เสือโคคำฉันท์
๑๔๏ ข้าขอประนมกรประนต | บงกชบทเรืองรอง |
ธาดาวราฤทธิจำนอง | สฤษดิโลกยสบสกล |
๏ ธัมโมวโรรักษคชัก | สัตวทั่วธราดล |
เทวาสุราสุรอนน | ตปรนตบูชา |
๏ ข้าตั้งกฤษฎากรบังคม | บรมอิศวเรนทรา |
เทเวนทร์สุเรนทราสุรา | ไลยถวายนมัสการ |
๏ เปนจอมมกุฏวิสุทธไก | วัลในศิวาสถาน |
ศวาโมตมานดรฌาน | นวิโรจรังษี |
๏ เดโชตโบฤทธิตระศัก | ดิสมรรถทรงตรี |
ศุรางควัชิรอันมี | สิทธิศักดิสังหรณ์ |
๏ ยอกรประนมนิยประดิษฐ์ | วิกสิตสาธร |
ภูเบศวรานฤบดิศร | วรธรรมสายสานต์ |
๏ เปนปิ่นบุรินทรามหิมา | อยุธยาวโรฬาร |
สมบูรณภูลสวัสดิกาล | ศุขเกษมธเรศตรี |
๏ เสนาคณานิกรนริน | วรพฤนทมากมี |
ไอยรารอัศวมณี | นุอนันตนฤมล |
๏ นานาประเทศและประชา | ชนคณะโจษจล |
ทวาราวดีรัตนดำกล | ยลนุสนทราการ |
๏ ขอแถลงสำแดงกิจยุบล | กลนิติสายสาร |
โดยในสุภาสิตบรรหาร | วิศาลประเศศโถ ฯ |
๑๖๏ โปฎกทั้งสองเสือโค | จรอารัญโญ |
ประเทศมรรคาบหึง | |
๏ คล้ายคล้ายลีลาลุถึง | แถวสถานสำนึง |
สำนักนักสิทธิฤๅษี | |
๏ เวลาท่านทอดทฤษฎี | โดยบัญชรศรี |
อรัญญิกาอาศรม | |
๏ จึ่งเห็นลูกเสือโคคม | นามาสู่สม |
สิเนหเต้าตามกัน | |
๏ ดาบศก็ดาลอัศจรรย์ | ออกไปด้วยพลัน |
ก็ถามทั้งสองจัตุบท | |
๏ อ้าดูกรมฤคเอารส | เทียรย่อมจะคิดคด |
ประหัดประหารแก่กัน | |
๏ เสือครั้นเห็นโคพกพันท์ | เอาเปนภักษพลัน |
บห่อนจะให้แวะเว้น | |
๏ ฤๅสูสองสัตวมาเปน | มิตรภาพกูเห็น |
ดังนี้ก็ดาลดูฉงน | |
๏ สองสัตวก็หยุดแยงยล | ฟังพจนนุสนธิ์ |
อันฤๅษีสิทธิถาม | |
๏ พาลพยัคฆ์จึ่งแสดงโดยความ | อันมีมาตาม |
ยุบลแต่แรกรังรักษ์ | |
๏ วันหนึ่งแม่ข้านางพยัคฆ์ | ไปแสวงหาภักษ์ |
ในป่าอันไกลทุระคม | |
๏ ข้าให้โหยหิวหานม | นอนแน่เลวลม |
ลำบากก็สุดแรงโรย | |
๏ มีโคแม่ลูกชายโชย | เดินดั้นดาลโดย |
ลำเนาตูข้าอาไศรย | |
๏ ข้าเห็นคือแม่คลาไคล | ถึงสว่างอาไลย |
ก็ขอกษิรามพุภุญช์ | |
๏ แม่โคบมิหวังทำคุณ | ว่าพยัคฆ์ทารุณ |
บห่อนจะใกล้กรายกัน | |
๏ คาโวโปฎกแถลงพลัน | แก่แม่ทางธรรม์ |
โดยมฤธุจินดา | |
๏ ว่าเราได้เห็นพาลา | พยัคฆ์ให้โหยหา |
ชม้อยละห้อยคอยหน | |
๏ อกแห้งหอบหิวหาชล | รศนมแม่ตน |
กระหนกระหายเรียกเรา | |
๏ ถ้าแม่บมีปรานีเนา | ให้พยัคฆ์อันเยาว์ |
กินกษิรามพุเสบย | |
๏ บาปนั้นจะรํ่าไฉนเลย | เชิญท่านผายเผย |
อุทรจรสู่เสือ | |
๏ ให้กินนมแล้วเราเมือ | ได้บุญแลเหลือ |
จะนับก็พ้นคณนา | |
๏ คาโวฟังโปฎกปรา | รภโดยธรรมา |
วิธีลิขิตพระพรหม | |
๏ จึ่งให้พาลพยัคฆ์กินนม | ลูกเสือชื่นชม |
ก็กินสำราญบานใจ | |
๏ ครั้นอิ่มโคจักคลาไคล | กูลขลาอาไลย |
ก็ผูกมโนรงรัก | |
๏ กล่าวเกลี้ยงไมตรีชวนชัก | สึงสถิตย์สำนัก |
ลำเนาอรัญอาไศรย | |
๏ ลูกเสือสัญญามิตรไม | ตรีด้วยอุไภย |
พฤศภสุทธเสนหา | |
๏ จึ่งทำธิษฐานสัตยา | สรรพทั่วเทวา |
พนมพนอมไพรพฤกษ์ | |
๏ จงเปนสากษิพันฦก | แต่ตูข้ามฤค |
อันมีมโนเที่ยงธรรม์ | |
๏ ถ้าข้าใจเกียจเดียดฉันท์ | คิดคดแก่กัน |
จึ่งเทพดาดาลผลาญ | |
๏ ถ้าข้าใจสุทธใสสานต์ | จงตูข้ามาน |
พิพัฒน์สวัสดิอจล | |
๏ ข้าขอเอาท่านคือนน | ทลีนฤมล |
อันมีหฤไทยใจจิตร | |
๏ ไว้เปนมาดาโดยอิษฐ์ | สืบสายโลหิต |
คือข้าบังเกิดในครรภ์ | |
๏ เบื้องบรรพ์โคบุตรพรายพรรณ | ยังยุพกว่าอัน |
จะขอเปนน้องด้วยดี | |
๏ จึ่งพฤศภมีวาที | แก่ลูกเสือสีห์ |
ว่าตูทั้งสองยอมยิน | |
๏ คำสัตย์อันกล่าวโดยถวิล | แต่ตูยังกิน |
มโนวิการารมณ์ | |
๏ เกลือกแม่เจ้ามาคิดคม | ครุบคั้นกินกม |
บไว้บวางตัวตู | |
๏ ลูกเสือสนองคำโคทู | ว่าถ้าแม่กู |
กระทำวิบัติเบียดเบียน | |
๏ ชีพิตรท่านให้จากเจียน | แม่กูจักเนียร |
ชีพิตรด้วยบัดใจ | |
๏ โคครั้นฟังคำเสือใส | สุทธชื่นชมใน |
กระมลสนิทเสนหา | |
๏ บัดเสือนำโคไคลคลา | ซุ่มซ่อนซึ่งอา |
ไศรยสถานสิงสถิตย์ | |
๏ สายัณห์พันแสงแสงสิทธิ์ | พยัคฆีแรงฤทธิ์ |
ก็คลาอารัญยังสถาน | |
๏ บัดลูกเสือทำอาการ | เคียดแค้นเน่งนาน |
มโนมนัศชบเซา | |
๏ แม่เสือสู่ลูกเลียเลา | โลมลาเภเอา |
อมฤตยเคียดคำถาม | |
๏ ลูกเสือสืบสาราตาม | ไต่ต้นค้นความ |
อันแม่ทุราจรไกล | |
๏ ละเสียบมิได้อาไลย | หลายวันวารไป |
แลอดกำหนดนมนาน | |
๏ หอบหิวโหยหาอาทาร | สุดแรงโรยปาน |
จะปิ้มชีพิตรตักไษย | |
๏ มีทวิพฤศภคลาไคล | แม่ลูกมาใน |
ลำเนาสำนักนักธรรม์ | |
๏ ขอนมท่านนั้นกินพลัน | จึ่งรอดชีวัน |
ชีวาตมเห็นแม่ตน | |
๏ แม่เสือสนองด้วยเกียจกล | บัดนี้โคดล |
สถิตย์สถานด้าวใด | |
๏ ลูกตอบคำแม่บัดใจ | จักบอกอาไศรย |
ที่โคสำนักด้วยดี | |
๏ เกลือกแม่จะมิไว้วางชี | วิตรพฤศภศรี |
แลโคตรุณน้องกู | |
๏ เมื่อใดแม่มฤธู | จิตรอย่าใจสูร์ |
อยุติธรรม์อันตราย | |
๏ ถ้าแม่บมิได้ทำมลาย | โคให้ฉิบหาย |
ชีพิตรเปนอาหาร | |
๏ จงท่านให้สัตย์อย่านาน | จักจรยังสถาน |
ที่โคสำนักมาดล | |
๏ แม่เสือฟังสารยุบล | แห่งลูกตัวตน |
ก็สนองด้วยเพโทบาย | |
๏ ว่าท่านทำคุณเหลือหลาย | ยิ่งอรรณพสาย |
สมุทลู่หลั่งไหล | |
๏ บันดาลลูกแก้วจะประไลย | ชีพิตรตักไษย |
แลท่านมาโปรดเปนตัว | |
๏ คุณท่านควรไว้เหนือหัว | จงเจ้าอย่ากลัว |
ว่าแม่จะทำโทษแทน | |
๏ คุณท่านกว่าหมื่นกว่าแสน | กว่าโกฏิดินแดน |
จะนับก็พ้นคณนา | |
๏ ให้สัตย์โดยสองสัญญา | เที่ยงแท้ธรรมา |
ประเสริฐเปนสากษี | |
๏ ลูกเสือฟังแม่วาที | ชื่นชมยินดี |
ตระบัดก็ไปด้วยพลัน ฯ |
๒๘๏ บัดนั้นลูกเสือ | |
ฝ่าแฝกแฝงเฝือ | ไปยังโคพลัน |
ถึงบอกอาการ | ว่าแม่เปนธรรม |
ให้สัตยาอัน | ชอบแล้วด้วยดี |
๏ เชิญท่านทั้งสอง | |
จงไปโดยปอง | เปนมิ่งไมตรี |
ด้วยแม่ข้าอัน | รู้คุณคาวี |
โคโปฎกศรี | ซึ่งท่านโปรดปราน |
๏ บัดนั้นชไม | |
โคคลาบัดใจ | ด้วยพยัคฆอันพาล |
ครั้นถึงแม่เสือ | เสือปราไสสาร |
กล่าวเกลี้ยงคำหวาน | อ่อนโอนเอาใจ |
๏ ผูกรักชักชิด | |
เล่ห์ลมสมสนิท | พิศวาศหลงใหล |
สี่สัตวเนานาน | ด้วยกันในไพร |
บมีเภทไภย | พิโรธสักอัน |
๏ อยู่มาพยัคฆี | |
เกิดใจกระลี | กลัมพรพลัน |
บ่อยู่ในสัตย์ | ตระบัดอาธรรม์ |
คิดคดใฝ่ฝัน | มล้างผู้มีคุณ |
๏ วันหนึ่งแม่เสือ | |
ไปก่อนแฝงเฝือ | แทบทางปองปุน |
หวังเอาโคกิน | เปนภักษาภุญช์ |
เสือตัวทารุณ | ด้ามด้อมคอยทาง |
๏ ส่วนโคครั้นเช้า | |
เลียโลมลูกเต้า | ให้กินนมนาง |
แล้วสั่งสอนบุตร | รักษากันพลาง |
ยามเย็นจักวาง | มาสู่สองสมร |
๏ แล้วไปหากิน | |
โดยประดิทิน | เล็มล่าดงดอน |
ครั้นไปถึงทาง | ที่เสือผกพงอน |
ผาดเห็นโคจร | กระเหม้นตรับตัว |
๏ เสือวางระเห็จ | |
ระแหกพงเพ็จ | ระหอบจับวัว |
ครหึมครึมเคี้ยว | กระเครี้ยวพุงพัว |
เฝ้ากินเท้ามัว | สิ้นแสงสูรย์สถิตย์ |
๏ ยามเย็นรอนรอน | |
แม่โคเคยจร | สู่ลูกโดยอิษฐ์ |
บเห็นไต่เต้า | ลูกเสือโคคิด |
เห็นว่าชีพิตร | แม่เราบมี |
๏ ประนังกันคอย | |
มุ่งเมิลต้นรอย | บเห็นคาวี |
เร่งเย็นเร่งยํ่า | เร่งคํ่าเร่งตี |
อกไห้หาศรี | พฤศภมารดา |
๏ เร่งคอยเร่งแคล้ว | |
ผิดเวลาแล้ว | แม่เราจักมา |
เห็นว่าแม่เสือ | เอาเปนภักษา |
มันเสียสัตยา | นุสัตยธรรม์ |
๏ บัดนั้นตรุณ | |
เสือผู้ใจบุญ | กล่าวแก่โคอัน |
เปนน้องว่าเจ้า | อย่าทุกข์โศกศัลย์ |
ส่วนแม่กูครั้น | มาเห็นพิกล |
๏ เราเร่งรุมฆ่า | |
ให้มันก้มหน้า | ตายตามบัดดล |
อย่าไว้ชีวิตร | มันนี้นิศผล |
น้องช่วยกูชน | ขวิดท้องให้ตาย |
๏ ค่ำคลุ้มราตรี | |
แม่เสือจึ่งลี | ลาลาศผาดผาย |
มาสู่โปฎก | กลิ่นวัวทั่วกาย |
ค่อยเคลื่อนค่อยคลาย | มาด้วยอิ่มหน่ำ |
๏ พี่น้องจึ่งถาม | |
หาแม่โดยความ | ร้อนเร่ารันทำ |
คาวีเพื่อนท่าน | เยียใดบนำ |
กันมาสู่สำ | นักจืดใจจาง |
๏ แม่เสือจึ่งสนอง | |
คำลูกทั้งสอง | บัดบอกพรอกพราง |
ว้นนี้แม่เจ้า | ไปกินท่าทาง |
ใดใดยังขนาง | บรู้หนหา |
๏ บพบบพาน | |
บรู้อาการ | โทษาคุณา |
ไข้เจ็บเหน็บเหนื่อย | มล้าเมลื่อยโรคา |
บเห็นแก่ตา | แม่เจ้าทั้งสอง |
๏ ลูกเสือเห็นเสร็จ | |
เกียจกลกระเหน็จ | กระแหน่แม่ปอง |
ทำร้ายแก่ท่าน | แล้วแก้กลสนอง |
ใจมันบครอง | ในสัตยาธรรม์ |
๏ บควรจักไว้ | |
ชีวิตรมันให้ | อยู่ยืนโดยกัลป์ |
ตระบัดลูกเสือ | ให้หน้าตาพลัน |
แก่โคบุตรอัน | โดยสองสัญญา |
๏ บัดนั้นลูกพยัคฆ์ | |
ใส่กลทำรัก | แม่ข้าไปหา |
เคล้าคลึงเคลียชม | ตระบัดโกรธา |
