อุเทนคำฉันท์
๑๔๏ เบญจางค์วรางคอภิวาท | ยภิวันทกรรพุม |
ด้วยกายวจีจิตประชุม | อภิมัตย์นมัสการ |
๏ โลเกศวสุนธรสยม | ภุวรุตมาจารย์ |
เสด็จเถลิงสิหาสน์วิมุติมาร- | วิชิตฉัตรไชย |
๏ โปรดปวงประชาสุรคณา | กินรนาคเวนไตย |
แจงธรรมจักรวัติวิไนย | ก็ลุโลกศิวารมย์ |
๏ หนึ่งข้าถวายกรประณาม | นวโลกกุดรพรหม |
ตรวจไตรปิฎกธรรมอุดม | พุทธภาษิตสุขุม |
๏ ส่องสัตว์สกลกมลมันท์ | เบญจขันธเคลิ้มคลุม |
ปราศโทษมลายมลประชุม | จตุรโอฆกันดาร |
๏ ไหว้อัคสาวกบวร | อุดรทักษิณาสถาน |
เอตทัคคอสีติอารย์ | อาทิอัญโกณฑัญ |
๏ นายกคณาสมมุติสงฆ์ | วิสุทธิสาธุพรหมจรรย์ |
จตุปาริสุทธิศิลบรร | พชิตกิจสังวร |
๏ บังคมบรมอุศภพา | หนสุราคณิศร |
ปางตรีบุรำอสุรมรณ์ | นยนาถบรรหาร |
๏ ถวายกรบวรจตุรภุช | ชำนิครุฑพญายาน |
นิทรนาคกระสินธุ์ขษิรธาร | อัจฉเรศสองสม |
๏ สี่มุขมเหศักขมหา | สุธาวาสไกรกรม |
เหิรเหมพาหนอุดม | สฤษดิโลกยสบสรรพ์ |
๏ ไหว้วัชราวุธวิไชย | ธรไอยราวัณ |
สองสรวงอำเภอบพิตรบัญ | ญัติเทวโองการ |
๏ บังคมบรมจักรจุฑ | ทวาราวดีสถาน |
เดชดั่งพระกฤษณวตาร | วรองคลงเปน |
๏ สาสนูปถัมภกตระศักดิ์ | อาณาจักรกำจายเข็ญ |
พราหมณ์ชีประชาชนก็เย็น | ธนสรรพสมบูรณ์ |
๏ เกิดแก้วกรินทรอำนวย | ชำนิจักรพรรดิพูล |
เฉลิมภพพาหนอดูลย์ | ผดุงเดชสมเด็จแสดง |
๏ ท้าวเทศถวายสุวรรณมา | ลยบรรณาอเนกแขวง |
ราชร้ายดำริห์อรินทรแรง | พเอิญออกพระสมภาร |
๏ เพ็ญโภคคือไพสพสมบัติ | สารพัดจะไพศาล |
กรุงเทพมหานครปาน | สุทัศนะเทวไอศูรย์ |
ไหว้บุพจาริยคุณา | อุปการคุณมูล |
ป้อนหม่ามขิรามรสนุกูล | นุเคราะห์เท่าเจริญมา |
๏ นบอุปัชฌาย์คุณนุสาสน์ | คุรุราชเมธา |
ศึกษานุสนธิอักขรา | กลกาพย์ประกอบกลอน |
๏ เริ่มเรื่องอุเทนทวนิทาน | อดิตกาลเริ่มสอน |
ขอเปนสวัสดิ์สิริบวร | นิรุปัทวันตกาล ฯ |
๑๖๏ ดำเนิรโดยในดำนาน | จอมจุลจักรพาฬ |
ปรันตปะธิบดี | |
๏ เสวยไปศุริยราชธานี | แก้วโกสามพี |
พิศาลพิเศษโสภิณ | |
๏ โสภาคยอำไพไชยสินธุ์ | ใสสุทธชลธิน |
ดั่งชาติสระใสสรง | |
๏ นานาบุษบาเบญจงค์ | เสียงมธุภมรลง |
คือคีตบำเรอสระสนาน | |
๏ ปรากฎจรัลเทินปราการ | คือเขาจักรพาฬ |
สง่าจะงำธรณี | |
๏ เทริดซุ้มทวารารูจี | โดรณาไพที |
ประดับด้วยเทียวเถือกถกล | |
๏ คันทึกเทียบทุกทางถนน | ไปมาผู้คน |
บรู้พิกัตอัดแอ | |
๏ พระลานเลี่ยนทิพยพลานแล | พรักพิริยโจษแจ |
ชำนิชำนัลนนทรี | |
๏ ลองทายขลุบชิงช่วงคลี | อาวุธคระวี |
ละตัวประลองยุทธแยง | |
๏ ลองคชบำรูรณแรง | ผัดพานกลางแปลง |
ลองรถระแทะแกะเกวียน | |
๏ บัติพลรณรงค์คงเรียน | ฉะบัดตัดเศียร |
อรินทรด้วยดีดใดเดียว | |
๏ ส่ำสารชาญชนะประเปรียว | ข่าวเข็ญมาเคียว |
ก็ร่านคำรณเรียกมัน | |
๏ พลไหยหาญศึกคึกคัน | แล่นล้ำลมพลัน |
ดั่งแสงอสนีสาดสาย | |
๏ พระกฤษฎาเดชพันราย | อริราชกลัวกลาย |
ระยั่งระย่อหยอนแสยง | |
๏ พระมนทิรารัตน์เรืองแสง | เฉลิมโลกยสำแดง |
ดำเริงในภูวนัถไตร | |
๏ นพศูลพรหมพักตรฉัตรไชย | แก้วกาญจนาไมย |
ประกอบประกิจประติภา | |
๏ รายรูปกินรคณา | สุรนาคอสุรา |
แลครุฑอัดอำพน | |
๏ ช่อฟ้าเทิดทองหาวหน | ลำยองย่องยนต์ |
ด้วยนาคเจ็ดเศียรสลอน | |
๏ เสาทองฝาทองบัญชร | รายรัตนากร |
ประดับประดาจารนำ | |
๏ พริ้งพรายทวยทองคำทำ | นองนาฎระบำ |
ขบวรระเบ็งแบบบน | |
๏ ดาวทองรองรัตนพิมล | พิดานดำกล |
ระย้าระยับแสงผสาน | |
๏ กั้นเศวตฉัตรรัตโนภาร | ยรรยงก์พระสถาน |
พิมานบันทมบรรจฐรณ์ | |
๏ ประดับราชอาสน์ลังกร | เครื่องราชาภรณ์ |
ประโภคพิพิธพัฬเหา | |
๏ ประดับอับสรโฉมเฉลา | เลือกลักษณลำเภา |
จำนำบำเรอรอบการ | |
๏ เนืองนาฎนัจจันตนักงาร | ฟ้อนขับบันสาน |
สังคีตสงคมรมยา | |
๏ ปรากฎพระยศวรา | เจียรจักรมันธา |
ตุราชธำรงธริษตรี | |
๏ พระยอดเยาวราชเทพี | เพี้ยงภควดี |
อุมาอมรแมนสรรค์ | |
๏ พระโฉมเฉลิมหล้าลาวัณย์ | อย่าชายชมขวัญ |
สุดาก็ดาลใหลหลง | |
๏ พระแสนเสน่ห์สนิธจำนง | ในอัครเอกองค์ |
สุรางคราชกัญญา | |
๏ บันเทิงรสทิพยสุธา | ดุจดั่งภุมรา |
จำเนียรสโรชเรณู | |
๏ ฟั่นเฝือเกื้อกามชมชู | รสทิพย์มฤทู |
สำเริงฤทธิใสสานต์ | |
๏ สมเด็จพระอนุชนงพาล | ทรงครรภ์บันดาล |
พระภาคย์ประภาลาวัณย์ | |
๏ ท้าวให้ท้าวนางกำนัล | บริรักษ์พระครรภ์ |
พรนางระไวไตรตรา | |
๏ จวบจวนถ้วนทศมาศา | ฤๅรู้เวลา |
บันจวบบันจบตกเข็ญ ฯ |
๑๑๏ ดลบุษยามาศ | บุบผชาติชุกเปน |
น้ำค้างยะหยาดเย็น | พระพรำพรมสุมามาลย์ |
๏ แสงทองประเทืองภพ | นรคปธราธาร |
จากอาสน์อลังการ | วรภูษนาภรณ์ |
๏ ชวนเอกอนงค์นาฏ | สุรางค์ราชอับสร |
ยังหน้าพระลานจร | ประพาสพรรณมาไลย |
๏ ไม้ดอกและไม้ดัด | ก็ผลิผลัดระบัดใบ |
ดอกผลถกลใน | บริเวณวิวิธวรรณ |
๏ แบ่งบานตระการช่อ | ระกะกอระคนคันธ์ |
มาโนชประหนึ่งนัน | ทวะนานต์สำราญรมย์ |
๏ สารภีระดูดวง | รสร่วงชะชวยฉม |
สายหยุดขจรลม | จรุงรื่นรำเพยพาน |
๏ กรรณิกาผกาแก้ว | พิกุลเกษสุมนทาน |
เสาวรสตระบอกบาน | รสคนธ์อำไพพวง |
๏ ชาตบุษพุทธชาติ | ชะมุนาดกระแจงจวง |
สุกกรมลำดวนดวง | ประยงคุ์กลิ่นกำจรจรง |
๏ เด็ดดอกจำปาปลิด | ที่ใบติดดำเนิรทรง |
ดมพลางประทานองค์ | อัคเรศนงค์ราม |
๏ หยอกเย้ากำนัลนาง | สุรางค์ราชมาตาม |
จวบเนตรพงางาม | ก็สทกสเทินเมิน |
๏ เสสรวลสำรวลตรัส | ก็จูงหัตถ์พระนางเดิร |
ยังเกยกนกเตริน | ประสงค์แสงพระสุริยัน |
๏ เชิญชวนประทมเทียม | ประเลาะเลียมวิมลมัณ |
ฑาทิพย์ตระการกัล- | กระสันต์เกษมสมร |
๏ โฉมฉายฉม้ายเมียง | ประอายเอียงประอรงอน |
อภิวันทกรรกร | ชำเลืองเนตรยรรยง |
๏ ฉุดชิงกัมพลพัสตร | วรกษัตริยคลุมองค์ |
ทูลขอพระธำมรงค์ | ประดิษฐในพระนิ้วนาง |
๏ สองท้าวเสวยสวัส | ดิดำรัสสำรวลพลาง |
แสนสาวสุรางค์ตาง | บริรักษรอบราย |
๏ ปางเวรวิบัติเหตุ | ยุพเรศจะพลัดพราย |
เพลินพลั้งลำพังกาย | สุขเกษมสององค์ ฯ |
๑๖๏ ปางนั้นมีหัสดินทร์ดง | สกุณาหนึ่งทรง |
พหลมหันต์กายา | |
๏ โฉบเฉี่ยวโคคชอัศวา | ได้ด้วยสหัสา |
เปนภักษภุญชอาจิณ | |
๏ วันนั้นวิหคหัสดินทร์ | บินถาบถาถวิล |
ประโยชนเหยื่ออย่างเคย | |
๏ เห็นจอมขัตติยาสองเสวย | สุขรมย์บนเกย |
กัมพลพัสตรคลุมองค์ | |
๏ เหมาะหมายแต่ไกลใจจง | มางสะประสงค์ |
ก็โฉบด้วยพลพันลือ | |
๏ เสียงปีกปักษากระพือ | ครึกครึนเครงคือ |
วายุประไลยลมกาล | |
๏ ไม้ไหล้แหลกหักบมิทาน | สัตว์สิงวิ่งซาน |
ระนาทสุธากำธร | |
๏ นานามนุษยนิกร | ย่านไภยาหยอน |
ก็แล่นชระเหลียกหลีกตน | |
๏ สมเด็จอดิศรสากล | เซงศัพทอึงอล |
ประเมิลประหม่าสมประดี | |
๏ ภิตไภยมจุราชรอนชี | วิตเลยลืมศรี |
สวาทประลาตเลวองค์ | |
๏ ปรานีพระอนุชนงค์ยง | ครรภาเพียบทรง |
พระตนบทันครรไลย | |
๏ ปักษาโฉบองค์อ่อนไท | ได้ด้วยบัดใจ |
ก็โผอัมพรบินบน | |
๏ นานาฏนิกรทุกตน | บันดาซอนซน |
ขยาดอำนาจมฤตยู | |
๏ ครั้นนกไปแลมาดู | พระพาลพธู |
ทั่วทั้งจังหวัดวังใน | |
๏ บมิพ้องพนิดาดวงใจ | ต่างโศกาไลย |
ก็ค้นทุกแหล่งหลายหา | |
๏ เหลือคิดเหลือค้นคณนา | ตระหม่าอาชญา |
ผู้เจ้าก็เข้าเทียบทูล | |
๏ ข้าแต่อดิศรไอศูรย์ | พระอรพอูล |
ประลาตลี้หลีกไภย | |
๏ ผู้ข้าฝ่าเฝ้าอ่อนไท | หาหนแห่งใน |
พิมานประเมิลเปนดาย | |
๏ โทษข้าครานี้มีหลาย | ปรับตายเปนตาย |
บพิตรโปรดปรานี | |
๏ จักหาแห่งหนใดดี | จักพบพระศรี |
สุรางคมกุฎกำนัล | |
๏ ทูลพลาปทางเศร้าโศกศัลย์ | ตีทรวงรำพรรณ |
พิลาปพิไรไห้โหย | |
๏ ฟังสารดาลดิ้นแดโดย | พักตราราโรย |
พิการพิกลหม่นหมอง | |
๏ ให้เร่งหาทุกคลวงคลอง | มนเทียรปรางค์ทอง |
ปรัสว์พระโรงน่าหลัง | |
๏ พระตำหนักฉนวนน้ำจวนคลัง | นอกในราชวัง |
บพบพระนุชสุดสมร | |
๏ ตระหนักแน่สกุณาพาจร | พระอัคเอกอร |
ประจากทั้งเปนเปนไป | |
๏ แรงรักเสียดสลักทรวงใน | เทียมดวงหฤไทย |
จะขาดกระจัดจำราย | |
๏ ไป่อาจอสาสะระบาย | องค์อ่อนระทาย |
วิสัญญิภาพก็ดล | |
๏ ครุวณาดังดวงโกมล | ต้องแสงสุริยน |
ระย่อในกาลมัชฌันติก์ | |
๏ อันเตบุริกากำนัล | ว่ายทรวงโศกศัลย์ |
เสนาะในราชเรือนทอง | |
๏ บ้างเข้าเอางารประคอง | สุหร่ายโรยลออง |
สุคันธรังรสฉม | |
๏ รำเพยพัชพานเอาลม | ได้พระอารมณ์ |
แลโศกบสร่างกำศรวญ | |
๏ เอนองค์กับอาสน์อักอวน | กาศกามกองกวน |
ตระกัดกระวนหนหา | |
๏ ละเลยเสวยสรงไสยา | เยาวราชยุพา |
ละเลียมละเล้าเฝ้าแหน | |
๏ ละองค์โอ่อ้างนางแมน | ฤๅแลแปรแสน |
กำเสาะกำศรวญครวญคนึง | |
๏ พระกรก่ายพักตรรำพึง | รำพรรณทรรทึง |
ระทดระทึกตรึกตรอม ฯ |
๑๙๏ อ้าโอ้อัคยุพาสุดารัตนจอม | |
เคยเรียมถนอมออม | อนงค์ |
๏ ร่วมสุขทุกข์บร้างจะห่างพระอรองค์ | |
ฤๅเวรนุจรจง | ประจาก |
๏ เจ็บจิตต์จัณฑวิหคแลฉกกนิฐพราก | |
จักตามก็ตามยาก | จะบิน |
๏ แม้มาทราชริปูและอยู่ณธรณิน | |
สู้ตายจะไพริน | ฤอิด |
๏ รักเจ้าใครและจะเห็นก็เปนดุจบคิด | |
น้อยใจเพราะไร้ฤทธิ์ | จะตาม |
๏ เสียดายยอดยุพราชวิลาสดิลกกาม | |
หกสวรรคสรรคงาม | ฤปูน |
๏ ฉวีวรรณพรรณพักตรลำนักศศิวิบูลย์ | |
เกศแก้วจำรูญนิล | มณี |
๏ คิ้วค้อมก่งกลคันกุทัณฑ์ทฤษดี | |
ชายเนตรละทีโลก | ละลาญ |
๏ กรรณานงนุชกลอุบลวิบุลยบาน | |
นาสาอังกุสกาญจน์ | พิมล |
๏ งามโอษฐอรดุจแย้มและแก้มปรัศคนธ์ | |
แสงทันตระหยับยล | พระพราย |
๏ คางคือสีหและสอคือคอหงสละวาย | |
อังสาผะผึ่งผาย | พิลาส |
๏ ทรวงเทียมแท่นพระผทมภิรมย์รัตนอาสน์ | |
ถันเทียมประทุมมาศ | ยุคัล |
๏ กรกลงวงพระคเชนทร์สุเรนทรฤทัน | |
นิ้วน้อยนขาวรรณ | วิเชียร |
๏ นาภีศรีสมรเรียมก็เทียมทิพยเฉนียน | |
โรมรุ่นละเมียรเจียร | จรลึง |
๏ งามเอวอรยุพาลตระการตระกลกลึง | |
คล้ายคลึงลันโทลวัล | ลดา |
๏ กล้วยทองเทียมอุรุชงฆ์คือชงฆ์สิหลิลา | |
เยื้องอย่างละคราแล | ลำเภา |
๏ นางในไตรภพเทียบฤเปรียบลักษณเฉลา | |
แก้วกัลยาเยา | พดี |
๏ เรียมได้นุชลำเพ็ญและเปนพระมหิษี | |
ศรีสวัสดิ์กษัตรีย์ | สุรางค์ |
๏ ได้สมนาฎนฤมลกุศลบุรพปาง | |
ใดบาปใดหนอนาง | นิราส |
๏ เจ้าตายยังก็บเห็นและเปนทุกขอนาถ | |
ใจเจียรจะขาดคิด | บวาย |
๏ ปรานีองค์ปิยบุตรก็สุดสมรหมาย | |
โอ้อกจะหญิงชาย | ฤยล |
๏ เสียแรงเปนขัตติยาและมาทุกขวิกล | |
มิยากจะอยู่ทน | เทวษ |
๏ ครวญพลางนองชลนานรากรธิเบศร์ | |
อากัปอาเภท | พิกาล ฯ |
๑๑๏ ฝ่ายฝูงคณานาฎ | ยุพราชบริพาร |
เห็นจอมจุฑาธาร | ธิปะปิ่นกษัตรีย์ |
๏ ทรงโศกพิโยคยอด | เยาวราชเทพี |
ลืมสมประดีดี | ปริเทวนานาน |
๏ เนาในพิมานทอง | ทิพห้องประสาทสถาน |
องค์เดียวอดุรดาล | บมิส่างมิสรงเสวย |
๏ เคยออกพระโรงรัตน์ | กิจวัตก็ขาดเคย |
สิ่งสรรพลืมเลย | พระสนมนิกรสมร |
๏ นอกในนิเวศน์เว้น | บมิเปนสถาวร |
นานาประชากร | ก็สงบสงัดเหงา |
๏ ท้าวนางอนงค์สนิธ | ก็บอกกิจกันเบาเบา |
จอมจักราเรา | ดุจนี้มิเปนงาร |
๏ แรงโศกบเสื่อมศัลย์ | ผิวอันตรายกาล |
ไพร่ฟ้าสุธาธาร | ก็จะเกิดจลาจล |
๏ อย่าเราจะเข้าทูล | ธุระราษฎร์ร้อนรน |
แท้ท้าวจะกังวล | อนุกูลประชากร |
๏ ยินชอบระบอบบรรพ์ | ก็ชวนกันลิลาจร |
ขึ้นเฝ้าบดีศร- | คในพิมานสถาน |
๏ เห็นไท้ธไสยาสน์ | อนาถอาสนเลวลาญ |
ต่างคนก็รุมราน | อุรร่ำรำพรรณทูล |
๏ อ้าจอมมกุฎกษัตริย์ | วิยฉัตรวิเชียรจรูญ |
เฉลิมภพสมบูรณ์ | สุขเกษมธเรษตรี |
๏ นาเขตประเทศราช | ก็วินาสพระบารมี |
บรรณามาภักดี | วรบาทบงสุ์บวง |
๏ สมณาประชาราษฎร์ | ทวิชาติทั้งปวง |
เสวยสุขเสมอสรวง | เพราะพระเดชปกปอง |
๏ ครั้งนี้ก็มีแต่ | อดูรแดกำเดาดอง |
เพื่อฝ่าธุลีลออง | ทุกขแสนรทมทวี |
๏ พระทรงพระปรีชา | อธิการะบารมี |
นักปราชญ์ประเพณี | ประตยักษ์พระสันดาน |
๏ ซึ่งทรงกำสรดเศร้า | ทุกค่ำเช้าคำนึงนาน |
ใช่ที่พระเยาวมาลย์ | ธจะคืนนครคง |
๏ แรงทุกขโทมนัส- | พิบัติเบียฬองค์ |
เกลือกทรงประชวรลง | ก็จะเกิดรำคาญเคือง |
๏ ควรดับรำงับโศก- | วิโยคจงเปลือง |
สงสารทุกบ้านเมือง | อนุกิจติดตาม |
๏ เผื่อบรรพบุญญา | ปถัมภาพยายาม |
จักข่าวพงางาม | วณิภาคยโดยเดา ฯ |
๑๖๏ ทรงสดับสารสนมนงเยาว์ | เทียบทูลทางเบา |
ราณราชนิติสิตการ | |
๏ ต้องราชหฤไทยใสสานต์ | หวลหายคลายดาล |
สติวิกาลกังวล | |
๏ เสด็จจากอาสน์อ่อนอำพล | ดำรงพระตน |
มาโสรจมาสรงสาคร | |
๏ ฤๅทรงคันธาอาภรณ์ | แขงขืนใจจร |
ไปยังพระโรงรัตนา | |
๏ พร้อมพระสนมนาฎบริจา | ออกหมู่มุลิกา |
ดำรัสด้วยการบ้านเมือง | |
๏ กลายกล่าวราวเรื่องแค้นเคือง | จากนางพลางเนือง |
อัสสุสอื้นอาไลย | |
๏ ชุมชาวโหรารู้ไตร | เพทางคพิไสย |
พิเศษทั้งยามพยากรณ์ | |
๏ สกุณาพาพระนางจร | ไปจักม้วยมรณ์ |
ฤๅยังจะเปนฉันใด | |
๏ ขษณนั้นประภาณจันทร์ไว | ปรีชาชาญใน |
ดำหรับคำนวณคำนูณ | |
๏ ได้ด้วยพิสดารหารคูณ | แจ้งจบแล้วทูล |
สมเด็จนราธาตรี | |
๏ ภูมเสาร์ตกกาลกิณี | จรจักรราศี |
สถิตถึงลักษณ์นัครา | |
๏ พระนางถึงฆาฏชนมา | พระเคราะห์ราชา |
ตกภูมพิบากยากเย็น | |
๏ ของรักจักจากจำเปน | เพื่อกรรมทำเข็ญ |
บวายวิโยคโศกศัลย์ | |
๏ หากองค์โอรสในครรภ์ | อดูลเดชบรร |
หารเหตุเบื้องบุญญา | |
๏ บำบัดไภยพาลมารดา | ไป่วายชนมา |
ลำบากแต่ต้นล้นหลาย | |
๏ เกมาะมีสิทธาเที่ยงทาย | วิริยภาพแก่กาย |
นุกูลเกื้ออุปการ | |
๏ ชมัยขัตติยายังสถาน | พระหารนานต์ |
ทเรศบใคร่ไคลคลา | |
๏ เท่าถึงทวาทศพรรษา | เอารสราชา |
นุภาพพ้นพึงแสยง | |
๏ จักมาด้วยพระฤทธิแรง | ดาลเดชสำแดง |
สนองพระองค์คงคืน | |
๏ เปนความสัจจังยั่งยืน | ขอพระเจ้าฝืน |
พระไทยรำลึกตรึกตรา | |
๏ โดยในโลกธรรมธรรมดา | อกุศลกุศลา |
สงสารสำหรับกัปกัลป์ | |
๏ พระองค์ดำรงทศธรรม์ | โลกากรถวัลย์ |
เปนองคเอกัตมา | |
๏ สงเคราะห์นรราษฎร์มุลิกา | จงทรงกรุณา |
บันเทาซึ่งโศกาวรณ์ | |
๏ รำงับดับทุกข์ราษฎร | ข้าบาทกรรมกร |
ผู้รองลอองบทมาลย์ | |
๏ พระฟังปโรหิตาจารย์ | ทูลถวายเทียบทาน |
ยุบลอันควรมวญมูล | |
๏ ทรงดุษณีภาพบัณฑูร | เสด็จย่างยาตรยูร |
ยังมนทิรรัตนบวร | |
๏ เข้าที่บันทมบรรจฐรณ์ | อับสรสาวสลอน |
สลักแสลงแบ่งกาม | |
๏ หวลจิตต์คิดคนึงนงราม | เสียวเสียดทรวงทราม |
ดั่งเสี้ยนอันเสียบส่งแผล | |
๏ รำงับอารมณ์ข่มแด | อักอวนปรวนแปร |
จระเคลิ้มจระเคล้นเห็นโฉม | |
๏ พระเยาวยุพามาโลม | ลาเพสู่โสม- |
นัสดำรัสเรียกขวัญ | |
๏ บางคาบสำรวลสรวลสันต์ | บางคาบจาบัลย์ |
ระทดระทวนหวลโหย | |
๏ ดุจบัวเด็จน้ำช้ำโรย | อาดูรเดียวโดย |
จระลึงจระไลใหลหลง ฯ |
๑๔๏ ปางองค์พธูทิพยุพาล | สุขุมาลวิมลมง |
กุฎเหล่าสุรางค์คณอนงค์ | นคเรศกุสามพี |
๏ พ้องไภยมหันต์วิหคทา | รุณทุษฐพาลี |
ลาล่วงทิฆัมพรพิถี | ทรทางโพยมบน |
๏ แลลับสมเด็จนฤบดิน | ทรปิ่นประชาชน |
ขวัญหายฟะฟายอสุสกนธ์ | กัมปนาทอนาถใน |
๏ แลซ้ายบยลมิตรคณา | จะแลขวาก็เปล่าใจ |
ฤๅรู้จะพักสำนักนิใด | และจะพ้นอำเภอมรณ์ |
๏ องค์เดียวก็เปลี่ยวจิตสลด | และสยดสยบสมร |
เนาเน่งในนขสกุณทร | มนะคิดคำนึงองค์ |
๏ อ้าเวรวิบากวิบัติใด | อนุพันธมาปลง |
หลัดหลัดก็ตัดชนมทิวง | คตเดียวประดาษดาย |
๏ ปรานีปิโยรสดนัย | อุทรแม่จะหญิงชาย |
ฤๅรางจะรู้ก็จะมลาย | ชนมชีพเมื้อมรณ์ |
๏ แม้แม่ปราลยชีวิต | บมิคิดจะอาวรณ์ |
คิดแต่พระสายสมรอร | ปิยบุตรในครรภ์ |
๏ เจ้าแม่บรางจะนฤไภย | จะพินาสในวัน |
นี้แท้บใครนุกูลกรร | อุปการไป่มี |
๏ อ้าองค์บรมภรรดา | ธิบดินทรโมลี |
แลลับพระเนตรทฤษดี | สกุณชาติโฉบมา |
๏ แท้ท้าวจะโทมนะพิลาป | นยอาบพุธารา |
ด้วยความเสน่ห์นิตยปรา | รภข้าธุลีถนอม |
๏ เคยรองฉลองบทบำเรอ | บริรักษ์ลอองออม |
อกเอ๋ยบเคยจะนิรจอม | จักรจากทั้งเปนเปน |
๏ ข้าน้อยจักวายชนมชีวาตม์ | วรบาทจะห่างเห็น |
วังเคยเสวยสุขจะเย็น | ยะเยียบอย่างสุสาสาน |
๏ เคยฟังบำเรอสุรสุรางค์ | ก็จะร้างจะแรมราญ |
เสียงไห้จะปานสาลวนาน | ตระดูระดมลม |
๏ ใครเลยจะดับปริวิตก | ปริเทวเกรียมกรม |
ดั่งข้าพระบาทบทบรม- | นรินทรฤๅมี |
๏ แต่นี้ก็นับจะนิระบาท | วรราชกษัตรีย์ |
ขอลานรานฤบดี | อวสานวันวาย |
๏ เบื้องโทษปางบุรพทำ | มนะกรรมวจีกาย |
ขุ่นเคืองณเบื้องบทระคาย | ขมะโทษเวรเวียน |
๏ หนึ่งข้าจำนงจิตสวา | มิปวาสจำเนียรเพียร |
ภักดีคงอับสรเสถียร | อมรเทพภรรดา |
๏ จงเทพในศิขรเขต | หิมเวศวะนาอา |
รักษ์อันมเหศักขคณา | จตุโลกยบาลชาญ |
๏ อินทร์พรหมบรมพิษณุมาน์ | สุรศักดิสังหาร |
เฉลิมตรีพิภพอุปการ | ทศทิศสรวมพร |
๏ เชิญรับประณามประนิตข้า | บริจาริกากร |
พ้นไภยอำเภอมจุรรอน | ชนมชีพรอดปาง |
๏ รุกขาสุราสุรคใน | ศิขเรศธารทาง |
ทิพโสตสดับนุสรนาง | ปริเทวนาการ |
๏ ไป่อาจจะทนทุกขระทด | ทุมนัสสงสาร |
ยื่นเยี่ยมพิมานรุกขทยาน | ก็ตรลึงลลาญทรวง |
๏ ปักษาคณาสัตวใน | วนพฤกษป่าปวง |
แลนางก็ต่างทุกขรลวง | บมิกลั้นกำศรวญศัลย์ |
๏ จับรังประนังมุขชะแง้ | ตรลึงแลจระหง่องงัน |
ลืมภักษ์ผลาผลจำนัน | ก็ซะเซียบยะเยียบเย็น ฯ |
๒๘๏ วิหคหัสดินทร์ | |
โฉบเฉี่ยวยุพินทร์ | ยุพาพาลเพ็ญ |
มาถึงมหา | นิโครธอันเปน |
คอนเคยบมิเว้น | ภักษสัตว์อาจิณ |
๏ วางบนค่าคบ | |
พฤกษาปรารภ | เพื่อจะจิกกิน |
ฝ่ายองค์นงค์เหน้า | พระเยาวยุพินทร์ |
ตรหนักกายิน | กำหนดสัญญา |
๏ เลิกกำพลพัสตร | |
ประหารพระหัตถ์ | คำรบสามครา |
เปล่งพระสุรเสียง | สำเนียงโกลา |
ด้วยเดชเทวา | พิทักษ์ทรามไวย |
๏ ทั้งบุญวโร | |
รสราชภิญโญ | ในครรภ์อรไทย |
จะเจนปกรณ์ | กุญชรพิไชย |
เปนปิ่นภพไตร | แก้วโกสามพี |
๏ มหันตวิหค | |
พัญเอิญตื่นตก | ตระหม่าสมประดี |
ดังอสนีบาต | สาดซ้ำแสนที |
ความกลัวชีวี | พินาสขาดปราณ |
๏ วางนางลลน | |
ผละจากมณฑล | พระไทรบนาน |
ตัวสั่นระรัว | ดั่งกลัวพระกาล |
บินหนีลนลาน | ประลาศหลีกไกล |
๏ ฝ่ายครรภเทวี | |
แก้วโกสามพี | ประจากพาลไภย |
ดำรงพระตน | อยู่บนต้นไทร |
องค์เดียวเปลี่ยวใน | วเนเอกา |
๏ ไป่รู้หนแห่ง | |
สำนักหลักแหล่ง | ใกล้ไกลไคลคลา |
บเห็นผู้คน | เดิรหนไปมา |
ล้วนห้วยเหวผา | ชำเราะเซาะธาร |
๏ ยิ่งแลยิ่งเปลี่ยว | |
สันโดษแดเดียว | อรอาดูรดาล |
รอนรอนสุริยน | สนธยากาล |
วิเวกวนานต์ | บมีเพื่อนสอง |
๏ ลิงค่างบ่างชนี | |
ส่งเสียงเรื่อยรี่ | เย็นเยือกขนพอง |
เสือสัตว์จัตุบาท | สีหราชคนอง |
ลองเชิงเริงร้อง | จับสัตว์กุมกิน |
๏ กาษรตัวโตรษ | |
ขุดคัดเขาโขด | ตะเพิ่นพังพินท์ |
