- คำนำ
- พระนิพนธ์คำนำในการพิมพ์ครั้งแรก
- ๑. สมุททโฆสชาดก
- ๒. สุธนชาดก
- ๓. สุธนุชาดก
- ๔. รัตนปโชตชาดก
- ๕. สิริวิบุลกิตติชาดก
- ๖. วิบุลราชชาดก
- ๗. สิริจุฑามณิชาดก
- ๘. จันทราชชาดก
- ๙. สุภมิตตชาดก
- ๑๐. สิริธรชาดก
- ๑๑. ทุลกบัณฑิตชาดก
- ๑๒. อาทิตชาดก
- ๑๓. ทุกัมมานิกชาดก
- ๑๔. มหาสุรเสนชาดก
- ๑๕. สุวรรณกุมารชาดก
- ๑๖. กนกวรรณราชชาดก
- ๑๗. วิริยบัณฑิตชาดก
- ๑๘. ธรรมโสณฑกชาดก
- ๑๙. สุทัสนชาดก
- ๒๐. วัฏฏังคุลีราชชาดก
- ๒๑. โบราณกบิลราชชาดก
- ๒๒. ธรรมิกบัณฑิตราชชาดก
- ๒๓. จาคทานชาดก
- ๒๔. ธรรมราชชาดก
- ๒๕. นรชีวชาดก
- ๒๖. สุรูปชาดก
- ๒๗. มหาปทุมชาดก
- ๒๘. ภัณฑาคารชาดก
- ๒๙. พหลาคาวีชาดก
- ๓๐. เสตบัณฑิตชาดก
- ๓๑. ปุปผชาดก
- ๓๒. พาราณสิราชชาดก
- ๓๓. พรหมโฆสราชชาดก
- ๓๔. เทวรุกขกุมารชาดก
- ๓๕. สลภชาดก
- ๓๖. สิทธิสารชาดก
- ๓๗. นรชีวกฐินทานชาดก
- ๓๘. อติเทวราชชาดก
- ๓๙. ปาจิตตกุมารชาดก
- ๔๐. สรรพสิทธิชาดก
- ๔๑. สังขปัตตชาดก
- ๔๒. จันทเสนชาดก
- ๔๓. สุวรรณกัจฉปชาดก
- ๔๔. สิโสรชาดก
- ๔๕. วรวงสชาดก
- ๔๖. อรินทมชาดก
- ๔๗. รถเสนชาดก
- ๔๘. สุวรรณสิรสาชาดก
- ๔๙. วนาวนชาดก
- ๕๐. พากุลชาดก
- ปัญญาสชาดก ปัจฉิมภาค
- ปัญจพุทธพยากรณ์
- ปัญจพุทธศักราชวรรณนา
- อานิสงส์ผ้าบังสุกุล
คำนำ
ในงานออกเมรุพระราชทานเพลิงศพ พระธรรมสิทธาจารย์ (หนู ถาวโร ป.ธ.๕) อดีตเจ้าอาวาสวัดพระสิงห์วรมหาวิหาร ที่ปรึกษาเจ้าคณะจังหวัดเชียงใหม่ ณ วัดพระสิงห์วรมหาวิหาร กำหนดวันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๒ นี้ สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ เจ้าอาวาสวัดปากน้ำ เจ้าคณะใหญ่หนเหนือ คณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช ได้ทำหนังสือแจ้งมายังกรมศิลปากร ว่าคณะกรรมการจัดงานออกเมรุพระราชทานเพลิงศพพระธรรมสิทธาจารย์ (หนู ถาวโร ป.ธ.๕) มีความประสงค์ขอขอนุญาตจัดพิมพ์หนังสือเรื่อง ปัญญาสชาดก เพื่อแจกเป็นอนุสรณ์ในงานนี้ กรมศิลปากรพิจารณาแล้ว ยินดีอนุญาตให้จัดพิมพ์ได้ตามความประสงค์
หนังสือปัญญาสชาดกนี้ เป็นวรรณกรรมทางพุทธศาสนาซึ่งพระเถระชาวเชียงใหม่ได้รวบรวมเรื่องนิทานปรัมปราที่แพร่หลายในยุคนั้น แล้วนำมารจนาเป็นชาดกภาษาบาลีขึ้นในระหว่าง พ.ศ. ๒๐๐๐ - ๒๒๐๐ โครงสร้างการนำเสนอปัญญาสชาดกมีลักษณะเลียนแบบนิบาตชาดกหรืออรรถกาชาดกที่พระสงฆ์ชาวลังกาประพันธ์ไว้ อันประกอบด้วย ปัจจุบันวัตถุ อดีตนิทาน บทคาถาภาษิต และสโมธานหรือประชุมชาดก
