๒๒ นิทานเรื่องท้าวอำมฤกษณุราชสิ้นพระชนม์เพราะพระชายา

ในกาลก่อนยังมืเมืองหนึ่งชื่อไชยนคร พระมหากระษัตริย์เจ้าเมืองนั้นทิวงคต ท่านมีราชบุตรสองพระองค์ ๆ ผู้พี่นั้นชื่อเจ้าอำมฤตยกุมาร พระองค์ผู้น้องนั้นทรงพระนามชื่อวิริยกุมาร เสนาทั้งปวงยกเจ้าอำมฤตยกุมารผู้พี่เสวยราชสมบัติในเมืองนั้น ทรงพระนามท้าวอำมฤตยราช มีเสนาผู้ใหญ่สี่คน ๆ หนึ่งชื่ออินทรเสนา คนหนึ่งชื่อรัตนเสนา คนหนึ่งชื่อประหารเสนา คนหนึ่งชื่อเพ็ชรเสนา สี่คนนี้เปนทหารมีความคิดความอ่านดียิ่งนัก เสนาคนหนึ่งมีกำลังมั่งคั่งยิ่งนัก อยู่พิทักษรักษาท้าวอำมฤตยราช แลเจ้าวิริยกุมารให้อยู่เย็นเปนสุขในเมืองนั้น

ยังมีพระมหากระษัตริย์องค์หนึ่งทรงพระนามชื่อท้าวทุมราช ได้เสวยราชสมบัติณเมืองประทุมนคร มีนางแพศยาหลวงสี่คน ๆ หนึ่งชื่อนางสุทธิกุมารีเปนชาติกระษัตริย์ คนหนึ่งชื่อนางเพ็ญกุมารีชาติพราหมณ์ คนหนึ่งชื่อนางมิตรกุมารีชาติแพศย์ คนหนึ่งชื่อนางจันทรกุมารีชาติสูท นางทั้งสี่คนเปนเวรขึ้นเฝ้าพระมหากระษัตรย์วันละคน ครั้นเวรนางจันทรกุมารีขึ้นเฝ้า นางนั้นมิได้ขึ้นเฝ้า พระมหากระษัตริย์ตรัสถามนางนักสนมกราบทูลว่า นางจันทรกุมารีมิได้มาเฝ้า พระมหากระษัตริย์ก็ตรัสสั่งให้เพ็ชฆาฏเอานางจันทรกุมารีไปฆ่าเสีย นางรู้ตัวจึงพาเอาบริวารหนีไปอยู่ป่า