แรดร้ายกินหนาม | เลือดทรามลงดิน |
ไกลใกล้ได้กลิ่น | แล่นไล่คลุกคลี |
๏ สารเติบตกมัน | |
เชื่องซึมครึมครั่น | หวงกริณี |
โกญจนาทกาจก้อง | ทั้งท้องพงพี |
พังพลายพ่ายหนี | ประลาตกลัวไกล |
๏ รอนรอนสุริยง | |
วางแสงอัสดงค์ | ลับเหลี่ยมเมรุไกร |
โขมดมายา | โป่งป่าผีไพร |
กู่ก้องร้องไห้ | ห้อยโหนโยนตัว |
๏ หลอนหลอกกลอกตา | |
โลดเต้นเป็นน่า | พิลึกพึงกลัว |
องค์สั่นขวัญหนี | บมีกับตัว |
ยิ่งค่ำยิ่งมัว | มืดมลอนธการ |
๏ เพื่อเวลากรรม | |
อดีตมาอำ | นวยผลภิบาล |
บันดาลมาดล | ให้ทนทรมาน |
อดักอดาล | กำเดาอาดูร |
๏ เมฆมืดหมอกมัว | |
พรุณโรยรั่ว | หลั่งหล้านานูน |
เมขลาล่อแก้ว | แพรวแพรวจำรูญ |
อสุรารามสูร | คว่างขวานคำรณ |
๏ พระอรยุพิน | |
ไป่เคยได้ยิน | เสียงศัพท์พิกล |
องค์สั่นระท้าน | ระทดทั้งตน |
สุดกำลังทน | สมประดีดาล |
๏ นางร่ำกำสรด | |
พิลาปลาลด | สรณสรวงบวงบาล |
เทวาในสวรรค์ | ฉชั้นวิมาน |
อารักษ์รักษ์สถาน | ภูผาอารัญ |
๏ ขอบุญพำนัก | |
พระยอดเยาวลักษณ์ | ลูกน้อยข้าอัน |
กปณาอาทร | จักจรจากครรภ์ |
เปลื้องปลอดไภยัน | ตรายราคี |
๏ โอ้กรรมทำไฉน | |
ได้ทุกข์ฉุกใจ | ยากแค้นแสนทวี |
พ้นไภยไม่ม้วย | ด้วยนกหัสดี |
เวทนาครานี้ | อนาถในไพร |
๏ ว้าเว้เอองค์ | |
ประยูรสุริย์วงศ์ | พระสนมกรมใน |
ประชวรครรภ์คราง | อ้างว้างหฤทัย |
บเหลียวเห็นใคร | พอเพื่อนเปนสอง |
๏ เคยสุขุมาล | |
ในคฤหาสถาน | ทิพยรัตนเรือนทอง |
นาเนกอนงค์ | คณาเนืองนอง |
เอางารประคอง | เฝ้าฝ่ายซ้ายขวา |
๏ ยามสรงยามเสวย | |
นางในใช้เคย | รวังเวลา |
ยามร้อนนอนนั่ง | บัลลังก์รัตนา |
อยู่งารรำพา | รำเพยพัชนี |
๏ ฝูงนาฎนักงาร | |
นัจจันตบันสาน | บันสมดนตรี |
บันเทิงบันทม | ภิรมยฤดี |
ดั่งเทพนารี | อินทร์อับสรสวรรค์ |
๏ เสียดายมนเทียร | |
พิมานจันทร์เจียร | ทิพเวชยันต์ |
จะไกลจะกลับ | จะลับนับวัน |
โภไคไอศวรรย์ | จะสูญเสียดาย |
๏ โอ้องค์ทรงเดช | |
เคยข้าบทเรศ | รองบาทบคลาย |
พระแสนถนอมน้อง | บข้องระคาย |
ลอองอวลอาย | ธุลีลมพาน |
๏ ครั้งนี้ตกเข็ญ | |
ลำบากยากเย็น | เจียรจักถึงกาล |
ขอบุญโปรดด้วย | มาช่วยพยาบาล |
พระยอดเยาวมาลย์ | ลูกน้อยในครรภ์ |
๏ นางร่ำกรรแสง | |
กำศรวญครวญแครง | พิไรจาบัลย์ |
จวนปจุสสมัย | อุไทยแสงพรรณ |
ผเลียงหลั่งอัน | ล้นแล้งบนาน |
๏ มหุดีศรีสวัสดิ์ | |
พระสุริยไตรตรัส | ส่องแสงชัชวาลย์ |
สมภพหน่อนาถ | พระราชกุมาร |
บริสุทธศรีปาน | อุไรรังรอง |
๏ พระยอดเยาวลักษณ์ | |
ช้อนองค์ลูกรัก | แอบองค์ประคอง |
พิศภาคย์ประไพ | วิไลยลำยอง |
สมมุตินามสนอง | อุเทนกุมาร |
๏ ถอดธำมรงค์รัตน์ | |
อันจอมกษัตริย์ | ทรงเปลี่ยนประทาน |
ผูกข้อพระกร | อวยพรพิศาล |
ค่อนทรวงประปราณ | ร่ำไห้โศกา |
๏ โอ้พ่อทูลเกล้า | |
เสียทีที่เจ้า | อุบัติอาตมา |
ทรงโฉมสมบูรณ์ | ประยูรขัตติยา |
อาภัพอัพลา | ล้ำโลกทั้งหลาย |
๏ เกิดในเศวตฉัตร | |
ฤๅมาวิบัติ | วิบากพลัดพราย |
จากวังลังเล | อยู่เอกากาย |
ประสูติบนปลาย | พฤกษาอารัญ |
๏ แม้นอยู่ยังวัง | |
ท้าวนางพร้อมพรั่ง | สุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์ |
พระสนมชะแม่ | เถ้าแก่กำนัล |
จะมาชิงกัน | ถวายหน้าพยาบาล |
๏ แม่หมอทั้งผอง | |
จะเข้าประคอง | พระครรภ์อยู่งาร |
หมอยาจะบด | โอสถเทียบทาน |
คนฟังอาการ | จะวิ่งชิงทูล |
๏ แม้ทอดพระเนตร | |
จะทรงสังเวช | ด้วยข้าอาดูร |
เห็นพระนรลักษณ์ | ลูกรักไพบูลย์ |
พระจะเพิ่มพูล | ภิยโยยินดี |
๏ จะชุมประยูร | |
พระญาตินิกูล | โหราพญารี |
เฉลิมขวัญสมโภช | สมภารพิธี |
แตรสังข์ดนตรี | ตามอย่างกษัตรา |
๏ พี่เลี้ยงนางนม | |
เรื่องราชนิยม | สุรางคณา |
บำเรอภิรมย์ | บันทมปรีดา |
ขับกล่อมเห่ช้า | เฉื่อยฉ่ำทำนอง |
๏ พ่อย่าไห้ร่ำ | |
กรรมแล้วจึ่งจำ | จากมนเทียรทอง |
จงเสวยขษีรรส | ธาราอย่าหมอง |
ปลอบพลางประคอง | พระลูกกับกาย ฯ |
๑๖๏ กล่าวเรื่องนักสิทธิสองสหาย | โดยเดิมบรรยาย |
นิยมยุบลบรรพา | |
๏ พระองค์หนึ่งนามสมญา | อัลกัปนรา |
มหานรินทร์ธรณี | |
๏ องค์หนึ่งนามเวฐที | ปกบดี |
นครบใกล้ไกลกัน | |
๏ สองท้าวเสมอสมรผูกพัน | รักร่วมชีวัน |
เสน่ห์สนิธนิจกาล | |
๏ ดำรงพสุธามานาน | แจ้งลักษณญาณ |
อนิจแน่เบญจขันธ์ | |
๏ เหนื่อยหน่ายในรูปนามธรรม์ | ยินดีในบรร |
พชิตกิจสังวร | |
๏ เษกพระปิโยรสองค์อร | เอาภารราษฎร |
ดำรงนิเวศน์เสวยรมย์ | |
๏ สองไท้ออกทรงพิเนษกรม | อยู่แยกอาศรม |
บใกล้บกลายไปมา | |
๏ กำหนดการเพลิงสัญญา | ดีร้ายโรคา |
พึงรู้ด้วยควันกูณฑ์กอง | |
๏ บรมราชอิสิตสอง | ต่างตั้งใจปอง |
โดยกิจวัดบมิวาย | |
๏ ไป่ลุอภิญาณยังหมาย | ล่วงแล้วปีหลาย |
บเบื่อบบากพากเพียร | |
๏พระเวฐทิปกก็เนียร- | ชีพเสถียร |
ยุติในด้าวดาวดึงส์ | |
๏ เปนมเหศักขราชคำนึง | สมบัติทิพย์ถึง |
กุศลใดนำมา | |
๏ แจ้งในอานิสงส์บรรพชา | รำลึกสิทธา |
สหายอันเพื่อนพรหมจรรย์ | |
๏ เสด็จด่วนลงจากไกวัล | เดิรโดยอารัญ |
ด้วยเพศบุรุษหลงทาง | |
๏ ถึงพระนักสิทธิ์อุตมางค์ | อภิวาทเบญจางค์ |
ประพฤติประดิสัณฐาร | |
๏ถามแถลงทุกข์ไภยพิการ | ปัศวิมิญาณ |
ก็แจ้งยุบลบมิอำ | |
๏ จนพระเวฐทีปกถึงกรรม | ด้วยโรครัญทำ |
แต่วันอันลับหลายมา | |
๏ เทวราชมีเทวบัญชา | ข้าคือสิทธา |
เวฐทิปกพระสหาย | |
๏ เปนเทวมเหศักข์สบาย | ทุกข์ไภยใดกลาย |
จงบอกอุบัติอย่าบัง | |
๏ ดาบสก็เล่าให้ฟัง | ช้างป่ามันชัง |
มาแย่งมาเย่ออาศรม | |
๏ ถ่ายมูลลามกสมมม | ในที่จงกรม |
แลสกปรกอาจิณ | |
๏ อาจารย์อย่าร้อนใจถวิล | โยมจักให้พิณ |
กับมนต์กำหราบเรียกสาร | |
๏ แล้วหยิบพิณทิพยโอภาร | ถวายสิทธาจารย์ |
ทั้งเวทอุบายอุปเทห์ | |
๏ พิณสายหนึ่งนี้มีเด | โชภาพมเห |
ให้ช้างประลาตหลีกไกล | |
๏ สายหนึ่งนาเคนทร์ครรไลย | ดีดขึ้นทีไร |
ก็หยุดทั้งช้างพลายพัง | |
๏ สายหนึ่งช้างนายฝูงพัง | เท้าถ่อมน้อมหลัง |
ประพฤติได้ดังหมาย | |
๏ เสร็จสั่งโดยสารนิยาย | สำแดงพระกาย |
ก็เมื้อพิมานโดยถวิล ฯ |
๑๑๏ ปางนั้นพระนักธรรม์ | อัลกัปมุนิน |
ได้เวทวิเศษพิณ | ทิพเทพย์ประสิทธิสรรค์ |
๏ ปราโมทย์ประมูลหมาย | สาธยายพระมนต์บัน |
เลงพิณลกลบัญ | จศิขรเล่ห์หลาย |
๏ ด้วยเดชวิธิเท | วะมเหศรังถวาย |
นานาคพังพลาย | ทุประทุษฐตื่นหนี |
๏ ยั้งอยู่สถารม | ยนิยมตยาคี |
ไหว้อาหุดีมี | มนะน้อมปเจกจง |
๏ เช้าหิ้วกระเฌอหา | ผลไม้ณในดง |
เพียรเพิ่มลำพังทรง | บริกรรมพอคราว |
๏ บางยามพรุณโรย | ธึกท้นสะท้านหนาว |
ดาบสบไปราว | พนสอยผลาหาร์ |
๏ เก็บมางสอัฐิ | สัตวยั้งนิโครธา |
หัสดีสกุณา | ปริภุญชเปนเดน |
๏ ต้มภักษ์พอเปนยา | ปนมัตกาเยนทร์ |
ยั้งอยู่ณบริเวณ | ทรวนาทิพาศรม |
๏ ปางวันจะจวบองค์ | สุริยวงศ์วรากรม |
ฝนตกระดมลม | รติภาคยพรอยพรำ |
๏ ท้าวรุ่งอุไทยทอง | สุริยส่องคัคณำ |
พรรษานิราจำ | รัสเรืองจำรูญโพยม |
๏ ยามเช้าพอเพลา | ก็ก่ออาคนีโหม |
บริกรรมอ่านโอม | ชุปรวิตรพระมนต์มี |
๏ ทรงธารพระกรจร- | ลิลาสเลอลี |
งามเงื่อนตยาคี | สุทธิศีลเสี่ยมสาร |
๏ ยังเนินนิโครธา | สวนาสำเนียงนาน |
โหยไห้พิลาปลาญ | จิตหลากประหลาทเปน |
๏ ก่อนกูก็เคยมา | อนิจาบเคยเห็น |
เสียงใดยะเยือกเย็น | มิแลเห็นอนาถใจ |
๏ เงี่ยโสตหยุดสดับ | สรศัพท์บใกล้ไกล |
โป่งป่าฤผีไพร | ฤโขมดประมาทตู |
๏ ตั้งแผ่เมตตาจิตต์ | ทุจริตหลอกกู |
บ่นพลางก็เดิรดู | แลระแวดระไวหา |
๏ ยลองคนงค์นาฎ | ยุพราชโศกา |
อยู่บนนิโครธา | บุตรแอบตรอรโฉม |
๏ เลอลักษณลาวัณย์ | วิยจันทร์จรูญโพยม |
ปลุกปลื้มฤดีโลม | นรโลกยเจตน์จง |
๏ แต่กูก็สมมิท | อนิจจิตต์บใคร่ลง |
ใครอื่นฤไป่ปลง | อุปมานิธีทอง |
๏ แม้นางมนุษย์มา | มรคาก็ป่วยปอง |
ใครใดนิหนอนอง | นยนามพุครางครวญ |
๏ ตริพลางธทางถาม | นุชนามไฉนนวล |
ไยเจ้ารำจวญทวน | ทุกขนั้นประการใด |
๏ เปนนางสุรางค์รัก | ษสำนักพิมานไทร |
ฤๅนางคินีใน | หิมเวศมาแปลง |
๏ เคยมาสิหลายหน | บมิยลก็กินแหนง |
จริงใดไฉนแจง | กิจแก้กูสงไสย ฯ |
๑๔๏ ปางนาฎอนงค์นุชสดับ | สรศัพท์มุนีใน |
ยอกรเหนือศิรก็ไข | เสาวนีสนองความ |
๏ ข้าใช่พระไทรสำนักนินี้ | และคินีวนาราม |
เปนนางกษัตริย์สมุตินาม | บวรอัคเทพี |
๏ สมเด็จชนาธิปนริน | ทรปิ่นธเรษตรี |
โกสามพิราชนิคมมี | อิศรภาพแผ่ผาย |
๏ สามนต์สกลทิศประเทศ | ระย่อเดชตังวาย |
อัศวารถาคชนิกาย | บริบูรณ์มไหศวรรย์ |
๏ เสวยสุขเทียมทิพยสมบัติ | สารพัดบไภยันต์ |
ถึงวารเวรอนุพันธ์ | จะพินาสบรู้องค์ |
๏ ข้ากับนเรศวรภุดา | นิปชาณเกยทรง |
โอกาศสพักกัมพลจง | สุริยส่องฉวีวรรณ |
๏ บัดบัดมหาหัสดีลึงค์ | ก็โฉบถึงจะคาบคัณห์ |
ครรภ์แก่อุฐาการบทัน | วิหคาก็พาจร |
๏ ยังเนินคิรินรุขนิโคร | ธกระหยับพอจับคอน |
จึ่งข้าประหารหัตถกำธร | และตวาดมละเสียง |
๏ นกหนีก็มีชนมคง | อัสดงค์ก็หลั่งผเลียง |
ประสูติปิโยรสก็เพียง | จะพินาสประดาษดาย ฯ |
๑๖๏ ราชฤๅษีฟังสารสาย | สังเวชใจหาย |
มีมฤทุจิตต์การุญ | |
๏ จึ่งว่าอาดูรพอุล | อย่าทุกขาดุร |
จะช่วยทำนุกนงพงา | |
๏ มาแม่มาไปอยู่อา | ศรมเราสัญญา |
เปนน้องจะเลี้ยงเที่ยงธรรม์ | |
๏ กานดาตอบวาจาพลัน | เรากลัวกลั้วพัน |
ธุเพศจะเสื่อมศักดิ์สลาย | |
๏ วนิดาอย่างหมองใจหมาย | เราเปนเชื้อสาย |
กษัตริย์ประเสริฐสวรรยา | |
๏ เบื่อหนีสมบัติบรรพชา | เจริญพรหมเมตตา |
สละสลัดยินดี | |
๏ แท้ท้าวสุริยวงศ์กษัตรีย์ | ยังมายายี |
ไฉนจงแก้กังขา | |
๏ ดาบสก็สังวรรณา | นิยมมายา |
นุวัติกษัตริย์สำแดง | |
๏ บำบัดมานัสนางแหนง | โดยจริงแจ้งแจง |
อเนกนานัปปการ | |
๏ นางเชิญรับราชกุมาร | ดาบสองค์อารย์ |
ก็ยังนิโครธมหา | |
๏ รับราชอุไภยขัตติยา | ต่างองค์อัชฌา |
บหวังสำผัสพ้องพัน | |
๏ นำนางโดยด่วนด่วนครร | ไลลงตามวัล |
ลดาอันอ้อมทุมาน | |
๏ ลงลุแหล่งพื้นพสุธาร | นิวัตยังสถาน |
นิวาสนเวิ้งบรรพต | |
๏ ให้นางกับราโชรส | อยู่อาศรมบท |
อันมีที่กั้นกำบัง | |
๏ เสาะหาโภชนสาลีทัง | มธุกรร้างรัง |
ประโยชน์ยุพินภักษ์ภุญช์ | |
๏ กอบเกื้ออุปการนุกุล | ไป่หวังทารุณ |
ทุศีลเสื่อมสมาบัติ | |
๏ บำเรอบำรุงสองกษัตริย์ | โดยธรรมเที่ยงทัด |
บได้จะเกียจเดียดฉันท์ | |
๏ นับนางหนึ่งน้องเนืองครรภ์ | นานเนาในบรร |
ณศาลวนาศรม ฯ |
๑๙๏ วันหนึ่งนาฏยุพาสุดารัตนผทม | |
ในที่นิทรารมย์ | สำราญ |
๏ เชยชมราชปิโยวโรรุปก็ปาน | |
โฉมบิตุเรศธาร | ธรา |
๏ หวลคิดจิตตวิกลกมลทุมนอา | |
รภถึงพระภรรดา | บพิตร |
๏ โอ้เคยร่วมรสเคยเสวยรมยนิตย์ | |
หลัดหลัดวิบัติปลิด | ประจาก |
๏ ป่านนี้ท้าวจะคำนึงประหนึ่งกนิฐพราก | |
ฤๅใจจะไกลหลาก | ไฉน |
๏ จักโศกฤๅจักสำราญประมาณกิจก็ไกล | |
หยั่งน้ำฤหยั่งใจ | ก็ยาก |
๏ ธรรมดาชาติบุรุษบมิยุติจะปาก | |
มากรักก็มักมาก | วิการ |
๏ ไหนเลยท้าวจะตามรนามทุรสถาน | |
เราเดียวสุดาพาล | อเนก |
๏ หนึ่งท้าวทรงกฤษดาธิการอดิเรก | |
ไร้นางกษัตริย์เษก | ฤมี |
๏ คิดคืนยังนคราวนาทุรวิถี | |
ไป่เคยผลูลี | ไฉน |
๏ หญิงเดียวอยู่อนาถบมีญาติมิตรใด | |
เห็นแต่ชฎิลไพร | นุกูล |
๏ ท่านใช่วงศคณาวิสาสะและประยูร | |
หาผลให้ภูญชน | ผดุง |
๏ แท้ท่านเหนื่อยจิตต์หน่ายมลายนุเคราะหจุง | |
แม่ลูกฤคุงคง | ชีวิต |
๏ ควรเอาบาศอุบายทำลายสมณกิจ | |
ด้วยเลศดำฤษณ์สิทธิ์ | ประหาร |
๏ ให้หลงรสสำเริงลเลิงจิตต์ลลาญ | |
อยู่อุปการภา- | ระเรา |
๏ คิดแล้วอัคสุดายุพาพักตรเฉลา | |
เข้าที่ผทมเนา | สำราญ ฯ |
๒๘๏ ยามอรุณเรือง | |
แสงทองประเทือง | ท่องท้องคัคณานต์ |
พระอรอัคราช | วิลาสเลงลาญ |
เสด็จอุฐาการ | จากนิทรารมย์ |
๏ ช้อนชูลูกเจ้า | |
วางบนพระเพลา | ให้เสวยนม |
ประโลมปลอบพลาง | วางให้บันทม |
พัดรำเพยลม | กล่อมไกวไปมา |
๏ แล้วเสด็จจรลี | |
โสรจสรงวารี | วิเลปคนธา |
ปรัศผัดผ่อง | ลอองพักตรา |
พิมพ์เพียงรำพา | วดีนิศกลง |
๏ ทรงพระภูษา | |
เชิงช่อรจนา | สไบบัญจง |
ทรงเครื่องประดับ | สำหรับพระองค์ |
สรวมใส่ธำมรงค์ | มงกุฎกษัตรีย์ |
๏ ย่างเยื้องยุรยาตร | |
รทวยนวยนาฎ | กรีดกรายจรลี |
มายังศาลา | มหามุนี |
ถวายกรดุษฎี | รเมียรมายา |
๏ ปัดเป่าเผ้าผง | |
ปูลาดอาสน์ทรง | ร้อนเย็นเวลา |
น้ำใช้น้ำฉัน | สารพรรณจัดมา |
ทำดั่งศรัทธา | ปราโมชเปรมปรีดิ์ |
๏ เก็บดอกไม้ร้อย | |
ต่างต่างมาห้อย | ในคันธกุฎี |
รวยรสรัญจวน | อวลอบมาลี |
หวังใจให้มี | กมลวนเวียน |
๏ สิทธาพาซื่อ | |
ฟั่นเฝือเชื่อถือ | ศรัทธานางเพียร |
บรู้ในกล | วิจลจักเบียฬ |
สิกขาให้เนียร | พินาศสาธารณ์ |
๏ ธทรงมัธยัต | |
บได้จักตรัส | ท้วงทัดทักทาน |
องค์อัควิไลย | ได้โอกาศการ |
ประโลมลองลาญ | ด้วยกลกสัตรี |
๏ ชม้ายชายตา | |
ชำเลืองเยื้องผ้า | ห่มให้ยินดี |
ชายตาประจบ | สบเนตรทำที |
กระบวรยวลยี | หลบเลี่ยงเอียงอาย |
๏ นั่งคอยสิทธา | |
จะมาแต่ป่า | สุริยาเย็นชาย |
พระอรโฉมยง | บัญจงแต่งกาย |
ใส่กลิ่นกำจาย | กำจรเสาวคนธ์ |
๏ ขับฟ้อนรำเล่น | |
ทำเปนไม่เห็น | ดาบสมาดล |
ครั้นใกล้ถึงตัว | ทำกลัวลาญลน |
สไปใส่กล | หลุ้ยหลุดจำราย |
๏ ดาบสเห็นนาง | |
หมางจิตต์ระคาง | รังเกียจเอียดอาย |
ทำเมินเดิรไป | บให้ระคาย |
ต่อเลี้ยวลับกาย | จึงค่อยเข้ามา |
๏ นั่งหน้าอาศรม | |
กล่าวโดยนิยม | การุญโอภา |
ว่าพระเทพี | มีอุปการา |
ปรนิบัติอาตมา | สุจริตภักดี |
๏ แต่บต้องกิจ | |
วินัยบรรพชิต | รคนสัตรี |
ฦๅชาฟ้าดิน | ราคินจักมี |
ฝอยกับอัคคี | บควรใกล้กัน |
๏ จงฟังเราว่า | |
อยู่แต่ศาลา | เลี้ยงลูกผูกพัน |
เมื่อเจ้าจะมา | สนทนาทางธรรม์ |
ต่อหลายหลายวัน | ค่ำมืดอย่ามา ฯ |
๒๑๏ นางฟังดาบสโอวา | ทนศาสนสุภา |
สิตสารา | นุสนธิ์สนอง |
๏ ไป่โดยมานัสนางปอง | บมิลุปรทุษฐจอง |
ใจตระหม่าหมอง | ก็กล่าวกลาย |
๏ ทอดตนตีทรวงอุบายฟาย | อสุชลอภิปราย |
โอ้อุบัติกาย | ประกอบกรรม |
๏ เคยเสวยสุขสวัสดิเทียรอำ | มรฤนิรทุรำ |
ทุกขนำเนา | พนาลี |
๏ เห็นแต่มุนินทรปรานี | อุปการจิตตมี |
กัตเวที | สนองคุณ |
๏ ฤๅแปรเปนโทษทารุณ | สุจริตจิตตสุน |
ทรหวังบุญ | ก็เปนดาย |
๏ จักอยู่ใยเลยละอายกาย | ผิวชนมมลาย |
หมายประเสริฐกว่า | ประดักแด |
๏ ค่อยลาดาบสจงแล | มุขกนิฐจะแปร |
ปรโลกแห | พระบาทา |
๏ ไหว้พลางนางพาษปธารา | นขชุลิตขมา |
คมนายัง | สำนักนาง |
๏ ลืมเลยภุญชนผลสำอาง | สระสริระสรรพางค์ |
ให้พิลาปปาง | ทำลายวาย |
๏ สายัณห์เท่ารุ่งสุริยสาย | จริตพิกลกลาย |
การพิบัติกาย | พิกลมี |
๏ เท้งทอดอ่อนองคอินทรีย์ | ครุวนะกัทลี |
เล่ห์วิสัญญี | ก็ดูดาล ฯ |
๑๔๏ ป่างอัลกัปกมุนิน | ทรชฎิลชฎาธาร |
เสร็จกิจหุลายชุสการ | ก็อุไทยทิพากร |
๏ จงกรมนิยมอิริยา | บถจาตุสังวร |
เพื่อผ่อนพยาธิทุกขธร | วิกลกายา |
๏ โดยรอบนิวาศรมบยล | นฤมลก็สงกา |
เชียบศัพท์ไฉนสุรสุดา | จรดลตำแหน่งใด |
๏ นอนนิทร์ก็ผิดบุรพกาล | ประมาณประหม่าใจ |
บัดวิวเรตทวารใน | วรนุชนวลผจง |
๏ เห็นสมประดีวิยวินาส | วิปลาศลอายองค์ |
ดาบสธเคลิ้มจิตตดำรง | ศิลพรหมจรรยางค์ |
๏ ลดนั่งณเบื้องศิระประเทศ | ตระกองเกศพระนางวาง |
เหนือตักพระหัตถ์สำผัสกลาง | อุรอุ่นลมุนกาย |
๏ เอื้อมเอาชโลทกชโลม | สริรางคโปรยปราย |
นางแสร้งอสาสะและระบาย | สติติงดำรงองค์ |
๏ เลื่อนจากอุจังคอภิวาท | วรบาทชฎิลดง |
โดยด่วนขมาธิกรทรง | ดุษฎีเสงี่ยมสาร |
๏ ดาบสผนวชพนัสเนิน | และเจริญกสิณฌาน |
ราคร้ายรำงับวิกลปาน | กุกุลามมลายแสง |
๏ ได้เชื้อพอเชื่อมและอัคนี | ก็วิโรจนเรืองแรง |
ราคาจลาจลสำแดง | ปรปักษพรหมจรรย์ |
๏ เสื่อมศีลสำรวมจิตตสมา | บัติวีริยาธรรม์ |
ร่วมราคอำเภอกมลมัน | ทภิรมยใหลหลง |
๏ เสียทางสวัสดิ์อมตโมกข์ | จตุรโอฆเบียนองค์ |
เพื่อพาลพธูทิพยดำรง | หฤทัยบันเทิง |
๏ พลั้งเพลินเจริญสุขสังวาส | ดุจบาศจองเชิง |
ช้างมันทเมือบพลละเลิง | ชลอร่ามจลงจอง |
๏ ถ่อมถอยพลาพหลหาญ | สุรร่านรเริงปอง |
ติดแหล่งลลายจิตตลำพอง | ก็อำนวยอำนาจนาง |
๏ หาผลเลี้ยงอุภัยพงศ์ | สุริยวงศบเว้นวาง |
จนราชปิโยรสวรางค์ | วยวัฒนากาล |
๏ เริ่มเรียนธนูศรพิเศษ | วิธิเวทวิสดาร |
แต่องค์พระดาบสชำนาญ | ศิลปศาสตรศึกษา ฯ |
๒๘๏ ปางองค์ปรัน | |
ตปะธรธรร | มิกราชมหา |
นราธิบดี | ดิลกสุธา |
แต่หัสดีพา | ชาเยศแรมวัง |
๏ ท้าวบเปนสุข | |
อาดูรพูลทุกข์ | ทับทรวงเพียงพัง |
ป่วนปั่นโทรมซุด | แสนสุดกำลัง |
หฤทัยรุมรัง | ร้อนรักอักอวล |
๏ บรู้จักคิด | |
ไต่เต้าตามติด | พระน้องนงนวล |
โศกาอาไลย | พิไรรำจวน |
ครวญคร่ำกำศรวญสยบสมประดี | ๏ พระสนมบริพาร |
๏ พระสนมบริพาร | |
เฟี้ยมเฝ้าเอางาร | อเนกนารี |
ลำเภาพาลเพ็ญ | เบ็ญจกัลยาณี |
ล้วนสาวกษัตรีย์ | ตรศักดิ์สาวสวรรค์ |
๏ บำเรอราชา | |
ดุจดวงดารา | พรรณรายล้อมจันทร์ |
พระไทยไป่ลืม | ปลื้มจิตต์ผูกพัน |
คำนึงถึงอรร | คเรศเทพี |
๏ ทรงสถิตไสยา | |
อยู่งารรำภา | รำเพยพัชวี |
รุ่มร้าวผ่าวร้อน | ดังเปลวอัคนี |
เสด็จสรงวารี | สุหร่ายปลายลออง |
๏ อวลอาบทราบกาย | |
ภายในไป่หาย | ร้อนเร่าเศร้าหมอง |
หวลเห็นเปนนาง | เคียงข้างประคอง |
แลใช่ไหม้หมอง | รำจวนหวลหา |
๏ เสด็จยังอุทยาน | |
ประพาสสุมาลย์ | วิมลมาลา |
เลวงเสาวคนธ์ | กลกลิ่นจินดา |
ยั่วยามกรีฑา | ภิรมย์สมสมร |
๏ เสด็จออกโรงรัตน์ | |
จำชื่นขืนตรัส | กิจการพระนคร |
โดยอัชฌาไสย | พระไทยอาวรณ์ |
บำรุงราษฎร | โดยวัตขัตติยา |
๏ นานาประเทศ | |
ได้แจ้งแห่งเหตุ | พระจอมสุธา |
เลือกสรรค์บัญจง | อนงคธิดา |
วิลาสลักษณา | ถวายเปนมหิษี |
๏ บเอื้อมอินัง | |
นางใดไว้หวัง | เปนอัคเทพี |
เกลี่ยกรีฑารมย์ | พระสนมนารี |
บำเรอฤดี | คับแดกังวล |
๏ ดำรงราชฐาน | |
นานนับลับวาร | ล่วงปีเดือนดล |
ถึงกาลพระองค์ | จะปลงพระชนม์ |
ยังมิ่งเมืองบน | สู่สวรรค์ครรไลย |
๏ ทรงพระประชวร | |
พระโรครัญจวน | รันทำหฤไทย |
รั้งเรื้อเหลือหมอ | ครีครอครุ่นไป |
เยียวยาแก้ไข | ซูบทรุดทุกที |
๏ ให้แต่งบูชา | |
เนาวเคราะห์ทวา | ตั้งเครื่องพลี |
สรงทิพย์มุรธา | ภิเษกสวัสดี |
โดยพรหมพิธี | จำเริญชนมา |
๏ ผันแปรแก้ไข | |
ตามคัมภีร์ไสย | ประเภทนานา |
จนสิ้นตำหรับ | ลัทธิโหรา |
ท้าวเสด็จสวรรคา | ไลยลาญชีวัน |
๏ หมู่มุขมนตรี | |
พระสนมนารี | นิกรกำนัล |
พิโยคจากเจ้า | ร้อนเร่ารุมรัน |