แหงนกัดกรรฐา | คอขาดบัดใจ |
๏ ลูกโคเข้าขวิด | |
ไส้พุงโลหิต | เรี่ยรายลามไหล |
ดิ้นด่าวท่าวล้ม | กลิ้งเกลือกเสือกใน |
วนาอาไศรย | สิ้นหายวายปราณ |
๏ ตระบัดบัดนั้น | |
สองพี่น้องซั้น | ดำริห์ตริการ |
ว่าเราจะอยู่ | บควรในสถาน |
ที่นี้คือการ | กระลีมาดล |
๏ ครั้นสุริโยไทย | |
เสือวัวคลาไคล | จากเหล้าแหล่งตน |
ไต่ตามมรรคา | ถลาอารญ |
จึงมาพบนน | ทลึถึงกรรม์ |
๏ สองสัตว์พี่น้อง | |
เอาศีศะซ้อง | ทูลบทด้วยพลัน |
ให้เจ็บให้แสบ | โศกาคั่งคัน |
สองสยบซบยัน | รํ่ารักมาดา |
๏ เสร็จทุกข์นั้นแล้ว | |
สองสัตวจึ่งแคล้ว | คลาศศพโคมา |
จรลํ่าหลายวัน | จึ่งถึงซึ่งอา |
ศรมบทคฤหา | ท่านไท้ทรงพรต |
๏ ซึ่งข้าพระบาท | |
แถลงถวายแต่อาทิ์ | จะให้ปรากฎ |
ซึ่งว่าลูกเสือ | ทำคุณแทนทด |
คือข้าจรด | จิ่มพระบาทา |
๏ อันว่าลูกโค | |
ผู้อุตโม | คือข้าพระดา |
บศโคตัวนี้ | ถี่ถ้อยแถลงมา |
ให้พระสิทธา | ทราบเนื้ออนุสนธิ์ ฯ |
๑๑๏ เมื่อนั้นมุนีนารถ | ผู้สิทธิศาสตระฟังยล |
แห่งเสือดำเนิรกล | กิจกล่าวก็ชอบธรรม์ |
๏ จึ่งมีวโรรส | พจนพากยด้วยพลัน |
สรรเสริญคุณาอัน | กระทำสัตยวาที |
๏ ดูรายุพาลพยัคฆ์ | พฤศภทั้งสองศรี |
ซึ่งสูจำนงมี | วรจิตรใจอารย์ |
๏ ประดิษฐในสัตย์ | แลธรรมัตยโอฬาร |
แทนทดกำหนดสาร | อภิมรรตรักกัน |
๏ คือว่ากตัญญู | กตเวทีทางธรรม์ |
เปนที่สรเสริญสรรพ์ | นรเทพธาดา |
๏ ในโลกยนี้ใคร | แลจะคงแก่สัตยา |
นุสัตย์นุธรรมา | ธิกแท้จะเทียมสอง |
๏ ซึ่งมาตุฆาฎก | และจะยกจะยอปอง |
เปนธรรมแทนสนอง | คุณนั้นก็ไป่ควร |
๏ เพราะสองยังเปนใจ | ฤไทยสัตวยังหุนหวน |
ครุกรรมมูลมวญ | บมิแจ้งมโนใน |
๏ เราคิดจะใคร่แปร | มฤคชาติเสียไกล |
มฤครูปให้ไกษย | จะสฤษดิสองสัตว์ |
๏ เปนเทพมนุษย์ | ยุพราชศรีสวัสดิ์ |
ด้วยเดชะความสัตย์ | ฐิรธรรมสองสู |
๏ ครั้นเปนฤไทยนร | วรคิดคดีดู |
ชอบเชิงบแผกผลู | มุลมรรคทางธรรม์ |
๏ เสือวัวครั้นได้สดับ | รศศัพทด้วยพลัน |
แห่งพระผู้ทรงบรร | พชิตเชษฐสิทธา |
๏ เอาศีศะเข้าจรต | วรบทบาทา |
แพ่งพระฤๅษีสา | ทรทรงตบะกรรม์ |
๏ จึ่งพิทธสอยสพร | วรวัจนาอัน |
จะอาจจะอวยสรร | จะสฤษดิสองเผือ |
๏ ด้วยเดชะบุญญา | ธิการาอันแหล่เหลือ |
แห่งข้าผู้ลูกเสือ | แลโคบุตรบุรพา |
๏ จึ่งมาประสบพบ | วรบทบาทา |
บพิตรพระดา | บศบวชอันเลิศไกร |
๏ แจ้งกิจนั้นเสร็จ | ฤๅษีสาธุ์เสด็จไป |
นำมฤคคลาไคล | ทั้งสองสู่ที่อาศรม |
๏ จึ่งสรรคอาหาร | รศสานติเนยนม |
นพนิตเฉื่อยฉม | ประโลมให้มฤคภักษ์ |
๏ เปนศุขศุขา | ภิรมยาธรารักษ์ |
รังรศสำนักภักษ์ | รศกษิรมาดา ฯ |
๑๒๏ ครั้นแลได้ศุภกร | วรโยคชยา |
วรวารมหา | แลมหุรดิอันควร |
๏ ที่จะแรกวรกิจ | แลมหิทธิจำนวน |
ยุชการทั้งมวญ | ที่จะสฤษดิสำเร็จ |
๏ ขัษณนั้นธก็สมา | ธิญาณสมเด็จ |
ดลอาตมก็เสร็จ | สุทธการพิธี |
๏ วรรุทดำเกิง | วรกูณฑมุนี |
วรโชติรูจี | วรเดชมไห |
๏ ธก็ชปณวิษ | ษณุเวทวไนย |
มฤครูปไกษย | กปัตรรูปก็ดำกล |
๏ สุทธสุนทรกา | ยกระลากรวิมล |
ศุภลักษณดล | ศุภสวัสดิกุมาร |
๏ วรภุสนก็ทัด | วรพัตรก็ธาร |
วรกุณฑลกาญ | จนเกษมกุฏิ์ |
๏ ยลยัชประวิช | สุพรรณวิสุทธ |
ยลเกาบิณอุต | ตมสุประภา |
๏ ยลเกยุรใน | วรพาหุธรา |
ยลภุสนอา | ภรณพรายก็พิจิตร |
๏ ธก็ถาปนปราณ | และประทานชีวิตร |
ยุพรีกลสถิตย์ | ดลขรรคธไร |
๏ ธก็สมมุตินาม | พหลวิไชย |
นุชนาถประไพ | พระภาวินทรบดินทร์ |
๏ ขัษณเสร็จก็สฤษดิ์ | อุภัยสุรินทร์ |
วิสรรชณถวิล | อคนิโหรติจำราญ ฯ |
๑๖๏ บัดนั้นสองราชกุมาร | อันภูลในการ |
กระลาพิธีกรกุณฑ์ | |
๏ จึ่งทำอภิวาทน์อดุลย์ | อัษฎางควิบุลย์ |
ประดิษฐด้วยใจภักดิ์ | |
๏ แก่ท่านผู้ทรงสิทธิศักดิ์ | ก้มเกล้าโอนอรรค |
มกุฎิจรดบาทา | |
๏ สรรเสริญเจริญคุณมหิมา | เหลือไตรคณนา |
บรู้กี่โกฏิสรมุท | |
๏ เบื้องใต้ตำเต็มถึงสุด | กาลาคนิรุท |
อโธทิศาโดยหมาย | |
๏ เบื้องบนพ้นพรหมเหลือหลาย | ถึงสูญศิวาย |
ศิโวตโมไกวัล | |
๏ คณนาคุณเจ้าจอมธรรม์ | โปรดตูข้าอัน |
อธิกลุโดยใจ | |
๏ ขออยู่เปนช่วงชาญใน | อาศรมอาไศรย |
จำนำบำเรอบมิคลา | |
๏ ประฏิบัติสบสิ่งมาตรา | ราษตรีทิวา |
บเว้นบวากจากเจียร | |
๏ นักสิทธิฟังสองกล่าวเกียรดิ์ | ยศคุณอันเสถียร |
ตระบัดก็กล่าวสารสนอง | |
๏ ดูรายุพราชทั้งสอง | เรากฤษดิท่านปอง |
ประโยชนในธาษตรี | |
๏ จดให้เปนปิ่นธรณี | กษัตราธิบดี |
อันเรืองพระยศเดชะ | |
๏ ซึ่งเจ้าใจจงอาคระ | จักอยู่ในคณะ |
จะรักษเราด้วยดี | |
๏ ขอบคุณซึ่งเจ้าวาที | ใช่สรรสองศรี |
เปนศิษยอยู่บริพาร | |
๏ เราจักอวยพรพิศาล | พิเศษโอฬาร |
พิพิธเดโชไชย | |
๏ ให้เจ้าทั้งสองเสด็จไป | เสวยราไชยใน |
พิภพองค์แลกุรุง | |
๏ สมศรีสมศักดิ์สมสูง | สมเดชอดุง |
พิภพนามอันมี | |
๏ สมประกอบชอบทั้งธาษตรี | ศวรราชบดี |
บดินทรเจ้าครอบครอง ฯ |
๑๙๏ เมื่อนั้นอรัญญิกมุนีฤษีสาธุผันผยอง | |
แจ่มจันทรเจิมจอง | ชฎา |
๏ เฉวียงสายพรรณรายสูตรวิภุสนพัตรมา | |
ลัยเลปน์กามา | ตระศัก |
๏ เบญจางคจิตรจำนงจำนำกรรฐอนรรฆ | |
เกาบิณชินชัก | ประดับ |
๏ นิ้วนวยนัขอนามิกากรก็สรับ | |
กับด้วยประวิช | ก็ธาร |
๏ โอมอ่านอาคมเวทอวยพรพิศาล | |
เศกสองยุพาพาล | กระษัตริย์ |
๏ อวยฤทธิเดชยาธราพัทธ | |
อวยสิทธิอวยสวัสดิ์ | สองเสมอ |
๏ แล้วชี้ช่องทิศวราจราจรจะเปรอ | |
ให้สองลิลาเลอ | ประภาษ ฯ |
๑๑๏ เมื่อนั้นพหลเทพ | สุรินทรหน่อนารถ |
คาวีวิมลราช | ก็กะทำนมัสการ |
๏ แล้วทำประทักษิณ | มุนินทรตรีพาร |
ตรีภพบันดาล | ก็ลาลดรันทดใน |
๏ สองโอนมกุฏิแก้ว | พแพร้วพรรณเรืองไร |
นพมาศแสงใส | นพรัตนชัชวาลย์ |
๏ จึ่งบ่ายวิบูลยบัท | ทุมพัทธนาการ |
สูบูรพทิศศาล | ก็ยุบาทไคลคลา |
๏ สองเสด็จพนาดร | จรจรดกำหนดอา |
รัญญิกมรรคา | พนาวาศไพรพนม |
๏ เมิลมุขรุกขา | ลดาดาษพึงชม |
เกษแก้วกระกองกลม | แลกทดกทันงาม |
๏ อัมพาลออพอ | ผลิดผลสุกซาม |
ขานางแน่งนวยกาม | กัลหายรสายสินธุ์ |
๏ พลับพลองพันลอกลัด | แลลบัดลบัดถวิล |
นมนางลอออินท์ | ทรนินเนตรนนทรี |
๏ ปรูปรางอันปล่งเปลา | ลำเนาแก้มกุก่องศรี |
แลลานฤไทยมี | จิตรเจตรยั่วยวน |
๏ เลงกล้วยสรล้ายกล้าย | กัทลิศแน่งนวล |
พิศเพี้ยนประเล่ห์อวล | อุรุรัตนเฉกเฉลา |
๏ พิศไพประไพพรรณ | รุทธิรัตน์โสดเสา |
วภาคยนงเยาว์ | ประเล่ห์ทันตเรียบเรียง |
๏ เล็บนางตระการกล | นฤมลประอรเอียง |
เลงแลประเล่ห์เพียง | นัขนาริแสงใส |
๏ พิกุลคามคุณควร | ลำดวนดาษพิศมัย |
หื่นหอมวังเวงใจ | บรรเจิดจิตรพิศวง |
๏ สารภีภิรมยา | ผกากลิ่นกำจรจง |
ใจไฉนว่ากลิ่นยง | ยุพโยคเยาวมาลย์ |
๏ บุนนาคนเนืองนัน | ตระสุพรรณิกากาญ |
จนบุษปเบิกบาน | แลสลิดสลมสลอน |
๏ ชมชาติบุษบา | สุคนธารำเพยขจร |
กลกลิ่นโอ้อับศร | สุรางค์นางคสาวศรี |
๏ สองสวัสดิสุนทร | วรทวัดกระษัตรีย์ |
เมิลไม้พิมลมี | มโนนารถชื่นชม |
๏ ชมพรรณปักษา | วิหคาธรารมย์ |
สองสวัสดิอุดม | ก็ลิลาศโชยชาย |
๏ บงเบญจวรรณา | คณาโนริแดงฉาย |
เฉกชาติเพราพราย | พรรณรายเล่นมาฉาบฉาว |
๏ คุ่มขาบแลเขาขัน | กระสันสัตวเหินหาว |
กระสังกระสาสาว | กระสันจับกระหลับดู |
๏ คล้าเคล้าแลคลิ้งโครง | กระโตรงตรุมกระลุมภู |
กระไตรตระในตรู | ตระบัดสัตวหื่นหรรษ์ |
๏ แขวกขวานประสานเสียง | ชรเมียงเอียงประอรปัน |
ปากป้อนร่วมรศกัน | กระสันผันก็ดาลโดย |
๏ คับแคทั้งคู่ควร | กระทาชวนตระบัดโบย |
บินหาคณาโหย | ประนังศัพทซอเซีย |
๏ ซังแซวทรลอนฟาง | แลนางนวลนัวเนีย |
จิบจาบจับคอยเมีย | บมิเห็นทรโหยหวล |
๏ กาโกแลโกกิล | กุกกุฏุตกระสันสรวล |
เสียงสัตวรัญจวน | ฤๅไทยทวัดกระษัตรีย์ |
๏ โนเรศมยุรา | ยุพาภาครปักษี |
ปักษาสุวาที | พนเวคโจษจรรย์ |
๏ แขกเต้าตากปีกปาก | ประทุมราคแดงฉัน |
เคียงคู่อยู่จำนรร | จาจะแจ้วส่งเสียงใส |
๏ ภูวโดกแลโงกงั่ง | กะตั้วทั้งกะเดนไพร |
เสียงสาลิกาไกร | กรวิกษแกมกัน |
๏ สองชมพรรณพิหค | วิหคาคณานันต์ |
นานาประภาพรร | ณอเนกปักษี |
๏ ชื่นชมภิรมยา | ธราศุขเปรมปรีดิ์ |
เปรมปราชญวาที | ทำนองจองทำทุกฉันท์ ฯ |
๑๔๏ สองชมมฤคาแลมฤคี | กรมีในหิมวันต์ |
มั่วหมู่คณาคณอนัน | ตอเนกก็หลากหลาย |
๏ คือสีหไกรสรววินทร์ | มฤคินทรเฉิดฉาย |
ผาดผองลบองบทก็ผาย | พนเวศลีลา |
๏ ชมช้างชำนันต์คชสุรินท | รสุเรศวรนา |
สืบหมู่อันมีในหิมวา | ลบเลิศอำนวยพงศ์ |
