การปลูกเรือนของชาวพื้นเมือง

การหาเสา

การที่จะสร้างเรือนนี้ การหาเสาปลูกเรือนเขาถือเปนของสำคัญ เสาที่จะสร้างเรือนนั้น ถ้าจะตัดหากว่าเสานั้นล้มไม่ถึงดินพาดพิงกับไม้ต้นอื่นเสาอันนั้นเปนใช้ไม่ได้ แลเสานั้นถ้ามีด้วงแมลงเจาะก็ใช้ไม่ได้ เขาว่าขะลำ (คืออุบาทว์) แลเมื่อจะตัดเสานั้นต้องวนทักษิณาวัฏ ๓ รอบแล้วเอามือจับเข้าที่ต้น มีคำทักทายเปนภายาพื้นเมืองว่า ต้นไม้ต้นนี้ อูดหลูดคือหมูสี ง่ายาวฮีคือหางนาค ง่าซูกลูกซากรากคือหางหงส์ ง่าซงลูซงโลงคือเพินซิเอาถุงเงินถุงคำมาห่อย ง่าอู้ซู้อ้อยซ้อยคือเพินไถ่ข้อยแล่นมาโฮม อมสหม เมื่อเสร็จการทักทายแล้วก็ฟันต้นไม้นั้นเปนเสาเรือนได้ การทำเรือนนี้ก่อนที่จะปลูก ต้องปรุงเครื่องเรือนให้พร้อมเสร็จทุกสิ่งทุกอย่าง เครื่องประกอบเรือนทั้งหมดไม่ได้ใช้ตะปูใช้ลูกปะสักแลหวายผูก

การยกเรือน

เมื่อจะยกเรือนเปนพิธีที่จะต้องทำให้เสร็จในวันเดียว ตั้งแต่ขุดหลุม มุงหลังคา กั้นฝา ปูพื้นเสร็จ ถ้าทำไม่เสร็จในวันเดียว เขาถือว่าขะลำไม่เปนสวัสดิมงคล ทำเช่นนี้เรียกว่า (เข็งเรือน) เรือนที่จะปลูกนี้ตัวอกไก่ต้องให้พุ่งตรงตามทิศตวันตกตวันออก หน้าเรือนหลังเรือนให้อยู่ทางทิศเหนือทิศใต้ ถ้าอกไก่ตรงไปทางทิศเหนือทิศใต้เขาถือว่าเปนเรือนเข็ดขวาง (ไม่เปนสวัสดิมงคล) คือหันไปทางผีตาย การขุดหลุมต้องขุดเสาที่ ๒ คือเสาด้านใต้ นับ ๑ แต่เสาตวันออกเฉียงใต้มา เรียกว่าเสาแฮก (เสาแรก) แล้วขุดหลุมเสาที่ ๒ ทางทิศเหนือ คือนับ ๑ แต่เสาตวันออกเฉียงเหนือมาเรียกว่าเสาขวัญแล้ว จึงขุดหลุมเสาอื่นต่อไปจนหมด แลเมื่อจะยกเสาเรือนนั้น ต้นที่ ๑ ต้องยกเสาแฮก (เสาแรก) ก่อน ต้นที่ ๒ ต้องยกเสาขวัญ แล้วจึงยกเสาอื่น ๆ ต่อไปจนหมด เสาแฮกแลเสาขวัญ ๒ เสานี้ต้องมีไหมพร้อมทั้งกวัก แลฝ้าย ใบคูณ ใบยอ ใบกล้วย ใบเงิน ใบคำ ผูกติดปลายเสา ก้นหลุมที่จะยกเสาแฮกเสาขวัญต้องมีกรวดทรายแลใบไม้รองตีนเสาอีก เมื่อยกเสาพาดเครื่องบนแล้ว วิธีที่จะพาดกลอนกำหนดนับตามโชค นับเรียงลำดับกลอน ๑-๒-๓ จนถึงที่สุด มีคำนับดังนี้ คือ ต่อนคำภู ถูลงฮอม หอมสินไว้ ไฮ่เท่าตาย วายสลับ ดับสลี่ ได้ไพ่อี่มาเฮือน เรือนขันคำตั้งสู่แขก ถ้วยแกกแวกตักแกงบอน เมื่อนับถูกหมายเลข ๑-๒-๓-๗-๘ ว่าเปนดีแล้ว จึงหยุดไม่ให้กลอนนั้นตกในระหว่างที่ชั่ว