ตีทรวงโศกศัลย์ | กำสรดเศร้าหมอง |
๏ ไห้สรงพระศพ | |
พระจอมพิภพ | ใส่พระโกฐทอง |
ไว้ใต้เศวตฉัตร | แท่นรัตน์เรืองรอง |
ตั้งเครื่องเนืองนอง | ตามซ้ายฝ่ายขวา |
๏ เครื่องสูงชุมสาย | |
ไม้เงินทองราย | ระเบียบบูชา |
ชแม่พระสนม | ทุกกรมกัญญา |
ทุกเวลามา | กำสรดสงสาร |
๏ ประโคมแตรสังข์ | |
ทุกยามระวัง | วิเวกกังวาน |
เสนาข้าเฝ้า | ทุกเหล่าพนักงาร |
อยู่เฝ้าบริบาล | ตามศักดิ์กษัตรา |
๏ เสนาบดี | |
ปโรหิตพญารี | มวญมาตย์คณา |
ชุมกันสันิบาต | ในราชสภา |
ประพฤติทรรษา | เรื่องราชนคร |
๏ ว่าราชสมบัติ | |
นิราสกรุงกษัตริย์ | เปนปิ่นภูธร |
จักเกิดยุคเข็ญ | เปนสัตถันดร |
เพื่อโจรดัสกร | อุบัติบีฑา |
๏ ควรเราจะเสี่ยง | |
บุษยรถโดยเยี่ยง | รบิลโบราณ์ |
เชิญท่านผู้มี | อภินิหารมา |
เปนจอมขัตติยา | ดำรงธรณิน |
๏ พระโหรจึงว่า | |
ข้ากำหนดมา | ในปรติทิน |
อันองค์ผ่านเผ้า | ผู้เจ้าแผ่นดิน |
อื่นไกลใครถวิล | เปนเปล่าป่วยปอง |
๏ พระราชบุตรา | |
อันหัสดีพา | ไปทั้งครรภ์ครอง |
บุญญานาเนก | ภิเษกสมพอง |
จักมาสืบสนอง | สุริยวงศ์พงศ์พันธุ์ |
๏ ผู้ท่านมนตรี | |
จงตั้งภักดี | พระบาทโดยธรรม์ |
ช่วยกันบริรักษ์ | พิทักษ์เขตขัณฑ์ |
ไตรมาศจักบัล | ลุราชนครี |
๏ นายกมุขมาตย์ | |
ฟังโหราราช | นิยมยินดี |
เกณฑ์กันรักษา | ประชาธานี |
คอยวันราตรี | กำหนดพฤฒา ฯ |
๑๖๏ ปางนั้นอัลกัปกดา | บสเสวนา |
ด้วยองคยุพินพิมพ์จันทร์ | |
๏ ลืมฌานลาญหลงผูกพัน | เกื้อกามามันท์ |
บันเทิงสำเริงสุขรมย์ | |
๏ วันหนึ่งรัติยาประถม | นั่งหน้าอาศรม |
ประพาสดาราราย | |
๏ ดูนักขัตฤกษ์ทั้งหลาย | โดยอุปเทห์ทาย |
อุบัติวิบัติอันมี | |
๏ เห็นดาวกรุงโกสามพี | เหตุโหดหาศรี |
ขมุกขมัวมัวมนท์ | |
๏ รู้แท้ว่าเจ้าสากล | จะสิ้นพระชนม์ |
ก็กล่าวอุทานด่วนพลัน | |
๏ ดูราภคินีโนมพัน | วันนี้ปรัน |
ตปะจะถึงมฤตยู | |
๏ นางน้องสนองท้าวโดยผลู | ท่านกล่าวนี้ดู |
คดีบเยี่ยงยุติธรรม์ | |
๏ ฤๅหนึ่งเปนเวรเวียนวัน | กับท้าวปรันตป์ |
แรงพิโรธยังไป่หาย | |
๏ ใช่แม่อย่าหมองใจหมาย | ฤกษ์บนบรรยาย |
นิยมผู้มีภินิหาร | |
๏ ใช่เรียมรักชังจังฑาล | หากเหตุเห็นการ |
ก็กล่าวแต่โดยสัจจัง ฯ |
๑๙๏ ปางนั้นนาฎยุพาสุดารัตนฟัง | |
ภรรดานิราวัง | วินาส |
๏ ท้าวทอดองคกำสรดรทดทุกขอนาถ | |
เพียงสายสนีสาด | สยบ |
๏ อ้าโอ้อัคนรินทร์ยุพินทรพิภพ | |
เลี้ยงข้าพระคุณลบ | สุธา |
๏ น้องหวังจิตต์จะสนองลอองบทนรา | |
บุญน้อยนิรามา | ประจาก |
๏ ต่างไกลไข้ก็บเห็นและเปนทุกขลำบาก | |
ตายจากก็ต่างยาก | จะเยือน |
๏ โอ้อกอาตมเอ๋ยเสวยทุกขบเบือน | |
ใครเลยจะเหมือนอก | บมี |
๏ เสียดายราชนคเรศนิเวศน์วิยศุลี | |
เก้าแก้วประกอบตรี | พิมาน |
๏ สมบูรณ์สรรพสมบัติวัฒนอุฬาร | |
มั่งมูลทหารพา | หนะ |
๏ ฦๅข่าวท้าวทศทิศรอิดฤทธิฤพระ | |
สู่สวรรค์ครไลยละ | พเอิญ |
๏ โอรสเราผิวอยู่ณบุรรัตนเจริญ | |
มวญมาตย์จะชุมเชิญ | ภิเษก |
๏ ถวัลยวงศ์อิศรวราทิพากรดิเรก | |
เมืองออกโทตรีเอก | อนนต์ |
๏ โอ้ว่าเวรุวิบัติกำจัดบุรีวิกล | |
อาภัพสำหรับทน | เทวษ |
๏ ครวญพลางสองกรทุ่มชละลุมชลสุเนตร | |
มวยมุ่นศิโรเพฐ | พิกาล |
๏ เอนอ่อนองคพิลาปรทาบอรละลาญ | |
อาลิงคกูมาร | กำสรด ฯ |
๑๑๏ ปางนั้นพระองค์อัล- | กปากะดาบส |
เห็นนางธรันทด | ปริเทวนาการ |
๏ ลาเภลำเภาเยา | วประภาษนุศาสน์สาร |
อ้าแม่วิมลมาลย์ | อดุรใดณโฉมฉาย |
๏ เบญจขันธสรรพสัต | วอุบัติก็ทำลาย |
ทุกข์สุขสำหรับกาย | นรโลกยปวงเปน |
๏ ฤๅแม่ฉงนจิต | ตอนิจบแน่เห็น |
สงสารรำคาญเข็ญ | ก็ประวัติแปรปรวน |
๏ ดินฟ้าสุธาวาส | คิรีราชมูลมวญ |
พรหมพิษณุอิศวร | ก็ลุล่มประไลยกัลป์ |
๏ อย่าแม่กำสรดโศก | วะวิโยคแสนศัลย์ |
ใช่ท้าวธสู่สวรรค์ | คตฤๅจะคืนคง |
๏ อ้าองค์พระสิทธา | จิตต์ข้าบใหลหลง |
หากโศกสงสารองค์ | วรราชกุมาร |
๏ เสียทีกำเนิดใน | ขัติยาวราสถาน |
อาภัพสาธาร | นิรไอศวรรยา |
๏ แม้มาทสถิตวัง | สุริย์วงศ์ณานา |
จักเชิญเสด็จรา | ชภิเษกกษัตริย์สนอง |
๏ อ้าแม่ฤปรารภ- | พิภพจะหวังครอง |
เปนภาระเรียมปอง | อนุเคราะหจริงจินต์ |
๏ เรียมจักประสิทธิ์เวท | อุปเทศลเบงพิณ |
คชาทยายิน | กิจกอบประดุจหวัง |
๏ ให้องค์พระเยาวยศ | ธนำคชพยุห์ยัง |
เวียงราชจำบังพัง | ชนบทเอาแดน |
๏ อ้าท้าวธการุญ | และพระคุณโกฏิแสน |
กว่าฟ้าสุเมรุแมน | ภูมิภาคยฤๅเสมอ |
๏ เชิญท้าวประสิทธิ์สอน | ศิลปศาสตรบำรเรอ |
ลูกท้าวธให้เปรอ | บุรีโดยประสงค์สม ฯ |
๑๒๏ ขษณอัลกัป | กมุนินทรบรม |
คณเวทอุดม | กลพิณพิศาล |
๏ สุภวารมหุติ | บริสุทธิ์บริหาร |
วรราชกุมาร | ทิพยมนต์สัธยาย |
๏ กลพิณกลเวท | กนิเทศอุบาย |
อุปเทห์วิธิสาย | คติยางค์บริบูรณ์ |
๏ ก็สำฤทธิมโน | รถนาถนุกูล |
พระอุเทนก็พูล | มนสานติสำเริง |
๏ อภิวันทนะบาท | มุนินาถดำเกิง |
วรวากยดำเลิง | วรวัฒนบนาน |
๏ ธก็กล่าวมธุรา | และประกาสิตสาร |
ดุรยอดยุพมาลย์ | วรพักตรประภา |
๏ พระกุมารจะจร | พระนครคณา |
นรราษฎร์อมจา | จะวิจลจิตแหนง |
๏ วัตถุไดและประสงค์ | ขัติวงศสำแดง |
วรนุชจงแจง | อนุกิจกุมาร ฯ |
๑๔๏ เมื่อนั้นพระเยาวพนิดา | สวนานุสนธสาร |
รู้แท้พระเอารสยุพาล | จะจรเจียรประจากกาย |
๏ อาลัยหทัยทุกขระทด | และสยดสยองสยาย |
เกศกรตระกองตรุณฟาย | อสุพาษปรำพรรณ |
๏ อ้าดวงมณีวิมลมง | คลลักษณ์เฉลิมขวัญ |
ขวัญเข้าก็เยาวบมิทัน | จะอุไทยประเทืองโฉม |
๏ ดังฤๅจะสัญจรทุเรศ | หิมเวศรทมโทม |
สันโดษบใครและจะประโลม | สมรเพื่อพอเปนสอง |
๏ โป่งป่าคณาคณปิสาจ | ก็ฉกาจฉกรรจ์คนอง |
หลอนหลอกลำพังพละลำพอง | พพำผิ่วพพึมเสียง |
๏ ยอแสงพระสุริย์คณชนี | จรี่ร่ายทุมาเมียง |
โหยไห้วิเวกศัพทสำเนียง | ระเรื่อยร้องร่ำเรียกผัว |
๏ แม่ม่ายประลองไนวนร้อง | ซแซ่ซ้องก็พึงกลัว |
จักระจั่นและเรไรก็จะรัว | สุรเสียงสท้านเย็น |
๏ ขวัญแม่บเคยนิรอุรา | อนิจาจะไปเห็น |
ขุกไข้ก็ไกลมาตุรเปน | ทุกขเทียมสุเมรุแมน |
๏ จักห้ามบให้ครรลยยัง | นคเรศครองแดน |
ธานีบมีอธิปแหน | สิริราชไอศูรย์ |
๏ ปรานีประชาชนสกล | จะวิจลอาดูร |
ควรพ่อจะต่อขัติยประยูร | ผดุงเดิมสุธาดล |
๏ เจ้าไปผิถึงพระบริราช | และอำมาตยชาวชน |
ไป่เคยตระหนักสริรยล | วรภาคพงางาม |
๏ พ่อพึ่งสำแดงขัติยชาติ | บิตุราชเสนอนาม |
นาศักดิ์มหามุลิกตาม | ตำแหน่งในจำเนียรองค์ |
๏ ธำมรงค์วิมลกำพลพัสตร | วรกษัตริย์สำหรับทรง |
แม่เปลี่ยนพระบาทพระบิตุรงค์ | ธิบดินทร์ประทานมา |
๏ บนเกยกนกรัตนวัน | ทิชะจัณฑโฉบพา |
ป่าวปวงอำมาตยคณา | ก็จะสร่างมโนขนาง |
๏ ตัวแม่จะเนาวนทุเรศ | ยุบลเหตุจงพราง |
แหวนผ้าจงพ่อทัศนต่าง | วรพักตรมารดร |
๏ มาแม่จะชมบรมรูป | วรภาคยสายสมร |
เปนอาวสานทิวสจร | ก็จะห่างจะเห็นกัน |
๏ ตรัสพลางก็อาดูรพิลาป- | พิโยคโศกศัลย์ |
กอดองค์พระโอรสรำพรร | ณประสิทธิ์ประสาทพร ฯ |
๑๖๏ ปางนั้นหน่อนาถอดิศร | อุเทนบวร |
กษัตริย์ประเสริฐศิลปา | |
๏ เห็นชนนีนองชลนา | สงสารโศกา |
ก็กอดพระบาทโศกี | |
๏ อ้าพระแม่มิ่งโมฬี | พระคุณอารี |
อำรุงผดุงเปนตน | |
๏ ไป่ทันสนองบาทยุคล | เวรามาดล |
วิบากประจากเจียรจรัล | |
๏ เพื่อพระบิตุราชธิปครร | ไลยโลกสู่สวรรค์ |
พระคุณก็ควรไปสนอง | |
๏ ใช่ข้าบอาลัยลออง | พระบาทจงปอง |
ประโยชน์สมบัติเปนดี | |
๏ พระแม่จงโปรดปรานี | อย่าทรงโศกี |
แก่ลูกจะไปเปนลาง | |
๏ ขอพระคุณคุ้มเกศกลาง | ดงดอนเดิรทาง |
พนมพนาทุรคม | |
๏ ผิวข้าลุลาภนิยม | สนองบาทบรม |
นราธิเบศบิตุลา | |
๏ เสร็จข้าจักกลับคืนมา | รับพระมารดา |
นิวัตินิเวศน์เสวยวัง | |
๏ ตัวแม่บคิดคืนหลัง | อย่าพ่ออย่าหวัง |
จะคิดจะรับกลับคืน | |
๏ รักเจ้าสุดอกแม่ฝืน | แต่ตัวโหดหืน |
บควรจะให้ใครเห็น | |
๏ กรรมแล้วสู่กรรมจำเปน | ลำบากยากเย็น |
ในป่าไปกว่าวางวาย | |
๏ ร่ำพลางนางนองเนตรฟาย | อาลัยในสาย |
สวาทพระราชบุตรา | |
๏ จนปัจจุสสมัยมิกา | พระลูกทูลลา |
พระบาทสมเด็จชนนี | |
๏ มายังบรมราชฤๅษี | ด้วยจิตต์ภักดี |
ก็น้อมประนตอำลา | |
๏ ดาบสอวยพรวรา | ประสาทพิณพา |
มานั่งยังที่จงกรม | |
๏ พระกุมารก็อ่านอาคม | ดีดพิณบรรสม |
บนสาขทุมบรรเลง | |
๏ บรรฦๅสรศัพทครื้นเครง | ครื้นครึกอลเวง |
ด้วยศัพทเกริ่นคชสาร | |
๏ คชสรรพ์จรรโจษบริวาร | บริเวณวนานต์ |
ก็เต็มด้วยนาคนานันต์ | |
๏ นาเนกคชลักษณ์สิบพรรณ | สิบพวกสกรรจ์ |
สลอนสล้างลางพงศ์ | |
๏ ลางเผ่าคชอำนวยวงศ์ | คชาธารมาตงค์ |
พินายพิเนกเอกทันต์ | |
๏ เผือกเนียมนิลนพสุบรรณ | สุปดิษฐปิงคัล |
โคบุตรชมลบล้ำหลาย | |
๏ ล้ำเหล่านาเคนทร์ตัวนาย | ตัวหน้าน้อมกาย |
กับบาทพระราชกุมาร | |
๏ พระกุมารก็ซ้ำสั่งสาร | สั่งสารนายการ |
ประกาศกำหนดคชา | |
๏ คชอันแก่เกินกายา | กาเยนทรยุพา |
ก็ห้ามให้คับคืนไคล | |
๏ คืนคลายังป่าโดยใจ | โดยจัดจักไป |
สกรรจ์พิกัดพอเกณฑ์ | |
๏ พอกาลสุริยาอุเทน | อุไทยนเรนทร์ |
ทรงบัณฑุพงศ์เผือกพรรณ | |
๏ พรรณพระภาคย์เฉิดฉัน | เฉิดโฉมเฉกบัญ |
จศิขรกรกุมพิณ | |
๏ กัมพลธำมรงค์ราชินทร์ | ราชูบดินทร์ |
ก็สวมสำหรับกับองค์ | |
๏ จรจากอาวาสวังวงศ์ | เฉียงอุดรตรง |
สพร้อมด้วยคชหลั่งหลาย | |
๏ หลั่งล้วนคชคณพรรลาย | พรรฦๅคือสาย |
สมุทร์กระฉ่อนช่อผกา ฯ |
๑๕๏ นิลคชคณเปนนา | ยกมรรคานำ | นิเทศทาง |
๏ นิกรคชคณลางบาง | คนตเคียนคาง | รเนนนอน |
๏ คชคณบริพารสลอน | ยางแลยูงถอน | ตล่งลาน |
๏ นิกรคชคชาธาร | อัษฐวงศ์วาร | อเนกา |
๏ นิกรคชอำนวยนา | เคนทรจูฑา | ทศาสาร |
๏ นิกรคชบริวาร | มากประมาณการ | กำหนดหมาย |
๏ คณอัษฐคชตัวนาย | คชพลพลาย | สพร้อมพรัก |
๏ ส่ำคชนิกรสุภลักษณ์ | พาจตาลิพรรค | พหูหาญ |
๏ ส่ำคชนิกรเริงราญ | อาจผชญชาญ | ชนะงา |
๏ ส่ำคชนิกรชื่นตา | เห็นแต่ฉายา | ก็แทงทัน |
๏ ส่ำคชนิกรชาญฉกรรจ์ | เมื่อบทมึนมันท์ | ทลวงลาม |
๏ พลคชสุระสงคราม | ดูสง่างาม | กระหึมหวล |
๏ ส่ำคชนิกรซึมซวน | คอยจะเจียรจวน | ก็โจมแทง |
๏ นิกรคชกำแหงแรง | โดยเสด็จแซง | สลับสลอน |
๏ นิกรคชคณแซงจร | บนอัมพรเลื่อน | ตระหลบควัน |
๏ ส่ำคชนิกรนำพรรค์ | แล่นจะจวดกัน | แลโกญจนาท |
๏ วิจลสกลโลกธาตุ | ก้องทั้งอากาศ | ก็อุโฆษ |
๏ นิกรสัตวจรรโจษ | ลางก็แล่นโลด | ตระหลบหนี ฯ |
๑๑๏ อุเทนยุพาพงศ์ | สุริย์ทรงธเรษตรี |
เดโชวโรมี | พลภาพเจษฎา |
๏ ทรงบัณฑุนาเคน | ทรพิลาสโลกา |
เงื่อนอินทรออกอา | สุรราชสงคราม |
๏ นาคาคณาพรรค์ | ก็อนันต์อเนกตาม |
ทศทิศดูงาม | นิกรเทพยอวยพร |
๏ เสด็จโพนประพาสชม | รุกขพนมพนาดอน |
ราวรัถยาจร | สุขสานติ์สำราญรมย์ |
๏ เกดแก้วพิกุลกา | รณิกาสุกรมยม |
เล็บนางอนงค์นม | สวรรค์สวัสดิสาวสวรรค์ |
๏ ปริงปรางปรงปรูปริก | กรจับจิกขจรจันทน์ |
สละสลับแสลงพัน | พยอมโยธกากาญจน์ |
๏ ทิ้งถ่อนกระทุ่มกระทุง | อำพันพุงทลายลาน |
ตูมตาดมต้องตาล | ยี่สุ่นโศกมสังสน |
๏ สุรภีสุมาลย์มา | ลุลีลาจำปาปน |
เสาวรสรสคนธ์ | กุหลาบเลื้อยลำดวนดง |
๏ สารภีภิรมย์รส | รเหยหอมมหาหง |
คัดค้าวสาวหยุดประยงคุ์ | รดะดอกรดูดวง |
๏ กฤษณาสุรารักษ์ | กระลำพักอำพันพวง |
กระแจะกำจรจวง | กำจายรสเรณู |
๏ เห็นเช้าสีดาห้อย | ระย้าย้อยระดาดู |
เช้านี้พระแม่กู | จะหิ้วหากระเช้าสาน |
๏ ไป่เคยวิบากบาป | จะหอบหาบแสรกคาน |
ดงเดิรก็กันดาร | จะเสาะสอยแสวงผล |
๏ นมนางวิลาวัณย์ | ปรเล่ห์ถันยุคลนน |
ทลีเลรฦกชล | ขษิราพุ์กระหายหอม |
๏ เห็นวัลพันรุกข์รัด | ก็กำหนัดมโนตรอม |
กลกรพระแม่ออม | ตระอรแอบประทมชม |
๏ ปานนี้พระแม่เจ้า | จะร้อนเร่าอุรากรม |
ขุกทรงประชวรลม | ก็บใครจะอยู่งาร |
๏ กำจัดวิบัติบาก | กำจัดจากก็สงสาร |
ระกำกรรมก่อนกาล- | จำนองสนองกรรม |
๏ สหัสคุณอดูลย์มี | ชนนีธอุปถัมภ์ |
ไร้ใบดังไร้ทำ | อุปการะคุณสนอง |
๏ แสลงใจอาไลยคิด | แสลงจิตต์สลดตรอง |
น้ำนองประหนึ่งนอง | ชลไนยพิไรครวญ |
๏ ครวญพลางธลีลา | คชพาหน์หมื่นมวญ |
สายัณห์ตวันจวน | อัสดงคเพลา |
๏ แรมพักสำนักใน | ชยพฤกษฉายา |
นาเคนทร์คณามา | ก็ระแวดระไววัง |
๏ บุญญาธิกาการ | ภินิหารหนหลัง |
ย่อมยั้งประโยชน์ยัง | อุปการะกอบหมาย |
๏ เทพาสุรารักษ์ | ก็พิทักษทุกภาย |
ไป่อันตรายกลาย | อนุกรมนิยมมา |
๏ ทางเท่าบุรีราช | ประมาณมาศลีลา |
เทพย่นมรรคาคลา | สัปตวารก็ลุดล |
๏ หยุดยั้งยังชายป่า | คชพาหน์โจษจล |
ก้องโกญจนาทกล | อสุนีคนองสาย |
๏ เสียงเท้าสำเฑียรเทียม | ธรณิศทำลักทลาย |
หักป่าจำรายขจาย | ตล่งเล่ห์ชำเลลาน |
๏ เสด็จยังวิมลมณ | ฑลต้นพระไทรสถาน |
แทบสระปทุมมาลย์ | ณประจิณทิศา |
๏ เมิลแม้นกุมารแมน | ประจากแดนพิมานมา |
เฉลิมโลกยขวัญตา | ประพาสพื้นธราดล ฯ |
๑๖๏ อุเทนราชเรืองรณ | เรืองฤทธิ์ภุชพล |
นุภาพซั้นสั่งสาร | |
๏ สั่งสารนายฝูงบริพาร | บริภัณฑ์ทุกสถาน |
สถิตยถ้วนทุกภาย | |
๏ ทุกภาคย์เสร็จเสด็จผาดผาย | ผาดเพียงนารายณ์ |
นเรศรทรงสายสินธุ์ | |
๏ สายสินธุ์นฤมลชลธิน | ชลเทียบสระอินทร์ |
สอาดสอ้านโอฬาร์ | |
๏ โอฬารโกสุมภโสภา | โสภาคย์บุษบา |
บุษเบญจบานตูมสลอน | |
๏ สลับจงกลนีเกสร | เกสรภมร |
ประเอียงเอาทราบทระหึง | |
๏ ทรหวลเซงศัพทประอึง | ประอรคล้ายคลึง |
สังคีตซร้องเสียงผสาน | |
๏ ผสานเสียงเสนาะในสระสนาน | สระสนุกในธาร |
ในถิ่นสทื้นมัตสยา | |
มัตสยาเหลือไตรไคลคลา | ไคลคล่ำเหยื่อหา |
ยังฝั่งคละคล้ายสวายไหว | |
๏ สวายหว่ากากดโกไลย | โกไลยเลมไคล |
เขงข้อค้าวคือคางเบือน | |
๏ คางเบือนบอกแก้มช้ำเชือน | แก้มช้ำชายเตือน |
ไปหาไปสู่หมู่หมอ | |
๏ ปลาหมูสู้เสือร้ายรอ | แรดร้ายมีนอ |
กระโห้กระแหหางแดง | |
๏ นวลจันทร์จังโกกชวาดแชวง | สร้อยสร้าซิวแขยง |
ปักเป้าแลแป้นแปบปน | |
๏ ตลุมพุกอุกอ้าวอานนท์ | อานันท์ยี่สน |
สีเสียดกระโสงหนามหลัง | |
๏ โลมาตาเดียวทูกัง | หลิดหลาดลิงลัง |
ฝักพร้าแลพรวนพรมพราม | |
๏ ชโดดาบด้องดุกโดดตาม | เพียนทองท่องชลามพุ์ |
ชระเหลียกในก้านกอบัว | |
๏ ปลาม้าหวายหวั่นเห็นตัว | ปลาครอกชักครัว |
แลลูกก็ล้อมเลมไคล | |
๏ หางกิ่วหางไก่หลดไหล | ในชลพ่นไพร |
จันทเมดทรมางราหู | |
๏ กรกฏกูมินทรดื่นดู | ในสระสินธู |
บรู้พิกัตโกฏิพัน | |
๏ พระเสด็จโสรจสรงจันทน์ | รอนรอนสุริยัน |
จะเลี้ยวจะลับเหลี่ยมเมรุ | |
๏ สมเด็จราชอุเทน | สถิตในบริเวณ |
ภิมาภิมุขมณฑล | |
๏ หวลหาอาลัยพระชน | นีนฤมล |
กำเสาะกำศรวญครวญคราง | |
๏ สงสารปานนี้แม่นาง | พระองค์เว้วาง |
ตระโหมดตระหม่าหม่นหมอง | |
๏ ใครเลยจักภักดีลออง | ดั่งข้าเคยฉลอง |
พระบาทยุคลนนทลี | |
๏ พระแม่จักไข้ฤๅดี | จักลับนับปี |
จะห่างจะห่อนเห็นกัน | |
๏ โอ้พระสิทธาธรธรรม์ | ทรงคุณานันต์ |
นุเคราะห์อำรุงผดุงผดา | |
๏ ประสิทธ์วิธีเวทศึกษา | ปรากฎเดชา |
นุภาพอ้างอดุลย์ | |
๏ ดังเราหฤโหดทารุณ | ฤๅทันแทนคุณ |
สละสลัดอาไลย | |
๏ เสียทีมาปฏิสนธิใน | ขัตติยาราไชย |
นิราสนิรามาดง | |
๏ แต่แม่กับลูกสององค์ | สมเด็จบิตุรงค์ |
เสด็จสวรรคครรไลย | |
๏ จักอยู่จักดูดีใด | เสียทางธรรมใน |
บุพพาจารยคุณอุปการ | |
๏ ดำริห์ทางกตัญญูญาณ | รำงับสันดาน |
ดำรงวิการกังวล ฯ |
๒๘๏ ฝ่ายชาวประจันต์ | |
นิคมคามคัน | เขตขอบอารญ |
แลเห็นคชา | เข้ามาเนืองนนต์ |
บรู้จักผล | อาเภทเหตุใด |
๏ ล้วนสารสกรรจ์ | |
มากหมื่นพื้นพรรณ | ต่างต่างช้างไพร |
รื้อชักหักร้าน | โรงนาพาไล |
ขุดโค่นต้นไม้ | หมากพร้าวน้าวตาล |
๏ ไร่ผักฟักแฟง | |
เท้าฉัดถีบแทง | ทุกบ่อนบ่ทาน |
ชาวบ้านร้านใกล้ | ร้องไห้ประปราณ |
ล้มลุกคลุกคลาน | วิ่นหนีพัลวัน |
๏ เมียวิ่งเรียกผัว | |
เข้านอนซ่อนตัว | หลับตาหากัน |
แก่กกงกเงิ่น | เดิรไม้เท้ายัน |
ความกลัวตัวสั่น | จับมือเมียจุง |
๏ ตาฉุดมือยาย | |
ย่ามใหญ่สพาย | ขาวม้าพันพุง |
บ้างร้องไห้หา | แม่ป้าอาลุง |
เงินใส่ไถ้ถุง | ซ่อนเหน็บเก็บมา |
๏ ที่ลางเปนหม้าย | |
ลูกล้มผัวตาย | เปนเวทนา |
เก็บของร้องไห้ | อาไลยภรรดา |
คราวยุคฉุกมา | สมเหมาะเหราะไป |
๏ บ่าวสาวกล่าวขอ | |
ปลูกสร้างห้างหอ | ยังไม่ทันไร |
เกิดการวิปริต | ต่างคิดเสียใจ |
บ้างตกบันได | พลอยโจนตามกัน |
๏ บ้างหอบลูกเต้า | |
พ่อแม่แก่เฒ่า | เทครัวพัวพัน |
บ้างหนีแต่ตัว | กลัวช้างน้ำมัน |
เงินทองเชี่ยนขัน | หกคว่ำจำราย |
๏ บ้างวิ่งเข้าป่า | |
หนามเหนี่ยวเกี่ยวผ้า | ข้องขาดบาดกาย |
ไพร่ปนผู้ดี | ไม่มีละอาย |
ความกลัวตัวตาย | เสือกสนปนไป |
๏ เห็นหน่อนฤบดินทร์ | |
พระหัตถ์ทรงพิณ | พระขรรค์ศรไชย |
นิสีทารมย์ | ในร่มรุกข์ไทร |
ต่างสงสัยใน | กมลจนจินต์ |
๏ ฤๅไท้เทเวนทร์ | |
จรจากเมืองเมรุ | พิมานมาดิน |
ไยไม่ทรงสังข์ | ทักขิณวรินทร์ |
แปลงองค์ทรงพิณ | ดังนี้ปางใด |
๏ ฤๅเปนองค์ปัญจ์ | |
ศิขรเทวัญ | ชำนิพิณไพ |
บุลเภทจุฑา | ห้ายอดวิไลย |
เพี้ยนเพศเหตุใด | บทรงสงกา |
๏ ฤๅองค์โลกบาล | |
อันเปนประธาน | คนธรรพ์คณา |
ทรงนามธตรฐ | ปรากฎเดชา |
เหตุไรไม่มา | ด้วยพลคนธรรพ์ |
๏ ฤๅไท้เทวบุตร | |
อิศรสมมุติ | เทพเทวกรรม์ |
เพี้ยนพระภาคย์พักตร์ | คชลักษณ์ลาวัณย์ |
มาด้วยอนันต์ | นาเคนทร์บริวาร |
๏ ฤๅสุรารักษ์ | |
สิงสถิตสำนัก | พิมาพิมาน |
ทรงพระกรุณา | มาอุปการ |
ป้องกันไภยพาล | คชาทารุณ |
๏ บ้างคลานเข้าไป | |
หมอบราบกราบไหว้ | นิยมชมบุญ |
ลออหล่อลอง | เทียมทองนพคุณ |
รุ่นรวยสวยสุน | ทรลักษณ์พักตรา |
๏ แช่มช้อยเฉิดโฉม | |
วิลัยเลอโลม | ไตรโลกขวัญตา |
ดั่งพระหริวงศ์ | แบ่งองค์เสด็จมา |
จากกษิรสา | คเรศนที |
๏ ควรเปนปิ่นกษัตริย์ | |
ดำรงสมบัติ | ในโกสามพี |
แทนองค์ผ่านเผ้า | เปนเจ้าธรณี |
เฉลิมโลกเปนศรี | พิภพภพไตร |
๏ คิดแล้วทูลถาม | |
พระผู้โฉมงาม | ปรากฎยศไกร |
เปนเทพเทวัญ | สวรรค์ชั้นใด |
เสด็จครรไลย | แต่องค์เอกา |
๏ ฤๅหน่อจักรพรรดิ | |
ประพาสไพรพลัด | จตุรงค์หลงมา |
ฤๅเที่ยวเลือกลักษณ์ | พระอัคชายา |
อุส่าห์เสด็จมา | บัลลุธานี |
๏ ผู้ข้าทั้งผอง | |
ขอเอาลออง | พระบาทธุลี |
ปกเกล้าเกศา | เปนข้าภักดี |
ไปกว่าชีวี | จะม้วยมรณา ฯ |
๑๖๏ พระกุมารฟังสารสารา | ชาวรัฐประชา |
ก็แย้มพระโอษฐ์บรรทูล | |
๏ เราคือเยาวราชประยูร | องค์อดิศูร |
ผู้ปิ่นประชาธานินทร์ | |
๏ พระชนนีนาถเทพิน | นกพาไปกิน |
แต่เรายังอยู่ในครรภ์ | |
๏ เดชาภินิหารหากกัน | ไป่วายชีวัน |