ณกาลวันหนึ่ง ยังมีพระยาอำมฤกษณุราชเสด็จออกไปประพาสมฤคยานในป่า ทอดพระเนตรเห็นนางแพศยาไปอยู่ใต้ร่มพระไทรนั้น ท่านจึ่งใช้ให้อำมาตย์ไปดู อำมาตย์มาทูลว่า นางผู้นี้มีรูปอันงามนัก อยู่ด้วยบริวารมาขับเล่นอยู่ใต้ร่มไทร พระองค์จงทราบเถิด พระมหากระษัตริย์จึ่งตรัสว่าเราจะรับนางนั้นไปอภิเษกเปนอรรคมเหษี เสนาทั้งสี่กราบทูลว่าขอพระองค์พิจารณาก่อนจึ่งอภิเษก ธรรมเนียมท้าวพระยาแต่โบราณว่ามาถ้าจะเสียสิ่งใดอย่าเพ่อพูด ถ้าได้สิ่งใดอย่าเพ่อชม นางนี้ดีชั่วยังไม่รู้แจ้งการ ธรรมเนียมสัตรีภาพมาอยู่กลางป่าผู้เดียวกับบริวารนี้ ย่อมมีเหตุจึ่งมาอยู่ ถ้าพระองค์เจ้ามิได้พิจารณาเหตุสิ่งใดสิ่งหนึ่งจะเกิดแก่พระองค์เปนมั่นคง ท้าวอำมฤกษณุราชมีพระโองการตรัสแก่เสนาทั้งสี่ว่าเราออกพระโอษฐแล้ว เราจะรับนางเข้าไปอภิเษกเปนอรรคมเหษีท่านจงรู้เถิด ตรัสแล้วจึ่งให้รับเอานางจันทรกุมารีเข้าไปในเมือง แล้วอภิเษกเปนอรรคมเหษีให้เปนใหญ่แก่นางนักสนมในเมืองนั้น อยู่มานางจันทรกุมารีชาติสูทใจชั่ว คิดว่าเมื่อพระมหากระษัตริย์จะรับเปนอรรคมเหษีเสนาทั้งสี่ทูลทัดทานไว้มิได้รับเข้าไป ครั้นเราจะนิ่งอยู่ฉนี้เสนาจะคอยเอาผิดเรา บัดนี้เราจะยุยงท้าวอำมฤกษณุราชให้ฆ่าเสนาทั้งสี่แลเจ้าวิริยกุมารนั้นเสีย เราจะว่าสิ่งไรจะสำเร็จความปราถนาเรา ครั้นนางคิดดังนั้นแล้ววันหนึ่งได้ช่องชอบกล นางก็ทูลท้าวอำมฤกษณุราชว่า บัดนี้เสนาทั้งสี่กับเจ้าวิริยกุมารชุมพลเปนอันมาก หัดช้างม้าโล่ห์ดั้งปืนไฟแลจัดหาคนดีมีแห่งใด ๆ เอามาไว้เปนอันมาก พระองค์มานิ่งดูอยู่ดังนี้ พระองค์กับข้าพเจ้าจะอยู่ในอำนาจเขาเปนมั่นคง พระองค์จงทราบเถิด พระมหากระษัตริย์ได้ฟังนางทูลดังนั้น มิได้พิจารณาสั่งให้อำมาตย์คุมเจ้าวิริยกุมารไว้ แลเสนาบดีทั้งสี่ได้ฟังดังนั้นคิดกันว่าเราจะเข้าไปจับท้าวอำมฤกษณุราชนั้นพิฆาฏฆ่าเสียแล้ว เราจะยกเจ้าวิริยกุมารให้เสวยราชสมบัติ เพราะท้าววิไชยณุราชผู้บิดาท้าวอำมฤกษณุราชเปนเจ้าของเรานั้น ท่านฝากท้าวอำมฤกษณุราชเจ้าวิริยกุมารแก่เรา บัดนี้จะพาเจ้าวิริยกุมารกับพวกของเราหนีก่อนเถิด กว่าเจ้าวิริยกุมารจะค่อยเจริญมีความคิด จึ่งจะได้คิดสืบไป ครั้นเสนาทั้งสี่คิดดั่งนั้นแล้วก็พาเจ้าวิริยกุมารแลพรรคพวกครอบครัวทั้งปวงออกไปอยู่ป่า กิติศัพท์ฦๅไปถึงท้าวรุทราชเจ้าเมืองรุทนคร ว่าเสนาบดีสี่คนในเมืองอำมฤกษนครล้วนคนดีมิได้อยู่ในเมือง แลท้าวอำมฤกษณุราชฟังนางอรรคมเหษีจะให้ฆ่าเสนาบดีทั้งสี่แลน้องชายเสีย บัดนี้ออกไปอยู่ป่าสิ้นแล้ว ถ้าเราไปรบเอาเมืองนั้นเหมือนรบด้วยสัตรีจะได้เมืองโดยง่าย ครั้นท้าวรุทราชคิดดังนั้นแล้ว ก็สมทบพลช้างม้าได้มากแล้วก็ยกมาล้อมเมืองอำมฤกษนคร ก็ให้ราชสารเข้าไปให้ท้าวอำมฤกษณุราชออกมารบกัน ท้าวอำมฤกษณุราชครั้นได้ฟังสารดังนั้นเปนทุกข์หาผู้ใดจะเป็นเพื่อนคิดมิได้ ก็แต่งอำมาตย์หนุ่ม ๆ ออกมารบก็แพ้ศัตรูจะต่อสู้มิได้ ท้าวอำมฤกษณุราชชุมพลทหารออกไปรบท้าวรุทราช ท้าวอำมฤกษณุราชขาดฅอช้างกลางณรงค์ กิติศัพท์ฦๅไปถึงเจ้าวิริยกุมารแลเสนาบดีทั้งสี่ ว่าบัดนี้ท้าวอำมฤกษณุราชรบกันกับท้าวรุทราช ท้าวอำมฤกษณุราชขาดฅอช้างกลางณรงค์แล้ว ท้าวรุทราชยังตั้งอยู่นอกเมือง ให้แต่รี้พลเข้าไปจับกุมไพร่พลวุ่นวายอยู่ในเมือง เสนาทั้งสี่คิดกันว่าเราจะละเมืองเสียมิได้ เราจะยกทัพเข้าไปล้อมเอาเมืองรุทราชเถิด ครั้นเสนาทั้งสี่คิดดังนั้นแล้ว จึ่งให้เจ้าวิริยอยู่กลางป่าด้วยครอบครัวทั้งปวง เสนาผู้ใหญ่ทั้งสี่นั้นยกทัพเข้ามาล้อมท้าวรุทราชไว้ ท้าวรุทราชตกพระไทยนัก มิอาจที่จะต่อด้วยเสนาทั้งสี่คนนั้นได้ ก็พ่ายแพ้กลางณรงค์ เสนาบดีจับเอาท้าวรุทราชได้ ให้เข้าไปจับเอานางจันทรกุมารีฆ่าเสียแล้ว ก็แต่งช้างม้ารี้พลกับท้าวรุทราชออกไปรับเจ้าวิริยกุมารเข้ามา อภิเษกให้เปนใหญ่แก่ไพร่ฟ้าประชาราษฎรทั้งปวงในเมืองอำมฤกษนครนั้น ท้าวรุทราชเปนเมืองขึ้นถวายดอกไม้เงินทอง ก็ลาไปเมืองรุทนคร บัดนี้พระองค์จะไปรบท้าวกฤษณุราช เพราะนางอรรคมเหษีมนุษย์นั้นให้พิจารณาก่อน สัตรีภาพนี้ย่อมให้เปนอันตรายแก่บุรุษพระองค์จงทราบเถิด พระยาปิศาจตรัสแก่โขมดมายาว่า เปนกระษัตริย์ตรัสว่าจะไปรบเอาเมืองตรีนครให้ได้ เราจะไปก่อน ถ้าจะแพ้ก็ตามแต่กรรม โขมดดารพลวงทูลว่าพระองค์จะไปเอาเมืองตรีนครเหตุด้วยสัตรี พระองค์เจ้าทรงพระเสนหาแก่สัตรีนัก มิฟังเสนาบดีทัดทานก็ย่อมจะถึงปราไชยเปนอันตรายถึงตัว ข้าพเจ้าขอถวายนิยายอิกเรื่องหนึ่ง