การฝังเรือน

ทิศเหนือ

  ๐-----------๐----------------------๐ เสาขวัญ  
  ๐----------------๐-----------------------------------๐  
ตวันตก   ตวันออก
  ๐----------------๐------------------๐ เสาแฮก------------- ๐  

ทิศใต้

การขึ้นเรือน

ก่อนที่จะขึ้นอยู่เรือนปลูกใหม่ แตก่อนที่จะขนสิ่งของหรือเจ้าของเรือนจะขึ้นอยู่ ต้องมีผู้เถ้าผู้แก่เปนหัวหน้าพาขึ้นไป บันดาญาติพี่น้องต้องมาช่วยในการขึ้นเรือนใหม่นี้ จัดเปน ๒ พวก ๆ หนึ่งเปนผู้ทักทายใต่ถามนั่งคอยอยู่บันใดจะขึ้นเรือน ที่บันไดนั้นต้องมีใบกล้วยมาวาง แล้วเอาก้อนหินทับไว้ เพื่อผู้มาจะได้เปนเครื่องรองล้างเท้า อีกพวกหนึ่งขนสิ่งของเครื่องซึ่งจะมาอยู่ในเรือนใหม่นี้ มีผู้เถ้าผู้แก่เปนหัวหน้าสพายย่ามคนหนึ่ง ผู้นั้นใส่กุบหรือหมวกหรืองอบ ในย่ามมีสิ่งของที่ดีมีราคามีเงินทองเปนต้น แลมีตะปูหรือสิ่วไปด้วย เพื่อเตรียมไว้สำหรับตีห้อยย่าม ผู้ขนของต่าง ๆ เดิรตามหลัง ผู้เถ้าผู้แก่นี้เดิรวนรอบเรือนนี้ ๓ รอบมาบัญจบคอยกันอยู่ที่บันได เวลาที่วนรอบเรือนนี้มีหมอแคนหมอลำมาร้องลำทำเพลงเปนการรื่นเริง

ผู้เถ้าผู้แก่หัวหน้าที่นั่งคอยอยู่บันไดบนเรือนนั้น ก็ทักถามขึ้นด้วยเสียงอันดัง เปนทีไว้สง่าท่าผึ่งผายหรือโกรธเคือง ส่วนผู้เถ้าผู้แก่ที่มาอยู่เชิงบันไดข้างล่างเปนผู้ตอบ กระทำกิริยาวาจาตอบด้วยอ่อนหวานไม่มีโกรธเคือง แต่เมื่อถามกันไปตอบกันมา ผู้ถามก็มีเสียงอ่อนโยนลง

คำถามคำตอบ

คำถาม คำตอบ
๑ เฮ้ยพวกนี้หาบกระดอนคอนกะต้าขนสิ่งของมาแต่ไส (ทำท่าโกรธ) ๑ โอยข้าน้อยมาแต่เมืองมั่นคำทอง (คือเปนเมืองมั่งคั่งบริบูรณ์) ได้ยินข่าวว่าลูกหลานปลูกเฮือนใหม่ใส่หญ้าเต็ม ว่าซิมาค้ำมาคูณให้ผักกุ่มซุ่มเย็นอยู่ดีมีเฮง ความเจ็บบ่อให้ได้ ความไข้บ่อให้มี บ่อให้อึดให้ยาก บ่อให้ขาดให้เขิน ทุกอันทุกแนวแล้วข้าน้อย
๒ เออคั้นซิมาค้ำมาคูณอยู่ดีมีแฮงให้ผักกุ่มซุ่มเย็น ความเจ็บบ่อให้ได้ความไข้บ่อให้มีก็ดีแล้ว เพิ่นได้หยังมานำแด่นอ (ต่อนี้ไปผู้ถามใช้กิริยาวาจาอ่อน) ๒ ได้มาพร้อมทุกอันทุกแนวนั่นแล่ว
๓ กุปส่องฟ้าผ่าส่องดาวได้มาบ่อ ๓ ได้มา
๔ ข่อยข่าหญิงชายได้มาพร้อมบ่อนอ ๔ เออ คือว่าข่อยหญิงข่อยชาย ผ้าผ่อนท่อนสะไบ ข้าวน้ำซ้ามปลา มีดไม้แหลนหลาว แก้วแหวนเงินทองได้มาพ้อม
๕ ช้างม้าวัวควายได้มาบ่อ ๕ ได้มา
๖ ของอยู่ของกินเปนเนื้อเถิกเอิกลายได้มาบ่อ ๖ ได้มา
๗ แหลูกทอง. มองลูกกั่วได้มาบ่อ ๗ ได้มา
๘ น้ำมันได้มาบ่อ (คือสุรา) ๘ ได้มา
๙ เออคั้นเพิ่นมาค้ำมาคูณให้ลูกให้หลานอยู่ดีมีแฮงได้มาทุกอันทุกแนว ก็เชิญขึ้นมาท่อน  