ด้วยไภยพิหคพาธา | |
๏ อาศรัยอยู่ในวนา | กับพระมารดา |
ทุราทุรัสถ์ดงดาล | |
๏ จนจำเริญไวยชนมาน | จึ่งพาบริวาร |
มาหวังจักเยือนเวียงไชย | |
๏ บ้านเมืองเคืองเข็ญเปนไฉน | ทุกข์สุขฉันใด |
จงแจ้งแก่เราอย่านาน | |
๏ ข้าแต่พระราชกุมาร | ข้าโพธิสมภาร- |
เกษมสุขทุกภาย | |
๏ ตั้งแต่บรมราชฦๅสาย | เสด็จสู่สวรรค์วาย |
ชีวาตม์อนาถชาวเมือง | |
๏ อาดูรพูลทุกข์บมิเปลือง | โศกานนต์เนือง |
ก็เหงาก็เงียบเยียบเย็น | |
๏ มนตรีผู้ใหญ่อยู่เปน | อุปการกันเข็ญ |
เอาภาระทุกข์ราษฎร | |
๏ รำงับดับโจรดัสกร | ถ้าถวายภูธร |
ราโชวโรรสวงศ์ | |
๏ ฟังสารดาลโดยประสงค์ | จึ่งทรงสารทรง |
ดำเนิรดำนานกษัตรีย์ | |
๏ บเริ่มวิหคหัสดี | พาพระชนนี |
อันทรงพระครรภ์ครรไลย | |
๏ ไปแจ้งเสนาผู้ใจ | ภักดียังใน |
นิเวศนหวังฟังความ | |
๏ คือเราเอารสเรืองราม | มาลุราชคาม |
พาหิรเขตขอบคัน | |
๏ จงมวญมนตรีตริกัน | โดยเบื้องแบบบรรพ์ |
ประพฤติกิจกลใด | |
๏ จะรับเราไปราไชย | ภิเษกพิไสย |
สันตติวงศ์ขัตติยา | |
๏ ฤๅจักรังเริ่มยุทธนา | ตามใจจงปรา |
รภร้ายจะเห็นเปนดี | |
๏ จักเอาพลคชพิรีย์ | แย่งเหยียบธานี |
พินาสในวันเดียวดาย | |
๏ เสร็จทรงเรื่องราโชบาย | จึ่งสมมุตินาย |
ฉลาดเฉลยเคยความ | |
๏ ไปแถลงเสนาเนืองนาม | ยังในราชคาม |
ก็พร้อมประพฤติหรรษา | |
๏ นำสารเสนอสนองกิจจา | ข้าบาทมุลิกา |
จำเนียรในราชภักดี | |
๏ เฉกกุมภัณฑสูรอสุรี | รังรักษมณี |
ถวายบรมจักรา | |
๏ พระเจ้าเปนเจ้าเสด็จมา | ข้าพระปรีดา |
แต่ไป่ประจักษ์จักปลง | |
๏ ขอสิ่งสำคัญอันทรง | กษัตริย์ประสงค์ |
ประเสริฐประสาทสำแดง | |
๏ ผู้ข้าชาวเมืองหวังแสวง | โดยสัจจริงแจง |
บมิจะเกี่ยงกังวล | |
ทรงฟังเสร็จสารยุบล | จึ่งแสดงกัมพล |
ธำมรงค์รัตนเรืองราม | |
๏ จำทวยเสนางค์กลางสนาม | อ้างอ่านออกนาม |
อำมาตยบาทมุลิกา | |
๏ ประกาศปรากฎกฤษดา | นอกในนครา |
ก็ชื่นก็ชมสมภาร | |
๏ เชิญเสด็จยังรมย์อุทยาน | พร้อมหมู่บริบาล |
บำเรอพระบาทบทจร ฯ |
๑๔๏ ปางนั้นมหาภิมุขมาตย์ | ทวิชาติกวีวร |
เขวีและวิชนนิกร | ชนบทเอิกอึง |
๏ รู้แท้พระเอารสวรินทร์ | ธิบดินทร์มาถึง |
โดยในมโนนิตย์คำนึง | สุขโสมนัสา |
๏ มนตรีผู้นายกก็เริ่ม | กิจการบัญชา |
ชุมเสวกากรคณา | เผดียงการผดุงการ |
๏ ตกแต่งมหามนทิรราช- | นิวาสน์ปราสาทสถาน |
มณฑปอุทุมพรอุฬาร | อภิสิญจเษกสรง |
๏ ตั้งเศวตฉัตรรัตนสิหาส- | นอาสน์บรรยงก์ผจง |
ภัทรบิฐและอัษฐทิศทรง | ก็ระดับฉบับบรรพ์ |
๏ ถอดอัษฎาวุธถกล | มงคลราชกกุธภัณฑ์ |
ราชูปโภควิวิธวรร | ณวิจิตรเจษฎา |
๏ เชิญรูปพระเทวกมเลศ | บรเมศวร์อุมาพงา |
จักรกฤษณ์พระอับสรสุดา | ลักษมีพระศรีสมร |
๏ อีกรูปสมเด็จสหัสไน | ยวิไชยสังข์กร |
โลกบาลราชฤทธิกำจร | นวเคราะหเทเวนทร์ |
๏ สถิตที่บัลลังก์วิมลมณ | ฑลพิธิไชเยนทร์ |
พราหมณ์พรหมโศลกประสิทธิเจน | ศิวศาสตรเชิญชุม |
๏ ตั้งอัจนากิจประกอบ | ชยุการกุณฑ์กุมภ์ |
เบญจครรภกลศสังขกุสุม | ชปนเวทบูชา |
๏ ธงฉัตรราชวัตรวง | อลงกฎวโรฬาร์ |
นอกในนิเวศนรัถยา | ทิพโลกสกลยล |
๏ กุมภาชลาลยสคันธ์ | ระรื่นกลิ่นประทิ่นสถล |
ปองการประกอบกิจถกล | บริบวรณ์รบอบการ |
๏ เสนามหามุขกวี | คหบดีทิชาจารย์ |
โหราปโรหิตชำนาญ | นิติราชเรียนครู |
๏ เยียดยังอยานก็อาราธน์ | วรบาทราชู |
เปนปิ่นชนินทร์ดิศรภู | ธรเสวยสวัสดิ์วัง |
๏ สมเด็จก็ทรงนุเคราะหโดย | ดุษณีประดุจหวัง |
นักงารชำนาญสฤษดิรัง | กิจการสรัพการ |
๏ เชิญองค์นเรศรนรา | มุรธาภิเษกสนาน |
สวมทรงวิภูษณลังการ | มกุฎขัตติยาภรณ์ |
๏ ทรงพิณสพักศรยุบาท | พิลาสราชไกรสร |
ทรงสีวิกาญจนนิกร | บริพารกรรกง |
๏ อวยสวัสดิ์ถวายกรซะซ้อง | ก็ลั่นฆ้องดำเนิรธง |
ย้ายยาตรพาหน์จตุรงค์ | พยุห์หมู่ทหารหาญ |
๏ พัดโบกบังสุริย์มยุรฉัตร | ภิรุมรัตโนภาร |
เครื่องสูงพระแสงชำนินักงาร | ก็เชิญโดยลำดับกัน |
๏ ฆ้องกลองอุโฆษคณสำเนียง | ดุริยางคหื่นหรรษ์ |
แตรสังข์ประนังศัพทและบัณ | เฑาว์มุทิงค์นครใด |
๏ พลหน้าพลากรพหู | บมิรู้กิตราไตร |
พลหลังก็หลั่งคือชลไหล | บมิคั่นมิขาดสาย |
๏ นานาประชาชนบูชา | สมาลาชโปรยปราย |
ธูปทีปฉัตรธวัชราย | รรวดรัถยาจร |
๏ เกริกเกรียงสำเนียงนิกรสา | ธุการาถวายพร |
ชุมชื่อพระเดชดุจบวร | จักรพรรดิธราดล |
๏ บ้างว่าชรอยจตุรภุช | นิรสมุทร์ถกลกล |
บุญตามิอย่าผิวบยล | อุรภาคอย่าด่วนตาย |
๏ บ้างว่าพะน่านครเรา | จะเสื่อมเศร้าทุกแพ่งพาย |
ด้วยเดชสฤษดิรักษวาย | ยุกูณฐ์เปนนรินทร |
๏ เสียดายจะได้ไหนหนอนินาง | อภิเษกสมสมร |
นางแก้วคในทิปอุดร | และจะค่าจะเคียงควร |
๏ ยิ่งแลก็ลืมจิตต์พะวง | สติหลงละเลิงลวน |
ลืมแลพหลพลขบวร | ขนดแห่ทั้งหน้าหลัง ฯ |
๑๖๏ พระเสด็จลีลาลุวัง | หยุดราชยานยัง |
เกยแก้วกนกอาภา | |
๏ พร้อมสุริยชาติมาตยา | ปโรหิตโหรา |
แลพราหมณพฤฒาจารย์ | |
๏ เชิญเสด็จอภิสิญจมูรธาร | โดยรีตบุราณ |
กษัตริย์ประเสริฐสุริยวงศ์ | |
๏ ทวิชาถวายสังข์ไชยมง | คลาประสงค์ |
สวัสดิ์พิพัฒนบันเทือง | |
๏ มุขมาตยนักงารนันต์เนือง | ทูลถวายบ้านเมือง |
มนทิรรัตนวัดถา | |
๏ ยวดยานคชรถอัถวา | อาวุธนานา |
จตุรงคแสนยากร | |
๏ ท้าวนางทูลถวายอับสร | สุรางคนิกร |
อนงค์กำนัลบริพาร | |
๏ พระเกียรติปรากฎกฤษดาล | ท้าวเทศธราธาร |
บรู้คณาตราไตร | |
๏ มาโอนมุรธาศถวายไชย | บรรณามาไลย |
สุวรรณมณีรัชฏา | |
๏ ศัตรูหมู่ร้ายรอา | เขตเข้าสีมา |
เกษมเกษตรสมบูรณ์ | |
๏ หิรัญพรรณพัสดุ์เพิ่มพูล | กลกัลปพฤกษ์มูล |
ในจาตุทิศาสานติ์ | |
๏ ด้วยเดชเดชาภินิหาร | พระราชกุมาร |
อัจฉริยเบื้องบารมี | |
๏ ในเมืองมีสามเขวี | ล้ำแต่เศรษฐี |
โฆสกเริ่มโรงทาน | |
๏ ทรัพย์วันพันกหาปณานต์ | จ่ายภัตรนิจการ |
แก่พณิพกปกณา | |
๏ เศรษฐีไร้บุตรธิดา | ได้นางสามา |
มาเลี้ยงไว้เปนบุตรี | |
๏ นางนี้หน่อนามเขวี | ชื่อภรรทวดี |
อันเปนอทิฐสหาย | |
๏ บำนาญสารสั่งบมิวาย | ต่างไมตรีหมาย |
นุกูลนุกิจแก่กัน | |
๏ ครั้งนั้นอหิวาทโรคัน | พูลในเมืองภรร |
ทวดีราชรัฐา | |
๏ ชนบทนอกในสิมา | กลัวแต่มรณา |
ก็เทซึ่งเหย้าย้ายหนี | |
๏ จึ่งภรรทวดีเขวี | พานางบุตรี |
ประจากนครนั้นมา | |
๏ เมืองโกสามพีนัครา | ปรารภจักหา |
โฆสกสหายแห่งตน | |
๏ ยังสามเวลาจักดล | ต้องแดดลมทน |
ทั้งโภชน์จะภุญช์บมิพอ | |
๏ หิวโหยโรยแรงรีรอ | แขงใจครีครอ |
ก็ถึงทวารธานี | |
๏ ชวนกันอาบกินวารี | รำงับอินทรีย์ |
ในศาลแทบโรงทาน | |
๏ จึงให้ธิดาพึงพาล | ถือภาชนพิกาล |
ดังยาจกาทุรพล | |
๏ รับทานพอส่วนสามคน | ได้มาบมิกล |
ก็ส่งแก่นางนนทลี | |
๏ เศรษฐีภรรยาวาที | ข้าแต่เขวี |
ผู้เจ้าแก่ข้าอุปการ | |
๏ เว้นหลายวันแล้งอาหาร | เชิญเสพย์สำราญ |
อย่าคิดแก่ข้าสองเลย | |
๏ ผิวท่านอย่ายืดยังเสบย | สองข้าก็เสวย |
ซึ่งศุภผลกลกัน | |
๏ เศรษฐีฟังคำจำนัญ | ภุญชโภชน์บมิปัน |
ก็อิ่มพออืดอุทร | |
๏ เหลือเตโชธาตุฝ่าฟอน | พินาสเน่งนอน |
อนาถในยามระติน | |
๏ สองนางแม่ลูกเพียงพินท์ | อุราราญถวิล |
พิลาปรัญจวนหวลหา | |
๏ เท่ายามพระฮามเพลา | เศรษฐีธิดา |
ไปขอดังเคยโรงทาน | |
๏ พอครองสองส่วนประมาณ | ได้มาบนาน |
ก็อวยอำเภอมารดา | |
๏ บริโภคบมีเศษโภชนา | ถึงกาลกิริยา |
ด้วยธาตุบจุจักเผา | |
๏ สังเวชสามายุพเยาว์ | กำสรดซบเซา |
อาดูรแดเดียวดาย | |
๏ ทอดตนตีทรวงกระวาย | น้ำเนตรสรกสาย |
จะแลจะเหลียวเปลี่ยวใจ | |
๏ กอดบาทมารดาอาไลย | สอื้นร่ำไร |
สติบเปนสมประดี ฯ |
๑๑๏ ครั้นยามอรุณเรือง | ประเทืองท้องธเรษตรี |
สามากุมารี | วรภาคย์พงางาม |
๏ เอาเพศทลีทก | ก็ยกเช้ากระเฌอภาม |
ยาจนะเพื่อความ | กระหายหิวจะภุญชา |
๏ นักนายจำหน่ายทาน | ก็ถามพาลสุดามา |
กี่ส่วนจะปราถนา | และจะเพียงประโยชน์ตน |
๏ เศรษฐีธิดาตอบ | ดุจระบอบบเกียจกล |
ข้าขอพอภาคย์พล | บริโภคเดียวมา |
๏ มิตกะฎุมพี | ฟังคดีก็โกรธา |
พาหญิงทุพลกา | ลกิณีบมีญาณ |
๏ โลภลาภบรู้ท้อง | และขอของก็เกินการ |
เหลือท้องทั้งสองวาร | ฤจึ่งขอแต่ส่วนเดียว |
๏ สามาบเคยฟัง | ผรุสวาทเครงเครียว |
เพี้ยงอัคนีเจียว | อุระร้าวกมลหมอง |
๏ โศกซบรทบท่าว | ก็เกลื่อนกล่าวนุสนธิ์สนอง |
ผู้เจ้าไฉนปอง | บริภาษนาการ |
๏ ใช่ข้าจักลาภโลภ | ลโมภดังลำพังพาล |
บเริ่มมาขอทาน | ก็พอภุญชสามคน |
๏ คืนวานบิดาข้า | ก็นิราสนิราชนม์ |
ข้อยน้อยกับแม่ตน | ก็ขอโภชนพอสอง |
๏ แม่ข้าพิราไลย | ชลไนยก็ยังนอง |
ภาคย์เดียวมาขอปอง | บริภุญชพอกาย |
๏ เกิดกายก็เสียที | จะทำดีก็เปนดาย |
ยามยากวิบากกลาย | ธุระยศอัปรีย์ |
๏ อยู่ไปก็ได้อาย | ผิวตายก็ดูดี |
ร่ำพลางก็ตูมตี | อุระจรจากโรงทาน ฯ |
๒๘๏ มิตะกฎุมพี | |
ฟังสารคดี | สามาเยาวมาลย์ |
ลห้อยสร้อยเศร้า | ร้อนเร่าแดดาล |
มีจิตต์สงสาร | สังเวชแสนทวี |
๏ เรียกให้กลับมา | |
ปลอบพลางทางว่า | แม่น่าปรานี |
บเริ่มบรู้ | เจ้าผู้อารี |
บิดาชนนี | พิทักษ์รักษา |
๏ พ่อขออะไภย | |
เผ่าพงศ์วงศ์ไหน | ฉันใดสมญา |
ด้าวใดนิเวศน์ | ประเทศภารา |
ดังฤๅเจ้ามา | ดังนี้นารี |
๏ จงอยู่ด้วยเรา | |
จะเลี้ยงตัวเจ้า | ไว้เปนบุตรี |
สิ่งหนึ่งสิ่งใด | บให้ราคี |
สิ่งสรรพ์อันมี | พ่อไม่ฉันทา |
๏ สามานงเยาว์ | |
คำนับกับเท้า | เล่าพลางโศกา |
ข้าข้อยน้อยนี้ | มีนามสามา |
เศรษฐีบิดา | ชื่อภรรทวดี |
๏ ชาวเมืองพินาส | |
ด้วยอหิวาต | โรคายายี |
บิดามารดา | พาข้าบุตรี |
ประลาตธานี | ทุเรศกันดาร |
๏ อาหารบพอ | |
ใช้ข้ามาขอ | ไปรับประทาน |
พอค่ำเพลา | บิดาถึงกาล |
ล่วงมาสองวาร | มาดาประไลย |
๏ ข้อยข้าผู้เดียว | |
จะมีที่เหลียว | จะแลเห็นใคร |
เห็นแต่พระคุณ | การุญมีใจ |
ขอตั้งอยู่ใน | พำนักภักดี |
๏ นักนายทานภัตร | |
แสนโสมนัส | ในกุมารี |
จึงรับนางมา | เคหาปรานี |
ตั้งเปนบุตรี | ไว้วางต่างตา |
๏ อยู่มาวันหนึ่ง | |
เสียงคนอื้ออึง | ทั้งทานศาลา |
นางจึงอุบาย | บอกแก่บิดา |
ให้ทำเปนฝา | รอบคั่นชั้นใน |
๏ แล้วตั้งทวาร | |
สำหรับจ่ายทาน | ข้างหนึ่งเข้าไป |
ประตูหนึ่งนั้น | ได้แล้วคลาไคล |
แต่นั้นบได้ | เสียงศัพท์โกลา |
๏ มิตะกฎุมพี | |
เห็นบุตรีมี | วิจารณ์ปรีชา |
ชื่นชอบกอบนาม | ต่อตามอักขรา |
ชื่อนางสามา | วดีนฤมล |
๏ เศรษฐีโฆสก | |
เคยฟังยาจก | ทุกวันอึงอล |
ประหลาทในจินต์ | บยินเสียงคน |
ให้เอายุบล | ทราบสิ้นสารา |
๏ ให้หากฎุมพี | |
พากุมารี | มาทัศนา |
วิไลยเลิศลักษณ์ | ซักถามนามา |
แจ้งว่าบิดา | ภรรทวดี |
๏ อันเปนอทิฐ | |
สหายหวลคิด | บุพเพไมตรี |
จึงขอกัญญา | สามาเทพี |
มาตั้งยังที่ | เชษฐธิดา |
๏ รักใคร่ให้ปัน | |
เข้าของสารพรรณ | เครื่องใช้นานา |
ข้าสาวน้อยน้อย | ห้าร้อยยุพา |
เปนบาทบริจา | บำเรอเยาวมาลย์ |
๏ สามาศรีสวัสดิ์ | |
เสวยสุขโสมนัส | นิราสไภยพาล |
ปรนนิบัติบิดา | มาตุอุปการ |
เปนจำเนียรนาน | ล่วงหลายเดือนมา |
๏ ถึงวันนักขัต- | |
ฤกษ์ศรีสวัสดิ์ | เหล่ากูลธิดา |
เคยเปนภิรมย์ | นิยมบุรา |
สนานกายา | ยังท่านที |
๏ ฝ่ายนางสามา | |
วดียุพา | สุขุมาลี |
ประเทืองแสงทอง | ท่องท้องธาตรี |
สำอางวารี | รื่นรสคนธา |
๏ ปรัศผัดพักตร | |
วิไลยลำนัก | นวลจันทรวรรณา |
ภูษาสไบ | วิไลยลังการ์ |
รัดองค์ลงยา | เพชรรัตน์บรรจง |
๏ ตาดทองรองซับ | |
สร้อยนวมสวมทับ | อังษารับทรง |
สอิ้งสังวาล | โอภารธำมรงค์ |
ประพิมเพี้ยงองค์ | สุรางคไกวัล |
๏ ไปชลีลา | |
บิดรมารดา | อนุญาตแล้วพลัน |
พร้อมด้วยข้าสาว | รุ่นราวคราวกัน |
ห้อมล้อมจรจรัล | ไปท่าวาริน |
๏ เบื้องบุญปณิธาน | |
สามาเยาวมาลย์ | อุเทนราชินทร์ |
บัญจวบจักพบ | ประจบใจจินต์ |
ได้เห็นเทพิน | วันสรงคงคา |
๏ สมเด็จกรุงกษัตริย์ | |
ภิโยประดิพัทธ์ | ในแก้วกัญญา |
โองการประภาษ | ถามบาทมุลิกา |
แจ้งว่าธิดา | โฆสกเขวี |
๏ ต้องราชประสงค์ | |
มาเปนเอกองค์ | สุรางคนารี |
ให้ไปขอนาง | โดยทางสวัสดี |
โฆสกเศรษฐี | บโดยโองการ |
๏ บรรหารให้ซัก | |
เราเปนปิ่นปัก | วสุนธราธาร |
เศรษฐีนี้ไซร้ | อยู่ใต้บทมาลย์ |
ไม่ถวายนงพาล | ธิดาฉันใด |
๏ เศรษฐีให้ทูล | |
ซึ่งทรงนุกูล | ทราบเกล้าเข้าใจ |
ธิดาข้าบาท | ใช่ชาติชาวใน |
เปนเชื้อวิไสย | บ้านนอกขอกนา |
๏ ไม่รู้ระบอบ | |
ราชกิจผิดชอบ | บัญญัติบัญชา |
นานไปจะเคือง | ใต้เบื้องบาทา |
พระราชอาชญา | โปรดเกล้าอไภย |
๏ ทราบเรื่องเคืองขัด | |
สีหนาทดำรัส | สั่งเสนาใน |
น้อยฤๅเศรษฐี | บมีอาไลย |
จงเร่งออกไป | ขับเสียอย่านาน |
๏ เสนาไปขับ | |
สองเศรษฐีกับ | ข้าไทยบริวาร |
ออกจากที่อยู่ | ประตูใส่ดาล |
ปิดตรานักงาร | อยู่เฝ้ารักษา |
๏ สามาวดี | |
ไปสรงวารี | ยามเย็นกลับมา |
เข้าบ้านบได้ | สงไสยวิญญา |
จึ่งถามบิดา | มารดาทันใด |
๏ ซึ่งทรงพระโกรธ | |
บังคับปรับโทษ | นฤเทศจากใน |
คฤหาอาทร | อธิกรณ์สิ่งไร |
เพื่อเหตุไฉน | บอกลูกรู้รา |
๏ เศรษฐีฟังถาม | |
โศกเศร้าเล่าตาม | อนุสนธิ์ต้นมา |
ประสงค์จงเจ้า | ลำเภาพงา |
อาไลยลูกยา | จะร้างแรมไกล |
๏ ทูลขัดบัญชา | |
สั่งให้บัพพา | เพื่อเคืองคุมไภย |
ลูกเอ่ยคราวเคราะห์ | จำเพาะเปนไป |
เฉกเฌอในไพร | ผลดกกกตาย ฯ |
๑๔๏ สามาสุดาสรสดับ | บิตุเรศบรรยาย |
ลูบอกตระดกจิตต์ก็ฟาย | อสุโศกสนองสาร |
๏ บิดาฤปรารภฉนี้ | บมิควรจะหยอกกาล |
เจ้าจอมจุฑาภพสุธาร- | อเนกอนันต์คุณ |
๏ ไป่ควรจะเคืองบวรบาท | จะพินาสเปนจุณ |
เปนใดก็ตามแต่ผลบุญ | กรรมเบื้องบุเรสนอง |
๏ พาข้าถวายบรมนาถ | ดุจราชรังปอง |
กายลูกจะแทนพระคุณครอง | บมิคิดจะยากเย็น |
๏ เศรษฐีชไมยสวนา | วนิดาธิดาเห็น |
จักจากประจากจิตต์ลำเค็ญ | ก็วิลาปโลมสอน |
๏ อ้าแม่วิมลมุขประไพ | จะจำไกลอุราจร |
เปนข้านรารักษนิกร | คณในนิวาสน์สถาน |
๏ จงแม่สถิตนิตยสัตย์ | ประดิพัทธภูบาล |
อย่าเว้นรไวนุกิจการ- | อันควรจะไตรตรา |
๏ แสนสรรพ์อนันต์สิริสมบัติ | สารพัดสุโภคา |
จงรักและรู้พระอัธยา | ศัยกรุงกษัตรีย์ |
๏ ยามท้าวเสวยบรมสุข | อย่ากล่าวทุกข์จะราคี |
ท้าวทุกข์และแม่บควรจะมี | สุขโดยอัชฌาไสย |
๏ สมเด็จมหาสมมุติวงศ์ | วิยองค์สหัสไนย |
พระสนมสุรางค์ลักษณ์วิไลย | ดุจเทพอับสร |
๏ ใช่การจะเกี่ยงวิกลกาม | ชล่าลามประหงิดงอน |
ทราบเรื่องจะเคืองบทบวร | ก็จะน้อยอำนาจตน |
๏ รักใคร่อย่างวางจิตต์ประวัติ | มัธยัตอย่าชังคน |
กล่าวใกล้และไกลผิวบยล | วินิจไฉยจงใสสาง |
๏ หนึ่งราชกูลประยุรวงศ์ | และอนงค์สุรางค์นาง |
จงแม่มิตาจิตต์อย่าจาง | อนุเคราะหโดยธรรม์ |
๏ แม่ไปจะไกลบิดรมา | ตุรออมถนอมขวัญ |
ขวัญแม่อย่าลืมจวนอัน | สุวภาพเจริญศรี |
๏ เสร็จสารนุสนธิอนุสาสน์ | วโรวาทบุตรี |
อวยพรวรสวสดี | บริบูรณบรรยาย |
๏ ให้สรงชโลทกสุคน | ธวิมลวิเลปลาย |
ผัดพักตรเบญวิบุลย์ฉาย | วิโรจน์แสงศศิธร |
๏ อาภาวิภูษิตสไบ | อำไพรัตนาภรณ์ |
อำภณประโภคคณนิกร | บริพารนานันท์ |
๏ เศรษฐีผู้มาตุรก็พา | วนิดาธิดาครร |
ไลยยังนิเวศน์บรมธรร | มจุฬาสุธาธาร |
๏ บรรณาสการอภิวาท | วรบาทกมลมาลย์ |
ทูลถวายธิดาดุลยพาล | วรภาคยเทพี |
๏ ท้าวรับคำนับธนบำนาญ | บริขารเขวี |
ภรรยาก็ลานฤบดี | คมนานิวาศรม |
๏ ปางปิ่นนรินทรมหา | ขัติยาวรากรม |
แสนเสน่หในนุชภิรมย์ | หฤทัยใสสันต์ |
๏ อวยสรรพ์ปิลันธนวัตถา | ภรณาประการนันต์ |
นาศักดิ์สมเด็จพระอรอรร | คเรศราชกัลยา |
๏ สถิตไหรญรัตนฐาน | พิมานจันทรเจษฎา |
ห้าร้อยสุรางค์บริคณา | บริรักษเทพี |
๏ ท้าวทรงเสวยสุขสำเริง | บันเทิงราชหฤทัยทวี |
สามาวดีภควดี | พิลาสลักษณโลมสมร |
๏ เชยช่อสุคนธ์วิมลมาลย์ | ผกากาญจน์กำจรขจร |
ชาติเชื้อสุธาทิพยตระอร | สโรชรสรำพาย |
๏ นาคินทร์วรินทร์ฤทธิคนอง | ฉลองล่องสลิลสาย |
หยั่งหยาดวลาหกบรรลาย | ผเลียงล้นธราดล |
๏ โกสุมเกสรอันตูม | ก็ฉ่ำชุ่มลอองฝน |
แย้มขยายจำรายสุเสาวคนธ์ | พิณิกาษระการงาม ฯ |
๒๘๏ เชยชมชมรส | |
บัวบงบงกช | เกษแก้วแก้วกาม |
ยิ้มแย้มแย้มยวล | สอนสวนสวนสนาม |
โลมลวนลวนลาม | ยั่วยงยงยรร |
๏ เคลี้ยคลึงคลึงเคล้า | |
ย่ำยามยามเย้า | เหิ่มรสรสบัน |
หรรษาษาสมร | สอดกรกรกรร |
ดุจวัลเวจวัล | ไม้ลำลำยอง |
๏ โกมลมณฑา | |
แบ่งสร้อยสร้อยผกา | ฝนฝอยฝอยทอง |
ภุมราราร่อน | เอาซราบซราบลออง |
ละเลิงเลิงลอง | เสาวคนธ์คนธา |
๏ สองสมสมสนิธ | |
ชวนชื่นชื่นชิด | ภิรมย์รมยา |
หยอกเย้าเย้ายี้ | เปรมปรีดิ์ปรีดา |
ชอบเชิงเชิงลา | เภโลมโลมใจ |
๏ สุขสองสองสวาท | |
วิไสยไสยาสน์ | เปลี่ยมปลื้มปลื้มใน |
กมลมณฑา | รื่นรสรสใจ |
ฤดีดีใด | จะเปรียบเปรียบปาน |
๏ สุมามาโนช | |
อุบลบนโบษ | สระแก้วแก้วกาญจน์ |
ฉะเนียรเนียรมล | ตระกลกลลาน |
ทิพย์เทียบเทียบธาร | โลกัยไกวัล |
๏ สองศรีศรีสวัสดิ์ | |
แสนโสรมโสมนัส | พระอรอรอรรค์ |
ชายายาจิตต์ | ต้องติดติดพันธ์ |
ชม่ายม่ายมันท์ | งอนงามงามคม |
๏ ร่วมแท่นแท่นทอง | |
พระนุชนุชน้อง | ตระอรอรชม |
สุขรมย์รมยา | ฤๅรารารมย์ |
บันเทิงบันทม | สมสรวลสรวลสันต์ |
๏ สองเสวยเสวยสวัสดิ์ | |
ครองราษฎร์ราชวัตร | ทรงทศทศธรรม์ |
นาเทศเทศราช | สิมามาคัล |
บรรณานานันต์ | เหลือตราตราไตร |
๏ อริริร้าย | |
อ่อนน้อมน้อมถวาย | สุมามาไลย |
เกริกกฤดิกฤษฎาญ | ธิการกาลใน |
นาเขตเขตใด | จักเปรียบเปรียบปูน |
๏ ทวยราษฎร์ราศทุกข์ | |
โภคพูลพูลสุข | เทียรทิพย์ทิพย์จรูญ |
เพื่อบุญบุญญา | ภินิหารหารพูล |
แสนสมสมบูรณ์ | ทุกสิ่งสิ่งสรรพ์ ฯ |
๑๑๏ กล่าวเรื่องนรินทรปิ่น | ธรณินทราธรรม์ |
จอมจุลจักรจัณ | ฑปโชตราชี |
๏ แสดงเดชอดุลย์ดาล | ประพาฬรัศมีระวี |
กรุงแก้วอุเชนี | นคเรศวโรฬาร์ |
๏ โอฬารพิศาลแสน | สิริแสนศวรรยา |
เทียรทิพยโลกา | ติทิวังคไกวัล |
๏ ขอบคูถกลชล | นฤมลเทียรอรร |
ณพนาอุบลบัญ | จขจรเจริญใจ |
๏ เมืองกว้างปราการกั้น | สัตภัณฑไศล์ไกล |
หอรบทวารไชย | สง่าง้ำทิฆัมพร |
๏ เทียวธงอลงกฎ | สถลบทจรจร |
นองเนืองประชากร | กลสินธุถั่งสาย |
๏ เสนาคณาพา | หนะยานะพันลาย |
พันฦกนิกายนาย | พลภาพพันฦๅ |
นาเขตประเทศท้าว | ดำริห์ร้าวฤหาญหือ |
เคยอาจก็ออกมือ | อริรอบมามองเมือง |
๏ ราชฐานพิมานทอง | ทิพยท้องพระโรงประเทือง |
ปรางค์แก้วมลังเมลือง | มลักแสงดำกลกล |
๏ นพศูลจรูญรัตน | วิโรจน์ฉัตรบังบน |
สลักขนุนขนบยล | ลอออาอุไรรอง |
๏ บานบันทมกลับฉลัก | พรหมพักตรเฉลิมฉลอง |
ยอดแซกไม้สิบสอง | ทั้งเจ็ดชั้นบันผจง |
