- พระยาอภิรักษราชอุทยาน (แฉล้ม อมาตยกุล)
- คำนำ
- ตอนตั้งวงษ์เทวา จนถึงอิเหนาไปอยู่เมืองหมันหยาครั้งแรก
- ตอนเข้าห้องจินตะหรา จนถึงอิเหนาตอบสารท้าวกุเรปัน ตัดอาไลยบุษบา
- ตอนวิหยาสะกำเที่ยวป่า จนถึงท้าวหมันยารับสารท้าวกุเรปัน
- ตอนศึกกะหมังกุหนิง
- ตอนเข้าเมืองมละกา จนถึงอุนากันขึ้นเขาประจาหงัน
- ตอนหย้าหรันตกไปเมืองมะงาดา จนถึงระเด่นดะราหวันตามหยันมาเมืองกาหลัง
ตอนศึกกะหมังกุหนิง
จับตอนศึกกะหมังกุหนิง
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวกะหมังกุหนิงชาญสนาม |
| เห็นระเด่นห้าองค์ยืนทรงงาม | สงไสยก็ถามไปทันใด |
| อันตัวของเจ้าทั้งห้านี้ | อยู่ดาหาธานีฤาไฉน |
| สามารถอาจมาชิงไชย | ผู้ใดซึ่งชื่อจรกา |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นมนตรีใจกล้า |
| ยิ้มพลางทางตอบวาจา | เรามาแต่กรุงกุเรปัน |
| ได้ยินเขาว่าตัวท่านนี้ | จะตีดาหาเขตรขัณฑ์ |
| จึงมาช่วยสุริวงษ์พงษ์พันธุ์ | ถามถึงจรกานั้นด้วยอันใด |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระปิ่นภพกุหนิงกรุงใหญ่ |
| แจ้งว่าอิเหนาชาญไชย | ภูวไนยครั่นคร้ามฤทธา |
| แต่มานะกระษัตรอาจอง | จึงว่าเจ้าผู้วงษ์อสัญหยา |
| เสียดายรูปโฉมโสภา | ดวงภักตร์ลักขณาก็พริ้งเพรา |
| เราเห็นก็ให้ปรานี | เท่านี้จะมาตายเสียเปล่าเปล่า |
| ทั้งห้าองค์แต่ล้วนทรงเยาว์ | จะฆ่าเสียเล่าก็อายใจ |
| อนึ่งตัวเจ้ากับเรานั้น | จะผิดแผกกันก็หาไม่ |
| ข้ากับจรกาจะชิงไชย | ให้เจ้าดูเล่นเปนขวัญตา |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระสุริวงษ์อสัญแดหวา |
| จึงตอบว่าท้าวจรกา | มิได้อยู่ดาหาธานี |
| ไม่ไตรตรามารบให้ผิดเมือง | ทวยหาญตายเปลืองไม่พอที่ |
| ถ้าจะรบจรกาบุรี | ภูมีจงเลิกทัพไป |
| แม้นไม่รู้แห่งภารา | จะช่วยนำมรคานั้นให้ |
| อันจะอยู่ดาหากรุงไกร | จะชิงไชยไปกว่าจะวายปราณ |
| จะให้เข้ามาบุกรุกราน | ถึงที่ถิ่นฐานก็ใช่ที |
| ถึงว่าจรกาไม่มาทัน | อันว่าตัวเราผู้เปนพี่ |
| จำจะป้องด้วยน้องเปนสัตรี | จะให้เปนชเลยนี้ด้วยอันใด |
| ใช่นางเกิดในบุษบง | สุริวงษ์พงษาก็หาไม่ |
| ช่วงชิงกันดังผลไม้ | อันจะได้นางไปอย่าสงกา |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวกะหมังกุหนิงใจกล้า |
| ได้ฟังจึงตอบวาจา | เรามาชิงตุนาหงันพระบุตรี |
| ด้วยองค์บุษบาโฉมตรู | ยังอยู่ดาหาบุรีศรี |
| อันจรกาไม่อยู่ก็ยิ่งดี | ไม่มีผู้หวงแหนเกียจกัน |
| สุดแต่นางอยู่เมืองไหน | เราจะไปชิงไชยที่นั่น |
| ไม่อยากยกไปโรมรัน | ถึงเขตรขัณฑ์จรกาพระนคร |
| ซึ่งเราจะรบบัดเดี๋ยวนี้ | เพราะจะชิงบุตรีดวงสมร |
| มิได้ผิดธรรมสถาวร | ปางก่อนก็ย่อมมีมา |
| สุดแต่ใครดีก็ใครได้ | การอะไรแก่เจ้าผู้เชษฐา |
| จงเลิกทัพกลับไปภารา | จะได้สืบวงษาให้สำราญ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นมนตรีใจหาญ |
| ยิ้มแล้วจึงตอบพจมาน | ซึ่งท่านเมตตาข้าขอบใจ |
| จะให้กลับไปเมืองเหมือนดังว่า | มนุษย์เทวาจะติได้ |