๏ ควายโตรษอันเรืองฤทธิก็ขวิด | ศิขรินทรกลางดง |
แรงเริงดำเกิงจิตรก็ยง | ดูพันฦกพุลกา |
๏ เสือโคร่งคำรามฤทธิก็ปาน | มฤคเอาเปนภักษา |
เสือเหลืองแลดาวดลก็คลา | พนเวศยงยวล |
๏ กวางทรายอันตฤณคือเกลียง | ละมั่งเมียงมาจวบจวน |
คำโองอันโจรงศัพทก็สรวล | สุรสิงฆเหลียวหลอน |
๏ ยลเยื้องประเวศวนะไลย | ก็ประไพประภากร |
เรียงเรียงเรื่อยสัตวก็จร | ในสายัณหเวลา |
๏ โตตามคณาคณนิกร | รกิเลนกระเวนหา |
คู่คลอชลอสัตวก็พา | นิกรสู่ที่อาไศย ฯ |
๑๖๏ เมื่อนั้นพหลราชวิไชย | คาวีฤทธิไกร |
ตำเนิรทุราพนจร | |
๏ ดลแดนกรุงราชนคร | นคเรศอันสร |
สรนุกนิจันทบูรา | |
๏ นรนาถอันเปนราชา | ปิ่นภพนามา |
มคธราชนรินทร์ | |
๏ นางเมืองแมนสวัสดิโฉมฉิน | นางในธรณินทร์ |
นามจันทรวดี | |
๏ ยุพราชอันเปนบุตรี | สุรสุดาศรี |
ตระศักดิเฉิดโฉมสวรรค์ | |
๏ เมืองกว้างช้างหลายโจษจรร | ม้าแมนแสนสรรพ์ |
แลรถรัตนอัศวา | |
๏ พลแกล้งแผ้วบรบรา | ไชยปราบราบมา |
มาอ่อนมาโอนทุกทิศ | |
๏ พาเหียรแห่งกรุงไกรฤทธิ์ | มีสระโสภิต |
อุทกกลิ่นจรุงใจ | |
๏ นฤมลชลธารธไร | กว้างยาวฦกใน |
สระสาโรชประภา | |
๏ มียักษ์อุทกรักษา | มันย่อมพาธา |
นรานิกรนรชน | |
๏ ผู้ใดใฝ่ลงเอาชล | สิ้นสุดเสียสกนธ์ |
บห่อนจะรอดคงคืน | |
๏ มันเอาเปนภักษบหืน | ค่าใครฝ่าฝืน |
จะเข่นจะฆ่าก็บมี | |
๏ ส่วนสองสุรราชกระษัตรีย์ | จรถึงสระศรี |
อันมีอุทกรากษษ | |
๏ ฉายาชายไทรปรากฎ | สองเจ้าเข้าจรด |
สำนักนิพักร่มไทร | |
๏ ลมชวยซาบเนื้อเย็นใจ | สองสุขภายใน |
ทรสมุทรสายสาขา | |
๏ บัดนั้นคาวียุพรา | ชาไชยลีลา |
ก็เอากมณทูลลง | |
๏ ตักนํ้าในสระโดยจง | ยักษาอันยง |
ก็ผุดตระบัดบัดใจ | |
๏ คุกคั้นซั้นจับจอมไท | คาวีฤทธิไกร |
ก็ลองประลองยักษา | |
๏ กุมกันผกผันไปมา | ต่างตนต่างพา |
จะจมบจมโดยถวิล | |
๏ คลื่นคลุ้มคลุ้มทั้งมุจลินท์ | ฉ่าฉ่าเสียงสินธุ์ |
ระลอกกระฉอกชลธี | |
๏ คาวีถอดขรรคมุนี | ชุบอวยอันมี |
นุภาพด้วยสิทธิศักดิ์ | |
๏ ฟอนฟันฟาดขาดคอยักษ์ | ด้วยเดชอนรรฆ |
แห่งผู้สิทธิอวยพระพร | |
๏ ท้าวไททายทอดวรกร | กุมยักษามรณ์ |
ก็คว่างยังหลิ่งสระศรี | |
๏ โสรจสรงวรองค์รูจี | เอารศวารี |
ไปถวายแก่เชษฐกุมาร | |
๏ แถลงแจ้งจิตโดยอาการ | ซึ่งรากษษธาร |
กทำพิบัติเบียดเบียน | |
๏ ข้าฆ่ายักษาให้เนียร | ชีพถึงขาดเศียร |
ในกลางสลิลหล่ามไหล | |
๏ เชษฐาธิบดินทร์ฟังใน | สารานุชไข |
ก็บานกมลเปรมปรีดิ์ | |
๏ สรรเสริญสุรภาพกระษัตรีย์ | นุชนารถอันมี |
ชเยศมล้างยักษา | |
๏ สองสถิตย์ในรุกขฉายา | คือบุตรแมนมา |
ประพาศในภูวมณฑล ฯ |
๒๑๏ บัดนั้นบั้นหมู่นิคมคน | พจนกิจะยุบล |
ฦๅตระหลบดล | ทั้งธาษตรี |
๏ เกลื่อนกล่นกันมาทฤษดี | ริปุชลนฤชี |
วิทรด้วยจรี | เปนสาธารณ์ |
๏ จึ่งฦๅข่าวถึงพระภูบาล | มคธยศวิศาล |
ว่าอุทกมาร | มันตักไษย |
๏ ท่านให้อำมาตย์เร่งไป | วิตกวิจารณใด |
อาจจะมาเนาใน | สำนักเรา |
๏ จะให้ศักดายศเสา | วภิตวิบูลยสุเภา |
โภคพัฬเหา | ศุไขสวรรย์ |
๏ จักแบ่งแหล่งภูมีภาคันย์ | ไหยรถคชอัน |
จตุพิธพรร | คโยธา ฯ |
๑๖๏ บัดนั้นเสนามาตยา | รับราโชงกา |
รแห่งสมเด็จจักรี | |
๏ แล้วไปสู่สร้อยสระศรี | เห็นยักษบาบี |
อนาถกลิ้งกลางทราย | |
๏ กายาศีศะพลัดพราย | หัวขาดเด็ดดาย |
จรลู่ตระหมื้นเหมินเขา | |
๏ รอยขาดคือสินโดยเดา | ด้วยดาบเพ็ชรเอา |
มาเข่นมาฆ่ากลางสนาม | |
๏ ผู้มล้างยักษีนี้ใช่ทราม | รอยราชฦๅนาม |
นเรศผู้เรืองฤทธิ์ | |
๏ เราเร่งหาจงทุกทิศ | ให้พบผู้สิทธิ์ |
มล้างอุทกยักษา | |
๏ บัดนั้นเสวกราชา | ต่างหมู่ต่างหา |
สรพราศพร้อมทุกทาย | |
๏ จึ่งพบสองสวัสดิโฉมฉาย | กล้องแกล้งเกลากาย |
คือสุริยจันทรสถิตย์ | |
๏ อยู่ในร่มไทรไพจิตร | ต่างคนต่างพิศ |
ก็ต่างดำรัสอัศจรรย์ | |
๏ ฤๅว่าเทวาคนธรรพ์ | ฤๅนาคสุบรรณ |
ฤๅท้าวกินรราชา | |
๏ ฤๅสิทธิฤๅษีพิทยา | พิทเยศรสุรา |
ฤๅเทพท้าวด้าวใด | |
๏ ฤๅว่ายุพราชประไพ | ประพาศมาใน |
ป่าพลัดนิกรโยธา | |
๏ เห็นแต่สององค์นรา | นเรศยุพา |
ชรอยยุพินทรกุมาร | |
๏ อันมล้างยักษาให้ลาญ | ชีพรอยภูบาล |
ทั้งสองนี้หากรันทำ | |
๏ เราท่านทั้งหลายจะนำ | โองการอันจำ |
สมเด็จผู้เจ้าเรามา | |
๏ เขาไปแถลงแก่ราชา | เยาวราชมหา |
บรมบุตรกระษัตรีย์ | |
๏ ทั้งสองพระองค์อันมี | เดโชไชยศรี |
นุภาพพ้นแดนดิน | |
๏ จึ่งหมู่มนตรีพลพฤนท์ | ธามาตย์นรินทร์ |
ก็เข้าไปสู่สองกระษัตริย์ | |
๏ ก้มเกล้าอ่อนโอนปฏิบัติ | สรรเสริญศรีสวัส |
ดิแล้วก็ทูลขอถาม | |
๏ ว่าท่านทั้งสองผู้งาม | เช่นเชื้อพงศ์พราหมณ์ |
ฤๅว่าขัติโยวงศ์ | |
๏ มานี้มีราชประสงค์ | สิ่งใดโดยจง |
อัญเชิญธกล่าวด้วยดี | |
๏ จึ่งพระพหลราชภูมี | ฟังสารเสนี |
ก็แย้มพระโอษฐกล่าวสนอง | |
๏ ว่าท่านทั้งหลายปูนปอง | ถามตูทั้งสอง |
ประโยชนด้วยสิ่งใด | |
๏ ใคร่รู้กิจนี้ด้วยใจ | เองฤๅฤๅใคร |
แลใช้มาถึงถามเรา | |
๏ เสนามาตยาเนืองเนา | ก้มเกล้ากล่าวเกลา |
ประนมประนตทูลสาร | |
๏ ว่าบัดนี้พระภูบาล | ภูเบนทราธาร |
พิภพจันบูรา | |
๏ อันเปนสวามินทรราชา | นรวรมาตยา |
ก็ใช้ผู้ข้ามนตรี | |
๏ เอารี้พลแสนเสนี | มาหาผู้มี |
นุภาพมล้างชนม์ยักษ์ | |
๏ ถ้าพบสบภูมีศักดิ์ | อาจให้ลาญทัก |
อุทกแทตยทรุดโทรม | |
๏ ให้ตูข้าท่านมาโลม | ลาเภสู่โสม |
มนัศราชพิมาน | |
๏ จักแทนพระคุณอันผลาญ | ยักษาสุรมาร |
นิราศทุกขประชา | |
๏ โดยตูข้าเห็นฤทธา | นุภาพนรา |
นเรศทั้งสององค์ | |
๏ มล้างแทตยอุทกโดยจง | ขอเชิญยศยง |
ทั้งสองสมเด็จเสด็จไป | |
๏ บัดนั้นพหลราชธไร | ธรยากฤติไกร |
ก็มีสุภาวาจก | |
๏ ซึ่งมล้างทุรแทตยอุทก | อาจให้ยอยก |
พระเกียรติยศฦๅขจร | |
๏ แต่พระอนุชาองค์อร | องค์เดียวสู่สมร |
สมรรถมล้างยักษา | |
๏ เราไซร้มิได้พาธา | ทารุณมารา |
อุทกชาติประทุษฐ | |
๏ แต่เราจักไปเพื่อนนุช | ไมตรีตูสุด |
สิเนหห่อนจากเจียร | |
๏ มาตยาทั้งหลายนำเนียร | มลสองสู่เสถียร |
นิเวศมณเฑียรวัง | |
๏ ทูลกิจคดียายยัง | ได้โดยท่านหวัง |
ประสบประสงค์ราชา ฯ |
๑๑๏ บัดนั้นสมเด็จท้าว | มคธราชมหา |
มหิบาลภูดา | ธิบดินทรเลงแล |
๏ เห็นสองตไนยไวย | วรภักตรคือแข |
ขัดแข่งศศิแถง | มุขเปรมอันสดใส |
๏ เลงลักษณสองสรรพ | สำหรับกระษัตริยมีใน |
ทั่วองควิไลย | ลักษณเลิศนิลาวรรณ |
๏ เลงเครื่องประดับอง | คยรรยงระยับพรรณ |
แก้วเก้าประกิจกัน | ประกอบกาญจนาภรณ์ |
๏ พรายพรายวิภูษิต | พิจิตรลงกรณ์ |
อลงการสาธร | อลงกฏพิภูษา |
๏ เลงขรรคสองทรง | ธำรงรักษรจนา |
ยิ่งขรรคราชา | ธรารักษธาษตรี |
๏ เลงโฉมประโลมใจ | ประไพภาคยสองศรี |
สองสุรนี้มี | ฤทธิพ้นห้าวหาญ |
๏ เลงลักษณสองเสร็จ | สมเด็จนารถภูบาล |
ภูเบศวโรการ | ปราไสสองสิเนหา |
๏ ว่าเจ้าผู้พิริยภาพ | ประสงค์ลาภสิ่งใดมา |
แต่กรุงบุราธา | นีใดจงแจ้งแจง |
๏ เปนบุตรนัดดา | ทวิชากระษัตริย์แถลง |
ฤๅแพสยพึงแสดง | ฤๅว่าสูทพงศ์พันธุ์ |
๏ จงเจ้าทั้งสองกล่าว | วรวากยด้วยพลัน |
เที่ยงแท้ทำนองอัน | ประเสริฐสัตยวาที |
๏ ครั้นพระพหลเทพ | ฟังราชเสาวนี |
แห่งท้าวมคธศรี | สุวิบุลยราชา |
๏ กล่าวสนองทำนองกล | ยุบลราชปฤษณา |
ว่าตูชะไมมา | บมิพวกพลากร |
๏ แต่พี่แลน้องฤๅ | จะบอกวงศโสดร |
ใครเลยจะเห็นอร | อรรถกล่าวอันเที่ยงจริง |
๏ เชิญท้าวธเพี้ยนพิศ | จริตตูอันมาถึง |
เลงลักษณทวดึงษ์ | อันมีในดนูตู |
๏ กิจนี้ก็จักแจ้ง | ฤไทยในสมเด็จภู |
ธรราชอันชู | ยุติธรรมเพริศพราย |
๏ ภูบาลธครั้นฟัง | พจนราชอภิปราย |
สัญญาก็มั่นหมาย | ว่าสองสุริยวงศา |
๏ จึ่งมีวโรรส | พจนาถราชา |
ถามสองกุมารา | ยุพราชองค์อร |
๏ ซึ่งมล้างอุทกราก | ษษให้ม้วยมรณ์ |
พี่น้องทั้งสองรอน | ฤๅว่าราญแต่เดียวใด |
๏ จึ่งพระพหลเทพ | ก็ทูลโดยดำเนียรใน |
เมื่อถึงที่ร่มไทร | อันพิศาลสาขา |
๏ ตูข้าทั้งสองหยุด | นุชนารถราชา |
คาวีวิมลอา | ดุรด้วยกระหายชล |
๏ จึ่งจรตามผลู | มูลมรรครอยคน |
บมินานก็ลุดล | มหาสระอันไพศาล |
๏ ลุยลงจะจงตัก | ชลยักษบันดาล |
ครื้นเครงลเวงมาร | ชลผุดผผกผัน |
๏ รุกราญรวบรึงรัด | พระนุชพัฒนด้วยพลัน |
คาวีวิมลอัน | สุรภาพปราบมาร |
๏ ม้วยชีพด้วยขรร | คธำรงคทรงธาร |
ตระบัดก็ถึงสถาน | ตูข้าอันอาไศรย |
๏ ซึ่งมล้างชโลยักษ์ | ประจักษ์ทั่วธราไลย |