๏ บังแสลงกระจังราย | แม่ลายลายฉลุอลงกฎ์ |
ช่อฟ้าและหางหงส์ | พิลาสโลกยพัฬเหา |
๏ เชิงบาตรโอภาสภาพ | สระราพนาคเนา |
เลื่อมเลื่อมกลอกเงา | ผิจะเปนจะเผ่นผาย |
๏ เสาหารพิมานมี | ครุฑเผ่นผงาดกาย |
จับนาคจำทาย | จำทวยฤทธิแรงรำ |
๏ หน้าบันประกิจกาบ | กนกคาบในเครือคำ |
เพียงพัฒกีอำ | มรแปลงบแปลกสรวง |
๏ เมิลมุขพรรณราย | วิไลยลายลดาดวง |
ช่อห้อยสร่ายรวง | ภมรสิงหชงฆ์ชาญ |
๏ ลำยองระรองรวย | ระทวยทวยประดากาญจน์ |
สดมภ์บุษบาบาน | ตรกลบุษบงบน |
๏ ชมทวารและบานบัญ | ชรจารนำยล |
ฝาแก้วกลอกชล | ตระศักดิ์สับตแสงพัน |
๏ บัลลังก์พิมลมง | คลรัตนาบรรจ์ |
ฐรณ์ทิพย์ขจรคันธ์ | เลวงกลิ่นกำจรใจ |
๏ สาวสรรค์สกรรจ์เกณฑ์ | ประจงเวรตำแหน่งใน |
เลือกล้วนอำไพไพ | บูลยสาวกษัตริย์สรรค์ |
๏ เฟี้ยมเฝ้าเอางารบาท | นรนาถคั่งคัล |
ดังดวงประดับจัน | ทรจรูญจรัสโพยม |
๏ วาสุละทัตรเทพ- | ธิดาวราโฉม |
เลอลักษณ์ประโลมโลม | จิตต์โลกยใหลหลง |
๏ เปนที่เกษมสวาท | บิตุราชมาตุรงค์ |
สาวสรรค์อนันต์อนงค์ | บริรักษ์บำเรอสนอง |
๏ สุขาธรารมย์ | อุดมอาสน์ปราสาททอง |
อย่าคนจะไปปอง | ผิวลมบลอดชาย ฯ |
๑๖๏ พระยาจัณฑประโชตฦๅสาย | พระเดชบันลาย |
ดำเริงในภูมิประกาศ | |
๏ โยธาพาหนสามารถ | หนึ่งนายกากะทาส |
มหามหันตกำลัง | |
๏ ทางหกสิบโยชนหวัง | เดิรโดยลำพัง |
ก็ลุในวันบมิเกิน | |
๏ พังภัทวดีดำเนิร | ห้าสิบโยชน์เดิร |
วันเดียวก็ได้ดีหลี | |
๏ พญาช้างนาฬาคิรี | ร้อยยี่สิบลี |
แลโยชน์บทันสายัณห์ | |
๏ ยังสองอาชาเชาวัน | ม้าหนึ่งนามมัญ |
ชเกศีเษกสมญา | |
๏ หนึ่งวาฬุกัฏฐีอัศวา | ร้อยโยชน์มรรคา |
ก็ถึงบค่ำค่ากัน | |
๏ มีคำปุจฉาพระยาจัณฑ์ | กอบราชพาหนอัน |
อธิกนี้กลใด | |
๏ เสนอสนองดำนานกาลไกล | ชาติลับหลายใน |
บุราบรมขัตติยา | |
๏ กาลนั้นยังมีมัจจา | ผู้ยศวรา |
คในนครหนึ่งมี | |
๏ ลงไปสระสนานวารี | สำราญอินทรีย์ |
ยังนอกนครขึ้นมา | |
๏ วันนั้นพระปัจเจกพุทธา | โคจรยาจนา |
แก่ชนชาวนคไร | |
๏ มาราร้ายดาลดลใจ | ชาวเมืองบใคร |
ศรัทธาจะทานสักคน | |
๏ บาตรเปล่ากลับมาพบมน | ตรีถามอนุสนธิ์ |
สำแดงบได้อาหาร | |
๏ อำมาตย์สังเวชวิญญาณ | ศรัทธาเปรมปราณ |
เผดียงผดุงราธนา | |
๏ ยั้งยังที่ควรบคลา | คมนาการมา |
สำนึงสำนักบมินาน | |
๏ ถามนายภัตการกการ | พร้อมเสร็จคาวหวาน |
บันโดยมโนปราโมช | |
๏ จึ่งใช้อุปฐากหนึ่งโสด | ยังพระปัจเจกโพธิ |
ไปนำซึ่งบาตรนั้นมา | |
๏ ใส่ภัตรสุปเพียญชน์โภชา | ปะณีตนานา |
ด้วยใจจำนงเคารพ | |
๏ สั่งให้อุปฐากมานพ | บาบ่าวจงปบ |
ถวายจงทันจักสาย | |
๏ กุศลโกฎฐาสทั้งหลาย | แบ่งกึ่งแก่นาย |
ผู้เหนื่อยอย่านิ่งนานเนา | |
๏ มานพเคารพรับเอา | บาตรแบกบมิเซา |
ก็แล่นด้วยเร็วแรงตน | |
๏ ถึงถวายจันหันนิมนต์ | เพลาจวนจน |
พระคุณจงทำภัตรกิจ | |
๏ เดชะอานิสงส์สุจริต | วจีกายจิตต์ |
ประณามบเหนื่อยแหนงคุณ | |
๏ มีแรงเปนแดนแทนคุณ | กับนายแบ่งบุญ |
เปนส่วนสังกัดกึ่งกัน | |
๏ ไปในโพ้นภพจงบัน | ดาลดังมัชฌัน |
ติกสมัยสุริยแสง | |
๏ กอบราชพาหนะเร็วแรง | ยิ่งโยชน์ย่านแสดง |
นิยมดังกล่าวแล้วมา | |
๏ พระปัจเจกก็กล่าวโมทนา | สิ่งสูปราถนา |
จงลุมโนไมยหมาย | |
๏ มานพอุปฐากทำลาย | เบญจขันธ์มากลาย |
คือองค์บรมขัตติยา | |
๏ พระจัณฑประโชตมหา | สมมุติเทพา |
นุภาพไกรเกริกดิน | |
๏ โภไคมไหศวรรยาจิณ | เอิบอ้างอมรินทร์ |
อเนกอนันต์ศฤงคาร | |
๏ พระองค์ทรงวัชนาการ | สมบัติเบิกบาน |
บันเทิงหฤทัยไพบูลย์ | |
๏ โองการมารพระบัณฑูร | กระลานิกูล |
นิกรอำมาตย์บริบาล | |
๏ กรุงเราปรากฎกฤษดาร | ทั่วเทศธราธาร |
ผู้อาจอ้างยังยิน ฯ |
๑๔๏ ข้าแต่ชนินทรนิกร | อดิศรสวามินทร์ |
ดังข้าพระทูลบทรบิล | ยุบลวิงกิดาการ |
๏ ข่าวโฆษถคึงคุณขจร | นครราชไพศาล |
โกสามพีโพ้นภพอุฬาร- | เสมอสุเมรุแมน |
๏ เสนาพลากรและพา | หนยานเนกแสน |
สมบัติก็สมบุรณบแคลน | เขมงหมู่ทหารหาญ |
๏ ล้ำแต่นเรศรนรินทร์ | ธิปปินจุฑาธาร |
ปรากฎประกาศพระกฤติดาล | อานุภาพอัศจรรย์ |
๏ ทรงพิณสุรินทรประสาท | ประกาศเพลงเลบงบรรพ์ |
คชยินก็นำคณอนันต์ | คมนานรากร |
๏ เฝ้าฟังยุบลกิจประกา | สิตสารสังหรณ์ |
ใช้ใดก็ดังมนะนุสร | ธิบดินทรโดยดาล |
๏ ทรงฟังมหาภิมุขมาตย์ | ก็ปรภาษบรรหารหาญ |
พลเราก็เชี่ยวชิตรำบาญ | ปรปักษมากเมือง |
๏ โกสามพีราชนคเรศ | ขจรเดชเลิศเลือง |
ควรเราจะเริ่มรณประเทือง | ยศไว้ในธาษตรี |
๏ เร่งเรียบสกลนิกรมา | ยกพาหเสนี |
เคยไชยจะไปยุทธอรี | พิริย์ภาพฤๅแคลน |
๏ ข้าแต่มเหศรสมมุติ | จะประยุทธชิงแดน |
ใช่แรงต่อแรงพหลแหน | และจะหมิ่นประมาทหมาย |
๏ เมืองกว้างทั้งช้างเปนบริพาร | จะริราญฤจำราย |
งูร้ายจะตีผิวบตาย | ก็จะคุมอาฆาฎเคือง |
๏ เมืองเคยเสวยสุขจะร้อน | ดัสกรจะหมิ่นเมือง |
ศิขานลามะรุประเทือง | ฤจะดับอย่าดูเบา |
๏ ชอบใช้อุบายกลประกอบ | คชยนตร์ถกลเอา |
ปล่อยไปคในวนะลำเนา | ผะลุรัฐรวมกัน |
๏ แท้ท้าวอุเทนทรสดับ | จะมาจับคชาอัน |
แต่งล่อพอพ้นพลบทัน | พลเราเข้ากุมกาย |
๏ จับเปนก็เห็นบมิลำบาก | บมิยากนิกายนาย |
แม้มาทบได้ดุจอุบาย | กลคิดก็ชิดชม |
๏ เสาวนามหามุลิกมาตย์ | ดำริห์ราชนุสรสม |
ชุมช่างรจิตกิจนุกรม | ถกลการกอบการ ฯ |
๑๖๏ เร่งเริ่มริร่างรูปสาร | ศุภลักษณ์ผู้พาล |
ลำเภาด้วยผิวเผือกพรรณ | |
๏ งามศรีส่อศรีสังข์สรรค์ | งางามเงื่อนจันทร์ |
อันพาลพรพราวขาวขน | |
๏ เสร็จแล้วเพียรผูกด้วยกล | ไขไกใยยนต์ |
หูหางคะคว้างกวัดไกว | |
๏ เดิรเหิรวางวิ่งว่องไว | แฝงคนกลใน |
แลหัดให้ชำเช้าเย็น | |
๏ ถ้าใครไคลคลามาเห็น | เหมือนช้างเปนเปน |
อากัปบแผกแปลกปน | |
๏ เสร็จสั่งผู้รังร่วมกล | ให้นำช้างยนต์ |
ไปวางณกลางดงแดน | |
๏ กรุงโกสามพีบมิแคลน | ส่ายเสยเงยแหงน |
ดังเถื่อนลเลาะเลาพง | |
๏ ขษณนั้นมีลุทธ์หนึ่งทนง | ล่ามฤคเลยหลง |
แลล่วงมาถึงป่าหลวง | |
๏ เห็นคชสารศรีเงินยวง | ฤๅรู้กลลวง |
ว่าช้างชำนาญทรรทึง | |
๏ ปรีดามนัสเต็มตึง | รอยบุญตูถึง |
มาพบซึ่งสารสำคัญ | |
๏ ถวายข่าวท้าวแท้ธรธรรม์ | จักรางวัลปัน |
บำนาญบำเหน็จตนตู | |
๏ บัดนายพนะจรเจนผลู | ดั้นดอยดงทู |
รัสถ์ทางก็ถับถึงเมือง | |
๏ แถลงข่าวทูลท้าวผู้เรือง | พระยศบันเทือง |
ซึ่งพบเศวตคชสาร | |
๏ ควรเปนชำนินฤบาล | บริสุทธิ์ศรีปาน |
เกลาสล้ำศรีสังข์ | |
๏ ราชาอุเทนทรฟัง | สารสายนายถมัง |
มรรคันตราทูรคม | |
๏ หวังเสด็จไปโพนช้างชม | ชมไพรชมพนม |
จงเปนเกษมสาทร | |
๏ ซั้นสั่งเทียมแสนยากร | ย่ำรุ่งจักจร |
กระบวรพยุหยาตรา | |
๏ สั่งเสร็จเสด็จมนทิรา | นั่งแนบสามา |
วดีสุดาดวงมาลย์ | |
๏ เรียมจักลาลำเภาพาล | ไปวังคชสาร |
เศวตสวัสดิ์ศรีเมือง | |
๏ นุชเนาในปรางค์รัตนเรือง | อย่าทุกขาเคือง |
พิโยคเรียมอาทวา ฯ |
๑๑๏ สามายุพาพาล | สดับสารพระภรรดา |
หว่าหวั่นฤทัยอา | ดุรน้อมประนุตมางค์ |
๏ กับเบื้องพระบาทบง | กชทรงกำศรวญพลาง |
ตีทรวงสอื้นนาง | ปริเทววิงวอน |
๏ อ้าจอมจุฑาธเรศ | มกุฏเกศนรากร |
ละข้าพนาจร | บมิเอื้อจะอาไลย |
๏ ขอรองลอองบาท | ภูวนาถกลางไพร |
น้อยจิตต์บตามใจ | อุรเจ็บฤใครเห็น |
๏ อ้าแม้จะบทจร | มคันดรก็ยากเย็น |
ซอกเขาลำเนาเปน | ชำเราะห้วยละหานเหว |
๏ ป่ากว้างปรางควาน | ก็สามาญมิใช่เลว |
ตากลอกกระลอกเปลว | อัคนีปลองหลอน |
๏ สิงสัตวจัตุบาท | ก็ร้ายกาจกระลำภร |
ขวัญอ่อนจะอาวร | สนุกไฉนจะไปตาม |
๏ รักพี่จะตามพี่ | ก็ใช่ที่พยายาม |
ควรแม่สงวนงาม | บำรุงรักเรียมถนอม |
๏ ไป่ช้าจะมาสม | ภิรมย์รสพอูลออม |
อย่าแม่ทุกขาตรอม | จะเศร้าศรีวิมลโฉม |
๏ หยอกเย้าลำเภาพักตร์ | วรลักษณ์ประเล้าโลม |
กำเดาบันเทาโทม- | นะในก็ไสยา ฯ |
๒๑๏ มนตรีรับราโชยงการ์ | อดิศรคมนา |
จัดพหลพา | หนาพลัน |
๏ ขุนคชผูกคชดั้งกัน | สุระฉะกะบมิทัน |
มันเมือบเมามัน | ก็ห้าวหาญ |
๏ แปลกหมอชิงขอสลัดควาญ | ปรปักษจรำบาญ |
รู้ก็ร่านราญ | กำเริบแรง |
๏ นายกลางจ้องปืนแสลงแผลง | สะนะเกราะกรคระแลง |
ขอถมรรถะแมง | ทั้งหมอควาญ |
๏ เตรียมทั้งพระที่นั่งคชาธาร | สุวรรณปฤษฎางคยาน |
ทรงประพาสพนานต์ | และละคอ |
๏ คชาภรณ์เรืองรัตนเทียบพอ | วิรุจินิขะละออ |
สายชนักขอ | กระวินทอง |
๏ ผ่านหน้าหลังรัตคนจอง | แย่งสุพรรณระรอง |
ข่ายตระพองกอง | ประดับดาว |
๏ จงกลภู่จามรีขาว | ยุคลสุตรววาว |
พลุกพระพรายพราว | วิจิตรคำ |
๏ นายม้าผูกม้าเฉวียงสดำ | อัศวภรณอำ |
ไพจำนำนาย | ทะทายทวน |
๏ เคียนคดขัดดาบเดียรขบวร | นำพยุหพลพวน |
แชรงก็แซรงสวน | ระไวทาง |
๏ ล้วนม้าเลิศลักษณสรรพางค์ | สมรรถสมรกลาง |
เชี่ยวชวันวาง | รำบาญบร |
๏ ม้าที่นั่งดังสิงหไกรสร | สุระผยศผงอน |
กาญจนลังกรณ์ | พระพรายเพรา |
๏ ผ่านหน้าบังเหียนแลสายเหา | กแนะกนกนิขเนา |
วรัตนงามเงา | มุกดาหาร |
๏ ห้อยหูภู่จามรีพาล | วิจิตรจงกลกาญจน์ |
อานกุดั่นลาย | ระยับยับ |
๏ ขุนรถเทียมรถสำหรับ | รณรงคอริรอับ |
ธงระดับดา | สง่างอน |
๏ เทียมล้อลาอัศวาภรณ์ | ชักรถวิยภมร |
กงกำทรท้อง | ปรัฐพี |
๏ สารถีสอดสนะโพกศรี | คระวีอาวุธวิรี |
เขนเสน่าตรี | กำซาบศร |
๏ บ้างถือเสโลหะโตมร | กระยับขย่อนกรคละคลอน |
ดัสกรเกรง | นุภาพพล |
๏ นายรถอ่าอาตมทุกตน | ชำนิศฎระผจญ |
ค้าคำรณโรม | ริปูปอง |
๏ ทวยทัศโยธิศเลิศลอง | มหิทธิจิตต์ลำพอง |
อาวุธถบอง | จำทวยถือ |
๏ โล่ห์ดั้งดาบเขนถมรรถมือ | อริระอิดฤทธิคือ |
กาลบหาญครือ | คระคร้ามครัน |
๏ พลส้าวง้าวทวนแลกุทัณฑ์ | ธนุจรีกฤชชำนัญ |
ร่านจะโรมผัน | ลำแพงแคลง |
๏ แต่งตนตามหมู่กำแหงแรง | ฉบับฉบบบมิแปลง |
เข้ากระบวรแซรง | สเสือกสน |
๏ พลคชรถอัศวโจษจล | สุราศัพทสกนธ์พล |
เมทนีดล | สเทื้อนไหว |
๏ คอยเสด็จจอมภูวนัตไตรย | นิกรพลอนนต์ใน |
ท่งสนามไชย | อเนกา ฯ |
๑๒๏ พออรุณอุไทย | ปจุสสมัยทิพา |
กรราชจุฑา | ธรณินทร์ขัตติยางค์ |
ธก็สรงมุรธา | รภิเษกสำอาง |
สุวคนธวราง | ควิเลปวิไลย |
๏ วรภูสิตทรง | วรองคประไพ |
กรรจุการพิไชย | ยุธเกยุรยง |
๏ รัตพัสตรพิจิตร | วรกฤษดิอลง |
กฎรัดวรอง | คอุไรยะระรอง |
๏ ธทรงสังวาลตาบ | ทิศทาบอุระทอง |
กรนาคะถะบอง | จรกรรณกุณฑล |
๏ วชรินทรมกุฎ | วรอุดมยล |
ธำมรงควิมล | นวรัตนพระพราย |
๏ แลสะพักศรศิลป์ | ทิพยพิณประภาย |
วิยวิษณุกราย | กรราชลิลา |
๏ อภิรุยหณเกย | คชลักษณมหา |
อนุโยคทิวา | ระมหุดิวิมล |
๏ ธเถลิงหัสดินทร์ | ปฤษฎางคพหล |
ก็ประนังดุริย์ดน | ตรีและพาทยเภรี |
๏ ธก็ยังวนจา | รถนายกนี |
เทศทิศวิถี | ทุรรัถยจร |
๏ พลผองพยุห์บาตร | ก็นิราสนคร |
สุรศัพทกำทร | วิจลอจลา |
๏ จรดลวนวาส | ก็ประภาษประกา |
สิตโยธิกำชา | สรศัพท์หฤหรรษ์ ฯ |
๑๔๏ พระเสด็จประพาสทิคชณา | วิหคาวิวิธวรรณ |
เซงศัพท์ประสานสรจำนัญจ์ | เสนาะในวนาไลย |
๏ แขกเต้ากตั้วและกุกุหา | ติติราระวังไพร |
พรรหิตโกกิลตระไน | ภุระโดกตระลอนฟาง |
๏ จากพรากคือพรากนุชบำราศ | วนะวาสทุเรศทาง |
ป่านนี้จะอาวรขนาง | หฤทัยถวิลหา |
๏ นกแก้วจะแจ้วสรสำเนียง | คละคลอเคียงจำนัญจา |
วันที่จะจากสมรมา | พิไรวอนจะจรตาม |
๏ เค้าโมงประจำวนสำหรับ | กำหนดนับทุ่มโมงยาม |
เรามาประพาสวนะจะถาม | กิโมงมาทิวากาล |
๏ รังนานกับนางสกุณิคู่ | นอนแนบอยู่ในรังนาน |
จากนางมาทางทุรสถาน | พระน้องเอ๋ยจะนานชม |
๏ ระวังไพรรู้รักรุกขระวัง | ดังเรียมหวังระวังสม |
อ้าสูพธูทิพยผทม | จะเออาสน์อนาถเนา |
๏ ยลหมู่มยูรคนาง | มยุรย่างณยอดเขา |
เยื้องยูงลิลาสนุชลำเภา | พิลาสล้ำมยูรยล |
๏ เบญจวรรณสลาบวิลยลาย | สไบคล้ายกับลายขน |
ดั่งสีสไบวิมลยล | มลักแลละลาญใจ |
๏ การวิกวิเวกสรสำเนียง | เสนาะเสียงประหวัดไหว |
หวานแว่วพระเสาวะนิศไพ | เราะหลั่งเสนาะสาร |
๏ สาริกานรากรจะจำนัญจ์ | สารพันจะแจ้งการ |
วานข่าวเสนอพระเยาวมาลย์ | สถิตวังจะยังไฉน |
๏ คับแคก็คับในอุระร้าง | มาดงกว้างฤคับใจ |
กดเพลิงดังเพลิงถกลใน | กมลพลุ่งคือเพลิงกอง |
๏ นกเปล้าดังเปล่าสมรเปลี่ยว | ในดงเดียวบเพื่อนสอง |
สัตวานิรารสสมพอง | สัปตวันแต่รัญจวน |
๏ นางนวลคือนวลนุชปรัด | หวลกำหนัดแนบเนื้อนวล |
กระสากระสัลจิตต์กำศรวญ | ก็สาใจบให้มา |
๏ นกทักรู้ทักและฤบท้วง | ให้ละดวงสุดาพงา |
นกหว้ารู้ว่าฤมินำภา | จะแนะนำฤอำยวน |
๏ ไป่เคยนิรารสสวาท | นฤอาสนอักอวล |
อย่าคิดประชาชนจะสรวล | จะคืนสมจงสร่างศัลย์ |
๏ เสร็จชมทิชากรคณา | สุริยาก็สายัณห์ |
จตุบาทชาติปเจกสัญ | จรเล่นทุกแหล่งหลาย ฯ |
๑๙๏ นานาพรรณมิควนาครระราย | |
ฟานกวางละมั่งทราย | ฉมัน |
๏ หมีหมูหมู่ทิปิป่าและกาษรอนันต์ | |
ทักทอกะทิงทัณ | ฑิมา |
๏ สิงคิณัสอัชะสีหจิตรมิคขัคคา | |
ล่อลินกิเลนลา | สลอน |
๏ ชมดเม่นโสณสิงคาลและกาฬสิหนิกร | |
พังพอนกระจงจา | มรี |
๏ เยียงผาฌาปิตะกาวิฬาระและกบี | |
สรรโสงสะสาชนี | อนันต์ |
๏ ลางพวกพาคณากินลบัดติณอรัญ | |
เลียโลมลางกิน | ชลามพุ์ |
๏ ลางเหล่าโปดกสกอก็คลอมาตุรตาม | |
ดูดดื่มขิราทราม | คนอง |
๏ บ้างตัวต่างก็สำเริงและเบิ่งบทผยอง | |
ขวิดคว้างลำพองลอง | กำลัง |
๏ เดิรทางหว่างพนะพนมและชมสัตวประนัง | |
ฤๅเพลินฤทัยประทัง | เทวษ |
๏ ยอแสงศัพทชนีมะมี่วนประเทศ | |
หวลถึงพระเยาวเรศ | คำนึง |
๏ รังสีเสร็จสนธยาวนาจรบหึง | |
ถึงที่ประทับสึง | สำนัก |
๏ ยั้งหยุดจัตุรงคยานสำราญรมยพัก | |
นักงารพิทักษ์ราช | ระเวียร |
๏ เสียงคนดนตรีพาทย์นินาทภุมิสำเทียร | |
แสงเพลิงกระจ่างเจียร | ตระวัน |
๏ เนาในวันตำหนักตระชักจิตกระสัล | |
รูดสูตรรำพึงขวัญ | พิลาป |
๏ เน่งนิทรนิทรบหลับรำงับจิตต์ระทาบ | |
โหยหายุพาภาพ | พธู |
๏ ไป่วายทุกขพระหวลจนจวนสุริยยู | |
รยาตรเยี่ยมพระเมรู | ระรอง ฯ |
๑๖๏ ฝ่ายชาวอุเชนินายกอง | เหตุเห็นพลผอง |
อุเทนตั้งคั่งคับ | |
๏ ควบม้าเมือเมืองโดยฉับ | เฝ้าไท้คำนับ |
ก็ทูลดังเหตุเห็นมา | |
๏ บัดนี้องค์อุเทนทรา | เสด็จยั้งโยธา |
ในกันทรดอยดงแดน | |
๏ แสนยากรข้าหาญแหน | คั่งคับนับแสน |
และแลสล้ายเหลือตา | |
๏ มานี้ดีร้ายรอยมา | จับคชมายา |
คงโดยสมเด็จบัณฑูร | |
๏ พรยาจัณฑราชฟังมูล | เหตุท้าวเพิ่มพูล |
มนัสภิรมย์สมหมาย | |
๏ ตระบัดบัณฑูรสั่งนาย | นายกนิกาย |
ให้เทียมนิกรกำแหง | |
๏ สามหมื่นพื้นม้าเร็วแรง | สรรพอาวุธแวง |
คำนวณคำนบกับมือ | |
๏ สายัณห์จักยาตรพลปือ | เอาไพรินทร์รบือ |
พระเกียรดิประกาศไตรภพ | |
๏ เสนารับสั่งเคารพ | จัดพลสินธพ |
ก็ถ้วนจำนวนหนึ่งหมาย | |
๏ นายม้าใส่เสื้อสพาย | ตาวน้าวเหนี่ยวสาย |
กำซาบธนูยิงยำ | |
๏ บ้างกวัดหอกซัดคอคำ | ลางถือทวนกำ |
สินาศค้าเข็ญขาม | |
๏ ซ้ายขวาหน้าหลังตั้งตาม | ตำหรับสงคราม |
พิไชยผจญรณรงค์ | |
๏ เทียมวาฬุกัฏฐีม้าทรง | มาเทียบท่าองค์ |
เสด็จสมเด็จลีลา | |
๏ ปางนั้นพระยาจัณฑมหา | มหันตเดชา |
นุภาพปราบสากล | |
๏ สายัณห์หย่อนแสงสุริยน | เสด็จโสรจสรงชล |
ปริตชโลคันธ์ขจร | |
๏ ทรงภูษิตพัสตราภรณ์ | โดยวารบวร |
วิไชยยาตรยุทธนา | |
๏ สอดธำมรงค์รัตโนภา | สวมทรงชฎา |
เดิรหนผจญไพรินทร์ | |
๏ ขัดขรรคาวุธเพียงอินทร์ | สพักแสงศิลป์ |
ธนูยุบาทบทจร | |
๏ ทรงวาฬุกัฏฐีอัสดร | ยืดแสนยากร |
ออกจากประตูบูรี | |
๏ มาไกลใกล้ดงพงพี | ปลายแดนธานี |
ก็สั่งประสาสน์สารเผดียง | |
๏ ให้แต่งแบ่งกองรายเรียง | ซุ่มซ่องมองเมียง |
ทุกทางอันช้างไปมา | |
๏ กำชับทุกนายโยธา | ได้ทีสัญญา |
จงกรูกันรีบออกเอา | |
๏ จับองค์อุเทนราเชา | จงได้แลเอา |
จะปูนบำนาญรางวัล | |
๏ แม้จับบได้จักทัณฑ์ | ปาดคอครัวปัน |
เปนช่วงแก่ช้างเหล่าหลาย | |
๏ มาตยานายกเนืองนาย | รับสั่งกฎหมาย |
พิกัดประกาศพลผอง | |
๏ ต่างตนจัดแจงแต่งกอง | ซุ่มซงจงจอง |
ชระเหลียกชระลี้แหล่งดง ฯ |
๑๑๏ ปางองค์อุเทนไท้ | ธรณีระพีพงศ์ |
รอนรอนพระสุริยง | ประพาสพื้นทิฆัมพร |
๏ จากอาสนบรรยง | กโสรจสรงชโลธร |
สุหร่ายโรยลอองอร | จรุงรสเรณู |
๏ ขัตติยาธราภรณ์ | บวรรัตนไพรู |
ขัดขรรควิเชียรยู | รยาตรหน้าพลับพลาไชย |
๏ ออกมุขมาตยา | พิริย์พาหุเกียรดิไกร |
เฝ้าแน่นสนามใน | อภิวาทดาษดา |
๏ ตรัสถามพเนนาย | มฤคลุทธอันมา |
สำนึงคเชนทรา | ประมาณมารคปานใด |
๏ ข้าแต่นรินทร | มคันดรบใกล้ไกล |
ยังโยชนครรไลย | จะลุแหล่งพญาสาร |
๏ ทรงฟังขมังมา | ควิกันแถลงการ |
สั่งมาตยบริบาล | วรบาทแบ่งพล |
๏ เลือกผู้ที่คู่ใจ | พอตามไปสักพันคน |
มากหลายจะรายจะรน | คชลักษณ์จะหลีกไกล |
๏ สั่งแล้วเถลิงหลัง | พระที่นั่งมะโนไมย |
เดิรพลมาใน | วนะโดยวะเนจร |
๏ ออกดงลุทุ่งกว้าง | ก็เห็นช้างผู้เผือกพร |
เดิรกรายณชายดอน | และเลมลัดละบัดเกรียง |
๏ ต้องลักษณ์ตระศักดิ์สรรพ | และอากัปก็พร้อมเพรียง |
ผ่องพรรณหิรัญเพียง | อำไพภาคยากหา |
๏ ชอบราชหฤไทย | ธหวังไว้พระกฤษดา |
เปนราชพาหานะ | ก็ประพาสโดยดาล |
๏ ดูราพเนนาย | นิกรราชบริพาร |
จงทัศนาการ | พลภาพพิณเรา |
๏ จักดีดดำเริงสาย | สธยายพระมนต์เอา |
ช้างเผือกให้มาเทา | ณเบื้องบาทโดยประสงค์ |
๏ ตรัสแล้วก็สัธยาย | พระมนต์กรายพระหัตถ์ผจง |
ดีดพิณพระแสงทรง | เสนาะเสียงสนั่นไพร |
๏ นายยนต์ชำนาญยิน | สำเนียงพิณก็ไขไก |
ช้างภาพก็เดิรไป | ดะดุ่มด่วนบหยุดฟัง |
๏ อุเทนนเรนทร์เรือง | บรู้เรื่องระบิลบัง |
เห็นช้างบอยู่ยัง | ก็ดิ่งดีดจะเข้ขาน |
๏ ซ้ำซ้ายก็หลายหน | ช้างกลยลทำอาการ |
ตื่นหนีตลีตลาน | ประลาตแล่นและล่อไป |
๏ เห็นไกลก็รอท่า | ครั้นใกล้มาก็วิ่งไกล |
ยั่วเย้าพระไทยไท | ธิบดินทร์บสงกา |
๏ มานะพระหฤไทย | ก็ขับใหญ่ดุรงค์มา |
พิริยพลบันดา | ที่ตามไปก็ไม่ทัน ฯ |
๑๖๏ กองซุ่มโยธาพระยาจัณฑ์ | คิดค้อยคอยคัณห์ |
พระองค์เห็นองค์อุเทน | |
๏ ขับม้าไล่รูปนาเคนทร์ | ล่วงล้ำบริเวณ |
ก็พลัดนิกรล่วงมา | |
๏ ต่างต่างให้ศัพท์สัญญาต่าง | กรกรีโยธา |
ทุกกองกระชั้นชุมรุม | |
๏ ล้วนเหล่ามักสันกรรกุม | เข้าจับจอมจุม |
พลาก็ค้าคำหาญ | |
๏ ดูราอุเทนทราบาล | จงรู้พระกาล |
แลการจะนาศในวัน | |
๏ ดังฤๅบมิเกรงมากรร | ไล่ช้างเผือกอัน |
เปนแก้วประกอบเจ้าเรา | |
๏ บัดนี้ไซ้เรามาเอา | ท่านผู้ทรเมา |
จงมาจะพาไปถวาย | |
๏ ว่าพลางเข้ากลุ้มกุมกาย | อุเทนฦๅสาย |
ฤทันจะตั้งติงองค์ | |
๏ เหลียวหาพลพาหน์ยุทธยง | อรินทรรอนรงค์ |
จะหาบเห็นใครมี | |
๏ เสียเชิงเสียไชยไพรี | พลไภยได้ที |
