโถนขันน้ำใส่น้ำไปตั้งถวายพระสงฆ์ พนักงานหนึ่ง

ราชบัณฑิต เอาขี้ผึ้ง เบิกด้ายต่อชาวพระคลังในซ้ายควั่นเทียนฝ่ายวัฒนะหนักเล่มละ ๑ บาท ๒ สลึง ยาวเล่มละ ๑๒ นิ้ว ๑๐ เล่ม ลงชื่อทุกเล่มครบพระหัดถ์พระเจ้าแห่งละคู่ ฝ่ายหายนะหนักเล่มละสลึงเฟื้อง ยาว ๖ องคุลี ๒๐ เล่ม แล้วให้ไปนิมนต์สมเด็จพระพนรัตน​ลงยันต์ ๘ ทิศ ยันต์เพดาน ยันต์เขียนรูปท้าวจาตุมหาราชิกาทั้ง ๔ ใส่ที่สรง ๔ ทิศ ลงเทียนฝ่ายวัฒนะ ๑๐ เล่ม แล้วนุ่งห่มผ้าขาวเอาพานแว่นฟ้าไปให้ ๔ ตำรวจกั้นพระกลดรับยันต์มาตั้งณะเตียงพระมณฑลพนักงานหนึ่ง

กรมพระนครบาล เอาดินปากน้ำวัดบางหลวง^๒ เอาดินปากสระวัดสระเกษ เอาดินปากผาลไถ กับใบไชยพฤกษ์ ๗ ก้าน ใบระงับ ๗ ก้าน ใบชุมแสง ๗ ก้าน ใบคันทรง ๗ ก้าน ใบครอบจักรวาฬ ๗ ก้าน ใบกระทืบยวบ ๗ ต้น เข้าไปส่งเพลาเช้าทุกวัน แล้วจัดซื้อปลา หมู เป็ด ไก่ เข้าไปทูลเกล้า ฯ ถวาย ทรงพระเต้าหลั่งหล่อน้ำทักขิโณทก แล้ว ๘ ตำรวจเอาไปปล่อย ๓ วัน พนักงานหนึ่ง

สนมพลเรือน รับเครื่องต่อข้างในเครื่องทองใหญ่ทรงจุดสำรับ ๑ เครื่องตะบะมุกเชิงบูชาพระธรรม ๑ เครื่องพานเงินบูชาพระเจ้า ๕ เชิญมาตั้งที่ตั้งการพระราชพิธีวันละ ๗ สำรับ แล้วรับภู่กลิ่นต่อข้างในมาแขวนเตียงพระมณฑล เตียงพระสงฆ์ แล้วแทงหยวกทำบัตร ๔ มุมกว้าง ๑ ศอก ๑๘ นิ้วบัตรหนึ่งมีเพดานส่งให้ โหร ๆ จะได้ตั้งบนเกยที่ ๔ ตำรวจปลูกบูชาเทวดา ๓ วัน แล้วรับน้ำชาต่อหัวป่าพ่อครัวถวายพระสงฆ์พนักงานหนึ่ง

ชาวภูษาพระมาลา ปูผ้าขาวเตียงสรงชั้นหนึ่ง แล้วรับใบไม้ ๖ สิ่งต่อกรมพระนครบาลวางลงขนผ้าขาว แล้วเอาใบบัวหลวงบริสุทธิ ๕ ใบวางลง แล้วเอาผ้าขาวปูบนอิกชั้นหนึ่งสำหรับรองสรงแล้วแต่งเครื่อง​พระมุรธาภิเศกทูลเกล้า ฯ ถวาย แล้วจัดพระภูษาขาวทรงนุ่งทรงห่มทั้ง ๓ วัน แล้วรับพวงดอกไม้ขาว ๗ สิ่งต่อข้างในมาแขวนเพดานเตียงสรง แล้วรับแป้งสดถวายพระสงฆ์สรงน้ำ พนักงานหนึ่ง

พระแก้วพระคลังสวนนายระวาง ส่งดอกบัวบริสุทธิใกล้แย้มสำหรับใส่ในบาตรตั้งน้ำพระพุทธมนต์ใบละ ๕ ดอก บาตร ๕ ใบ ดอกบัววันละ ๒๕ ดอก แล้วส่งดอกไม้ขาว ๗ สิ่ง ดอกไม้ร้อยภู่กลิ่นต่อกรมวัง ๆ ส่งข้างในทั้ง ๓ วัน พนักงานหนึ่ง