น้องข้าผู้เดียวใด | แลบมีเปนถึงสอง ฯ |
๑๕๏ มคธพจนปูนปอง | ซึ่งจะแทนสนอง | คุณาใน |
๏ ตรุณวิบุลยมีไชย | ชลยักษไกษย | สรเสริญคุณ |
๏ มหิทธิพิพิธอดุลย์ | เดชสนองสุน | ทราภาพ |
๏ มนุษประทุษฐอันอาบ | ทุกขแทรกทราบ | ก็เสบย |
๏ ศิขรศิขรินทรก่ายเกย | เจ้าทั้งสองเผย | อุราราษฎร์ |
๏ อมรนิกรจักสาธุ์ | ธุการแต่อาตม์ | สองสมร |
๏ อนงคองคธิดาอร | เราจักสวยมพร | พระคาวี |
๏ บวรบรมบุตรี | เปนรางวัลศรี | สุโรพล ฯ |
๑๖๏ ส่วนพระคาวีนฤมล | นฤมาลแกว่นกล |
ประกอบคดีทูลทาน | |
๏ ว่าข้าผู้ยุพเภาพาล | เปนนุชกุมาร |
พหลราชนรินทร์ | |
๏ ภักดีผู้ข้าโดยถวิล | พี่เพี้ยงสวามินทร์ |
ทำนุกอำรุงผดุงผดา | |
๏ ข้าตั้งใจจงอาสา | ศัตรูใดมา |
กระทำวิบัติยายี | |
๏ เอาตัวทดแทนราวี | ฤๅให้ถึงศรี |
พหลราชพี่ตน | |
๏ เมื่อใดสุดสิ้นเสียสกนธ์ | ม้วยภักดีดล |
ประจักษ์ประจากเจียรกัน | |
๏ แม้ข้าทำชอบถึงพัน | หมื่นแสนครามครัน |
อนันตพ้นคณนา | |
๏ คุณนั้นได้แก่ราชา | ผู้เปนเชษฐา |
มหานราสวามี | |
๏ เรืองสิทธิเรืองศักดิเรืองศรี | เรืองเกียรดิราชี |
แลเรืองพระยศฦๅขจร | |
๏ ได้แก่เชษฐาภูธร | ทาษากรรมกร |
ดั่งฤๅจักปูนบำนาญ | |
๏ สิ่งนี้ขอเจ้าจอมปราณ | ราโชพิจารณ์ |
ในพระราชฤๅไทย | |
๏ กรุงจันทบุราฟังไพ | เราะหคำนุชไข |
พหลพหูเสนหา | |
๏ จึ่งมีรศราชสุภา | สิตสารกถา |
อัมฤตยราโชงการ | |
๏ ว่าดูกรราชกุมาร | กล่าวแกล้งแถลงสาร |
ประเสริฐชอบทางธรรม์ | |
๏ ไนยนี้ย่อมมีแต่บรรพ์ | โบราณาอัน |
ทำนุอำรุงเจษฎา | |
๏ สายสารแห่งเจ้าวัจนา | นี้เราบัญชา |
ก็จักประกอบการตาม | |
๏ ป่างนั้นท่านไท้ทรงนาม | ธิเบศร์ชาญสนาม |
มคธราชภูธร | |
๏ ก่อการพิธีสยมพร | ธิดาดวงสมร |
พหลราชกุมาร | |
๏ นักษัตรดิถีศุภวาร | โยคเกณฑ์โดยสาร |
วิวาหกล่าวศุภผล | |
๏ ลำดับสรรพการบัดดล | บดีภูวมณฑล |
ก็แต่งธิดาดวงจันทร์ ฯ |
๑๑๏ ธิดาประดับสรรพ | วรภุษณพรายพรรณ |
แก้วเก้ากนกอัน | รุจิเรขเรืองฉาย |
๏ ภักตรากฤษดิศรี | บริสุทธเปรมปราย |
เปรมปรีดิเหมือนหมาย | ศศิแจ่มในเวหา |
๏ พระเกษยยับแยง | คือแสงนิลนิลา |
คิ้วค้อมลำเนาจา | ปักธารก่งไก |
๏ พระเนตรคือศร | สมรราชยิ่งไกร |
ใครเห็นก็พิศมัย | รัญจวนจิตรจินต์จน |
๏ ริมไรระเรียงเรียบ | ระเบียบทิพยเกลากล |
นาสาลำยองยล | คือขอกามนิศกลง |
๏ พระโอษฐเมื่อแย้มยิ้ม | ใครเห็นปิ้มจะงวยงง |
แสงทันตยับยง | คือแสงไพรุแดงฉัน |
๏ พระกรรณกัลยา | ธราลักษณลาวรรณ |
คางคอลอออัน | อดิเรกโฉมฉาย |
๏ ต้นแขนอันทรงพา | หุรัดสวัสดิเพราพราย |
เมื่อทอดพระกรกราย | คือดังงวงพระไอยรา |
๏ นิ้วนางนะแน่งนวย | รทวยทิพยมณฑา |
ผิวผ่องคือมุกดา | บริสุทธแสงใส |
๏ เลงแลอุรุศรี | ฤดีดาลดูพิศมัย |
คือฐานบันใน | ศุขเสพย์เสวยรมย์ |
๏ ดวงนมอันครัดเคร่ง | ตเต่งเต้าทั้งสองสม |
แน่งนวยสลวยกลม | ศุภสวัสดิไพบูลย์ |
๏ พิศเอวลำเภาเยาว์ | พดีสุทธศรีสูร |
สุดาอันสมบูรณ์ | กชมาศบเทียมทัน |
๏ เลงแลอุระศรี | สุวิจิตรจาบัลย์ |
คือแสงฤดีอัน | ลอองผ่องอนงค์ยง |
๏ พิศพรรณชาณุ | ดำรุรักษแจ่มจง |
ใจจองจะปลดปลง | ดลสบมโนใน |
๏ พิศชงฆ์อันแน่งนวย | รทวยทิพยเอาใจ |
พิศโฉมอันเพ็ญไพ | บุลยลักษณเลขา |
๏ เลงลักษณธราสัพ | พประดับณกายา |
กาเยนทรพาลา | สำนักศักดิสาวสวรรค์ |
๏ อาภรณ์พพรายแพร้ว | มกุฏฺแก้วพพรายพรรณ |
ภูษิตวิจิตรอัน | ละจำรัสจำรูญเรือง |
๏ เสด็จเหนือพระราเชน | ทรยานกาญจนมลังเมลือง |
สาวสนมนะแน่งเนือง | ประดับดาษบริพาร |
๏ วรราชบิดา | อัญเชิญนารถนงคราญ |
ศุภสวัสดิยังสถาน | ธวิวาหโรงทอง |
๏ จึ่งให้บรมหงส์ | อภิพงศเศกสอง |
ยุพราชโดยปอง | ปาณิเคราะหเทพี |
๏ แก่พระพหลราช | ประสิทธิประสาทศรี |
เสร็จการอันมี | พิธีราชมงคล ฯ |
๒๘๏ เมื่อนั้นคาวี | |
ยุพาราชี | นบนิ้วนฤมล |
กล่าวเกลี้ยงคำหวาน | แก่พระพหล |
กุมารชุมพล | ผู้เปนเชษฐา |
๏ สมพงศ์พระแก้ว | |
สมภารพระแล้ว | เลิศล้ำโลกา |
เชิญอยู่เสวยศุข | ข้าข้อยขอลา |
หล้าดงหงหา | ถิ่นฐานบ้านเมือง |
๏ บุญพระพี่เจ้า | |
ปกห่มร่มเกล้า | ขอข้ารุ่งเรือง |
ไปด้วยความชอบ | อย่ามีความเคือง |
ศุขานองเนือง | อเนกไอสวรรย์ |
๏ พระฟังคำน้อง | |
ละห้อยในห้อง | ละเหี่ยแดยัน |
ด้วยจักพลัดพราก | จากกันจาบัลย์ |
คิดแค้นแสนศัลย์ | น้ำเนตรหลั่งไหล |
๏ สร้วมกอดน้องแก้ว | |
เจ้าจากพี่แล้ว | จะเห็นคนใด |
ดุจพระกนิษฐ์ | รักพี่พิศมัย |
พิศวาศขาดใจ | ซื่อซ้อมแสนทวี |
๏ จักห้ามพระนุช | |
เกรงเกลือกบมิหยุด | แค้นพระคาวี |
พี่จักอวยพร | แก่เจ้าจงมี |
เดโชไชยศรี | ดิเรกเหลือหลาย |
๏ ครูเราประสิทธิ์ | |
ประสาทชีวิตร | ไว้ในแวงวาย |
เจ้าเร่งประหยัด | พระขรรค์ธทาย |
น่องรักอย่าคลาย | อย่าคลาศจากองค์ |
๏ พหลผู้ภูล | |
เกิดในกองกูณฑ์ | ดาบศอันยง |
จึ่งเอาโกมล | ทั้งคู่โดยจง |
มาแกล้งประสงค์ | กทำธิษฐาน |
๏ ถ้าเราทั้งสอง | |
ตั้งอยู่ในคลอง | ความสัตย์ประทาน |
เราอยู่ในธรรม | โอฬาร์ธิการ |
เชิญโลกบาล | ท่านท้าวจงฟัง |
๏ บัวดอกหนึ่งไซ้ | |
พี่จักเอาไว้ | โดยดังใจหวัง |
ถ้าเจ้ามีทุกข์ | ขุกข้องเคืองขัง |
เหี่ยวแห้งหายรัง | รศเร้าอับอาย |
๏ ถ้าเจ้าเสวยสวัสดิ์ | |
จงดอกปัวปัทม์ | สดอยู่อย่าคลาย |
กลิ่นเกลี้ยงเสาวคนธ์ | นฤมลเปรมปราย |
ดอกหนึ่งเจ้าหมาย | รู้ข่าวพี่ยา |
๏ เสร็จสองอธิษฐาน | |
คาวีกุมาร | กระทำอำลา |
เวียรไวสามรอบ | แล้วจบบาทา |
พระผู้เชษฐา | ใส่เกล้าบังคม ฯ |
๑๖๏ บัดนั้นพระผู้อุดม | คาวีวรสม |
บูรณด้วยฤทธิไกร | |
๏ จากจันทบุราคลาไคล | เข้าดงพงไพร |
ในที่ศิขรห้วยธาร | |
๏ เดินดงโดยดับวันวาร | สัตตมาศประมาณ |
ก็ลุนครกรุงไกร | |
๏ เมืองนั้นเกิดกาลประไลย | ขุกเข็ญเปนไภย |
พินาศสิ้นนรชน | |
๏ ท้าวไทเสนามุขมน | ตรีหมู่รี้พล |
แลพหลหญิงชาย | |
๏ เศร้าสูญชีวิตรวาตวาย | เกิดความฉิบหาย |
พินาศสิ้นทั้งเมือง | |
๏ ฝ่ายทรัพยากรนองเนือง | เงินทองรองเรือง |
พฟ้ธโภคสมบติ | |
๏ ผ้าผ่อนแพรพรรณนานัด | เหลื้อมเหลื้อมแสงสัตร |
บมีนิกรนรชน | |
๏ เมื่อนั้นคาวีนฤมล | หยุดยั้งยืนฉงน |
ก็คิดคำนึงไปมา | |
๏ ว่าเหตุอันใดนัครา | นี้จึงโหดหา |
มนุษย์บมีหญิงชาย | |
๏ ฉันใดจะแจ้งอภิปราย | ไนยนี้โดยหมาย |
วิบัติเกิดกลใด | |
๏ มากูจักจรเข้าไป | ในมณฑิราไลย |
ประเวศสู่เวียงวัง | |
๏ คิดแล้วบัดเดียวผาดผัง | ลุดลโดยหวัง |
ประสบประเสริฐเรือนทอง | |
๏ คาวีวรราชผันผยอง | ขึ้นเข้าโดยปอง |
ประเมิลประหม่ามณเฑียร | |
๏ เลงแลฉลุฉลักขบวนเขียน | รายรัตนเกียรณ์ |
ประกิจประกับฉลักเฉลา | |
๏ แสงแก้วแกมกาญจนาเนา | พรายพรายพัฬเหา |
จำรูญจำรัสรามเรือง | |
๏ โภไคสวรรยานองเนือง | แก้วเก้ามลังเมลือง |
อเนกราไชสวรรย์ | |
๏ เครื่องราชประโภคนานันต์ | หลากหลากหลายพรรณ |
สำหรับประดับเรือนหลวง | |
๏ ราชาพิศเพี้ยนในคลวง | ในรัตนเรือนหลวง |
บมีสุรางคนิกร | |
๏ สงบสงัดเสียงศัพท์อับศร | แน่งนางอรชร |
บมีบมานพานตา | |
๏ จึ่งเห็นกลองไชยราชา | ไว้น่าเหมา |
พิมลพิมานแมนผจง | |
๏ คาวีวรราชจำนง | เอากรอันยง |
กระทบกระทุ่มเภรี | |
๏ กลองไชยบมีเสียงสี | หนาทโดยมี |
เสนาะสนั่นครื้นเครง | |
๏ อับอายหายเสียงอลเวง | คาวีวรเกรง |
ก็คิดคำนึงเน่งนาน | |
๏ ฉงนฉงายใจพระภูบาล | ใคร่รู้อาการ |
ก็ทรงพระขรรค์ธทาย | |
๏ แหวะน่ากลองไชยเห็นสาย | สมรพริ้งเพราพราย |
พระภักตรแจ่มเพียงจันทร์ | |
๏ คิ้วค้อมสมรคือเกาทัณฑ์ | หม้ายม่ายเมียงมัน |
ชำลักมลักลักแล | |
๏ นวลลอองผ่องภักตรคือแข | ผาดผายปรวนแปร |
ก็ออกมานบราชา ฯ |
๒๘๏ บัดนั้นนรนารถ | |
คาวียุพราช | เห็นแก้วกัลยา |
อันทรงโฉมฉาย | มีสารเสนหา |
ว่าพระนุชมา | เนาในเภรี |
๏ เกิดเหตุอันใด | |
เชิญพระนุชไข | โดยกิจอันมี |
ให้พระพี่แจ้ง | แค้นเคืองแห่งศรี |
สุดากระษัตรีย์ | มาอยู่เอองค์ |
๏ เมื่อนั้นนางน้อง | |
กล่าวเกลี้ยงคำพร้อง | บอกกิจโดยจง |
แถลงถวายแด่อาทิ์ | ให้พระโฉมยง |
ทราบกิจประสงค์ | ใคร่รู้ราชา |
๏ ข้าขอทูลพิท | |
จักแถลงโดยกิจ | ทุกข์พ้นคณนา |
ว่าในเมืองนี้ | เปนราชภารา |
พิศาลมหิมา | ชื่อรมยนคร |
๏ พระบิตุเรศ | |
แห่งข้าภูเบศร์ | ทรงนามกร |
ทาวมัทธราช | มาดาองค์อร |
นางแก้วเกสร | เปนมิ่งมหิษี |
๏ มีราชธิดา | |
องค์หนึ่งยุพา | ยุพินทรนารี |