ก็จับจำนองนำจร | |
๏ เฉกดวงมณีรัตนากร | เสียแก่วานร |
อันมีปมานุปไมย | |
๏ เสื่อมศรีสุรศักดิ์สุริยใส | เพียงสุริยพ้องไภย |
อสุรินทรร้ายรันทำ | |
๏ พระยาจัณฑปโชตให้นำ | ไว้ตรุตรึงตรำ |
แห่งโจรในนครา | |
๏ เสด็จยาตรพยุหพลแสนยา | ด้วยโสมนัสา |
พิชิตพิเชตสงคราม | |
๏ เดิรโดยบุรพางค์ทางงาม | พระเกียรดิเกริ่นสาม |
ไผทสระทกกฤษดา | |
๏ คืนราชนิคมรมยา | บัณฑูรบัญชา |
สมุหรังรับภาร | |
๏ รังแต่งเสาวภาคพิมาน | เพียบโภคลังการ |
บเพี้ยนพิภพพันตา | |
๏ แต่งสรรพสุปเพียญชน์ไชยปา | นิศชุมมุลิกา |
สามนต์นิกรมในสถาน | |
๏ ทรงเสวยน้ำจัณฑ์สำราญ | เลี้ยงเหล้าไชยบาน |
นิกรหมู่มาคม | |
๏ บันเทิงหฤทัยใสสม | เริงราชอารมณ์ |
ลเบงในเบญจฤดี | |
๏ เลยวันเวลาลุตรี | พิณพาทย์มโหรี |
ประโคมประคับขับขาน | |
๏ ฟังรำบำเรอบทมาลย์ | ล้วนเหล่านงพาล |
พิลาสสล้างแลสลอน ฯ |
๒๘๏ ฝ่ายหมู่โยธา | |
มวญมาตย์อันมา | โดยเสด็จบทจร |
ทรงขับกัณฐัศว์ | สพัดกุญชร |
บได้หยุดหย่อน | ผ่อนพักหนักไป |
๏ หมู่สุรโยธา | |
แล่นหลามตามม้า | หมดแรงแขงใจ |
กระหมอบหอบรวน | เซซวนคลาไคล |
ไป่มีผู้ใด | ทันเสด็จภูวดล |
๏ บัดเดี๋ยวได้ยิน | |
เสียงปืนพลพฤนท์ | โห่ร้องอึงอล |
แล่นแลแต่ไกล | ไม่เห็นจุมพล |
แต่ล้วนผู้คน | เยียดยัดอัดแอ |
๏ ตระหนกตกใจ | |
ชะเง้อเฌอไม้ | แมกเมียงเลี่ยงแล |
เห็นเขาจับเจ้า | ร้อนเร่าดวงแด |
จะเข้ากันแก้ | เห็นไม่ได้ที |
๏ วิ่งกลับพลับพลา | |
แซ่เสียงโศกา | สนั่นพงพี |
แจ้งแก่มหา | เสนาบดี |
โดยเหตุอันมี | ตามเห็นทุกอัน |
๏ ซึ่งข้าโทษผิด | |
ตามเสด็จบติด | ขอรับปรับทัณฑ์ |
ทุกข์แต่เจ้านาย | ข้องข่ายไภยันต์ |
จะคิดแก้กัน | ผ่อนปรนกลใด |
๏ มวญหมู่มนตรี | |
ฟังสุรโยธี | ต่างตื่นตกใจ |
ตีทรวงระทาบ | พิลาปร่ำไร |
ทั้งพลับพลาไชย | สยบสมประดี |
๏ ครั้นสร่างโศกา | |
ต่างตรึกปรึกษา | ว่าเหตุที่มี |
ดีร้ายลายเล่ห์ | ชาวอุเชนี |
ปองเปนไพรี | จะชิงกรุงไกร |
๏ เกรงมือทหาร | |
ซึ่งหน้ามาต้าน | บอาจเอาไชย |
จึ่งปล่อยช้างล่อ | ก่อกลยนต์ใน |
สตรีนิไสย | ขัตติยาอาธรรม์ |
๏ พวกเราเจ้าเลี้ยง | |
ได้ชื่อฦๅเสียง | สมบัติผลัดพันธุ์ |
โหงหายตายดี | ทีเดียวด้วยกัน |
ละไว้ให้มัน | หมายหมิ่นฤๅควร |
๏ จะซ่องชุมโย | |
ธาเมืองเอกโท | ตรีจัตวามวญ |
ควบทัพกับเรา | เข้าเปนกระบวร |
หักไหนให้ซวน | รุกเร้าเผาเมือง |
๏ จับมาให้หมด | |
เด็กใหญ่ไม่ลด | กุดหัวให้เปลือง |
จนใจด้วยเจ้า | เข้าที่คับเคือง |
จึ่งยั้งฟังเรื่อง | ตายเปนเห็นกัน |
๏ ทั่วหน้าหาฤๅ | |
คิดรบครบชื่อ | อาฆาฏฟาดฟัน |
จึงให้เขียนสาร | บอกการสำคัญ |
ตามเรื่องเบื้องบรร- | ยายร้ายดี |
๏ ส่งให้เสนา | |
นายหนึ่งขึ้นม้า | รีบไปธานี |
ครั้นถึงขึ้นเฝ้า | พระเยาวเทวี |
ทูลความตามมี | เหมือนหลังฟังมา ฯ |
๑๔๏ สามาประภาพักตรวเรศ | สดับเหตุพระภรรดา |
ตกเงื้อมอมิตรประทุษฐทา | รุณราชไภยพาล |
๏ เพียงสายสุนีสรพิฆาฏ | ศิรขาดประจากปราณ |
แดดิ้นระด่าวอดูรดาล | สยบซบสมประดี |
๏ ไป่ทันจะสืบยุบลสาง | อนุสนธิยังมี |
แลเล่ห์สุวรรณกทลี | ประไลยลมและล้มลง |
๏ ขัดคลองอสาสะจะระบาย | นิทรแน่อนาถองค์ |
สิ้นศัพท์พระเสาวนิศทรง | อัตภาวสัญญี |
๏ ปางปวงอนงคณสุรางค์ | และท้าวนางตำแหน่งนี |
กรยลพระเยาว์ภควดี | ดิลกลักษณ์อับสรสรรค์ |
๏ ทรงเสวยวิสัญญิกะอนิจ | ตระดกจิตตจาบัลย์ |
ช้อนเชิญพระองค์พระอรอรร | คเรศราชกานดา |
๏ ยังแท่นสุวรรณวิจิตรวาง | คณนางก็โศกา |
หมายแม่นประลาลยสัญญา | ก็วิลาปรำพรรณ |
๏ อ้าแม่ผู้ดวงวชิรรัตน์ | สิริสวัสดิวังจันทร์ |
ช้อยข้าคณากรกำนัล | อภิรมยเปรมปรีดิ์ |
๏ กี้ใดก็เสาวนิเฉลย | กิจเคยทุกครามี |
ดังฤๅเสด็จสุคตนี | พระพิมานคือแมนสวรรค์ |
๏ ทิ้งทั้งสมบัติพัศยา | กรข้าพระบาทครร |
ไลยเลอพระองค์จรจรัล | และบสั่งสักคำไฉน |
๏ ดั่งฤๅบคิดพระภรรดา | จุฑาเทพพ้องไภย |
ไป่ทันจะแก้กลกลใด | เสด็จสู่พิมานเมิน |
๏ ทุกข์ท้าวผู้เจ้าจลวิบัติ | คือฉายฉัตรระยำเยิน |
ขวัญเมืองดังจักรรถเจริญ | นิรไปฤใครแทน |
๏ เวียงวังก็ตั้งแต่นี้จะโรย | ทุกระโหยฤใครแหน |
จักฟังแต่ศัพท์อับสรแสน | กำเสาะโศกฤห่างหาย |
๏ โศกสร่างสุรางค์ปรมสัง | คติยังพระวรกาย |
อ่อนอุ่นบมีพิกลวาย | คณนาฏก็ยินดี |
๏ โปรดเสาวคันธรสสุหร่าย | รำพายพัชนีวี |
รื่นรื่นสุคันธสุรภี | ธก็ฟื้นพระองค์คง ฯ |
๑๖๏ ปางนั้นสามายุพยง | สร่างสมประดีทรง |
กำสรดบวายหายศัลย์ | |
๏ รันทดรันทวยเทียมวัน | ทุ่มทรวงรุมรัน |
พิลาปรำจวนหวลหา | |
๏ โอ้พระปิ่นภพภรรดา | พระคุณคณนา |
นุภาพล้ำธรณิน | |
๏ เทียมเทวสุทัศนราชินทร์ | เมือบพลเพียงบิน |
เอาด้าวรด่าวดาลแสยง | |
๏ บรรณามาคัลทุกแขวง | ขุนเขนเคยแขง |
ก็ค้อมมาขึ้นเคียมคม | |
๏ เวลาเราใดนิยม | พระร้างอารมณ์ |
ระแวงระวังกังวล | |
๏ เสียรู้เสียฤทธิ์เสียกล | เสียเชิงทุรชน |
ประทุษฐหลอนห่อนเห็น | |
๏ ไป่เคยเลยตกยากเย็น | จักตายจักเปน |
พระคุณบได้ไปสนอง | |
๏ เสียทีพระเลี้ยงเมียปอง | พระเปนโพธิ์ทอง |
พำนักแต่นี้จักตาย | |
๏ จักอยู่ใยดีแต่กาย | พระผัวชำงาย |
ชำงือคือกรดกริบคม | |
๏ พระน้องรันทดทุกขทม | องค์อ่อนอารมณ์ |
พิไรยร่ำบำบวง | |
๏ โสฬศเทวแดนแมนสรวง | เกลาสปิ่นปวง |
สุรามเหศักขญาณ | |
๏ ขอพรขอพระอภิบาล | พระพ้นไภยพาล |
พินาศนิราสแรงไภย | |
๏ ร่ำพลางพลางโศกาไลย | เทียมแดเด็จใย |
กำสรดบสร่างสมประดี | |
๏ ส่ำแสนสุรางค์ราชนารี | ต่างตนตูมตี |
อุราพิไรรำพรรณ | |
๏ เสนาประชากรข้าขัณฑ์ | อาดูรแดยัน |
บเสียบกำสรดสบสถาน | |
๏ ครุวนามธุกรสำนาร | ผิวบนั้นปาน |
มรุตป่วนป่ารัง | |
๏ ทั่วทั้งนอกวังในวัง | ถามข่าวคอยฟัง |
กำเสาะสยบซบเซา | |
๏ ปางพราหมณ์ปโรหิตราเชา | วุฒิภาพบมิเยาว์ |
ในศาสตรสรรพเพทางค์ | |
๏ แจ้งเหตุใช่เหตุหนปาง | วิยวัตถุวาง |
วินิจกลอกกลางใด | |
๏ ทราบเหตุผู้เจ้าตกใน | เงื้อมหัตถ์พาลไภย |
ก็ตื่นตระหม่าสมประดี | |
๏ พราหมณ์พฤฒิก็ค้นคัมภีร์ | ฤกษบนอสี |
ติธาตุทักษาพยากรณ์ | |
๏ ควรพระเคราะห์พักลักษณจร | ชันษานคร |
ประจักษ์ทุกสิ่งจริงใจ | |
๏ ขึ้นเฝ้าเยาวยศยังใน | มนทรีพิไลย |
พิลาสด้วยเหล่าอับสร | |
๏ เมิลมิ่งพนิดาอาวรณ์ | สยบทบถอน |
หฤทัยวิโยคโศกศัลย์ | |
๏ พฤฒิพราหมณ์บมิอาจอดกรร | แสงพลางทูลอรร |
คเรศด้วยภักดี | |
๏ ข้าแต่พระแม่โมลี | ฤๅควรด่วนตี |
พระตนแต่ไข้ไป่ทัน | |
๏ เปนตนผลบุญบาปบรรพ์ | ทุกข์สุขเวียนวัล |
วิไสยกระแสสงสาร | |
๏ พระแม่คับแดดุรดาล | กาลนี้เปนกาล |
พระเคราะหแรงรันทำ | |
๏ ข้าพระพิจารณ์ในคัม | ภีร์เพทางค์นำ |
มาสอบมาสวนทวนหลาย | |
๏ พระบุญอดุลยเฉกฉาย | พระสุริยพันลาย |
มล้างมละอันธการ | |
๏ เข่นฆ่าอสุรินทรหักหาญ | อาฆาฏคิดพาล |
ฤห่อนจะลุหลีกเอง | |
๏ แท้เทียรทุกขลาภอย่าเกรง | อมิตรมารเพรง |
จะมาเปนมิตรเมตตา | |
๏ แน่ในพยากรณ์ตำรา | เยาวยศยุภา |
ผู้หนึ่งจะเอื้ออุปถัมภ์ | |
๏ สิ้นร้ายปลายปีนี้จำ | ทูลไว้ไกลคำ |
จงควรแก่ทัณฑ์ทั้งหลาย ฯ |
๑๑๏ สามาสุดาฟัง | ทวิชาพฤฒาทาย |
ทูลเทียบทำเนียบถวาย | นิติศาสตรแสดงความ |
๏ ปราโมทย์กมลมี | สวนีสนองพราหมณ์ |
ท่านผู้พระคุณคาม | ภิรภาพปรีชา |
๏ เทียบทายทำนายนำ | วิยอำมฤตยา |
จันจวนประมวญอา | วรณ์หมายทำลายสกนธ์ |
๏ คุณท่านประมาณมี | ชนนีถนอมปรน |
กษิรามพุ์บำรุงชนม์ | วยวัฒนาวัน |
๏ พิษภัยพิโยคท้าว | ระร้าวร้าวละกลกัลป์ |
ผิวท่านบมาทัน | ก็จะแท้ทำลายกาย |
๏ บัดให้บำนาญนันต์ | หิรัญรัตนแพรพราย |
ค่าพราหมณ์พฤฒาทาย | ก็นิวัตน์นิวาสนสถาน |
๏ พระนางฤวางใน | หฤไทยอดูรดาล |
ครวญคร่ำรำคาญนาน | เทวษท่าทิวาครวญ |
๏ ปรับทุกข์ทุกหน้านาง | สุรางค์ราชรัญจวน |
ซั้นโศกกำศรวญทวน | ทุกหน้านางฤห่างถวิล ฯ |
๑๙๏ ปางนั้นองค์อุเทนนเรนทร์ศรบดินทร์ | |
พ้องภัยอรินทร์เปน | อนาถ |
๏ เนาในเรือนตรุเทวษประเภททุพลชาติ | |
เสวยสรงจะไสยาสน์ | ก็ยาก |
๏ ไป่เคยทุกข์และทุกข์กระอุกอุระลำบาก | |
รู้ผู้จะอุปฐาก | ทำงล |
๏ เน่งนิทรคิดก็ระทดสลดจิตต์วิจล | |
เสียกายเพราะเสียกล | ริปู |
๏ เสียศรีศักดิ์สุริยชาติอาจอริบำรู | |
ฤๅมาประดักดู | ประดาษ |
๏ อ้าโอ้อัครสุดาประภาพักตรพิลาส | |
สนมนางสุรางค์ราช | นิกูล |
๏ แม้มาทรู้ทุกขเรียมจะเตรียมอุระอดูร | |
ปรับทุกข์ทุกหน้าพูล | พิลาป |
๏ โอ้เคยเสวยสวัสดิวังคือดังอมรสาป | |
สฤษดิจากวิบากบาป | ไฉน |
๏ เจบตนชนม์จะพินาสนิราสสุริยไอ | |
ศวรรยาฤอาไลย | หนึ่งนุช |
๏ ร้อยทุกข์พันทุกขหนักจะหักจิตต์ก็ยุติ | |
ความรักฤหยุดสุด | กระสัล |
๏ ตกเข็ญเปนฤจะตายและวายทุกขมหันต์ | |
ไกลกันก็สุดวัน | จะเห็น |
๏ ใดดีชีวิตคงดำรงทุกขลำเคญ | |
ตายดีกว่าเปนท | รมาน ฯ |
๑๖๏ ตระบัดถามนายทัณฑบาล | เจ้าท่านผู้ชาญ |
ประพฤติธิกิจมายา | |
๏ จับเราบมิพ้องผิดมา | ตรากตรุตรึงตรา |
แลไปสถิตที่ใด | |
๏ นายทัณฑก็กล่าวคำไข | เจ้าเรามีไชย |
แก่ราชอรินทร์ยินดี | |
๏ ให้แต่งสวภาคมนทีร์ | ชุมมาตย์พิรีย์ |
นิกรแน่นในคลวง | |
๏ แต่งสรรพกระยาเส้นสรวง | ขับรำบำบวง |
แก่เทพรักษนัครา | |
๏ ทรงเสวยน้ำจัณฑ์ไชยปา | นิศกับมุลิกา |
ด้วยราชหฤทัยใสสานต์ | |
๏ อุเทนก็ตอบโดยหาญ | เจ้าท่านอาการ |
อุบายก็คล้ายสตรี | |
๏ โบราณขัตติยาอย่างมี | มีไชยไพรี |
แลจับมาได้ด้วยมือ | |
๏ ควรฆ่าห่อนไว้ให้หือ | ควรปล่อยให้ลือ |
พระยศก็ปลดปล่อยไป | |
๏ ห่อนทำทรมานอย่างใจ | เจ้าท่านฉันใด |
บเอาระบอบบรรพา | |
๏ มึนเหล้าเมาเล่นปรีดา | ถ้ามีเมตตา |
แก่เราลำบากตรากตรำ | |
๏ นายคุมฟังคำเอาคำ | อันกล่าวบมิยำ |
ไปอ่านแก่ท้าวทูลสาร | |
๏ พระยาจัณฑ์ธก็มีบรรหาร | ให้หาบนาน |
ยังที่ประชุมทรรษา | |
๏ ประภาษสิหนาทโชยงกา | ดูราราชา |
อุเทนชเลยยุพเยาว์ | |
๏ ตกในเงื้อมหัตถแห่งเรา | บมิวันทาเทา |
มานะทรนงฉันใด | |
๏ อุเทนก็ตอบโดยใจ | อ้าท้าวกล่าวไฉน |
ฉนี้ก็ควรสรวลสันต์ | |
๏ จักเอายศใดอภิวันท์ | คนต่ำตกทัณฑ์ |
จะเปนประโยชน์ใดดี | |
๏ แม้ไหว้โดยใจอารี | แท้ทางไมตรี |
เจริญสิริทั้งสอง | |
๏ พระยาจัณฑ์ซั้นบัญชาสนอง | ผิวบไหว้อย่าปอง |
จะเปนชีพิตจักดาย | |
๏ ตามเทิญสิทธิท้าวแล้วกาย | ใจเราอย่าหมาย |
จะข่มบขอชีวี | |
๏ สงวนศักดิ์กษัตริย์สืบธาตรี | เยี่ยงทรายจามรี |
ชีวันบห่วงหวงขน | |
๏ เกิดตายฤๅวายเว้นตน | สงสารวัฏวล |
ฤๅเว้นจะเบียนเวียนเวรุ ฯ |
๒๑๏ พระยาจัณฑ์ฟังสารอุเทน | ขัติยมานบเอน |
คงแก่วาเจนทร์ | บคืนขาม |
๏ เปรียบปรายหลายเล่หแหลมลาม | วิยะอคนิวะวาม |
ทรงสดับความ | ก็เปนดี |
๏ เพื่อองค์อุเทนทรราชี | วาสุละทัตรบุตรี |
บุรประเพณี | สนองสอง |
๏ พัญเอิญเจริญรักษรังปอง | ประทุษฐอภัยจอง |
จิตต์จำนองคลอง | เสนหา |
๏ เอื้อนอรรถมัธุรสดูรา | ตรุณวิทยปรา |
กฎอย่าอา | ดุรกำเดา |
๏ จักส่งองค์อัคราเชา | นิวัตินครเนา |
ตูจะเรียนเอา | พระมนตรา |
๏ อุเทนสนองราชบัญชา | ผิบพิตรจิตต์ทยา |
เวทวันทา | ก็จักสอน |
๏ อ้าดูอรินทรอธิกรณ์ | บมิยำจิตต์ผนอน |
อ้างอุทาหรณ์ | ฤเกรงกาล |
๏ อ้านี้นิติราชศาสตรสาร | คติยบุรพจารย์ |
เปนนิยมนาน | นิเทศเหตุ |
๏ ดูราอุเทนตรุณเรศ | ผิวขุชทุรเพศ |
ไหว้จะเรียนเวท | จะยังไฉน |
๏ อ้าท้าวกล่าวแล้วฤกลับไกล | ตรุณตระกูลใด |
แม้วโดยใจ | คำรพเรา |
๏ ควรสอนปกรณแก่เขา | สฤษดิฤทธิพัฬเหา |
เทพทุกลำเนา | ก็เพิ่มพร |
๏ ศิษยใดไป่อัญชลีกร | ศิลปศาสตรจะสอน |
ห่อนจะวัฒนา | นุภาพพล ฯ |
๑๖๏ พระยาจัณฑ์ฟังสารยุบล | เคืองคับใจจน |
มโนมานะละอาย | |
๏ ใคร่ฆ่าชีวาให้วาย | พระเวทเสียดาย |
วิจารณจิตต์นิศจล | |
๏ ดำริห์ผู้เริ่มเรียนมนต์ | จักต่างพระตน |
แต่ราชธิดาเดียวดี | |
๏ เสด็จยังพิมานมนทรี | หาราชบุตรี |
มาใกล้ก็เกลี้ยงกล่าวสาร | |
๏ อ้าแม่วาสุละทัตรนงพาล | ยังชายหนึ่งชาญ |
พระมนต์ละเบงเพลงพิณ | |
๏ เรียกช้างป่าได้โดยจินต์ | ใช้ได้ดังถวิล |
แลขับก็ลี้แหล่งพน | |
๏ บิดาอาครใคร่มนต์ | ครูโรคเรื้อนตน |
จะเรียนฤๅควรขัตติยา | |
๏ จงแม่เอาภารบิดา | วิทยายากหา |
บชอบจะแผ่แพร่หลาย | |
๏ จักหามาวังดังหมาย | ห้ามคนใกล้กลาย |
จะดูแลดอดด้อมฟัง | |
๏ แม่เรียนมนต์ในม่านบัง | ได้แล้วภายหลัง |
จึ่งพ่อจะต่อเยาวมาลย์ | |
๏ พระยาจัณฑ์กล่าวกลายสายสาร | ดังนี้เพื่อการ |
รังเกียจแก่สองกษัตรีย์ | |
๏ รู้ศักดิ์จักเสพย์สามคี | เพื่อเปลี่ยวฤดี |
ดำฤษณ์กำเดาะกำเดา | |
๏ สองราชสุริยวงศ์ทรงเยาว์ | ฤๅรู้เงื่อนเงา |
แห่งท้าวอุบายบรรหาร | |
๏ ธิดาท้าวรับปฏิญาณ | ท้าวสั่งเตรียมการ |
กำหนดทั้งวันสัญญา | |
๏ ให้นำองค์อุทเยนทรา | มายังมหา |
พิมานกำบังดังปอง | |
๏ ให้เชิญธิดานวลลออง | จัดเครื่องสำรอง |
สำหรับคำนับคุณครู ฯ |
๑๑๏ ปางนั้นสุดาวา | สุละทัตรอันตรู |
ครั้นจวนเวลายู | รยาตรามาเรียนมนต์ |
๏ จากอาสนลังการ์ | เสด็จมาสนานชล |
พนักงารถวายคนธ์ | ผทมผิวพิมลพรรณ |
๏ ผัดพักตรประไพผ่อง | ลอออ่องคือเพ็ญจันทร์ |
มุ่นทวยสลวยกัน | จุไรรัตนเพราพราย |
๏ ภูสิตวิจิตรจีบ | ประจงกลีบและวางชาย |
รัดองค์วิเชียรฉาย | ประจำยามอร่ามตา |
๏ อำไพสไบบาง | ระรางรางวโรฬาร์ |
สร้อยทับอังสาพา | หุรัดรัตนทองกร |
พรายพริ้งสอิ้งองค์ | ธำมรงค์สังวาลวร |
กรอบพักตรกัญเจียกจร | และมงกุฎกษัตรีย์ |
๏ งามองคอาภรณ์ | วรภาคพิมลมี |
เฉกโฉมพระลักษมี | วิลาสโลกนิศกลง |
๏ พร้อมสาวสนมนาฏ | ยุพราชลิลาลง |
ไปยังพิมานมง | คลรัตนบัดดล |
๏ สถิตนั่งในม่านมาศ | ก็ประพาสบเกี่ยงกล |
ข้าผู้จะเรียนมนต์ | อภิวันทนาจารย์ |
๏ ตรัสพลางพงางอน | ชลีกรกฤษฎาล |
บูชาสการมาล | ยผจงและส่งไป |
๏ กำนัลที่มาตาม | ก็สั่งห้ามให้อยู่ไกล |
กำชับบใครใคร | จะนั่งดูและอยู่ฟัง ฯ |
๑๔๏ ปางองค์อุเทนทรรพินทร์ | ธรณินทรเสาวนัง |
สารศัพท์คำนับพระนุชหวัง | กระเหมาะแม่นขุชชามา |
๏ ทรงตรัสนุสาสนพระมนต์ | กลอรรถคาถา |
วาสุลทัตรพนิดา | ธก็ทรงสังวัธยาย |
๏ เอื้อนโอษฐ์จะอ่านอรรถบชัด | และอุทัจสะเทินอาย |
หลายซ้ำบยำอักขรกลาย | อาทิบาทปนหลัง |
๏ แบ่งบาทละสี่สระจะต่อ | ก็บพอปัญญายัง |
เคลิบเคลิ้มทีฆะรัสสะและสัง | โยคย้อนอักษรสลาย |
๏ เคืองขัดดำรัสผรุษวาท | ปริภาษคำคาย |
ช่วงชาติขุชชาพิกลกาย | ทรลักษณจะใครสอน |
๏ ป่วยปากแก่กูบมิจะจำ | จะแนะนำก็เหงานอน |
ปากหนาจะว่าก็บมิหยอน | จะแก้โกงให้โค้งคืน |
๏ ลูกท้าวสดับผรุษวา | จกภาษโหดหืน |
เลิกสาณีเยียมพระพักตรยืน | กระทืบบาทโกรธา |
๏ พาชายบชาติบมิเสงี่ยม | และฤเทียมทรนงมา |
ว่าค่อมแก่กูธิตวรา | ประมาทหมิ่นบรู้ตาย |
๏ แม้ทราบพระบาทพระบิตุรงค์ | ฤจะคงชีวาวาย |
เหวยเรื้อนบุรุษทัศนกาย | นี้ขุชชาฤมาดู |
๏ สมเด็จอุเทนทรสวนา | ทัศนาพธูตรู |
เลอลักษณวิไลยพระดนู | ประดิพัทธเพิ่มภิญ |
๏ ลืมตนอันทนทุกขลำบาก | ในตรุตรากประดิทิน |
พลั้งเพลินเจริญจิตต์ถวิล | ธก็กล่าวด้วยสุนทร |
๏ อ้าแม่จงให้อภัยพี่ | กิจนี้พระบิดร |
ว่าค่อมประดาษกรรมกร | ก็กล่าวโดยบรู้กัน |
๏ เราเปนมเหศรมหา | ขัติยาธราธรรม์ |
ฤๅแม่ประเทียดทุพลพันธุ์ | ไฉนแม่พงางาม |
๏ บุตรีบดีศรสดับ | สุรศัพทแลตาม |
เห็นโฉมประโลมหฤทัยกาม- | วิโรธเกลื่อนกลาย |
๏ อายองค์อนงคอภิวาท | วรนาฎบรรยาย |
โดยเบื้องพระบิดุรอุบาย | อนุสนธิ์ยุบลบัง |
๏ ซึ่งข้าประทุษฐ์วจนทา | รุณพาลเพื่อยัง |
ไป่ทราบพระยศบทวรัง | อนุญาตอธิกรณ์ |
๏ อ้าศรีสุรางค์ลักษณวิไลย | ประไพพักตรพิมลสมร |
การนี้ก็กลพระบวร | บิดุรงคนงเยาว์ |
๏ ท่านแกล้งประกอบยุบลเลศ | หินเพศเพิ่มเรา |
เพื่อไวยวรารุปลำเภา | จะภิรมยแก่กัน |
๏ อย่าแม่บควรนุชขมา | ขัติยาทุพลพันธุ์ |
อำเภอมฤตยชีวัน | บมิรู้จะวันวาย |
๏ หมายแม่คือทารุจะพำนัก | ชลอพักชโลงกาย |
ข้ามคันมหรรณพทุลาย | และลุด้วยสวัสดี |
๏ พระคุณอดุลยคณา | วิยฟ้าและธาตรี |
มอบกายถวายสมรมี | สุจริตจิตต์จอง |
๏ เสาวนานราธิปประพาส | พจนาทเสนาะสนอง |
บุพเพเผอิญเจริญจิตต์จำนอง | อนุสรเสนหา |
๏ ไต่ถามคดีอุดมเดิม | ธิบดินทรอันมา |
นางฟ้าก็คร่าวอัสสุปธา | รพิลาปแดดาล |
๏ อวยพัสตรวัสดุแก่นาย | ธิกรณ์ฝ่ายพนักงาร |
ผ่อนสังขลิกพันธนการ | ธิบดินทรจำนอง |
๏ เสด็จมานุสาสน์ศิลปเวท | ยุพเรศแต่สอง |
จำเนียรสันถวะจำลอง | ก็ละเลิงละลายองค์ |
๏ ร่วมทิพย์สุรารสสังวาส | ยุพราชใหลหลง |
เวทมนต์บกังวลจะทรง | สำเริงรมยสมสมร |
๏ ลืมเฝ้าชนินทร์ชนกนาถ | อัคราชมารดร |
ลืมเล่นกับเหล่าคณนิกร | คณนาฏบริจา |
๏ แต่เช้าก็เท่าสุริยเย็น | บมิเว้นทิวามา |
เรียนมนตกลจิตต์อุสา | หจะเกลื่อนด้วยเงื่อนงาม |
๏ สมเด็จพระบาทบิดุรราช | พจนาทเนืองถาม |
ลูกท้าวธแบ่งยุบลความ | จะจวนจบคำรบเรียน |
๏ ท้าวนางสุรางค์คณพธู | บมีผู้ระแวงเวียน |
เพื่อบุญยุพาอุภัยเพียร | บุรพภพสบประสงค์ ฯ |
๑๖๏ ปางนั้นอุเทนสุริยวงศ์ | เสวยสุขด้วยองค์ |
วาสุละทัตรลำเภา | |
๏ ร่วมเริ่มสุรารสเสา | วคนธาทิพยเยาว์ |
ยุพินภิรมยหรรษา | |
๏ น้องท้าวบำเรอรมยา | ทุกวันทิวา |
ในเหมพิมานมนทรี | |
๏ เลยหลงปลงรสฤดี | สุดากษัตรีย์ |
ดั่งดวงหฤทัยไป่ปาน | |
๏ ลืมแสนสมบัติพัสดุ์สถาน | ลืมยอดเยาวมาลย์ |
สุรางคนางกำนัล | |
๏ ลืมทั้งเวียงไชยไอศวรรย์ | ลืมทุกขทนทัณฑ์ |
ในตรุอันตรึงตรอมใจ | |
๏ วันหนึ่งทรงไสยนาใน | ราษตรีออาไลย |
ละห้อยตระหลห่วงหลัง | |
๏ อ้าสูสามาอยู่วัง | ปานนี้จะยัง |
พิลาปท่าหาเรียม | |
๏ รอยรูปซูบผอมกรอมเกรียม | ร้อยทุกขฤๅเทียม |
อันเจ็บกูจากจวบไภย | |
๏ เจ็บกูตกทัณฑทุกข์ใจ | ฤๅเจ็บเจียรไกล |
พระนุชคือดวงใจจร | |
๏ เว้ว้างอยู่กลางมือมรณ์ | ฤๅเนามานอน |
อนาถบแหนงหนีตาย | |
๏ เสียทีเปนชายเชื้อชาย | กำเลาะลืมกาย |
ตระกัตแก่กามกลืนเกลียว | |
๏ เห็นแต่พระน้องนางเดียว | พำนักจักเยียว |
ฤๅร้างจะฝืนยืนปาง | |
๏ ความควันใครทันเที่ยงทาง | กายกูกับนาง |
จะเปนอย่าเปนป่วยปอง | |
๏ ควรกูอุบายเลียมลอง | ลำเภาพิมพ์ทอง |
จงรู้ดำริห์รวมความ | |
๏ จะลักลอบพาพงางาม | หลีกหลีกหลาหลาม |
ด้วยกลอย่าทันเห็นควัน | |
๏ ตริพลางพลางคอยสุริยัน | อย่างเคยทุกวัน |
ก็มายังสำนักนาง | |
๏ พระแสร้งใส่กลครวญคราง | ทรงโศกาพลาง |
สอึกสอื้นอาดูร | |
๏ น้องท้าวเห็นท้าวเพิ่มพูล | ทุกขาอากูล |
ก็ท่องแก่ท้าวทันใด | |
๏ อ้าท้าวผู้เจ้าเยียไฉน | ทรงโสกาไลย |