| มาถึงสมรภูมิไชย | จะกลับไปก็อายเสียดายภักตร์ |
| ถึงมาทเปนเด็กไม่ถอยหนี | สงวนศรีไม่ให้เสียศักดิ |
| ท่านอย่าดูเบาแก่เรานัก | ใช่จักไม่รู้โรมรัน |
| อย่าเอาทหารออกต้านหน้า | จะพลอยม้วยมรณาอาสัญ |
| เรากับระตูมาสู้กัน | ให้เปนขวัญตาแก่โยธี |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวกะหมังกุหนิงเรืองศรี |
| ได้ฟังกริ้วโกรธดังอัคคี | จึงมีพจนาดถ์ตอบไป |
| จะรบกันแต่ตัวให้เห็นฤทธิ์ | ก็ตามจิตรไม่ขัดอัชฌาไศรย |
| ว่าพลางลงจากรถไชย | ภูวไนยขึ้นทรงพาชี |
| ชักม้าล่อเลี้ยวเวียนวง | ตามกระบวนณรงค์ไชยศรี |
| ท้าวกะหมังกุหนิงธิบดี | กับระเด่นมนตรีกุเรปัน |
| อันสุหรานากงวงษา | ผู้ใจแกล้วกล้าชาญขยัน |
| กับระตูปาหยังสู้กัน | อาชาผกผันเข้ารอนราญ |
| อันระตูปาหลันสลัด | กับกรัติปาตีใจหาญ |
| สองสู้โรมรันประจัญบาน | ทยานต่อล่อไล่กันไปมา |
ฯ ๑๐ คำ ฯ พระยาเดิน
| ๏ ต่างผันต่างผัดปัดป้อง | รับรองว่องไวทั้งซ้ายขวา |
| อาวุธไม่ระคายกายา | ด้วยศึกษาชำนาญด้วยกัน |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อิเหนาฤทธิแรงแขงขัน |
| ขับม้าเลี้ยวล่อเวียนรวัน | รำทวนเย้ยหยันไยไพ |
| แกล้งชักเปนบาทกุญชร | แล้วย้อนเปนเฉลวกองใหญ่ |
| กลับชักเปนโคมสามใบ | แกล้งยั่วหวังจะให้ติดตาม |
ฯ ๔ คำ ฯ พระยาเดิน
| ๏ ครั้นเห็นไม่ไล่แล้วร้องเย้ย | เหวยเหวยระตูชาญสนาม |
| เหตุไฉนขยั้นครั่นคร้าม | ฤาเข็ดขามฤทธิ์แล้วก็ว่ามา |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวกะหมังกุหนิงใจกล้า |
| ความอายความแค้นแน่นอุรา | ทั้งกำลังอาชาก็ซุดซาน |
| จึงคิดว่าอิเหนามีฤทธิ์นัก | จะหักมิได้ดังใจหาญ |
| จำจะทำอุบายให้เนิ่นนาน | จึงจะค่อยรบราญราวี |
| คิดแล้วจึงกล่าวสุนทร | ดูก่อนเจ้าผู้เรืองศรี |
| อันจะรบพร้อมพรั่งอยู่ดังนี้ | ใช่ที่จะเห็นฝีมือกัน |
| มาจะชิงไชยทีละคู่ | ดูเล่นให้เปนศุขเกษมสันต์ |
| เหมือนรมนาโบะเล่นนั้น | ให้เปนขวัญตาพลไกร |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระสุริวงษ์ผู้ทรงอัชฌาไศรย |
| ยิ้มแล้วจึงตอบคำไป | อ่อนใจแล้วฤาภูมี |
| จึงชวนพันตูเปนคู่กัน | บิดผันจะแกล้งเอาตัวหนี |
| ฤๅจะรับแพ้ก็ตามที | ชลีเราจะให้กลับไปภารา |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | วิยาหยาสะกำใจกล้า |
| ได้ฟังกริ้วโกรธโกรธา | กระตะอาชาออกยืนยัน |
| จึงว่าดูก่อนข้าศึก | อย่าเหิมฮึกโอหังเย้ยหยัน |
| ฤทธีฝีมือก็เห็นกัน | ตัวเราไม่พรั่นเท่ายองใย |
| มิเจ้าก็เราจะมรณา | จะรับแพ้ดังว่าอย่าสงไสย |
| ตัวเราก็ชายอาชาไนย | เปนไฉนมาหมิ่นกันดังนี้ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามารตาเรืองศรี |
| ฟังวิยาหยาสะกำพาที | ดังตรีเพ็ชรแสลงมาแทงกรรณ |
| ให้พิโรธโกรธแค้นแน่นจิตร | จึงทูลพระทรงฤทธิ์รังสรรค์ |
| อันไพรีหยาบช้าเจรจานั้น | ตัวมันจะเปนกะไรมา |
| น้องนี้ขอรองฉลองบาท | พระหน่อนารถบรมนาถา |
| สู้วิยาหยาสะกำผู้ศักดา | พระจงยืนม้าดูเปนประธาน |
ฯ ๖ คำ ฯ