ชื่อจันทรวรา | ชาเยศบุตรี |
บ่วงนางสาวศรี | สี่หมื่นพระสนม |
๏ ช้างม้ารี้พล | |
อเนกอนนต์ | ถี่ถ้วนทุกกรม |
นิกรมนตรี | กระวีวรสม |
ทวิชโยสดมภ์ | นิคมเหลือหลาย |
๏ เกิดการกระลื | |
กลัมพรมี | อุบัติวอดวาย |
มีนกอินทรีย์ | ทั้งคู่ผันผาย |
กินคนทั้งหลาย | พินาศทั้งเมือง |
๏ ไภยพ้นกำลัง | |
พวกพลทั่วทั้ง | แผ่นภพแปลนเปลือง |
นกเอาไปกิน | ทุกวันนองเนือง |
ราชาแค้นเคือง | ด้วยไภยมหันต์ |
๏ ตัวข้าพระเจ้า | |
พระชนกเกิดเกล้า | รักยิ่งชีวัน |
ชีวาตมองค์ | สมเด็จจอมธรรม์ |
ซึ่งไว้ในครรภ์ | เภรีราชา |
๏ พระวงศ์พระญาติ | |
พระบิตุราช | ทั้งพระมาดา |
นกเอาไปกิน | สุดสิ้นวงศา |
รี้พลโยธา | สิ้นทั้งแผ่นดิน |
๏ ตัวข้านี้ไซร้ | |
รอดอยู่ด้วยได้ | ไว้ในเภริน |
จึ่งพบพระบาท | เหมือนพบพระอินทร์ |
พระผู้บดินทร์ | โปรดเกล้าเกษา ฯ |
๑๖๏ คาวีวรราชผู้ปรา | กฎเกียรดิ์ฤทธา |
ก็ถามสุดาดวงจันทร์ | |
๏ ว่าสกุณกายมหันต์ | ยิ่งยักษาอัน |
มาทำกลัมพรไภย | |
๏ บัดนี้อยู่ด้าวแดนใด | มันจักมาใน |
นครนี้ฤๅมี | |
๏ นางน้องสนองนาถด้วยดี | ว่านกอินทรีย์ |
ครั้นเห็นธุมาพระเพลิง | |
๏ จักมาด้วยฤทธิ์แรงเริง | กำลังมันเถกิง |
ประมาณเจ็ดสิบช้างสาร | |
๏ ราชาได้ฟังอาการ | เจ้าเร่งบันดาล |
นิลาศให้เห็นควัน | |
๏ นางน้องสนองท้าวด้วยพลัน | ดั่งฤๅจอมธรรม์ |
มาท้ามาทายมฤตยู | |
๏ ใครห่อนเอาเอื้องพุ่งภู | เขาเท่าเมรู |
บลื้นบหลอกหยอกการ | |
๏ แหนงเราเจ้าข้าอย่านาน | จากมณเฑียรสถาน |
ไปสู่วนาแดนดง | |
๏ เขาใหญ่ไพรกว้างซอกทรง | เห็นพ้นไภยจง |
ชีวิตรจะรอดคงคืน | |
๏ คาวีวรราชกล่าวฝืน | คำนางนุชยืน |
ประภาพกล่าวเกรียงไกร | |
๏ เรานี้มีเดโชไชย | เดชะชาญใน |
รณาภิมุขนั้นคือ | |
๏ ไกรสรสีหราชบรรฦๅ | ผาดผลาญมฤคปือ |
พินาศในอารญ | |
๏ ก่ายกองนองตายแจจล | ฤทธิเรืองภุชพล |
แลเจ้าอย่ากลัวสกุณา | |
๏ เราจักผาดผลาญปักษา | ปักษีด้วยอา |
นุภาพให้อรยล | |
๏ กล่าวแล้วกองกาษฐอนนต์ | เปล่งเปลวอัมพล |
ธุมาตระหลบคัคณานต์ | |
๏ บัดนั้นปักษีสันนิษฐาน | เห็นธุมาการ |
ในรมยราชนคร | |
๏ สัญญาว่ามนุษยนิกร | เหมือนยังไฟฟอน |
สมรรถขึ้นเปนควัน | |
๏ สกุณาทั้งสองยืนยัน | ถีบศีรขัณฑ์ |
สท้านเสทื้อนธรณินทร์ | |
๏ กางปีกแถกถาโบยบิน | เสียงศัพทนมดิน |
ในรมยปัตครื้นเครง | |
๏ ยูงยางพานล้มหักเอง | สรรพสัตว์กลัวเกรง |
ก็ตกประหม่าบ่าใจ | |
๏ ซอกซอนเร้นในพงไพร | พื้นคัคณาไลย |
ชรอุ่มชรอํ่าอัมพร | |
๏ บัดนั้นชายาดวงสมร | ซอนซบสยบอร |
อนาถลืมสมประดี | |
๏ จึ่งพระวรราชคาวี | ถอดขรรค์อันมี |
ประภาพออกแกว่งไกว | |
๏ ขึ้นยืนเหนือแก้วเกยไชย | อินทรีย์ตัวไกร |
ก็เห็นยุพินทรราชา | |
๏ แถกถาลงด้วยสหัสา | จิตรจงจินดา |
จะคาบจะคั้นภูธร | |
๏ พระฟันด้วยขรรค์กับกร | ขุกขาดคอมรณ์ |
มหาวิหคโดยจง | |
๏ สองตัวตายทับกันลง | กองกูณฑ์กลางรงค์ |
คือดังภูเขาหลวงทลาย | |
๏ ราชาคืนสู่สมสาย | สมรดวงเดียวดาย |
อันสยบบรู้สึกองค์ | |
๏ จึ่งเอาคนโทก็สรง | พระภักตร์อนงค์ |
ก็ตื่นตระบัดบัดใจ | |
๏ แถลงกิจคดีมีใน | สงครามมีไชย |
ชเยศมล้างศัตรู | |
๏ มหันตวิหคริปู | ล้มในสมรภูมิ์ |
แลเลือดก็ไหลเปนคลอง | |
๏ ลาญทักแลทักทั้งสอง | เชิญเจ้าเสด็จปอง |
ประโยชนไปเลงแล | |
๏ นางน้องได้ฟังปรวนแปร | ทุกขม้วยในแด |
ก็ดาลอมฤตยมาภูล | |
๏ พระเสด็จโยคย่างเยื้องยูร | เอาอรอาดูร |
ไปดูมหันตปักษี | |
๏ น้องท้าวท่านทอดทฤษดี | เห็นกายอินทรีย์ |
อุบัติขาดกรรฐา | |
๏ ทั้งสองกองอยู่เสมอผา | ท่าวล้มลงมา |
ก็สู่ในพื้นภูวดล | |
๏ นางเอาพระเศียรซบซน | กับบาทยุคล |
บพิตรพระภรรดา | |
๏ สรรเสริญเจริญฤทธิราชา | ธิราชมหา |
คุโณตโมโอฬาร | |
๏ ข้าขอภักดีภูบาล | เปนทาษกรรมการ |
ไปกว่าจะสิ้นสุดสกนธ์ ฯ |
๑๑๏ เสร็จกิจนั้นแล้ว | นุชนารถพหล |
เรืองฤทธิอัมพล | ฤๅษีสฤษดิกลางกุณฑ์ |
๏ สมศุขด้วยนาง | ศุภสวัสดิใสสุน |
ทรภาพไพบูลย์ | อดุลยราชราชา |
๏ ในเหมปราสาท | วรอาศนอาภา |
อาโภคราชา | จำนงเนาบคลาศรี |
๏ แต่สองพระองค์ยง | อดิเรกราชี |
ราชาแลเทพี | ศุขสวัสดิชื่นบาน |
๏ วันหนึ่งทิวากร | รวิจรจากสถาน |
ราศีคือสงกรานต์ | นิยมมาศโดยกรม |
๏ เบื้องบั้นกุมารา | ยุพาภาพปรารมภ์ |
ใคร่สนานนทีชม | ก็ชวนราชชายา |
๏ ว่าเจ้าจงแต่งสรร | พสุคันธคนธา |
คนธ์เทศบุษบา | จะสนานสระเกษี |
๏ ขันทองระรองแก้ว | วชิรัตนโสภี |
ใส่เครื่องภิเศกศรี | มุรธารบรรจง |
๏ คาวินทรราชา | แลธิดาอันโฉมยง |
เสด็จด้วยวิมลบง | กชบาทบัดเดียว |
๏ ดลเดียรถชลา | ชลไหลก็กลมเกลียว |
สายน้ำอันลดเลี้ยว | แลรลอกเลือนผกา |
๏ สองลงดำกลเกษ | สุคนธ์เทศธารทา |
พระเกษเกษา | ก็ทรสายทรสรงสนาน |
๏ เกษีสินีนาง | นุชนารถนงคราญ |
หลุ้ยหล่นก็บันดาล | ศิโรทกโสรจสรง |
๏ กลิ่นเกลี้ยงสุคนธา | ทิพยรศยิ่งยง |
กว่ากลิ่นกระบอกบง | กชเกษเอาใจ |
๏ เอาใส่ยังวรโกษฐ์ | มณิโชติแสงใส |
แล้วลอยชลาไลย | สุดกระบัตรเสด็จคืน |
๏ ยังรัตนมณเฑียร | สุรสถานอยู่ยืน |
ยาวยืดก็หึงหืน | ศุขสวัสดิสองสมร ฯ |
๑๖๏ โกษฐแก้วเกษาองค์อร | ลอยล่องสาคร |
ก็ถึงบุรีกรุงไกร | |
๏ เมืองนั้นชื่อพัทธพิไสย | พิเศษโภไคย |
พิพิธราชสมบัติ | |
๏ ช้างม้ารี้พลรถรัตน์ | นาเนกสามรรถ |
ด้วยหมู่พหลโยธา | |
๏ นรนารถอันเป็นราชา | ธิราชสมญา |
พระนามยศภูมี | |
๏ วันหนึ่งลงสรงวารี | ดลเดียรถนที |
ประพาศสายสาคร | |
๏ เห็นรัตนโชติบวร | คล้ายคล้ายคลอนคลอน |
ก็ตามกระแสชลธี | |
๏ มาไกลเยียใกล้ภูมี | ศวรราชบดี |
ก็ได้ผะอบพรายเพรา | |
๏ อันใส่เกษแก้วนงเยาว์ | เผยกลิ่นเกลี้ยงเสา |
วคนธตระหลบเอาใจ | |
๏ ซับซาบเข้าในพระไทย | ท้าวดาลพิศมัย |
ด้วยเกษแก้วกัลยา | |
๏ ท้าวเร่งรำพึงไปมา | เหมือนมีชายา |
ประเสริฐเทียรทรงลักษณ์ | |
๏ เบญจางคธิดาทรงศักดิ์ | สถิตย์เสถียรพัก |
ในทิศฝ่ายเหนือชล | |
๏ คิดพลางเสด็จสู่พระมณ | เฑียรแก้วแกมกล |
กนกเก้าสิ่งผสาน | |
๏ จึ่งมีรศราโชงการ | แก่ผู้รับภาร |
อมาตยพระภูธร | |
๏ ให้ป่าวจงทั่วพระนคร | นิคมจงจร |
จังหวัดบุรีมณฑล | |
๏ ถ้าใครไปได้นฤมล | นางหนึ่งเหนือชล |
อันมีจุธากลิ่นเกลา | |
๏ เกษารวยรศรังเอา | ใจจรุงอันเกา |
ประเสริฐสุคนธตระหลบ | |
๏ มาถวายเราโดยปรารภ | จักแบ่งแผ่นภพ |
ประมาณภาครางวัล | |
๏ เสนามาตยาคั่งคัล | ตกแต่งด้วยพลัน |
คดีสมเด็จตรัสไตร | |
๏ ครั้นราชบุรุษป่าวไป | หญิงแก่หนึ่งใน |
นครนั้นซั้นขาน | |
๏ ว่าข้าขอรับนงคราญ | อันมีเกษปาน |
สุคนธนั้นมาถวาย | |
๏ ขอเรือลำหนึ่งคนพาย | ไปถึงเมืองหมาย |
อันชื่อว่ารมยธานี | |
๏ ท้าวไทแต่งให้ด้วยดี | จึ่งพฤฒินารี |
ก็ไปสำนักอนุกรม | |
๏ ยังทางวันหนึ่งถึงรมย์ | ธานีอันจม |
พิบัติเบียนบีฑา | |
๏ จึ่งไว้ผู้คนเรือชา | หญิงเดียวจรมา |
ก็ถึงนครเวียงวัง | |
๏ เห็นจันทรธิดาโดยหวัง | เปนสององค์ทั้ง |
กุมารเหมือนสวามี | |
๏ แต่สองสมสองกระษัตรีย์ | จึ่งพฤฒินารี |
ก็เข้าไปนบนงคราญ | |
๏ โหยไห้รํ่ารักเยาวมาลย์ | รํ่าไรประปราณ |
พิลาปพิไลยโศกศัลย์ | |
๏ ข้านี้รักษาสวนขวัญ | เก็บบุษบาบัน |
สุคนธเด็ดกรองถวาย | |
๏ เมื่อกาลวิบัตินั้นยาย | มาลาคลาศคลาย |
นิราศประจากเจียรไกล | |
๏ ซัดไปยังพัทธพิไสย | นางน้องนึกใน |
ว่ามาสุภาพด้วยดี | |
๏ ชายาชื่นชมเปรมปรีดิ์ | ด้วยเห็นทาษี |
อันมาประสบพบกัน | |
๏ ส่วนเถ้ามาลากำนัล | รำพึงใฝ่ฝัน |
ฉันใดจะได้นงคราญ | |
๏ มันคิดจำนงจงผลาญ | พระราชกุมาร |
อยู่ทุกทิวาราตรี | |
๏ มันพิศพระกายคาวี | หาผิดอันมี |
ประหงิดประงอนราชา | |
๏ แต่เกล้าเท่าถึงบาทา | เห็นทรงขรรคา |
แลขัดพระองค์บวาง | |
๏ นอนนั่งสรงเสวยสำอาง | ท่านท้าวบบิวาง |
พระไทยนั้นมั่นคง | |
๏ บมิละพระขรรค์ไกลองค์ | ขรรคารุธทรง |
ดั่งนี้กูดูอัศจรรย์ | |
๏ มันลอบทูลถามพระอรรค์ | มหิษีด้วยพลัน |
คือคุยห์รหัศราชา | |
๏ ส่วนพระมหิษีชายา | ไป่แจ้งอรรถา |
นุสนธิ์ที่กลภูบาล | |
๏ ทาษีสอนสวัสดิเภาพาล | ให้ถามอาการ |
จงแจ้งคดีอันฉงน | |
๏ ครั้นถึงเวลาเสด็จดล | ยังพระเขนยขนน |
สำเริงสำราญนิทรา | |
๏ แท่นทองเรืองรองรจนา | แก้วเก้าอาภา |
พิจิตรจันทรพิมาน | |
๏ ม่านแพรพแพร้วพิดาน | ดัดดาษดวงมาลย์ |
อันพรายด้วยรัตนมณี | |
๏ พรายพรายฉายจันทรรูจี | ดารกแสงศรี |