มลากแก่ข้าอย่าอำ | |
๏ ฤๅหนึ่งนายทัณฑมันทำ | หยาบหยามบยำ |
จงไว้แก่ข้าบทมาลย์ | |
๏ อ้าอรวรลักษณเภาพาล | การอัลเลาะการ |
แลแม่บควรคำถาม | |
๏ ผิวแจ้งแต่ใจจริงความ | ใช่แม่จักตาม |
อำเภอแก่ใจใจจริง | |
๏ นางน้องพร้องคำวอนวิง | ขอพระอย่าติง |
แก่ข้าบค้าคำสอง | |
๏ สิ่งใดผู้เจ้าเจตนจอง | ข้อยน้อยจักสนอง |
จงลุฤลืมใจดาย | |
๏ ใช่เริ่มพอกันเหิมหาย | พระชีวาวาย |
มิอยากจะอยู่ใยดี | |
๏ อ้าศรีเสาวภาคยเพียงชี | วาเรียมมามี |
มโนวิการกังวล | |
๏ เรียมมาตกต้อยแต่ตน | ซ้ำต้องทัณฑ์ทน |
เทวษล้ำลำเค็ญ | |
๏ พำนักพระนุชอยู่เย็น | นับวันอยู่เปน |
กำหนดบแน่วันวาย | |
๏ ผิวความร้ายร้าวเรืองราย | นับหนึ่งเปนตาย |
คำนึงแต่คุณขาดสนอง | |
๏ จงแม่เทียมใจไตร่ตรอง | ร่วมคิดประคอง |
แก่พี่จงเปลื้องปลอดเข็ญ | |
๏ จักเชิญแม่เมื้อเมืองเปน | เอกอัคชาเยนทร์ |
สุรางคราชบริจา | |
๏ นางเสาวนีสนองโชยงการ์ | ทรงพระกรุณา |
พระคุณกว้างกว่าไกล | |
๏ ยามโปรดหากตรัสตัดไป | ลำพังพระไทย |
จะฟังดังคำควรขนาง | |
๏ เกลือกไปต้องลมล่มกลาง | ชเลเว้ว้าง |
จะชอกจะช้ำคำเคือง | |
๏ พระคุณการุญจักเปลือง | อปยศชาวเมือง |
ระบินระบือฤๅหาย | |
๏ จักอยู่ฤดูดีดาย | หม้ายมาเมืองหมาย |
ก็ยากจะไว้ใครชม | |
๏ ขวัญเมืองแม่อย่าปรารมภ์ | เรียมกล่าวฤๅกลม |
อสัตยวิบัติเปนสอง | |
๏ จักเลี้ยงเที่ยงธรรมทำนอง | ตราชูชั่งทอง |
บเหลือบบล้ำลำเอียง | |
๏ อ้าพระจักจรจากเวียง | กลใดผเดียง |
จะลุมโนเจตนจง | |
๏ พระบิดุรราชฤทธิรงค์ | เอกอัคยานยง |
แลกอบกับฤทธิ์เร็วระบือ | |
๏ ค่าใครจักไปพ้นมือ | ตักแตนเต้นหรือ |
จะผ่านจะพ้นกูณฑ์กอง | |
๏ พระนุชสุดสวาทอย่าหมอง | กิจอันเรียมปอง |
ฤๅเว้นแก่ปองเปนตาย | |
๏ ทูลลาหายาอุบาย | ขอช้างกับนาย |
ทวารไว้เปนภาร | |
๏ คอยท่าท้าวเสด็จอุทยาน | จักพาเยาวมาลย์ |
ประลาตจากนัครี | |
๏ เสร็จสองทรรษาคดี | พระน้องลาลี |
พิมานอันเคยเสด็จคง | |
๏ อาลัยไอสูรย์สุริยวงศ์ | ปรับใจบมิลง |
ลอุในอาสน์อางขนาง | |
๏ รักท้าวร้าวรุมสรรพางค์ | รัญจวนใจกลาง |
เทวเทวษหม่นหมอง | |
๏ ปล้ำใจฤใคร่คงครอง | จนแจ้งแสงทอง |
จะหลับบหลับสมประดี | |
๏ เสด็จจากแท่นท้ายเทพี | อ่าอาตมินทรีย์ |
วิเลปน์สุคันธกลิ่นเกลา | |
๏ ลังการ์อาภรณ์พัฬเหา | ตระสักสริรเสา |
วภาคยแลลาญสมร | |
๏ สพรักนักสนมนิกร | ดั่งดวงศศิธร |
พิลาสดวงดารา | |
๏ เฝ้าสองกษัตริย์ทรงคุณา | อเคื้อคมสา |
ภิรมยเบื้องบทมาลย์ | |
๏ แย้มยวลสรวลสันต์สำราญ | ระเมียรอาการ |
แลคอยยุบลบัณฑูร ฯ |
๒๘๏ ปางองค์พญาจัณฑ์ | |
ประโชตธรธรรม์ | พำนักตระกูล |
เห็นราชธิดา | วรายาตรยูร |
มาเฝ้าท้าวพูล | ภิรมย์หฤทัย |
๏ ดำรัสโอภา | |
แม่ดวงไนยนา | ตั้งแต่แม่ไป |
เรียนมนต์กลพิณ | ลุจินดาไฉน |
บิดาอาไลย | คอยหาช้าหลาย |
๏ พราะราชบุตรี | |
ได้ช่องชลี | สนองด้วยอุบาย |
อุปเทห์พระเวท | นิเทศมากมาย |
เพียรหากยากกาย | จึ่งลุบริบูรณ์ |
๏ ลัทธิตำรา | |
เกบยาเวลา | ดารกจำรูญ |
มากอปกับเวท | อุเทศอดูลย์ |
จงทรงนุกูล | แก่ข้าบทมาลย์ |
๏ จะขอทวารา | |
ปิดเปิดไปมา | ตามกาลชอบกาล |
กับช้างฝีเท้า | เชาวนอันชาญ |
เตรียมไว้ใช้งาร | ทันฤกษ์นาฑี |
๏ ฟังสารมายา | |
ไป่ทันสงกา | กลพระบุตรี |
ประทานช้างที่นั่ง | พังภัทวดี |
หมอควาญเคยขี่ | สำหรับเยาวมาลย์ |
๏ แล้วสั่งทวารา | |
ให้สิทธิ์ธิดา | เปิดไปใช้งาร |
นางได้โอกาศ | พระราชโองการ |
ยินลาภกราบกราน | บันเทิงกมล |
๏ บังคมลามา | |
ทูลพระภรรดา | บดินทร์ภูวดล |
ร่วมริตริตรอง | ทั้งสองหากล |
ได้ทีหนีพ้น | จะพาคลาไคล |
๏ สมเด็จพญาจัณฑ์ | |
ประโชตมหันต์ | เดโชชาญไชย |
ประพาสอุทยาน | สำราญโดยไนย |
ปักขันต์เคยไป | นิยมเนืองมา |
๏ มนตรีเตรียมพล | |
ผูกช้างม้าต้น | ชำนินานา |
โดยกาลกำหนด | ทวยทศโยธา |
สรรพด้วยศัสตรา | จำรายไพรี |
๏ ตั้งตามกระบวร | |
เสด็จชมสวน | อย่างเคยทุกที |
พร้อมแต่ประถม | ยามย่ำราตรี |
หมู่สูรโยธี | ทุกหมวดตรวจกัน |
๏ ครั้นจวนอรุณ | |
โณภาสยุคุน | ธราพญาจัณฑ์ |
ประโชตนรินทร์ | ปิ่นภุดาถวัลย์ |
ไสยาสน์ยังบัล | ลังก์อาสน์ยรรยง |
๏ เสด็จอุฐาการ | |
มาสรงมุรธาร | ภิเษกาทรง |
สุคันธาธร | กำจรกลิ่นผจง |
อเนกอนงค์ | เฝ้าหลามตามงาร |
๏ ทรงเครื่องเรืองรัตน์ | |
สำหรับกษัตริย์ | ประพาสอุทยาน |
ทองกรธำมรงค์ | มงกุฎแก้วกาญจน์ |
ขัดขรรค์เพชรพาล | ยุบาทนาดกร |
๏ ขึ้นทรงคชสาร | |
ลอออัคยาน | มงคลกุญชร |
ย้ายยืดพหล | สากลกำธร |
ออกจากพระนคร | ไปสวนอุทยาน ฯ |
๑๙๏ กานดาวาสุละทัตรวรารัตนยุพาล | |
อุเทนทรหาการ | อุกาศ |
๏ รู้แท้ไท้ชนกาจราอุยานะยาตร | |
เสาวนีประกาศนาฏ | คณา |
๏ สมเด็จองคชนกดิลกภพประภา | |
สิตสั่งไปเกบยา | อรญ |
๏ ตรัสพลางสั่งคชเทียบก็เรียบธนถกล | |
บนปฤษฎางคภัท | พดี |
๏ ด่วนด่วนนางก็ธราทิพาภรณธรี | |
จำลองกริณี | บนาน |
๏ ปลอมแปลงองคอุเทนนเรนทรเปนควาญ | |
รีบออกทวารวัง | ลิลา |
๏ เสาวนีนาฏดำรัสหัตถาจารยมา | |
เก็บยาพนาทาง | ทุเรศ |
๏ เร่งขับคชชวันอย่าทันพระสุริเยศ | |
อุไทยโดยเลศ | ดำหรับ |
๏ คชบาลรับเสาวนิศพระธิตบังคับ | |
ขับคชโดยฉับ | ชบัด |
๏ นานาชาวพระนครขจรกิจกษัตริย์ | |
แหนงในรหัสเห็น | พิการ |
๏ บ้างนำกิจพิกลก็ดลพระอุทยาน | |
ทูลไท้ชนกพาล | พงา |
๏ บางหมู่รีบอนุพันธ์กระชั้นสระพญา | |
อุเทนพระธิดา | ประลาต |
๏ ชาวเราเชาวนะจับจงฉับดุจประกาศ | |
บได้จะเศียรขาด | ขจัด |
๏ พลพฤนทยินกิจนั้นกระชั้นคชสกัด | |
สองท้าวก็ซัดรัช | ชฎะ |
๏ เนืองนองท้องถลพลแลยลปัรกระดะ | |
บ้างเก็บบ้างตามพระ | รยัง |
๏ สองท้าวทอดทัศนาพลากรประดัง | |
ยังทองกะทอทัง | จำราย |
๏ ล่อเหล่าชาวนคราทยานิกขะอันปราย | |
ชิงกันวะวุ่นวาย | ก็คลาศ ฯ |
๑๖๏ ปางสองขัตติยาเยาวราช | ขับคชพาหนาสน์ |
จรลจรายผายผัน | |
๏ พลเมืองเนืองตามบมิทัน | พ้นเขตขอบขัณ |
ฑนครอุเชนี | |
๏ ล่วงแดนกรุงโกสามพี | มาโดยสวัสดี |
ก็รีบทุรัสถ์ดงเดิร | |
๏ รื่นรุกขร่มรายริมเนิน | แนวรัฐเจริญ |
ตระการตระกลผลผกา | |
๏ พระพายรำเพยพัดพา | เสาวคนธ์คนธา |
ลอองละอบหอมหวาน | |
๏ บ้างผลิพวงพุ่มตูมบาน | โรยร่วงห้วงธาร |
จรุงเจริญรสฉม | |
๏ นานาปักษาระงม | บันสานเสียงสม |
คือซอประสานเสียงสาย | |
๏ ลางสลาบขาบเขียวเหลืองลาย | รเบียบรบาย |
วิจิตรกรรม์บรรจง | |
๏ บ้างบินไปมามาลง | จับไม้ในดง |
คละแคล้คละคล้อซ้อเสียง | |
๏ ส่ำสัตว์จัตุบาทรายเรียง | หมายคู่หมู่เมียง |
ทรหึงทรหวลหวงฝูง | |
๏ พรรค์คชคณาป่าสูง | คัดค้อนยางยูง |
ลางหักซึ่งรุ่นรวดราม | |
๏ ฝูงโขลงโยงลูกต้อยตาม | พลายมันเมือบกาม |
ก็แล่นชลอคลอพัง | |
๏ กะทิงถึกพ่วงไพรตรัง | เปลี่ยวปละกำลัง |
แลแล่นลำพองลองเขา | |
๏ กาษรเลงเฝือแฝงเงา | พยัคฆจับโจมเอา |
ปะปัดปะป่วนกลางแปลง | |
๏ ต่างตนต่อต่างกำแหง | ตาปลาบเปล่งแสง |
ฉวัดเฉวียนเวียนไว | |
๏ เนื้อเบื้อกลอยเกลียงกลางไพร | เลียลูกลางไป |
ลงเล่นสลิลกินชล | |
๏ เยียงผาเผ่นผาตกบน | เขาเพลียแพลงตน |
แลแลบมลิ้นเลียกาย | |
๏ สาวสวาแมกเมียงไม้ราย | ผู้พานรชาย |
ชำลักแลไล่ล่อกัน | |
๏ ส่ำสัตวคณาอารัญ | อเนกนาพรรค์ |
พิพิธภาคหลากหลง | |
๏ ชี้ชวนนวลนุชนงค์ยง | เชิญชายชมดง |
พอดับกมลหม่นหมอง | |
๏ ข้ามห้วยเหวละหานธารชระลอง | ถึงพลับพลาทอง |
สมิปสุริยสนธยา | |
๏ ปางนั้นหมู่มาตยโยธา | ทัศนานรา |
ผู้เจ้าประจากเจียรจร | |
๏ เสด็จทรงคชลักษณบวร | มาด้วยเอกอร |
อเคื้ออคาษเคียงกัน | |
๏ ด่วนด่วนรับเสด็จด้วยหฤหรรษ์ | ยอกรอภิวันท์ |
กระเกริ่นกระเกริกกฤษฎา | |
๏ เพียงองคจักรปาณีพา | สุชาดามา |
จากวังอสุรช่วงชุม | |
๏ ควรท้าวทุกแผ่นกรรพุม | พระเดชจอมจุม |
พลาแลอ้างอัศจรรย์ | |
๏ แซ่ซ้องสาธุการมี่มัน | เชิญเสด็จยังวัน |
ตำหนักสมเด็จเสด็จดล | |
๏ ต่างเข้ากราบบาทยุคล | สบโศกานนต์ |
ด้วยจิตต์ประณีตภักดี | |
๏ ท่าวทูลถามเหตุโดยมี | ปิ่นภพโมลี |
ก็เล่านุสนธิหนหลัง | |
๏ แต่ต้นจนปลายบมิบัง | หมู่มนตรีฟัง |
ก็ต่างกำสรดสงสาร ฯ |
๑๔๏ อ้าเกล้าสุธาดลธเรศ | วรเดชกฤษดาล |
เลี้ยงข้าพระบาทบทมาลย์ | อภิมัตย์มนัสา |
๏ มั่งมูลประยูรยศสมบัติ | สารพัดจะอุปการ์ |
ราสไร้กตัญญุสัตยา | กตเวทิธรรมแทน |
๏ เจ้าตนบกังวลระวัง | และจะฟังรหัสแหน |
เสียรู้ริปูประทุษฐแคลน | ธิบดินทรดูดาย |
๏ หากบุญฤทธิวิสดาร | อภิบาลบอันตราย |
โทษข้าก็ถึงสหัสวาย | ชนมชีพเมื้อมรณ์ |
๏ บัณฑูรธรรมนูญธรรมกถา | ดูรนายกากร |
ผองผู้จำนงจิตต์นิวรณ์ | นิตยราชภักดี |
๏ การนี้ก็เพื่อบุรพกรรม์ | อนุพันธรามี |
จึงตกอำนาจหัตถอรี | ก็เสวยวิบากเบียน |
๏ ทุกข์สุขก็เปนพิสยโล | กิยสัตวว่ายเวียน |
ฤๅโทษแก่หมู่มุลิกเนียร | โทษปองจะพ้องพาล |
๏ อนึ่งองค์พระศรีสุรสุดา | สุขุมาวิมลมาลย์ |
เรามานิรานครนาน | วรนุชยังไฉน |
๏ เวียงไชยมไหศุริยวง | ศอนงค์คณาใน |
มวญมาตย์และราษฎรไภ | ยอุบัติใดมี |
๏ ข้าแต่นรากรวเรศ | มกุฎเกศกษัตรีย์ |
สมเด็จพระเยาว์ภควดี | สุริยวงศ์อนงค์นาง |
๏ ข้าเมืองก็เนืองสุรกำสรด | บมิอดทุกแพ่งทาง |
นอกในนิเวศนบมิวาง | กำเสาะเสียงสยบสยอง |
๏ สังเวชพระองค์พระอัคราช | วิปลาศศรีทอง |
ซูบเศร้าสกนธ์วิมลหมอง | มุขควรจะสงสาร |
๏ ฟังทูลยุบลพอุลอร | อุระร้อนกำเดาดาล |
ชลเนตรคลอพักตรวิการ | วิกลกลั้นก็บัญชา |
๏ ให้เทียบพลากรขนาด | พยุหบาทแสนยา |
จงทันอุทัยพระทิพา | จะประเวศนิวัติสถาน |
๏ สั่งแล้วก็ทรงนุสรสา | รวราชโยงการ |
หานายหัตถาจารยบำนาญ | อดิเรกรางวัล |
๏ นำสารนิวัตินครพูล | อดิศูรพญาจัณฑ์ |
จงรู้เราพาพระอรอรร | ควเรศธิดาคลา |
๏ จักเษกเปนเอกอัคอนงค์ | เฉลิมวงศ์ศวรรยา |
จงท้าวอย่างหมองกมลมา | นประทานอภัยพร |
๏ สองเวียงอันเกี่ยงภพพิพาท | จะนิราสดัสกร |
รอยท้าวผิวข่าวกิจขจร | ก็จะเลื่องพระเดชา |
๏ เสร็จสั่งก็ส่งลิขิตสา | คชบาลให้คลา |
แล้วชวนพระศรีสมรวา | สุละทัตรวธูไท |
๏ เข้าที่ผทมบรมผา | สุกไสยนาใน |
เลื่อยล้าพนาจรมาไกล | ก็ภิรมยไสยา |
๏ ปางนายกากรอำมาต | ยรับราชโยงการ์ |
เร่งรีบสกลพหลพา | หนนาทโจษจัล ฯ |
๑๖๏ ขุนช้างผูกช้างซับมัน | แซกแซงดั้งกัน |
สพัตแสค้ำคชา | |
๏ ลางสารชาญชำนะงา | กล้าบ้าชื่นตา |
จรนจรายร้ายแรง | |
๏ เครื่องมั่นกัลเม็ดฝังแฝง | สนสายขาบแพง |
ผ่านหน้าประโคนซองหาง | |
๏ พร้อมหมอคอควาญแลกลาง | ต่างแต่งสรรพางค์ |
ฉวัดซึ่งสัษฏนานาม | |
๏ ขุนม้าผูกม้าด่อนดามพ์ | เมฆหมอกหมึกคราม |
แลผ่านกะเลียวเขียวเหลือง | |
๏ ล้วนม้าเคยใช้ได้เมือง | วิ่งไวบมิเปลือง |
คำสั่งดั่งฟ้าเปล่งเปลว | |
๏ หมื่นม้าล้วนตัวเลือกเลว | สะคดเคียนเอว |
สนะกรหมอกเขียนคำ | |
๏ ล้วนสนัดสันทัดทวนลำ | แทงพุ่งมือยำ |
กุทัณฑ์ธนูศาสตรศร | |
๏ ขุนรถต่างเทียมอัสดร | ธงทองปักงอน |
แลเลื่อนสนามหลามหลาย | |
๏ สารถีถือธนูจำทาย | นายรถนานาย |
แลร่านบำรูโรมรัน | |
๏ เทียมทั้งรถทรงทรงธรรม์ | เพียงเวชยันต์ |
ปราสาทสุเรนทรมาแปลง | |
๏ ขุนพลเทียบพลทุกแขวง | ง้าวส้าวทวนแทง |
หอกคู่ธนูเสน่าศร | |
๏ โล่ห์ดั้งดาบเขนคทาธร | หอกซัดโตมร |
ก็พร้อมทุกหมู่อาสา | |
๏ ลางส่ำใส่เสื้อเสนา | กุฏเกราะเดชา |
สง่าอรินทรจำบัง | |
๏ จัดเปนซ้ายขวาหน้าหลัง | กองแซรงระวัง |
ยุกระบัตรปลัดเกียกกาย | |
๏ นั่งทางวางกองเกณฑ์ราย | ตรวจไตรไพร่นาย |
ก็ถ้วนจำนวนบาญชี | |
๏ พร้อมในประถมยามราตรี | คอยเสด็จนฤบดี |
ดิลกเฉลิมโลกา | |
๏ ปางสองกษัตริย์สร่างไสยา | ทิพาเพลา |
อุไทยประเทืองนภางค์ | |
๏ เสด็จจากบรรยงก์ไสยางค์ | ชวนพระน้องนาง |
ลีลามาโสรจสรงชล | |
๏ สำอางองค์อ่าอำพล | วารีวิมล |
สุคนธอบอวลอาย | |
๏ ทรงเครื่องเรืองรัตนพรรณราย | แพรวแพรวพรายพราย |
ด้วยสัปดรัตนจำรูญ | |
๏ งามสองขัตติยราชยาตรยูร | โอภาสเพียงสูริย์ |
จันทรประพาสราตรี | |
๏ เสด็จยังเกยแก้วรูจี | กับอัคเทพี |
ก็ทรงรันแทะทองผยอง | |
๏ ไชยธชดำเนิรธงทอง | บันฦๅฆ้องกลอง |
แตรสังขประนังกาหล | |
๏ เสียงช้างม้ารถคชพล | อัจลาอจล |
สรท้านสรเทื้อนกำธร | |
๏ ส่ำสัตวพนานิกร | ผังเผื่อนผาซอน |
แลลี้ยังเล้าแหล่งไกล | |
๏ เดิรทางหว่างพนมเนินไศล | พันฦกพฤกษไพร |
แลล้วนจะควรทัศนา | |
๏ ลางเฌองอกง้ำเงื้อมผา | ชิดชัฏฉายา |
คือฉัตรกั้งบังบน | |
๏ ศิลาลางเหล่าละกล | บัณฑุรกำพล |
ศิลาสุราไลยสถาน | |
๏ ภูมิพื้นรื่นราบเพียงลาน | ทุมาตระการ |
รเบียบดั่งเรียบรังสรรค์ | |
๏ ลางผางอกเงื้อมเทิ่งถงัน | ต้องสุริยแสงพรรณ |
พรเพรี้ยมพรพร่างต่างสี | |
๏ เขียวคือมรกตมณี | แดงดั่งรัศมี |
ทับทิมแลแก้วโกมิน | |
๏ ที่ดำคล้ายคล้ำน้ำนิล | ลางขาวคือจิน |
ดาดวงวิเชียรประภา | |
๏ ลางเหลืองเหลืองแลบุษรา | หมอกมัวมุกดา |
แลลางชมภูเพทาย | |
๏ ลางคือไพฑูริย์แสงฉาย | ลางปวะหล่ำลาย |
แลแลก็พึงพิศวง | |
๏ แสงส่องสลึกเฌอชายดง | รยับยรรยง |
ด้วยศรีมณีนฤมล | |
๏ น้ำพุพุ่งพรายสายฝน | ลงสระซริ้งชล |
ใสสอาดแลเห็นปลา | |
๏ ท้องธารตระการด้วยสิขรา | ต่างศรีโสภา |
พิลาสในพื้นสระศรี | |
๏ ดาดวงจงกลกลณี | เบญจบุษปมาลี |
ลอองละอบเกสร | |
๏ ภุมราเอารสตระอร | เทพีภูธร |
ก็พูลมโนปรีดา | |
๏ ประเมิลมาโดยรัถยา | ชมพรรณผกา |
พินิกาษตระการริมทาง | |
๏ ทรงเด็ดดอกไม้ให้นาง | ยื่นเย้าหยอกพลาง |
สำราญสำรวลสรวลสันต์ | |
๏ พระเสด็จพักร้อนแรมวัน | มาในอรัญ |
ทุเรศล่วงหลายวาร | |
๏ บัลลุยังสวนอุทยาน | พอสนธยาการ |
ก็หยุดนิกรโยธี | |
๏ เนาในมนทิรด้วยศรี | สุดากษัตรีย์ |
บรมสุขสองสมร | |
๏ มาตยาเสนานิกร | ผลัดตาตื่นนอน |
ตระเวนระวังแวดวง | |
๏ หยุดรถปลดม้าช้างลง | ตั้งกองกรรกง |
แลดั่งทังเพลิงรอบราย | |
๏ แหนห้ามบริรักษทุกภาย | ผู้คนใกล้กลาย |
ละลอบละลวงท้วงถาม | |
๏ ซั้นสั่งเสนาหนึ่งนาม | นำสารเสนอความ |
ยังองค์พระอัควดี ฯ |
๑๔๏ ปางปิ่นสุรางครัตนวิไลย | สถิตในพระมนทรี |
ลาลตระทตทุกขทวี | เทวษถึงพระภรรดา |
๏ อาวรณ์บวายดุรพิลาป | นยอาบพุธารา |
ปรับทุกข์ทุกหน้าวณิคณา | คณนาฎรัญจวน |
๏ องค์อ่อนสท้อนทุกขเสวย | กรเกยนลาตครวญ |
ซูบทรงพระไข้หฤทัยทวน | สริรศรีวมลหมอง |
๏ เฉกดวงกมลชลนิราส | วิปลาศสุคันธ์ลออง |
ชอกแสงพระสุริยระรอง | สยบย่อบควรยล |
๏ ปางทราบบรมภรรดา | จุฑาเทพสากล |
ยั้งยังอุยานภิรมยมน | ทิรราชเรือนรมย์ |
๏ ปรียาภิมัตมนัสา | วิยสุรามฤตพรม |
ด่วนเสด็จอุฐาการประทม | ก็ประพาสสั่งสาร |
๏ เตรียมนาฏอนงค์คณนิกร | บทจรอุทยาน |
นักงารก็สั่งสัมฤทธิการ | เสด็จโดยพระเสาวนี |
๏ ฤๅทันอุไทยอุทกสรง | สำอางองคเทพี |
ไป่ทรงปรัดพักตรวรี | ก็ธราลังกาภรณ์ |
๏ โดยนารีราชขัตติยเพศ | ยุพเรศรีบจร |
ยังเกยอลงกฎนิกร | บริพารหลายหลาม |
๏ ทรงรถสุวรรณวิจิตรสา | ณิธราระวังงาม |
งามเครื่องประโภคพิพิธตาม | นุประการนักงาร |
๏ ท้าวนางชแม่วุฒิคณางค์ | และสุรางคนงค์พาล |
โดยเสด็จสมเด็จพระเยาวมาลย์ | ขนัดเนื่องณเบื้องหลัง |
๏ แห่หน้าระดาพลประนม | กรกรมแวงวัง |
หมู่ราชมัลพิทักษทัง | ทวิภาคยรัถยา |
๏ จ่าโขลนจระโกนศัพทสำเนียง | ถวายเสียงและตรวจตรา |
ปรามคนจระกล้ายนุกรมมา | วรราชอุยานสถาน |
๏ ถั่นถึงบทันรถประทับ | ระดับเกยชลาลาน |
ให้ยั้งยังนอกวรทวาร | ก็ลงจากรถางค์กอง |
๏ ขึ้นเฝ้าธิเบศรนรา | อสุชลนานอง |
คลานเข้าชลีกรตระกอง | บทเรศโศกี ฯ |
๒๘๏ ปางองค์อุเทน | |
สุริยวงศ์วเรน | ทราธาตรี |
พิศพระวรพักตร | วรอัคเทพี |
เสื่อมเศร้าเสียศรี | สกนธ์หม่นหมอง |
๏ พระแสนสังเวช | |
พระน้องนองเนตร | ซับชลนานอง |
ลูบปฤษฎางค์ดวง | พวงมณฑาทอง |
ประพาสสารสนอง | ด้วยสารเสนหา |
๏ อ้าองค์นงเยาว์ | |
รอยเวราเรา | เคยสร้างปางมา |
จึงจำนำไป | พ้องไภยพาลา |
ตรากตรำตรึงตรา | เรือนตรุตรอมใจ |
๏ รำพึงถึงตน | |
บรู้ว่าชนม์ | อาสัญวันใด |
เสน่ห์ในนุช | บสุดอาไลย |
สองทุกข์ฉุกใน | อุราฤๅวาย |
๏ เรียมไปไกลเมือง | |
ศัตรูรู้เรื่อง | จักอันตราย |
ใครเลยจะป้อง | พระน้องดั่งกาย |
เรียมสงสารสาย | สวาทพงา |
๏ รอยเบื้องบุญบรรพ์ | |
ได้มาพบกัน | จงดับโศกา |
พักตรผ่องหมองหม่น | พิกลกายา |
ดั่งดวงมณฑา | มาศมัวหมองศรี |
๏ สามายุพเยาว์ | |
ฟังสารผ่านเกล้า | ประพาสพาที |
น้อมเศียรบังคม | บรมสามี |
ทูลพลางโศกี | พิไรรำพรรณ |
๏ อ้าองค์ทรงเดช | |
แต่ข้าทราบเหตุ | พระพ้องไภยันต์ |
ข้าบาทราชกิจ | บติดตามทัน |
องค์เดียวประจัญ | เสียชัยไพรี |
๏ ดั่งจักรกฤชกรด | |
ตัดศอสคต | มล้างอินทรีย์ |
รท่าวด่าวดิ้น | สิ้นสมประดี |
ถึงวิสัญญี | ท่ามกลางปรางค์ใน |
๏ ฟื้นกายวายทรวง | |
ทุกข์เท่าเขาหลวง | ท่าวทุ่มรุมใจ |
ไห้ร่ำบำบวง | สรวงสุราไลย |
ทุกห้องป้องไภย | ปิ่นเกล้าเจ้านาย |
๏ พระรักเลี้ยงน้อง | |
บได้สนอง | ดั่งภักดีดาย |
แม้เมียไปได้ | ไม่คิดแก่กาย |
ยากเย็นเปนตาย | ใต้ฝ่าธุลี |
๏ พระราชสมภาร | |
อัจฉริยกาล | ปรากฎโลกีย์ |
มาปกเกศา | ข้าผู้ภักดี |
ได้ด้วยบารมี | เลิดเลื่องเรืองไชย |
๏ ทูลพลางทัศนา | |
องค์อัคยุพา | วิลาสวิไลย |
ยอกรประณาม | ทูลถามทันใด |
นางนี้ที่ไหน | ได้ตามเสด็จมา |
๏ ฟังสารนงลักษณ์ | |
แย้มยิ้มพริ้มพักตร์ | ประพาสบัญชา |
โฉมยงองค์นี้ | บุตรีพญา |
จัณฑ์ทรงนามวา | สุละทัตรนงคราญ |
๏ สอดเสียเงินทอง | |
คลายจากจำนอง | ตรากตรำทรมาน |
จึงเปลื้องปลอดตน | มาพ้นภัยพาล |
ได้ด้วยกลกาน | ดาดวงหฤไทย |
๏ เทวีมีคุณ | |
จงเจ้าการุญ | อย่าเกี่ยงกลใน |
องค์เดียวเอกา | วงศาอยู่ไกล |
ตามมาด้วยใจ | จงรักภักดี |
๏ สามาศรีสวัสดิ์ | |
แย้มเยื้อนเอื้อนอรรถ | สนองวาที |
ตรัสไยอยู่เกล้า | พระเยาวเทวี |
พระไทยอารี | อำรุงบทมาลย์ |
๏ ทั่วหล้าหาไหน | |
ยามพระตกไร้ | ได้อุปการ |
ตัวน้องรองบาท | พระราชสมภาร |
ควรรักสมัคสมาน | หนึ่งน้องครองครรภ์ |
๏ ทูลแล้วผันพักตร์ | |
ตรัสว่าเยาวลักษณ์ | วิไลยลาวัณย์ |
ทำคุณทูลเกล้า | ยิ่งเหล่าอนันต์ |
ฟ้าดินแดนกัลป์ | ฤๅเท่าเบาบาง |
๏ แม่เปนกษัตริย์ | |
เคยเสวยศรีสวัสดิ์ | ฉันใดในปาง |
พี่นี้จะสนอง | คุณพระน้องนาง |
บให้ระคาง | เคืองจิตต์คิดคม |
๏ วาสุละทัตร | |
ฟังสารโสมนัส | มโนนิยม |
ไว้หวังยังจิตต์ | สนิธชิดชม |
ตอบตามนุกรม | ไมตรีปรีดา |
