- คำนำ
- พระประวัติ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
- พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
- ปรารภเรื่อง
- ฉันท์วรรณพฤติ
- ๑. ชื่อตะนุมัชฌาฉันท์
- ๒. ชื่อกุมาระลฬิตาฉันท์
- ๓. ชื่อจิตรปทาฉันท์
- ๔. ชื่อวิชชุมมาลาฉันท์
- ๕. ชื่อมาณะวะกะฉันท์
- ๖. ชื่อหละมุขีฉันท์
- ๗. ชื่อรุมะวดีฉันท์
- ๘. ชื่ออุปัฐฐิตาฉันท์
- ๙. ชื่ออินทวิเชียรฉันท์
- ๑๐. ชื่ออุเปนทวิเชียรฉันท์
- ๑๑. ชื่ออุปชาติฉันท์
- ๑๒. ชื่อสุมุขีฉันท์
- ๑๓. ชื่อโทธะกะฉันท์
- ๑๔. ชื่อสาลินีฉันท์
- ๑๕. ชื่อธาตุมมิสสาฉันท์
- ๑๖. ชื่อสุรสะสิรีฉันท์
- ๑๗. ชื่อรโธทธตาฉันท์
- ๑๘. ชื่อสวาคตาฉันท์
- ๑๙. ชื่อภัททิกาฉันท์
- ๒๐. ชื่อวังสัฐะฉันท์
- ๒๑. ชื่ออินทวงษฉันท์
- ๒๒. ชื่อโตฏกฉันท์
- ๒๓. ชื่อทุตะวิลัมพิตะมาลาฉันท์
- ๒๔. ชื่อปุฏะฉันท์
- ๒๕. ชื่อกุสุมะวิจิตรฉันท์
- ๒๖. ชื่อภุชงคปยาตฉันท์
- ๒๗. ชื่อปิยังวทาฉันท์
- ๒๘. ชื่อลลิตาฉันท์
- ๒๙. ชื่อปมิตักขราฉันท์
- ๓๐. ชื่ออุชลาฉันท์
- ๓๑. ชื่อเวศเทวีฉันท์
- ๓๒. ชื่อมรสังฉันท์
- ๓๓. ชื่อกมลฉันท์
- ๓๔. ชื่อปหาสินีฉันท์
- ๓๕. ชื่อรุจิราฉันท์
- ๓๖. ชื่อปราชิตฉันท์
- ๓๗. ชื่อปหรณะกุลิกาฉันท์
- ๓๘. ชื่อวสันตดิลกฉันท์
- ๓๙. ชื่อมาลีนีฉันท์
- ๔๐. ชื่อปภัททกะฉันท์
- ๔๑. ชื่อวาณินีฉันท์
- ๔๒. ชื่อศิขิริณีฉันท์
- ๔๓. ชื่อหรณีฉันท์
- ๔๔. ชื่อมันทักกันตาฉันท์
- ๔๕. ชื่อกุสุมิตะลดาเวลิตาฉันท์
- ๔๖. ชื่อเมฆวิบผุชะตาฉันท์
- ๔๗. ชื่อสัททัละวิกกีฬิตะฉันท์
- ๔๘. ชื่ออีทิสังฉันท์
- ๔๙. ชื่อสัทธราฉันท์
- ๕๐. ชื่อภัทกะฉันท์
- ฉันท์มาตราพฤติ
๔๕. ชื่อกุสุมิตะลดาเวลิตาฉันท์
ม.
|
ต.
|
น.
|
ย.
|
ย.
|
ย.
|
|||||||||||||
ั | ั | ั | ั | ั | ํ | ํ | ํ | ํ | ํ | ั | ั | ํ | ั | ั | ํ | ั | ั | |
๔๕๏ | โม | โต | โน | โย | ยา | กุ | สุ | มิ | ต | ล | ตา | เวลฺ | ลิ | ตากฺ | ขุ | ตฺว | สี | หิ |
ลหุปลายบาทนับเป็นครุ บาทหนึ่ง ๑๘ อักษร ๓ กลอนเปนบาทหนึ่ง แลบาทหนึ่งเปนบทหนึ่ง มียติคือขาดคำลงในที่ ๕ ที่ ๖ ที่ ๗ อักษร ชื่อกุสุมิตะลดาเวลิตาฉันท์ ดั่งนี้
(ราชวสดิวัตร)
๏ มนตรีมาตย์ผู้ฉลาดมละทุจริตธรร๑๑ม์ | พึงผดุงสร๔ร | สิ่งสวัส๓๑๘ดิ์ |
๏ แสดงกายน้อมนอบนบเฉพาะพระวรกระษัตร | เฉกธนูดัด | คะค้อมกลาง |
๏ พึงหวั่นไหวเพื่อไภย์จะพะชิวะก็พาง | ไพฬุลำลาง | และลมพาน |
๏ ไปควรคิดทารุณจะริะอริะและราญ | คุณนราบาล | จุธาธเรศ |
๏ อย่าอ้างอรรถวัจนาทแลทุผรุษเหตุ | แห่งวจีเภท | กระลำพร |
๏ พึงมลายโลภโลมบมากบริะจะมหุทร | เที้ยรณะคันศร | อฒาทม |
๏ จงขานคำควรเหตุ์และมละอลิกลม | แถลงก็สัตย์สม | บมากมวญ |
๏ แม้นมัษยาเสพย์เหญื่อก็มิมหิฉะหวล | ภักษภอควร | ประโยชน์ตน |
๏ กอปปัญญาแก่กล้าและตริะสุขุมดล | โดยวิจารณ์ยล | ภิโยญาณ |
๏ อย่าครุ่นครากาเมศและริะภิรติสมาน | เมถุนาการย์ | นิรันดร |
๏ มักสูญสิ้นปรีชาและมละคุณบวร | เดชะเสื่อมสยอน | ประภาพพล |
๏ จักเจรอญโรคาพาธจะพะภยพิกล | สรรพพยาธิ์ดล | ก็หลากหลาย |
๏ พึงโรยแรงแสลงโทษแลจะทรถะกาย | กอปกระวลกระวาย | วิการมาน |
๏ หนึ่งพึงสำรวมโอษฐ์จะพจนขาน | เหลือประมาณสาร | และทูลไท |
๏ อย่าพึงดุษดีภาพและบพจนไข | สรรพสบไสมย์ | ฤควรกล |
๏ แม้วะกาลดลตนและจะวจนุสนฑ์ | พึงภิปรายยุบล | ก็ภอควร |
๏ หนึ่งมีความโกรธน้อยและบจะทรหวล | กล่าวประเทียบทวน | บราชน |
๏ เชลงสารสัตย์อรรถ์อันเสนาะห์ก็มิพิกล | เปสุณาขวน | ฤห่อนขาน |
๏ สัมผัปลามฤจฉามละและบพจมาน | ปราศสิ่งสาร | พิเศศสุทธ์ |
๏ เสวกพึงศึกษาณะสุวสดิอุต | ดมดิเรกดุจ | วิฐารกถา |
๏ ฉันท์นี้ธีเรศอ้างกุสุมิตะลดา | เวลิตานา | มกรขนาน ๚ะ ๛ |