มลักมลากมลังเมลือง | |
๏ ยับยับยงยงรุ่งเรือง | ช่วงโชติประเทือง |
ประดับจำรัสชัชวาลย์ | |
๏ รวยรวยกลิ่นเกลัาเยาวมาลย์ | กลั้วกลิ่นภูบาล |
ตระหลบตระเล้าเอาใจ | |
๏ สองสมสมศุขเนืองใน | ปรางค์แก้วแพร้วใส |
ประดับประดิษฐชิดชน | |
๏ ชมช่อรศเร้าโกมล | เบิกบานแบ่งคน |
ธกลิ่นตระหลบจรุงใจ | |
๏ ดอกดวงปยุธไข | กลิ่นเกลี้ยงเกลาใจ |
ตระบอกตระบันบรรจฐรณ์ | |
๏ เบญภูลอัมฤตยเอมอร | เอมโอษฐศรีสมร |
สมรรถในองค์อวร | |
๏ ยิ้มยิ้มแย้มแย้มเสสรวล | สองสวัสดิเยียยวล |
บรรธมบันทับกับองค์ | |
๏ หันหื่นชื่นชมบุษบง | กชกามอนงค์ |
อเนกโยคยำยาม | |
๏ เสร็จสองสังวาศภิราม | น้องท้าวทูลถาม |
บพิตรพระภรรดา | |
๏ เยียใดพระขรรค์ราชา | ติดองค์นรา |
ธิเบศรอยู่นิจกาล | |
๏ พระฟังคำน้องนงคราญ | ทูลถามอาการ |
สุขุมอรรถกำบัง | |
๏ ตริตรองพระไทยน่าหลัง | สิ่งนี้โดยหวัง |
จะบอกบควรควรอำ | |
๏ น้องท้าววิงวอนทูลทำ | ทุกขทิ้งเกษกำ |
พระหัดถรุมรันทรวง | |
๏ ทรงพระกรรแสงรลวง | ลุงลานแดดวง |
พระอุระซํ้าหมองหมาย | |
๏ ยุพราชครั้นเห็นโฉมฉาย | แปรปรวนกวนกาย |
แลทรงพระโศกแสนสยบ | |
๏ แดดาลดิ้นเดาเท่าทบ | พระภักตร์ซอนซบ |
สรอื้นสรเอื้อนประปราณ | |
๏ พระกรตระกองเยาวมาลย์ | โลมลาเภพาล |
กำโบลพระจุมพิต | |
๏ ว่าเจ้าอย่าแค้นเคืองคิด | พิโรธจริต |
รอย่าพิกลชวนชัง | |
๏ จักบอกอาการโดยหวัง | เชิญเจ้าเร่งฟัง |
ยุบลอรรถอันมี | |
๏ วันหนึ่งเราสองกระษัตรีย์ | เชษฐาธิบดี |
แลเราผู้เปนอนุชา | |
๏ เสด็จไปชมพนอาทวา | อารัญวนา |
มหาศีขรหลวงหลาย | |
๏ พบพระดาบศเพริศพราย | อยู่อัจนาราย |
ภิเนษเกล้าภพไตร | |
๏ อันเปนอัษฎาวาไศรย | เอานฤพานใน |
พระบาทผู้รังรักษ์ | |
๏ เอาอรรคนิโหตรสำนัก | พรหมโหติรศักดิ์ |
วรุทธิโชติชัชวาล | |
๏ เราทั้งสองถวายอุปทาน | คือวันทนาการ |
ประนตถ้วนอัษฎางค์ | |
๏ ท่านไทเห็นตูบมิวาง | ก้มเกล้าอุตมางค์ |
ธมีพระไทยกรุณา | |
๏ อวยสวัสดิอวยพรชยา | ชเยศมหา |
มหิทธิสมรรถภูมี | |
๏ แล้วสฤษดิพระขรรค์ไชยศรี | สองเล่มวัชรี |
คในศิขานลนาถ | |
๏ จึ่งเอาพระขรรค์ประสาท | แก่เราสองราช |
ให้เปนธำรงเรืองฤทธิ์ | |
๏ แล้วท่านฝากฝังชีวิตร | เราทั้งสองสถิตย์ |
ในขรรคธารธำรง | |
๏ ว่าถ้าศัตรูยศยง | มล้างตูสององค์ |
บห่อนจะม้วยเมือมรณ์ | |
๏ เมื่อใดได้ขรรคบวร | นี้ใส่ไฟฟอน |
จึ่งจักพินาศวายชนม์ | |
๏ คือดาบเล่มนี้นฤมล | จึ่งไว้กับตน |
บคลาบคลาดอาตมา | |
๏ กิจนี้สุขุมหนักหนา | เรียมบอกชีวา |
ชีวาตมให้อรฟัง ฯ |
๒๘๏ แจ่มจันทรธิดา | |
สดับคำพี่ยา | บอกกิจกำบัง |
ยิ้มแย้มประนต | ประนมไหว้หวัง |
เสน่หารึงรัง | บมีราคี |
๏ ตั้งใจประดิพัทธ | |
ภักดีเดียวทัด | แทนคุณสวามี |
พระไทยบพราย | แพร่งกึ่งเกษี |
ซื่อซ้อมแสนทวี | โดยสัตยธรรม์ |
๏ ช่วงบ้ามุกบาป | |
ทาษีใจหยาบ | มันจึ่งผายผัน |
แฝงคอยราชา | เห็นจากเจียรจรัล |
เสด็จชมสวนขวัญ | ลอบลูชาเยนทร์ |
๏ มันจึ่งทูลถาม | |
กล้องแกล้งเกลากาม | ด้วยกิจนเรนทร์ |
พระอรสุภาพ | บอกกิจราเชนทร์ |
มันฟังว่าเจนทร์ | ชรายินดี |
๏ มันคิดแม่นแล้ว | |
วันหนึ่งนบแก้ว | ธิเบศร์คาวี |
ว่าพระเสร็จมล้าง | วิหคอรี |
บนเกยไชยศรี | ลุแล้วมีไชย |
๏ จักฦๅพระเดช | |
ไปทั่วทุกประเทศ | ทุกท้าวทุกไท |
พระยศเซงซ่าน | พระเกียรดิพระไกร |
กว่ากระษัตริย์มีใน | แห่งห้องชมพู |
๏ ระบับระบิน | |
ระบอกภูมินทร์ | ย่อมราชครู |
ทำสงครามมา | ภิเศกดนู |
ดไนยโดยบู | ราณราชวิธี |
๏ การใหญ่ยกไว้ | |
ขอทำตามได้ | สังเขปโดยมี |
แต่อย่าให้เสีย | ราชประเวณี |
ขึ้นเกยไชยศรี | มุรธาสรงสนาน |
๏ บัดนั้นราชา | |
ได้ฟังมาลา | ยินชอบขอบการ |
บรู้ว่ามัน | กล่าวแกล้งจงผลาญ |
พระองค์ให้ลาญ | ชีพม้วยเมือมรณ์ |
๏ ครั้นได้ศุภวาร | |
พระราชกุมาร | กับนางองค์อร |
เสด็จขึ้นเกยมาศ | ทาษีเกลากร |
แบกคันธกำจร | โดยเสด็จกระษัตรีย์ |
๏ พระเปลื้องภูษา | |
ภูษิตโสภา | สร้อยสอิ้งโสภี |
สังวาลอร่าม | รุ่งเรืองรัศมี |
มกุฏกระษัตรีย์ | ออกจากพระองค์ |
๏ จึ่งสรงมุรธา | |
อภิเศกา | พระเกษอันผจง |
ตระหลบกลิ่นเกลา | รศเร้าอลง |
กฎด้วยบุษบง | กชกลิ่นเอาใจ |
๏ ทาษีผู้เถ้า | |
มันคอยเคี้ยมเข้า | สีบาทจอมไตร |
มันนบนอบทูล | ว่าพระขรรค์ไชย |
กีดองค์ประไพ | เมื่อทรงพระสุคนธ์ |
๏ ข้าพระเจ้าขอ | |
แบกไว้พึงพอ | กว่าเสร็จสรงชล |
เมื่อจะเป็นเหตุ | พระผู้นฤมล |
ยื่นดาบเพ็ชรพล | ให้แก่มาลา |
๏ ส่วนน้องท้าวทรง | |
น้ำอบโสรจสรง | สมเด็จพี่ยา |
ทาษีได้ดาบ | ผังผาดคลาศคลา |
ใส่ไฟโดยปรา | รภลุยินดี ฯ |
๑๑๏ เมื่อนั้นพระนรินทร์ | ธิบดินทรคาวี |
ท้าวล้มก็สิ้นชี | พิตรม้วยบมีปราณ |
๏ น้องท้าวธครั้นเห็น | กิจนั้นตระดกดาล |
สยบซบลลุงลาน | จิตรตกประหม่าใจ |
๏ หายด้วยพระพี่ยา | คือจะม้วยพิราไลย |
กอดบาทร่ำไร | ก็เสนาะทั้งเทพา |
๏ ทาษีก็อุ้มเอา | วรราชราชา |
ลงจากสุวรรณา | รัตนราชเรือนทอง |
๏ พระแม่อย่าโศกา | มลให้พระไทยหมอง |
ร้องไห้แลเลือดนอง | ไนยนามพุใครเห็น |
๏ ภรรดาบพิตรม้วย | แลจะหาผู้ใดเปน |
เพื่อนพระอย่าลำเคญ | แลมาโศกอยู่เดียวดาย |
๏ แต่เราทั้งสองหญิง | แลจะอยู่บมีชาย |
เพื่อนพร้องจะผันผาย | แลจะสู่ที่มีคน |
๏ พระจันทรธิดา | บมิรู้ว่าเปนกล |
บัญชาก็ยินยล | พฤฒินั้นก็พาไป |
๏ ครั้นถึงที่พวกพรร | คก็รับธิดาไคล |
คลาเรือตระบัดใจ | บมินานก็ลุดล |
๏ ถึงเมืองอันชื่อพัท | ธพิไสยมณฑล |
ท้าวภูธราดล | ธก็ให้ประกอบการ |
๏ รับราชเทวี | อรองคเยาวมาลย์ |
ขึ้นรัตนไพศาล | พิจิตรเรือนรมย์ |
๏ สมใจสมเด็จท้าว | ยศภูมิชื่นชม |
นั่งแนบจะหวังสม | เสน่หด้วยพระอรอร |
๏ ด้วยเดชะบุญนาง | รัศมิเปล่งคือไฟฟอน |
ร้อนองคภูธร | คือดั่งเพลิงมาเผาผลาญ |
๏ แต่นั้นจะเขาใกล้ | อรองคเยาวมาลย์ |
บได้ก็เดือดดาล | ฤไทยโศกเสนหา ฯ |
๑๖๏ จึ่งบัวธิษฐานราชา | ราเชนทรยุพา |
ยุพินทรคาวี | |
๏ ก็เหี่ยวแห้งอับอายหายศรี | พหลราชี |
ก็ร้อนฤทัยจินดา | |
๏ ว่าชรอยน้องกูผู้คา | วีม้วยมรณา |
แลจึ่งกุสุมภ์ให้ลาง | |
๏ คือไฟลนลุกในกลาง | แดเดือดใจจาง |
บรู้กี่โศกขุกเข็ญ | |
๏ จึ่งไปทูลทุกขลำเค็ญ | แต่ท้าวผู้เปน |
พระบิตุเรศราชา | |
๏ ว่าข้าพระบาทขอลา | พระองค์ไปหา |
อนุชพระคาวี | |
๏ จึ่งท้าวมคธกระษัตรีย์ | ฟังสารเสาวนี |
พหลปรับทุกข์ทน | |
๏ ว่าเราจะให้เรียบพล | เสนาสามนต์ |
แลรถรัตนอัศวา | |
๏ จงเจ้ากรีธายาตรา | ไปหาอนุชา |
จงแจ้งคดีหม่นหมอง | |
๏ จึ่งพระพหลทูลสนอง | ว่าพระเจ้าปอง |
ประสาทหมู่จัตุรงค์ | |
๏ พระคุณล้นเกล้ายิ่งยง | ไป่แจ้งใจจง |
พระนุชสถิตย์สถานใด | |
๏ แต่ข้าผูเดียวขอไป | ด้วยสัตยคลาไคล |
แลจึ่งจะพบพระคาวี | |
๏ ราชาฟังสารวาที | หพลภูมี |
ประภาพทูลแถลงสาร | |
๏ จึ่งมีรศราโชงการ | ว่าเราประมาณ |
ฤไทยตามภูธร | |
๏ พหลราชบังคมเจียรจร | สู่นุชองค์อร |
ก็สั่งสุดาเทพี | |
๏ แล้วเสด็จออกจากพระบุรี | ตั้งสัตยวาที |
ประนมประนตเทพา | |
๏ ถ้าข้ามีจิตรจินดา | ชื่อซ้อมเสนหา |
บสุดบส่างใจรัก | |
๏ แต่พระคาวีนงลักษณ์ | ขอเทพาชัก |
ไปพบประสบโดยจง | |
๏ เปนตายจงให้เห็นองค์ | น้องกูผู้ยง |
อันมีฤไทยภักดี | |
๏ กล่าวแล้วท่านท้าวเสด็จลี | ลาโดยพงพี |
ประมาณเจ็ดวันวาร | |
๏ ถึงรมยนครไพศาล | ทางเจ็ดเดือนดาล |
ก็แปรมาเปนเจ็ดวัน | |
๏ ด้วยเดชะพหลครามครัน | อยู่ในสัตยธรรม์ |
แลเทพผ่อนทางเทา | |
๏ พระเข้าหานุชโดยเดา | ในเมืองฉุกเฉา |
พิโยคร้างศรีสวัสดิ์ | |
๏ บมิพบน้องแก้วแก่นกระกษัตริย์ | จึ่งจรยังรัตน |
พิจิตรจันทรพิมาน | |
๏ ขึ้นเข้าในมณเฑียรสถาน | เปล่าปลอดมิพาน |
บมิพบพระนุชอดูร | |
๏ จึ่งขึ้นเรือนไชยชื่อสูรย์ | พิมานจรัสจรูญ |
พิพิธพรรณพรรณา | |
๏ บมิพบน้องนารถนรา | จึ่งเสด็จลีลา |
ยังเกยลำงาดบวร | |
๏ ผาดเห็นคาวีแน่งนอน | อนาถม้วยมรณ์ |
ชีพิตรสิ้นสุดปราณ | |
๏ พระท้าวล้มลงบมินาน | เหนือนุชเภาพาล |
ก็กอดพิลาปรํ่าไร | |
๏ กำสรดกรรแสงพิศมัย | พิศวาศขาดใจ |
แลเพียงจะสิ้นสุดสกนธ์ ฯ |
๒๘๏ พี่มาหาเจ้า | |
เยียใดสร้อยเศร้า | หลับอยู่บยล |
บเผยพระโอษฐ์ | กล่าวเกลี้ยงเกลากล |
รศคำอำพน | ด้วยพี่บ้างรา |
๏ ให้พี่ชื่นชม | |
สระสว่างอารมณ์ | ฤไทยโศกา |
ฤๅว่าแค้นเคือง | พระไทยราชา |