พิธีขึ้นเรือน

เมื่อเสร็จคำถามคำตอบนี้แล้ว ผู้เถ้าผู้แก่ฝ่ายผู้ถาม ก็เชิญผู้เถ้าผู้แก่ฝ่ายผู้ตอบ เมื่อได้รับคำเชื้อเชิญแล้ว ผู้เถ้าผู้แก่ก็เหยียบก้อนหินแลล้างเท้าขึ้นเรือน คนอื่น ๆ ไม่ต้องเหยียยก้อนหินแลล้างเท้าก็ไปด้วยได้ ผู้ที่ขนของขึ้นไปก็ไปวางไว้ในห้องเรือน ส่วนผู้เถ้าผู้แก่หัวหน้านั้น ก็เอาสิ่วหรือตะปูที่ติดมาในย่ามนั้นตอกที่เสาขวัญ เอาย่ามที่สพายมานั้นแขนไว้ ๗ วันจึงจะเอาย่ามไปได้ การตอกตะปูหรือสิ่วที่เสาขวัญนั้นต้องมีเคล็ดแลวิธีดังนี้

ตอกบาดหนึ่งให้ได้ฆ้อง ๙ กำ ตอกบาดสองให้ได้คำ ๙ หมื่น ตอกบาดสามให้ได้เหล้าเข้าหมื่นมาเงีย ตอกบาดสี่ให้ได้เมียสาวมานอนผ่างข่าง ตอกบาดห้าให้ได้ช้างใหญ่มาโฮม ตอกบาดหกให้ได้ชายโถงมานอนเฝ้าเหล้า ตอกบาดเจ็ดให้ได้ผู้เถ้ามานอนเฝ้าเฮือน อมอุอะมุมะมุนมา มหามุนมัง

พิธีปูที่นอน

เมื่อตอกสิ่วหรือตะปูเสร็จแล้วก็ผลัดผ้าเอาผ้าขาวนุ่งอาบน้ำ อาบน้ำแล้วจึงนุ่งผ้าธรรมดา ผู้เถ้าผู้แก่ผู้นั้นต้องมานอนที่นอน เพื่อเสี่ยงทายส่งเสริมเอาโชคลาภ การนอนนั้นทำประหนึ่งว่า นอนหลับจริง ๆ เอาผ้าคลุมทั่วตัว อีกคนหนึ่งสมมุติตนว่าเปนไก่ขันบอกทุ่มยาม เมื่อขันได้ ๓ ครั้งแล้วเรียกว่าแจ้งเปนวันใหม่ ผู้นอนนั้นก็ตื่นขึ้นแก้คำฝันว่าดังนี้

บ่าฝันเมื่อคืนนี้ ฝันหลดฝันหลาดเว้ย ฝันว่าเผิ่นนี้จูงแขนเข้าพาขวัญเกาะก่าย ฝันว่าเผิ่นนี้จับไข่ป้อนปันให้แก่เฮา เหมิดกะบวนแล่วคนเมือเหมิดอ่อยห่อย ฝันว่าน้องพี่จับจ่องนิ้วเอาอ้ายเข้าบ่อนนอน เมื่อแก้คำฝันจบลงผู้เถ้าผู้แก่ฝ่ายทักถามก็ให้พรเปนคำกลอนดังนี้

เออ นอนหลับให้เจ้าได้เงินหมื่น นอนตื่นให้เจ้าได้เงินแสนเนอ แปนมือให้เจ้าได้เเก้วมณีโชติ โทษฮ้ายอย่ามาพาล ฝูงมารอย่าได้มาข่อง ฝูงพี่น้องมิตรสหาย อมสหม

เปนเสร็จการปลูกเรือนแลขึ้นเรือนใหม่เพียงเท่านี้

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