ล้อมพระราชวัง สานกระจาดใส่เครื่องไชยทานถวายพระสงฆ์ ๕ ใบ เหลาไม้กลัดส่งข้างในสำหรับเย็บกระทงใส่กระจาด แล้วตักน้ำกับฝีพายใส่แม่ขันเชิงที่ชาวน้ำสรงตั้งถวายพระสงฆ์สรงน้ำ พนักงานหนึ่ง

หลวงโลกทีปโหรมีชื่อ รับบัตรต่อสนมพลเรือน แล้วรับเครื่องบัตรตัอวิเสศนอกเข้าไปตั้งเกยที่ ๔ ตำรวจปลูก แล้วเอาฉากรูปเทวดา ๙ พระองค์เข้าไปตั้งที่บัตร แล้วขุนเทพากรอาราธนาเทวดาพนักงานหนึ่ง

ชาวประโคม ๆ ฆ้องไชย มโหรี ปี่พาทย์ กลองแขกแตรสังข์ เมื่อพระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์เพลาบ่าย ๓ วัน เมื่อพระสงฆ์รับพระราชทานฉันเช้าเพลาหนึ่ง พนักงานหนึ่ง

ชาวพระอภิรมย์ ทำฉัตรผ้าขาว ๙ คัน ๆ ละ ๓ ชั้น ๆ ต้นกว้าง ๑๖ นิ้ว ชั้นบนสูงต่ำพอสมควรไปปักที่ฐาน ๔ ตำรวจตั้งกั้นพระพุทธรูป ๕ คัน ปักบนเพดาน ๔ มุมเตียงสรง ๔ คัน พนักงานหนึ่ง

​ชาวคลังพิมานอากาศ เอาพรมใหญ่เข้าไปปู แล้วเอาฉากรูปเทวดาเข้าไปตั้ง

ชาวน้ำสรง เอาน้ำสระวัดสระเกษ สระวัดราชสิทธ สระวัดคงคาสวรรค์ ๓ สระ กวนสารส้มอบแล้วใส่ในบาตรที่สังฆการีหุ้มผ้าขาวตั้งน้ำพระพุทธมนต์สรง ๓ วัน แล้วเอาแม่ขันเชิงไปตั้งที่ม้า ๔ ตำรวจ ตั้ง ๕ ใบ เอาฝักบัวดีบุกใส่ในแม่ขันที่ล้อมวัง ฝีพายตักน้ำใส่แม่ขันสำหรับพระสงฆ์สรงน้ำ พนักงานหนึ่ง

กรมวังกรมนาฬิกา เอาถาดเงินไปตั้งสำหรับชำระพระบาทที่เตียงสรง สรงแล้วรับพระภูษาขาวทรงผลัดนุ่งห่มกับผ้าปูเตียงใส่ในถาดกับตำรวจในกำกับกันไป ลอยน่าพระตำหนักแพทั้ง ๓ วัน พนักงานหนึ่ง

หมื่นจิตรพัฒน หมื่นยศไสยาศน์ เชิญที่เข้าไปแต่งที่ในฉากใหญ่ปูเสื่ออ่อน ๒ ชั้น แล้ววางพระกะดานพิง พรมปูบนพระกะดานพิง พระยี่ภู่กำมะหยี่แดงปูบนพรม พระสุจหนี่ปูบนพระยี่ภู่ทอดพระเขนยดอกพุดทอง ๑ ที่ในฉากน้อยปูเสื่ออ่อน ๒ ชั้น ปูพรมลาดผ้าขาวทอดพระเขนยขาว ๑ รวม ๒ ปูเสื่ออ่อน ๒ ชั้น พระสุจหนี่ลาดบนเสื่ออ่อน จึงเอาราชอาศน์กรองปูบน ๑ รวมทั้งสิ้น ๓ แล้วผูกม่านขาวเปนม่านไขในเฉลียงด้านตวันตกจนเถิงเสาในประธานต่อกันกับฉากเทวดาที่คลังพิมานอากาศไปตั้ง.