จึ่งมามรณา | ในเมืองดรธารณ์ |
๏ เจ้ามาสูญหาย | |
วายชีพเดียวดาย | บรู้อาการ |
ตายอยู่คนเดียว | ดุจคนสามาญ |
ให้พี่เลวลาญ | อกเปล่าอาดูร |
๏ อกพี่จะคราก | |
โอ้อ้าลำบาก | ด้วยเจ้ามาสูญ |
ใจแก่พี่ได้ | ให้พี่เร่งภูล |
ทุกขามามูล | เพียงสิ้นสุดปราณ |
ร้องไห้ร้องหา | ร้องเรียกราชา |
เสนาะสนั่น | เดือดดั้นแดดาล |
เทวาทุกสถาน | ฤๅกลั้นกระแสง |
๏ ระทดระทวย | |
ระลุงระลวย | คระโหยโรยแรง |
ยะยับยะยับ | ดุจปลาตีแปลง |
อกชํ้ากํ่าแดง | นํ้าตาลามไหล |
๏ จึ่งพระพหล | |
เปลื้องปลิดทุกข์ทน | หาพระขรรค์ไชย |
สำหรับน้องแก้ว | บเห็นเนาใน |
กับองค์อาไลย | ไปหาพระขรรค์ |
๏ ผาดเห็นจมเท่า | |
ในกองเพลิงเก่า | อับอายหายพรรณ |
พระจึ่งชื่นชม | หยิบเอาด้วยพลัน |
สรงด้วยชลจันทน์ | ชำระมลทิน |
๏ รัศมีจึ่งเปล่ง | |
ดุจจันทร์เที่ยงเคร่ง | รวิระวินทร์ |
พระจึ่งเอาวาง | ลงเหนือกายิน |
พระนุชคาวินทร์ | ได้ชีวาตมา |
๏ ลุกขึ้นกราบเกล้า | |
พระพี่ยาเจ้า | สร้วมกอดอนุชา |
สองทรงกรรแสง | แครงครวญไปมา |
เสร็จสร่างโศกา | ชื่นชมยินดี |
๏ จึ่งพระพี่พร้อง | |
ถามกิจพระน้อง | แต่มูลคดี |
เชิญเจ้าเร่งกล่าว | โดยเหตุอันมี |
บัดนั้นคาวี | ทูลแด่ราชา |
๏ จึ่งพระนุชแถลง | |
คือความนั้นแจ้ง | สรรพสิ่งมาตรา |
แต่มูลคดี | ตามมีหลังมา |
ให้พระเชษฐา | ทราบสิ้นสรรพสรรพ์ |
๏ บัดนี้ทาษี | |
กับนางกระษัตรีย์ | หายไปด้วยกัน |
พระคุณพระเจ้า | มาโปรดด้วยพลัน |
จึ่งรอดชีวัน | ชีวาตมคืน |
๏ พระคุณล้นฟ้า | |
ล้นดินแหล่งหล้า | พิภพแผ่นผืน |
ขอตั้งภักดี | ชีวิตรยาวยืน |
บมีใจฝืน | จากพระบาทา ฯ |
๑๑๏ เมื่อนั้นพระหลราช | นรินทรราชา |
ฟังลักษณสารา | นุชนารถแถลงถวาย |
๏ จึ่งกล่าวว่ากระสัตรี | พฤฒินั้นมันโทบาย |
มาหากจะเอาสาย | สมรเจ้ากูปลิดไป |
๏ แลมันมาทำเข็ญ | พระนุชให้พิราไลย |
ควรเราจะรีบไป | และจะตามเอานงคราญ |
๏ คิดแล้วพหลราช | คาวีก็จากสถาน |
ที่อยู่ก็ชื่นบาน | แลลีลาก็คลาไคล |
๏ บามบทระทวยทาง | ดำเนินนางทั้งสองไป |
ดลฝั่งชลาไลย | ตระบัดบทรอยหาย |
๏ สองคิดคำนึงใน | กมลจิตรปลาศคลาย |
สัญญาก็มั่นหมาย | ชรอยเรือมารับเอา |
๏ จึ่งมาแลสุดรอย | กระแสชลเซาะเซรา |
จักตามติดลำเนา | สถลมารคแนวธาร |
๏ คิดแล้วทั้งสองเสด็จ | ดำเนินนาดตระบัดกาล |
นั้นไปมิทันนาน | ธก็ลุยังกรุงไกร |
๏ คือเมืองสมเด็จท้าว | ยศภูมิภูวไนย |
ยกนารถอันไพ | บูลยด้วยมไหสวรรย์ |
๏ ราชาทั้งสองแปร | วรเพศด้วยพลัน |
เปนทวิขนักธรร | มะประเสริฐเสี่ยมสาร |
๏ จึ่งเข้าในเมืองพัท | ธพิไสยโอฬาร |
ฟังอึงกฤดาการ | นรชนวาที |
๏ ว่าพระผู้เปนเจ้า | มหิบาลธาษตรี |
ได้ราชเทวี | วรเกษกลิ่นขจร |
๏ มาแล้วจะต้ององ | คธิดาอันองค์อร |
มิได้คือไฟฟอน | ลุกลามไหม้บใกล้กราย |
๏ ธทรงพระโศกา | ดูรอยู่บวางวาย |
ใครเลยจะโลมสาย | สมรให้มายินดี |
๏ ด้วยพระผู้เปนปิ่น | ภพโลกยโมลี |
ให้เสวยภิรมย์ปรีดิ์ | ด้วยนาฏนฤมล |
๏ สองท้าวธได้สดับ | พจนานุคำคน |
ทั้งหลายก็แยงยล | ธก็แจ้งมโนใน |
๏ ว่าท้าวยศภูมี | บดีราชแต่งไป |
ลักนางอันไฉไล | วรจันทรชายา |
๏ มาไว้มิได้ต้อง | ศุขเสพยกรีธา |
ด้วยเดชกัลยา | ปฏิพัทธยิ่งยง |
๏ เมื่อนั้นพหลราช | ธก็แปลงพระองค์ทรง |
ดาบศอันยง | ฤทธิกุณชฎาธาร ฯ |
๑๖๏ ฝ่ายท้าวยศภูมีบาล | ครวญคิดกิจการ |
จะสมธิดาด้วยพลัน | |
๏ ว่านางหนุ่มหน้าพรายพรรณ | งามเงื่อนแจ่มจันทร์ |
ลออลอองอรองค์ | |
๏ กูไซ้เถ้าพอกหงอกหลง | พฤฒางวยงง |
แลจึ่งบสบใจนาง | |
๏ ใคร่หานักสิทธิอุตมางค์ | อันรู้เพทางค์ |
ประเสริฐประสิทธิวิทยา | |
๏ ทำให้เปนเยาวราชา | เยาวรูปนรา |
ธิราชเฉิดโฉมฉาย | |
๏ จึ่งนางจักสบใจหมาย | รักร่วมฤๅคลาย |
บห่างบแหหฤหรรษ์ | |
๏ คิดแล้วบัดเดี๋ยวด้วยพลัน | หามนตรีอัน |
อธิกผู้รับภาร | |
๏ มาสั่งตรัสตริตรองสาร | ซึ่งคิดเห็นการ |
อันนางจะสบพระองค์ | |
๏ ให้ตีฆ้องไชยป่าวจง | ทั่วท้องเวียงวง |
มหานครนอกใน | |
๏ ว่าถ้านักสิทธิผู้ใด | รู้สฤษดิจอมไกร |
บพิตรผู้พฤฒิองค์ | |
๏ ให้เปนเยาวรูปอันทรง | สุนทรวรองค์ |
ให้เยาวถ้วนทุกประการ | |
๏ จักแบ่งไอสูรย์ศฤงฆาร | กึ่งภพพิศาล |
ให้เปนพระราชรางวัล | |
๏ มนตรีตกแต่งด้วยพลัน | ดุจท้าวไทอัน |
ธมีกำหนดกฎหมาย | |
๏ จึ่งหมู่เสวกทั้งหลาย | บ่าวไปใกล้กลาย |
กุฏิพหลดาบศ | |
๏ ท่านไทผาดผายพระพจ | จนาดถ์รังรศ |
อัมฤตยนั้นซั้นขาน | |
๏ ว่านักสิทธิสรบสานดิ์ | เพทางคประการ |
ประกรณจบสบศิลป์ | |
๏ จักสฤษดิสมเด็จภูมินทร์ | เปนเยาวราชินทร์ |
ประดุจพระไทยใฝ่ฝัน | |
๏ เสนาผู้ไปคืนคัล | ทูลกิจด้วยพลัน |
คดีอันพบดาบศ | |
๏ ราชาได้ฟังใสสด | ภักตร์คือบงกช |
ตระบอกตระบันเบิกบาน | |
๏ สั่งให้รับสิทธาจารย์ | นั้นมาในสถาน |
รหัษรโหโสภี | |
๏ ส่วนพระวรราชคาวี | ซ่อนกายินทรีย์ |
บให้ผู้ใดเห็นองค์ | |
๏ ปางนั้นพหลราชอันทรง | วรเทพอลง |
กฏนักสิทธิโสภา | |
๏ เสด็จสู่มณเฑียรราชา | เชิญขึ้นอาภา |
พิจิตรแท่นทองพราย | |
๏ ภูเบศร์ยิ้มแย้มแล้วผาย | พระโอษฐเปรมปราย |
สุรศกล่าวปราไส | |
๏ ดูราพระดาบศธไร | ธรยากฤติยไกร |
ประภาษโพธิเสี่ยมสาร | |
๏ เสร็จแล้วจึ่งบอกอาการ | จงท่านเอาภาร |
เร่งประกอบกิจเรา | |
๏ ให้เปนเยาวรูปอันเปลา | เปล่งปานคือเฉลา |
อันเฉลิมประโลมใจคน | |
๏ จักแบ่งแผ่นภพมณฑล | มณเฑียรถกล |
กนกแก้วแกมทอง | |
๏ โภไคสวรรยาเรืองรอง | แน่งนางเนืองนอง |
กำหนดกำนัลนานา | |
๏ ไหยรถคชพลโยธา | เสนามาตยา |
อันมีในกรุงพระนคร | |
๏ ให้กึ่งแก่ท่านผู้สร | ผู้สฤษดิบวร |
ยุพายุภาพแก่เรา ฯ |
๑๒๏ กัษนั้นพระฤๅษี | ธก็มีรสเสา |
วนิตอบพจเนา | คืออมฤตยบันดาล |
๏ ว่าบพิตรอย่าร้อน | หฤไทยจงบาน |
จะสฤษดิบนาน | ยุพองคอดูลย์ |
๏ ธจงตรัสกิจแต่ง | มฤดิการกรกูณฑ์ |
จัตุหัศถวิลบูลย์ | จตุรัศวิศาล |
๏ ศับตหัษฐอันฦกษ์ | วรกุณฑประมาณ |
ศุภกาษฐตระการ | รศมฤตยทธี |
๏ กษีรสุทธมฤธู | บุษปลาชรูจี |
เบญจยัชหุดี | แลสมิทธิพิมล |
๏ คือแลสิ่งแลมีพัน | แลประเสริฐสุคนธ์ |
รศโอษฐคือผล | พฤกษอันมฤธูรา |
๏ รัตนฉัตรวิสุทธ | ธุชทองมหิมา |
นุประดับโดรณา | แลอจลจงมี |
๏ รุจีเรขคือโรง | รัตนราชพิธี |
ศรีลักษณรูจี | แลพิจิตรอจินต์ |
๏ วรเหมพิดาน | พรรณรายอภิสิญ |
จะภิเศกนรินทร์ | จะสฤษดิพระองค์ |
๏ พัสตรแพรพรรณราย | คือว่าม่านอันอลง |
กฏกั้นแลบรรจง | สัตตชั้นก็อย่าคลา |
๏ วรองคจงแต่ง | ดุจเราวัจนา |
คือมหิทธิมหา | กิจราชพิธี ฯ |
๑๔๏ เมื่อนั้นสมเด็จบพิตรท้าว | ยศภูมิราชี |
ได้ฟังพระดาบศอันมี | วรวากย์แถลงสาร |
๏ ท่านให้บำรุงกิจดังนั้น | บมินานก็เสร็จการ |
ในวันอันเปนวิสุทธวาร | อดิเรกมงคล |
๏ จึ่งท้าวธใช้วรบุรุษ | ทั้งหลายไปเผดียงดล |
เชิญพระฤษีสิทธิอำพน | วรโยคคลาไคล |
๏ ส่วนว่าพระดาบศผู้ทรง | คุณคามพิรเลิศไกร |
เอานุชคือสุริยประไพ | ธก็ใส่ในโยลี |
๏ ไปด้วยแลเสด็จจรก็สู่ | วรสถานพิธี |
ให้เชิญสมเด็จนฤบดี | ยศภูมิราชา |
๏ องค์เดียวอย่ามีนิกรหมู่ | สุรราชโยธา |
ห้ามสนมคืออับศรคณา | คณะหมู่กำนัลใน |
๏ เชิญแต่สมเด็จบวรนรา | ธิปเดียวเสด็จไป |
สถิตสถานทักษิณบไคล | วรกุณฑบูชา ฯ |
๒๘๏ ท้าวยศภูมี | |
แต่งองค์รูจี | รูจันทรประภา |
บวรภูษิต | พิจิตรกรรฐา |
สร้อยสรณมาลา | มาไลยสุคนธ์ |
๏ มกุฏงามเสร็จ | |
ประดับด้วยเพ็ชร | เหลื้อมเหลื้อมนฤมล |
เปล่งแสงนพรัตน์ | ยะยับกุณฑล |
เกยูรดำกล | ดำเกิงซ้ายขวา |
๏ ทรงพระสังวาล | |
เก็จกรองด้วยกาญ | จโนโอภา |
ดิเรกด้วยแก้ว | แพร้วแพร้วมหิมา |
อร่ามนรา | ธิราชเรืองรอง |
๏ ทรงพระภูษา | |
ภูษิตราชา | แพรผุดดวงทอง |
พื้นแดงไพจิตร | แก้วเก้ากุก่อง |
ลวดลายลังลอง | เลงแลประไพ |
๏ ทรงทองพระกร | |
รัศมีบวร | เพริศแพร้วแสงใส |
ระยับธำมรงค์ | ยะยงเอาใจ |
ค่าเมืองเมืองใด | บมิปูนปาน |
๏ เสด็จด้วยรองบาท | |
เหยียบเหนือแพรลาด | พัชนีทรงธาร |
แต่พระองค์เดียว | บมีศฤงฆาร |
มายังรัตนศาล | โรงราชพิธี |
๏ ส่วนฝ่ายกองนอก | |
หลายชั้นขันขอก | เรียบแสนเสนี |
เสนาทหาร | รณรงค์มากมี |
โยธาโยธี | ลอบล้อมเปนกง |
๏ ขนัดช้างม้ารถ | |
ขนัดพลปรากฎ | แกล้วกล้ากลางณรงค์ |
อาวุธนานา | พิจิตรบรรจง |
บรรเจิดใจยง | ยุทธด้วยไพรี |
๏ ฆ้องกลองแตรสังข์ | |
ปี่โทนถ้าฟัง | เสียงศัพทอันมี |