เนื้อหาสาระในปัญญาสชาดกกล่าวถึงพระพุทธเจ้าเมื่อครั้งเสวยพระชาติเป็นพระโพธิสัตว์ มีปณิธานมุ่งมั่นในการบำเพ็ญพระบารมีในอดีตชาติต่าง ๆ อย่างมั่นคง ไม่ย่อท้อต่อความทุกข์ยากและอุปสรรคนานัปการ ด้วยปรารถนาสูงสุดเพียงได้บรรสุพระสัมมาสัมโพธิญาณเท่านั้น สุดท้ายพระโพธิสัตว์ผู้มีพระจริยวัตรงดงาม เพียบพร้อมด้วยคุณธรรมล้ำเลิศ จึงสามารถผ่านพ้นความทุกข์ยากลำบาก จนได้บรรลุผลตามพระปณิธานที่ตั้งไว้ ปัญญาสชาดกจึงนับเป็นวรรณกรรมทางพุทธศาสนาชั้นเยี่ยมที่มีเนื้อหาให้ความบันเทิงพร้อมทั้งสอดแทรกคติสอนใจและหลักจริยธรรมไว้อย่างแนบเนียน ด้วยเหตุนี้ จึงมีผู้นิยมนำมาเล่าขานอ่านเขียนจนเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางหลายเรื่อง เช่น เรื่องสมุททโฆษ เรื่องพระสุธน นางมโนราห์ เรื่องสังข์ทอง เรื่องรถเสน และเรื่องคาวี เป็นต้น นอกจากนี้ยังแพร่หลายไปในประเทศพม่า เขมร และลาว ด้วย
ในสมัยรัตนโกสินทร์ มีนักปราชญ์ภาษาบาลีได้แปลปัญญาสชาดกบางเรื่องเพื่อถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ครั้นถึง พ.ศ. ๒๔๖๖ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ โปรดให้รวบรวมต้นฉบับคัมภีร์ใบลานเรื่องปัญญาสชาดกจากสถานที่ต่าง ๆ แล้วมอบให้นักปราชญ์ด้านภาษาบาลีแปล เรียบเรียงและทยอยพิมพ์เผยแพร่ จนครบบริบูรณ์ใน พ.ศ. ๒๔๘๒ รวมชาดกทั้งสิ้น ๖๑ เรื่อง แบ่งเป็น ปฐมภาค ๕๐ ชาดก และปัจฉิมภาค ๑๑ ชาดก ต่อมาใน พ.ศ. ๒๔๙๙ กรมศิลปากรได้อนุญาตให้สำนักพิมพ์ศิลปาบรรณาคารรวมพิมพ์จำหน่าย เป็นหนังสือชุด ๒ เล่มจบ ส่วนการพิมพ์ครั้งปัจจุบันนับเป็นครั้งที่สาม คณะกรรมการจัดจาน ฯ ได้จัดพิมพ์ตามต้นฉบับ พ.ศ. ๒๔๙๙ พร้อมทั้งได้เรียบเรียงประวัติพระธรรมสิทธาจารย์ (หนู ถาวโร ป.ธ.๕) ผู้มรณภาพ พิมพ์ไว้ต่อจากคำนำนี้
ขออำนาจแห่งกุศลบุญราศีทักษิณานุปทาน กับทั้งประโยชน์ทั้งปวงอันจะพึงเกิดจากหนังสือเรื่องนี้ จงเป็นประโยคสมบัติ บันดาลอิฏฐคุณมนุญผลแด่พระธรรมสิทธาจารย์ (หนู ถาวโร ป.ธ.๕) ตามคติวิสัยในสัมปรายภพ สมดังมโนปณิธานของคณะกรรมการจัดงานทุกประการเทอญ
(นายเกรียงไกร สัมปัชชลิต)
อธิบดีกรมศิลปากร
สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร
ธันวาคม ๒๕๕๒