โดยให้สัญญา | ประโคมดนดรี |
ละเวงเสียงสี | หนาทเกรียงไกร ฯ |
๑๖๏ เข้าในมณฑลวิไชย | แต่สององค์ใน |
บมีผู้อื่นแปมปน | |
๏ คาวีซ่อนไว้เปนกล | เพราะพระจุมพล |
พระพหลเพโทบาย | |
๏ แต่งกลเหนือกลอภิปราย | ตอบแทนโดยหมาย |
จะมล้างอริราชา | |
๏ กันความอภิมาณให้ปรา | กฎเกียรดินรา |
ธิราชท้าวทั้งสอง | |
๏ จึ่งตั้งวัจนาโดยปอง | ยัชการทั้งผอง |
แลถาปนาพระเพลิง | |
๏ เรืองรุ่งพุ่งรุทธดำเลิง | เปล่งเปลวดูเถกิง |
ก็ให้สำคัญโดยหมาย | |
๏ ฆ้องกลองแตรสังข์ทั้งหลาย | บรรฦๅฦๅสาย |
ล้วนอลเวงธรณี | |
๏ จึ่งพระพหลราชราชี | ผลักยศภูมี |
อันหลงแก่กามตฤษณา | |
๏ ลงในกองกุณฑ์สหัสสา | หลั่งมฤตยธารา |
แลกาษฐก่ายกองลง | |
๏ สมิทสมีพลีกรรมโดยจง | ซ้อนซับทับลง |
อนาถม้วยเมือมรณ์ | |
๏ จึ่งพระดาบศบวร | แต่งองค์ภูธร |
พระนุชนารถมหิมา | |
๏ สรรพด้วยสรรพาภรณ์พา | หุรัดเจษฎา |
มกุฏิแก้วยรรยง | |
๏ จึ่งเบิกสนมอันทรง | ยุพโยคอนงค์ |
อเนกแน่งนงคราญ | |
๏ อิกพฤฒิสัตรีเสงี่ยมสาร | กำนัลกันการ |
บรู้กี่หมู่โจษจล | |
๏ จึ่งให้เผยม่านมณฑล | พิธีแย่งยล |
บรมรูปภูบาล | |
๏ โนเนหนุ่มเหน้าบัวบาน | สดใสเพ็ญพาล |
คือเทพยแกล้งหล่อเหลา | |
๏ ฟ้อเฟ้กล้องแกล้งกลเกลา | กาเยนทรอันเอา |
มโนภิรมย์สาวสนม | |
๏ ต่างต่างกราบแล้วบังคม | ถวายกรประนม |
สรรเสริญสมเด็จธิบดินทร์ | |
๏ เพียงบุตรสมเด็จอมรินทร์ | อมเรศร์องค์อินทร์ |
แลจากพิมานแมนมา | |
๏ เพลิงราครัญจวนกวนกา | มาราชยุพา |
ยุพินทรหมู่อับศร | |
๏ หวังได้ร่วมรศภูธร | ร่วมศุขสมสมร |
ด้วยสมเด็จนฤบดี ฯ |
๒๘๏ บัดนั้นบมินาน | |
นางอันชำนาญ | ชำนิภูมี |
ถวายกรประนม | อัญเชิญเสด็จลี |
ลาขึ้นสู่ศรี | สิงหาศน์ยรรยง |
๏ สิบสองกำนัล | |
กำหนดแก่กัน | เอางานโดยจง |
นางจูงพระกร | รับกรพระองค์ |
เนื้อนวลอลง | กชนกลิ่นเอาใจ |
๏ เสร็จเถลิงสิงหาศน์ | |
ท่านไทให้อาศน์ | แท่นทองเรืองไร |
แก่พระดาบศ | จึ่งเบิกท้าวไท |
เสนาสรไหว | สว่างโจษจล |
๏ หมู่มุขมนตรี | |
กราบเกล้าบทศรี | สมเด็จจุมพล |
ต่างต่างสรรเสริญ | ชมโฉมนฤมล |
คือเทพยเมืองบน | หยาดฟ้าลงมา |
๏ แล้วไหว้ฤๅษี | |
ว่าพระคุณมี | เพียบพ้นคณนา |
แต่ตูข้าบาท | มนตรีเสนา |
สฤษดิพระราชา | ให้เปนยุพองค์ |
๏ บัดนั้นพระบาท | |
ธรธรรมิกราช | ยศภูมีอันยง |
สั่งแก่มนตรี | แบ่งเมืองโดยจง |
จิตรเราประสงค์ | ประสาทแทนคุณ |
๏ แก่พระดาบศ | |
ผู้ยิ่งยงยศ | นักสิทธิอดุลย์ |
ผู้สฤษดิองค์เรา | ให้ศุภให้สุน |
ทรยุพใดปุน | คุณท่านเหลือตรา |
๏ ช้างม้าพลรถ | |
โยธาหลายขนด | ขนาดเฝ้าราชา |
แก้วแหวนเงินทอง | โภไคสวรรยา |
ทาษีทาษา | ผ้าผ่อนแพรพรรณ |
๏ สำหรับกึ่งเมือง | |
สาวสนมนองเนือง | เร่งแต่งจงพลัน |
รั้ววังเรือนหลวง | ประกอบสรรพสรรพ์ |
บรรจงทุกอัน | ถี่ถ้วนอย่านาน |
๏ จึ่งพระดาบศ | |
ทูลสนองพระพจน์ | สมเด็จภูบาล |
ว่าเราชีป่า | ชีไพรสันดาน |
บเอื้อเอาภาร | กินกึ่งเมืองหลวง |
๏ ขอลาบพิตร | |
ไปสู่สุจริต | โดยกิจทั้งปวง |
ตามเพศชีไพร | ในถํ้าในคลวง |
บมีใจหวง | ไอสูรย์สวรรยา |
๏ พระสิทธาจารย์ | |
ถวายพระภูบาล | ตระบัดไคลคลา |
ออกจากเวียงวัง | ฝั่งสู่มรรคา |
ไปเมืองราชา | เสวยรมย์โอฬาร |
๏ ส่วนพระคาวี | |
ครั้นได้เสวยศรี | สมบัติไพศาล |
ในพัทธพิไสย | พิเศษศฤงฆาร |
ทรงนามภูบาล | ท้าวยศภูมี |
๏ เสด็จสู่น้องท้าว | |
นุชนารถหนุ่มหน้าว | สาวศรีกระษัตรีย์ |
พระจันทรชายา | ครั้นเห็นพระศรี |
ภรรดาธิบดี | บพิตรมาสม |
๏ ยอกรเหนือเกล้า | |
พระพี่ยาเจ้า | แนบเนื้ออภิรมย์ |
สองสวัสดิสังวาศ | ด้วยใจชื่นชม |
ปวงนางพระสนม | สกิดกันเจรจา |
๏ เมื่อพระผ่านเผ้า | |
เรายังแก่เถ้า | นางชังนักหนา |
บัดนี้เปนหนุ่ม | นางจึ่งเสน่หา |
สองกระษัตริย์มหิมา | ชื่นชมเปรมปรีดิ์ |
๏ ครั้นรัชนิกาล | |
พระราชกุมาร | เสด็จดลเทพี |
เหนือแท่นทิพอาศน์ | เอื้อนสารวาที |
กล่าวแก่มหิษี | สายสวาดิวนิดา |
๏ ว่าเรียมแสนสนิท | |
ดังดวงชีวิตร | จึ่งแจ้งอรรถา |
นุสนธิกำบัง | แต่เยาวยุพา |
ดั่งฤๅกัลยา | แสดงพฤฒิทาษี |
๏ มันแจ้งจึ่งผลาญ | |
ชีพพี่ให้ลาญ | ม้วยสกนธอินทรีย์ |
หากพระเชษฐา | มาโปรดปรานี |
จึ่งได้ชีวี | ชีวาตม์คืนพลัน ฯ |
๑๔๏ บัดนั้นยุพินทรพนิดา | วระลักษณลาวัณ |
ก้มเกล้าประนมประนตอัน | ชุลิกรประนมทูล |
๏ แก่บาทกงกชนรา | นรนารถธิเบศร์สูรย์ |
กรรแสงสอื้นหทัยภูล | ทุกขเทวศกำสรวญศัลย์ |
๏ โหยไห้พิลาปอสุชลถาม | ผู้วิจลจาบัลย์ |
ทูลพลางก็โทมนัศรัญ | จวนพ่างจะวายปราณ |
๏ ว่าข้าบยลยุบลใน | พฤฒิภาพจงผลาญ |
จงเจตรจำนงจิตรประหาร | ชีวิตรท้าวธเมื้อสกนธ์ |
๏ ข้านี้ก็มีมหันตโทษ | อดิเรกยิ่งยล |
ใจเบาบคิดก็มาบัดดล | บันดาลโมหกำบัง |
๏ เพื่อเหตุกรรมบุพกาล | ก่อนโพ้นแต่ปางหลัง |
จึ่งเชื่อบแคลงกลก็ฟัง | พจนพฤฒิพาที |
๏ เถ้าจึ่งกระทำประทุษฐทา | รุณโทษไพรี |
รับรองประคองขรรคมณี | จรจุ่มในเพลิงผลาญ |
๏ ครั้นท้าวธม้วยมรณสกนธ์ | กมลชีพลายลาญ |
ช่วงชาติประดาษทุพลพาล | ก็พาข้านิราคลา |
๏ ข้าโทมนัศทุกขเทวศ | แลบวายทรโหยหา |
พระบาทสมเด็จบรมสา | มิเผดียงบำบวงสรวง |
๏ ทุกเทพทุกทศทิศา | สินธุสมุทรปักปวง |
ไพรพนมพนาดรตรทรวง | กรรณทรินทรคูหา |
๏ พรํ่าพร้องประกาศอมรแมน | วิศณุเทพยธาดา |
จวบจบในภพจักรพา | พดลพิมานสถาน |
๏ ขอข้าพระบาทบริจา | ริกไท้ธราธาร |
อย่ามีจลาวิจลพาล | ธิบดินทรแปมปน |
๏ ด้วยเดชะศีลสัตยา | ยุติธรรมสาผล |
หวังแต่พระบาทบทยุคล | วรราชสามี |
๏ เดชานุภาพมหิมา | กฤติยศธิเบศร์ศรี |
ท้าวยศภูมิจฤดี | รศร่วมสโมสร |
๏ ด้วยข้าก็ดาลดั่งอัคนี | รุทสมุทรสายสมร |
รุ่มร้อนรัญจวนจิตรก็ทร | มนท้าวดังเพลิงกาล |
๏ ไพรีอรินทรอริมา | จำนงจงจะจองผลาญ |
พระบาทบดินทมหิบาล | นรนารถพระภรรดา |
๏ พระบาทบวายสกนธม้วย | ชนมชีพชิวาตมา |
ด้วยเดชบรมนฤปนรา | วรเชษฐภูธร |
๏ ให้ท้าวธคืนคมะนยล | ภักตรข้าผู้เจียรจร |
ได้ดุจจำนงจิตรนุสร | ดำริห์รํ่ารำพึงถวิล |
๏ ข้าท้าวได้พบบพิตรภู | บดินทรราชราชินทร์ |
ปานเปรียบสุรามฤตยสินธุ์ | จะสฤษดิโสรจสรง |
๏ ศิโรตมางคมหิษี | ศุขสวัสดิยิ่งยง |
เพื่อบุญธิเบศร์บรมอง | คผู้เชษฐชาญไชย |
๏ เรืองเดชตำเกิงดำกลเกียรดิ์ | กฤติยศเกรียงไกร |
เดโชชเยศมหิทธิไพ | บุลยฤทธิธารทรง |
๏ ท้าวมีมหันตคุณคาม | ภิรภาพโดยจง |
จึ่งข้าได้ทูลบวรบง | กชบาทภรรดา |
๏ ครั้นท้าวสดับพจนแสดง | พนิดาสุดาพงา |
ทูลแถลงยุบลกลสุภา | สิตสุภสายสาร |
๏ แจงแจ้งคดีนุสัตยา | ยลทราบฤไทยธาร |
ว่าเจ้าผู้จากเจียรมีมาน | ประดิพัทธภักดีดี |
๏ สองเสร็จสุรศพจนกล่าว | มฤธุวากยวาที |
สองไทธสมมนัศปรี | ดิภิรมยหัทยา |
๏ ในแท่นสุวรรณทิพรัตน | วรอาศนอาภา |
บันเทิงกมลจิตรสา | พิลาศลานในกามี |
๏ สองศุขเสวยรมย์ | ภิรมยร่วมฤดีศรี |
สองสวัสดิเปรมปรีดิ์ | ประชิดชมประสมสมร |
๏ เชยช่อลออเร | ณุกบุษเอมอร |
เบิกบุษปกำกร | แลขจรจรุงใจ |
๏ กลั้วกลิ่นตรบอกบาน | ก็ตระการตระกองไกร |
กรเกยประกิจใน | ปิยุทรแย้มยเยียยวน |
๏ สองสาพิลาศลาน | มนชื่นสำรวลสรวล |
สองไทธหรรษ์หวน | ก็บันทับบันเทิงองค์ |
๏ เสร็จสองสู่ไสยาศน์ | วิกสิตธารทรง |
ดุจเทพยโสรจสรง | อมฤตยรศสองศรี |
๏ สองเสวยศุไขสวรรย์ | ถวัลยราชธานี |
ครอบครองบุรีศรี | มไหสูรย์ศฤงฆาร |
๏ ตั้งอยู่ในทศพิธ | ราชธรรมโอฬาร |
แจกจ่ายจำหน่ายทาน | ทรัพยวาระหกแสน |
๏ อวยแก่ทลิธก | แลยาจกอันเคืองแคลน |
ภูบาลบหวงแหน | ก็บันโดยนุอิจฉา |
๏ ภักษโภชนาหาร | พัสดุแลพัตรา |
เงินทองธปองปรา | รภเพื่อตยาคิน |
๏ บพิตรผดุงเผดียง | นรชนอาจินต์ |
ใจจิตรเจตรถวิล | สัตยศีลธรรมา |
๏ ร้อยเอ็ดนครกรุง | บุรีราชภารา |
เกรงฤทธิเดชา | ยศภูมิสบสกล |
๏ ถวายบุษบากาญ | จนรัชฏเนืองนนต์ |
ทั้งศุภมงคล | บรรณาการเหลือไกร |
๏ เสนานรากร | นรชนบานใจ |
กราบเกล้าบังคมไท | ธิบดินทรทรงธรรม์ |
๏ สมบัติเพ็ญภูล | พิพัฒนศุไขสวรรย์ |
ประเทศเขตรขัณฑ์ | สิมาศุขสมบูรณ์ ฯ |
๏ จบ จนจอมนาถไท้ | คาวี |
บ พิตรเสวยบุรี | ร่วมน้อง |
ริ พลหมู่มนตรี | ชมชื่น จิตนา |
บูรณ์ บำเรอรักซ้อง | แซ่ไหว้ถวายพร ฯ |
๏ เสือโคโปฎกไท | ทั้งสอง |
สิทธิฤๅษีสมพอง | เศกแสร้ง |
แลองค์แลกุรุงปอง | เปนปิ่น เมืองนา |
พระบรมครูแกล้ง | กล่าวไว้เปนเฉลิม ฯ |