๏ ว่าอัคเทวี | |
ทรงพระปรานี | ข้าน้อยอันมา |
เฉกเชษฐกนิษฐ | สุจริตสัตยา |
รอยเบื้องบุญวา | สุละทัตรเที่ยงธรรม์ |
๏ ขอพำนักนิตย์ | |
พี่นางวางจิตต์ | กว่าม้วยด้วยกัน |
อัชฌาอาศรัย | สิ่งใดบทัน |
สั่งสอนผ่อนผัน | แก่ข้าปรานี |
๏ ฟังสองโฉมฉาย | |
โอภาภิปราย | โดยสวัสดี |
แสนโสมนัสใน | หฤไทยพันทวี |
ประโลมขวัญศรี | สวาทสองสมร |
๏ ว่าสองทรงลักษณ์ | |
สมศรีสมศักดิ์ | สมบุรณ์สุนทร |
ควรเปนเอกองค์ | อนงคนิกร |
กัลยาถาวร | สวัสดิ์ศวรรยา |
๏ ตรัสแล้วโศกทรง | |
ด้วยสองสุริยวงศ์ | ทรงเครื่องอลงการ์ |
อลังการอนงค์ | อเนกคณา |
ยุบาทยาตรา | ขึ้นทรงกุญชร |
๏ ให้สองเยาวราช | |
ทรงรถรัตนาสน์ | เสด็จบทจร |
กรรชิงกลิ้งกลด | บดบังทินกร |
พัดโบกจามร | เครื่องสูงชุมสาย |
๏ หารแห่แซ่ซ้อง | |
แตรสังข์ฆ้องกลอง | สนั่นพรรณราย |
พันลึกครึกครื้น | สทื้นนิกาย |
นิกรเรียงราย | เรียงริ้วรัฐยา |
๏ ธงหน้านำพล | |
นำพวกพหล | พหูหาญมา |
หารม้ากองแซง | กองสวนมรรคา |
มรรคันทวา | ทวารด่านดง |
๏ ออกจากอุทยาน | |
ยยืดขนาน | ขนัดทิวธง |
ทิวทวนหอกง้าว | หอกง่ามยรรยง |
ยะยาบกรรกง | พลไกรไคลคลา |
๏ งามพ้องพลพฤนท์ | |
พร้อมพรั่งดั่งอินทร์ | อมรโยธา |
งามองค์ทรงศักดิ์ | เจียนจักรพัตรา |
เสด็จลีลา | ประพาสธาตรี |
๏ งามสองสุริยวงศ์ | |
วิลาสละองค์ | อัคเรศศุลี |
ประดับอับสร | สุรางคนารี |
เสด็จมาเปนศรี | สวัสดิโลกา ฯ |
๑๕๏ นิกรนครโลกา | พราหมณพานิช- | เขวี |
๏ สกลชนก็ยินดี | จอมธเรษตรี | นิวัติเวียง |
๏ ขจรนิกรเกริกเสียง | แซ่ผเดียงเดียง | นุกิจกัน |
๏ นิกรนรหฤหรรษ์ | เหี้ยมจะมาคัล | จุฬาธาร |
๏ นรชนบทเบิกบาน | โปรยสุมามาล | ยถั่งถวาย |
๏ กมลวิมลโปรยปราย | ฉัตรธวัชราย | ธราดล |
๏ นรวุฒิยุพโจษจล | ไพร่ผู้ดีปน | บนำพา |
๏ สกลชนก็เนืองมา | รัถยาทวา | บห่อนบาง |
๏ นิยมบรมขัตติยางค์ | สาธุการพลาง | ก็บังคม |
๏ อดุลยบุญเพี้ยงสวยม | ภูวอุดม | พระเดชา |
๏ ปรปักษอมิตรมายา | จับจำนองพา | จำนงผลาญ |
๏ พระบุญประพฤติบรรหาร | ได้ยุพินพาล | สุดาดวง |
๏ พระกฤติมหิทธิสุดสรวง | ทั่วธราปวง | จะอยู่เย็น |
๏ นครนรจะขาดเข็ญ | เพื่อพระเจ้าเปน | อดิศูร |
๏ สิริสวัสดิสมบูรณ์ | จงจรูญเรือง | พระชนมาน |
๏ นิกรนรสบสถาน | สร้างพระสมภาร- | รอดมา ฯ |
๑๙๏ สมเด็จอัคนเรนทรอุเทนทร์วรา | |
พาพลโยธา | ลิลาส |
๏ ถึงเกยรัตนภาสุดาชมัยยาตร | |
ยังปรางค์ปราสาทราช | ภิรมย์ |
๏ เดียรดาษราชประยูรนิกูรคณสนม | |
เฝ้าบาทบังคม | สลอน |
๏ ให้จัดรัตนพิมานนักงารวนิดนิกร | |
วัตถาลังกาภรณ์ | มณี |
๏ ตั้งองค์วาสุละทัตรขัติยพดี | |
เปนอัคเทพี | วเรศ |
๏ นานามาตยคณาและสามนตประเทศ | |
ราชเขวีวงศเวศย์ | ทิชา |
๏ ทราบสารเสด็จปริวัตรมนัสปริยา | |
หวังใจจะทัศนา | บดี |
๏ ต่างแต่งราชบรรณาสุมาลิยมณี | |
ถวายจอมธเรษตรี | อนันต์ |
๏ ในมาคัณฑิยคามพราหมณหนึ่งบัญ | |
ญัติจุลมาคัณ | ฑิยนาม |
๏ นำนางนาฎนดาธรารูปวราม | |
มาคัณฑิยนามพราหม- | ณี |
๏ ถวายองค์อัคชนาจุฑาธริษตรี | |
ด้วยจิตต์ภักดี | บพิตร |
๏ ท้าวปูนธนบำนาญประทานยศสถิต | |
แก่จุลพราหมณปิตุ- | ฉา |
๏ ตั้งนางพราหมณ์ยุพินเป็นปิ่นบุริก์คณา | |
ห้าร้อยวนิดา | สระพรัก |
๏ ประทานกาญจนลังกาวัตถาภรณอนรรฆ | |
โดยศักดิสามอัค | อนงค์ |
๏ ซื้อสรรค์พรรณสุมาคณาทรัพยละองค์ | |
แปดกหาปณะทรง | ประทาน |
๏ เนืองนิตยจิตต์ประดิพัทธในรัตนยุพาล | |
ร่วมรมย์ประทมวาร | ละองค์ |
๏ เปนสุขทุกนิจกาลภิบาลภพธำรง | |
เจียรจักรวรรดิวงศ์ | วรา |
๏ ท้าวทรงธรรมทศพิธประณิตศีลสมา | |
เบญจาอุโบสถา | สังวร |
๏ แจกทานหว่านผลเผื่อเฉลื่อชนนิกร | |
วัตถาลังกาภรณ์ | จำราย |
๏ พราหมณ์ชีชาวนคราสุขารมยทุกภาย | |
พาณิชค้าขาย | บขาด |
๏ นานานครเขตประเทศสตราช | |
ตังวายสุมาลย์มาศ | มณี |
๏ ศัตรูหมู่ปรปักษตระหนักพระบารมี | |
กลายกลัวพระฤทธี | บทาน ฯ |
๑๑๏ ปางนั้นขุชชุตรา | ขุชชมาลยนักงาร |
สามาวดีกาล- | อุไทยทิวาคลา |
๏ ตักน้ำสำอางอาบ | ผจงภาพพอตา |
โดยรัถยามา | ณสำนักอุยานบาล |
๏ ขอซื้อสุมาไลย | ก็เกลี่ยไกล่ประโดยการ |
ใจโลภบันดาล | ทุจริตมูลมี |
๏ ทรัพย์แปดกหาปัณ- | ก็กันเปนสองที |
แบ่งซื้อสุมาลี | ถวายอรแจ่มจันทร์ |
๏ ไว้เปนประโยชน์ตน | นิจกาลกึ่งกัน |
ใครใดบรู้ทัน | รบิเบื้องอุบายบัง |
๏ เบื้องบุญบุรพากาล | ภินิหารหนหลัง |
อุปถัมภกายัง | ขุชชภาพธารี |
๏ ในวันสมเด็จพระ | สวยมภูวโมลี |
แสดงธรรมภาคีย์ | นุเคราะห์นายอุยานบาล |
๏ นางค่อมสดับพุท | ธฎิกานุสาสน์สาร |
โสตามรรคัญญาณ | ก็ประดิษฐบัดดล |
๏ แจ้งจบนิไสยไน | ยสหัสญาณยล |
อเสกขบุคคล | พุทธวงศเวไนย |
๏ สังวรวิสุทธิภาพ | มลบาปธรรมไกล |
ญาณยังศิวาไลย | หิริโอตปธรรม |
๏ ซื้อพรรณสุมามาล | ยตระการสิ่งสรรพ์ |
สิ้นแปดกหาปัณ- | ถวายพระเทพี |
๏ ยังจันทรเวไชย | ไหยรญรัศมี |
เฝ้าฟังพระเสาวนี | จะยุบลกลใด |
๏ ปางปิ่นจุฬาลักษณ์ | อรอัคอนงค์ใน |
ทัศนาสุมาไล | ยขุชชุตราถวาย |
๏ ชื่นแช่มยแย้มยิ้ม | พระพริ้มพักตรเปรยปราย |
มาลีนี้มากมาย | ประหลาทตากว่าทุกวัน |
๏ ฤๅคราวระดูดวง | กุสุมาลยมีพรรณ |
ฤๅใครกำนัลกัน | จะไฉนกะไรเรา |
๏ ค่อมคมประนมสนอง | เสาวนิศนงเยาว์ |
ปางข้ากมลเมา | มลุโลภมัวมันท์ |
๏ ฉกฉ้อบแจ้งใน | นิริยไภยพิบากกรรม์ |
วันนี้สดับธรรม์ | บรมศาสดาจารย์ |
๏ พ้นจากนิไสยสา | มัญสัตวสัณฐาน |
บริสุทธิสันดาน | วจีจิตต์จลาจล |
๏ ฤๅโจรกรรมทำ | อ่าทินำประกอบกล |
กันเอาประโยชน์ตน | ดุจกาลกะดางลาง |
๏ สามาวดีสดับ | อนุสนธิในนาง |
ค่อมไขคดีพราง | ธก็เยื้อนพระเสาวนี |
๏ อ้าพี่ขุชชาค่อม | ภินิหารมากมี |
สดับธรรมวาที | บรมบาทศาสดา |
๏ บัดนี้และยังจำ | จะนำอรรถคาถา |
ผู้เราจะเสาวนา | นุตริยธรรมไฉน |
๏ ข้าแต่พระศรีสุน | ทรเทพวธูไท |
อย่าร้อนหไทยใน | กิจซึ่งสดับธรรม์ |
๏ จงแต่งธรรมาอาสน์ | บุบผะชาติรังสรรค์ |
ครบเครื่องสการพรรณ | อดิเรกบูชา |
๏ ข้าค่อมจะสำแดง | วัตถุธรรมคาถา |
ตามพุทธฎีกา | อนุสาสน์แถลงถวาย |
๏ ทรงฟังขุชชุตรา | วัจนสาธุเปรมปราย |
ปราโมทย์กมลหมาย | จิตต์เสาวนาธรรม์ |
๏ สั่งนาฎพนักงาร | บริพารกำนัลนันต์ |
มาช่วยประชุมกัน | ถกลการกอปการ |
๏ แต่งตั้งบัลลังก์ลาด | วรอาสนโนฬาร |
ดัดดาษพิดานมาล | ยรจิตลังการ์ |
๏ ภู่กลิ่นระย้าร้อย | ระยะห้อยระดับดา |
โคมไฟชวาลา | ประทีปธูปเทียนทอง |
๏ ดนตรีประโคมขับ | และสำหรับก็สำรอง |
เสร็จสฤษดิทุกลบอง | ดุจการสรรพการ ฯ |
๑๔๏ สามายุพาภควดี | สริยศศรีสุดามาลย์ |
เสร็จธรรมสภาคฤทยสานติ | สุขแสนเกษมสันต์ |
๏ โสรจสรงสุธารสวรินทร์ | จรุงกลิ่นขจรจันทน์ |
ภูษาสไบบวรวรร | ณเศวตลังการ์ |
๏ ลังการเครื่องขัตติยอนงค์ | อัคราชกัลยา |
พร้อมนางสุรางคบริจา | ริกนาฎจรลี |
๏ ยังจุลอาสนสภาค | ยภิวันทดุษฎี |
คอยเสาวนานุตริยปรี | ดิภิรมย์หฤหรรษ์ |
๏ ปางนั้นอนงคขุชชุตรา | อริยาธราธรรม์ |
ทรงศีลคุณวิจิตรจรร | ยวิสุทธิอินทรีย์ |
๏ นุ่งห่มเศวตฉวัดเฉวียง | วิยเยี่ยงตยาคี |
ถือพัชวาลวิชนี | ณสภาคคมนา |
๏ นั่งบนถกลปัญญัตอาสน์ | ก็นุสาสนคาถา |
ยังนาฎเบญจางค์สตสมา | ทานศีลเบญจางค์ |
๏ สรรเสริญดำเนิรบวรคุณ | บรมรัตนไตรยางค์ |
อันเปนมหันตอุตมาง | ควิมุติมหัศจรรย์ |
๏ สังวรรณนาพระจตุรา | ริยสัตยาธรรม์ |
แจงชาติชรามรณขัน | ธอนิจอเนกา |
๏ สามาคณานิกรอัน | ตบุริกกัลยา |
รับรสพุทธภาษิตสุภา | ขุชชุตเรศแถลงถวาย |
๏ โดยในพระไตรลักษณญาณ | ก็วิจารณ์อนิจกาย |
แจ้งจบกระแสอรรถธิบาย | บรมรรถธรรเมนทร์ |
๏ โสตาธราคุณอดุลย์ | บริบูรณกาเยนทร์ |
ตั้งองค์ขุชชุตรวเรนทร์ | ปดิษฐานนนทลี |
๏ สั่งสอนอัฏฐังคิกวิไนย | อริยมรรควิถี |
บูชาวรามิษก็มี | อดิเรกยอเยิน |
๏ เพลานิสากรอุไท | ยขุชชุตรชวนเชิญ |
สามาวดีอรดำเนิร | สถิตยังพระแกลไชย |
๏ คอยถวายภิวันทนพระสี | หุตมารอันไพ |
บูลสังฆสาวกครไลย | บิณฑบาตณในเมือง |
๏ เรือนหลวงและปวงวนิตคณา | ก็กุลาหลาเลือง |
ชิงชมพระภาคยประเทือง | อุปถัมภศรัทธา |
๏ ลาชาสุมาลยสุคน | ธวิมลทีปา |
กอบกิจประนิตยบูชา | อธิการรังสรรค์ |
๏ สามาและนารีบริสัช | โสมนัสทานธรรม์ |
สรรค์สุปพยัญชนอนัน | ตดิเรกถวายทาน |
๏ สมเด็จดิโลกุตมมหา | กรุณาจุฑาจารย์ |
สังฆาขิณาสุบริพาร | ชินบุตรทังผอง |
๏ ทรงศีลจำแนกพรรณิพก | และยาจกณปวงปอง |
ญาณยังอมัตนครครอง | สุขสวัสดิ์ศิวารมย์ |
๏ นานาคณาทิชก็สา | ธุการานิยมชม |
สามาวดีรัตนอุดม | ศีลคุณสุนทร ฯ |
๑๖๏ สำแดงคุณกล่าวขจร | สามาสายสมร |
วิสุทธิศีลศรัทธา | |
๏ อุปฐากบรมสีหุตมา | จารย์จอมโลกา |
ก็ทราบถึงมาคัณฑีย์ | |
๏ พราหมณีนี้จองเวรี | ในพระผู้มี |
พระภาคย์ในอรรถอ่านความ | |
๏ ยังมีมาคัณฑีย์พรามณ์ | น้องชายหนึ่งนาม |
คือจุฬมาคัณฑีย์ | |
๏ ภรรยามาคัณฑีย์พราหมณี | เจนจบศิลปี |
ไตรเพทพิเศษนานา | |
๏ บริบูรณ์สมบัติวัตถา | เนาถานามา |
คัณฑียคามนามกร | |
๏ อยู่แดนกุรุรัฐนคร | อ่านมนตร์เอาพร |
แลก่อซึ่งกูณฑ์บูชา | |
๏ มีตรุณพราหมณีธิดา | มาคัณฑีย์กัลยา |
ลออแลอ้างนางสวรรค์ | |
๏ บิดามาตุรผูกพัน | เลือกคู่สู่ขวัญ |
ธิดาอันค่าควรครอง | |
๏ ยังไป่ลุใจจงจอง | ภินิหารแห่งสอง |
ทวิชสร้างสมมา | |
๏ จักสิทธิพระอนาคา | อรหัตภิญญา |
วิสุทธิพุทธเพไนย | |
๏ สมเด็จบรมมารพิไชย | แจ้งด้วยญาณไญย |
ทวาทวิชพฤฒา | |
๏ เสด็จโดยบิณฑบาตไคลคลา | ด้วยพุทธลีลา |
พิลาสเลอเลวองค์ | |
๏ แต่ยามพระฮามสุริยงค์ | ประดิษฐานลง |
ที่พราหมณ์สการกองกูณฑ์ | |
๏ ปางพราหมณ์ทัศนาอาดูร | พุทธลักษณวิบูลย์ |
ก็เอื้อนบอำอายใจ | |
๏ ข้าแต่สมณวิไลย | เชิญหยุดอย่าไป |
ตูข้าจะแจ้งจริงความ | |
๏ ข้อยนี้มีธิดางาม | หาคู่ควบกาม |
จะต่อประยูรไป่มี | |
๏ ท่านมาเปนศรีสวัสดี | จะมอบมารศรี |
เปนบาทเบื้องบริจา | |
๏ สมเด็จอดิศรพรหมา | ไป่พุทธฎีกา |
แก่พราหมณทรงดุษดี | |
๏ พราหมณามาบอกพราหมณี | เราพบผู้มี |
สิริวิลาสเลิศชาย | |
๏ ควรเปนเขยเราแล้วยาย | จงเจ้าแต่งกาย |
ธิดาจะด่วนไปตาม | |
๏ ชาวเชียงเคียงข่าวคิดความ | พราหมณ์ธิดางาม |
จะให้บุตรีมีผัว | |
๏ ใครหนอมาเข้าชรมัว | ควรเราดูตัว |
จะโฉมตระการปานใด | |
๏ ต่างว่าต่างมาด้วยไว | ตามพราหมณ์ครรไลย |
คค้อยคำนึงทฤษฎี | |
๏ สมเด็จสรรเพชญโมฬี | ปางสองปัศวี |
จะนำธิดาออกมา | |
๏ ประดิษฐานวลัญชพุทธา | บาทบัดลีลา |
ในฐานอื่นบัดดล | |
๏ พราหมณีภรรยาบมิยล | แหนงในใจฉงน |
ก็ถามแก่พราหมณ์ภรรดา | |
๏ บุรุษอันกล่าวโสภา | อยู่ไหนให้มา |
จะดูฤๅบได้ดู | |
๏ มหาพราหมณ์พร้องพราหมณ์พธู | ได้สั่งเมื่อตู |
จะไปให้อยู่ท่ามา | |
๏ นี้แน่บทวลัญชา | พยานยังตรา |
แลเจ้าจงรู้อาการ | |
๏ ฝ่ายพราหมณีชำนาญ | ไตรเพทพิสดาร |
ก็เกริ่นพระลักษณด้วยมนตร์ | |
๏ แลลายจักรลักษณดำกล | แจ้งจริงผัวตน |
ว่านี้อย่าควรเปนภาร | |
๏ ผู้ยังเกี่ยวกามสามประการ | ราคจริตสันดาน |
แลบาทย่างหย่งกลาง | |
๏ คนโทษะจริตเทาทาง | รอยเท้าจักวาง |
ก็หนักข้างซ่นธรรมดา | |
๏ รอยเท้าผู้เมาโมหา | ลัทธิตำรา |
จะย่องจะย่างหนักปลาย | |
๏ รอยบาทท่านนี้ควรทาย | แท้คนพ้นสาย |
กระแสกระสินธุสงสาร | |
๏ พราหมณ์ว่าพราหมณีนงคราญ | เจ้ากล่าวอาการ |
แต่ตามตำหรับลักขณา | |
๏ อุปมาหญิงยลกุมภา | ในถาดธารา |
แลโจรในกลางเรือน | |
๏ เถียงกันบมิตกต่างเบือน | พักตราชายเชือน |
ก็เห็นพระสัพพัญญู | |
๏ พฤฒิพราหมณ์ชี้นางพราหมณ์ดู | โน่นแน่ที่ตู |
ไปเห็นจะให้บุตรี | |
๏ ว่าพลางนำนางพราหมณี | ยังสมเด็จศรี |
สุคตเกล้าโลกา | |
๏ ว่าวอนขอให้ธิดา | พระพุทธฎีกา |
บัญญัติพิกัตคำปราม | |
๏ แล้วซ้ำบัณฑูรแก่พราหมณ์ | ท่านผู้พยายาม |
ในไสยเวทไหว้กุณฑ์ | |
๏ จงตั้งโสตประสาทโดยสุน | ทรภาพไพบุลย์ |
เอาอรรถตรัสเทศนา | |
๏ ตถาคตเสด็จทรงบรรพชา | พิชิตมารา |
ในโพธิบัลลังก์ไชย | |
๏ ทรงสถิตสัปดวารใน | อัชบาลพระไทร |
นิยมพุทธโพ้นมา | |
๏ พระยามารยังมารธิดา | ทรงไวยสริรา |
พยพล้ำอับสร | |
๏ ลเบงเบ็ญจกามวิงวอน | ด้วยสารสุนทร |
อันควรประโลมลาเภ | |
๏ ตถาคตผู้มีมเห | ศรภาพฤๅเส |
วนอมรมารา | |
๏ ครั้งนี้ดังฤๅจะทยา | ในพราหมณธิดา |
อันแปมกรีสมูตรมัว | |
๏ ปลายบาทบมิควรถูกตัว | เกลียดไกลกลายกลัว |
สงสารวัฏวังวล | |
๏ เสร็จเสาวนาธรรมทศพล | อนาคามิผล |
ก็ถึงแก่สองทวิชา | |
๏ มอบมาคัณฑิยธิดา | ไว้พราหมณผู้อา |
ก็ยังสมเด็จมุนินทร์ | |
๏ ขอบรรพชากรโดยจินต์ | ทรงบริสุทธศิล |
กรรมจำเริญภิญญา | |
๏ ลุพระอรหันตสัมภิทา | เปนพระขีณา |
สวสาวกด้วยบุญ | |
๏ ฝ่ายมาคัณฑียตรุณ | คำนึงนิศคุณ |
สมเด็จพระบรมครู | |
๏ บมิเอื้ออาไลยตัวตู | กล่าวแถมโทษทู |
รลักษณเที้ยรสาธารณ์ | |
๏ ผิวกูมีคู่สู่สมาน | มีบุญสมภาร |
ประเทศสถานคึกคัน | |
๏ กูกับสมณจักพลัน | เปนเวรนานวัน |
บจางบจืดจองผลาญ | |
๏ มีคำปุจฉาอาจารย์ | องค์อนันตญาณ |
ประเสริฐแลเลิศโลกีย์ | |
๏ ไป่ทรงทราบมาคัณฑีย์ | จักจองเวรี |
ฤๅดำริหติเตียน | |
๏ อาจารย์สนองคำอันเสถียร | พระองค์อาเกียรณ์ |
พระญาณยลบมิยัง | |
๏ แจ้งนิสัยสัตวทั่วทัง | ทรงตรัสนี้หวัง |
ประโยชน์จะโปรดสองพราหมณ์ | |
๏ สมเด็จสรรเพชญ์เนืองนาม | ทรงเทศนาตาม |
นิไสยแห่งสัตว์มีมา | |
๏ อันนี้เปนพุทธธรรมดา | พระมหากรุณา |
ธิคุณอดุลยหนปาง | |
๏ ฝ่ายจุฬพราหมณ์บิตุฉานาง | มาคัณฑิยเบ็ญจางค์ |
ลักษณวิไลยใคร่ความ | |
๏ ตระกูลใดในวงศ์พงศ์พราหมณ์ | จักค่าเคียงงาม |
นางภาคิไนยไป่มี | |
๏ เลอลักษณ์เบญจกัลยาณี | ควรอรรคเทวี |
กษัตริย์ประเสริฐศวรรยา | |
๏ จึ่งยังพราหมณีนัดดา | ลังกาภรณพา |
ถวายสมเด็จนฤบดี | |
๏ ยังกรุงแก้วโกสามพี | ได้เปนมหิษี |
นรินทรองค์อุทเยนทร์ | |
๏ ใจนางบมิจางจองเวร | บรมชิเนนทร์ |
คค้อยคำนึงหาการ | |
๏ เห็นเหตุสามาเยาวมาลย์ | ดังกล่าวพิสดาร |
แต่หลังประงอนราชา | |
๏ เทียบทูลโดยมูลมฤษา | ประมวญมายา |
มาต่อมาแต้มเติมความ | |
๏ ว่าองค์เอกอัคนงค์ราม | ประพฤติฤๅงาม |
แลงำพระบาทบัวบงก์ | |
๏ พร้อมใจไปถ้วนหน้าอนงค์ | นิจภัตรส่งสงฆ์ |
แลสมณโคดม | |
๏ เปิดแกลแลช่องฝาชม | ทุกวันนิยม |
ฉนี้แลมีมานาน | |
๏ ศรัทธาทำทานกว่าทาน | อาการแก่การ |
รำพึงก็พึงคิดฉงน | |
๏ ทูลความกลกามเกี่ยงกล | อาญาอยู่ตน |
บร้อนด้วยแรงภักดี | |
๏ พระญาณยังฟ้าธาตรี | กอบเกื้อบารมี |
ดำริหดำรงจงควร ฯ |
๑๙๏ ปางนั้นจอมธรณินทร์มหินทรมหิศวร | |
ทราบสารรัญจวน | ฤทัย |
๏ อ้าองค์อัคสุดายุพาพักตรไฉน | |
ไป่เคยจะเปนใจ | วิจล |
๏ จักจริงฤๅจะบจริงก็กริ่งจิตต์ฉงน | |
กลในจะหยั่งยล | ก็ยาก |
๏ สามาอัควดีบมีพิกลหลาก | |
มาคัณฑิยจักปาก | ก็ผิด |
๏ ตัวกูทรงทศธรรมถวัลย์ภพสถิต | |
เบาจิตต์วินิจฉัย | ฤชอบ |
๏ อย่าเราจักมัธยัตรหัสสุขุมลอบ | |
ด้วยกลประกอบจง | ประจักษ์ |
๏ ตริเสร็จทรงดุษณีบมีพิกลพักตร์ | |
อนุสนธิฤๅซัก | สนอง |
๏ วันหนึ่งสุริยอุไทยครไลยคฤหทอง | |
สามาสุดาปอง | มลัก |
๏ ยลองค์อัคยุพาคณานิกรนัก | |
สนมนาฏสรพร้อมพรัก | ณแกล |
๏ เสด็จเดียวด่วนบมิทันกำนัลนิกรแล | |
พริ้มพักตรเปรมแปร | ประพาส |
๏ ดูใดเหล่าคณนางสุรางค์บริกนาฏ | |
อื้ออัดณรัตนราช | พิมาน ฯ |
๑๑๏ สามาวดีเสา | วนราชโยงการ |
ก้มเกศกฤษฎาญ | ชวลิตสนองทูล |
๏ ข้าแต่จุฑาเทพ | ธรณิศร์มหิศูร |
เสวยสวัสดิสมบูรณ์ | ภพโลกยเหล่าหลาย |
๏ ข้าทูลธุลีบาท | วนินาฏทุกภาย |
มาคอยบูชาถวาย | วรบาทชิเนนทร |
๏ อันเปนพำนักนิตย์ | สัตวสบสโมสร |
พรหมาสุรานร | สุรนาคสรณสรวง |
๏ เนืองกัลปอนันต์สัต | วอุบัติใดปวง |
ไตรรัตน์จุฑาดวง | และอุบัติมหัศจรรย์ |
๏ เชิญชมพระลักษณะ | ทวะดึงสลาวรรณ |
อสีติพยัญช์ | นฉพรรณรังสี |
๏ ฟังทูลพอูลอร | บวรราชทฤษฎี |
สรรเพชญโมฬี | คณะสงฆ์บริษัท |
๏ ดาลมีมโนใน | อภิรมย์โสมนัส |
เสด็จคืนนิวัติรัต- | นราชพิมานสถาน |
๏ ด้วยทรงสิเนห์ใน | วนิดายุพาพาล |
หาวัฒกีการ | กรรมกรเหล่าหลาย |
๏ ชุมกันประกอบแก้ | กระทำแกลประกิจลาย |
เบื้องบันสำคัญหมาย | สมมุตินามบัญชรไชย |
๏ อวยอรรคเทพี | ทฤษฎีบรมไตร |
โลกาบัญชรใน | อาทินั้นและมีมา |
๏ สามาวดีศรี | สุรราชกัลยา |
เห็นไท้ธกรุณา | อนุญาตยินดี |
๏ ทรงศีลอำนวยทาน | นิจกาลโดยมี |
ทั่วหน้าสุดาปรี | ดิภิรมยหรรษา ฯ |
๒๘๏ ฝ่ายมาคัณฑีย์ | |
ทราบว่าบดี | บดินทร์โลกา |
บได้เคืองขัด | ดำรัสติชา |
ในองค์สามา | วดีนฤมล |
๏ ตรึกตรองหมองหมาง | |
ความเราท่าทาง | จะชั่วตัวตน |
ท่านตามใจกัน | แหวกบัญชรบน |
ให้นั่งเยี่ยมยล | หัวเราะเยาะหยัน |
๏ ได้ความอดสู | |
ตายดีกว่าอยู่ | ดูหน้าเพื่อนกัน |
พระองค์หลงใหล | วางใจครันครัน |
ละไว้นานวัน | จะอันตราย |
๏ จำต้องตรองตรึก | |
หากลล้นลึก | เล่ห์เพโทบาย |
จับตัวให้มั่น | คั้นคอให้ตาย |
จึงจะค่อยวาย | อาวรณ์วิญญา |
๏ จึงให้สาวใช้ | |
ไปบ้านบัดใจ | หาไก่ได้มา |
ทังเปนทังตาย | ทูลถวายราชา |
ไก่นี้ของอา | ให้มาถวาย |
๏ สมเด็จนฤเบศร์ | |
บได้ทราบเหตุ | ดำรัสภิปราย |
ไก่เปนปล่อยไป | อย่าไว้วุ่นวาย |
เอาแต่ตัวตาย | ไปส่งสามา |
๏ ทำเครื่องตามเคย | |
เราจะเสวย | เช้านี้เวลา |
นางมาคัณฑีย์ | มนีมนา |
จัดแจงอย่าคลา | ให้เขาเอาไป |
๏ มาคัณฑีย์พราหมณ์ | |
รับสั่งฟังความ | วันทาคลาไคล |
ให้ขนไก่มา | เรียกข้าคู่ใจ |
กระซิบความใน | ด้วยความฉันทา |
๏ ไก่ตายซ่อนไว้ | |
เอาไก่เปนไป | ถวายอัคชายา |
ทูลว่าทรงเดช | โปรดเกศบัญชา |
ทำเครื่องเวลา | เช้านี้จงทัน |
๏ สามาแลเหน | |
กุกกุฏเปนเปน | จึ่งตรัสจำนัญจ์ |
ปิ่นเกล้าเจ้าเอ๋ย | บเคยสักวัน |
จะฆ่าแกงมัน | ฉันใดอกอา |
๏ มาทแม้นมิโปรด | |
จะให้ลงโทษ | จะรับอาชญา |
ตรัสแล้วเทวี | เข้าที่นิทรา |
ไก่ซึ่งมัดมา | ให้แก้ปล่อยไป |
๏ ครั้นเวลาเสวย | |
มาคัณฑีย์เคย | คอยเฝ้าท้าวไท |
ชม้อยคอยฟัง | รับสั่งภูวไนย |
จะตรัสฉันใด | จะแต้มเติมการ |
๏ สมเด็จกรุงกษัตริย์ | |
เสวยพลางทางตรัส | ถามไปบนาน |
สั่งให้เอาไก่ | แต่งใส่เครื่องอาน |
ไม่เห็นเยาวมาลย์ | ใส่มาว่าไร |
๏ มาคัณฑีย์ทูล | |
ข้าแต่พระยูร | ยาตรเกล้าภพไตร |
ความจริงจะกล่าว | จักยาวความไป |
สุดแต่พระไทย | จะทรงวิจารณ์ |
๏ ได้ให้ไปถวาย | |
กำชับกับหมาย | โดยราชโองการ |
บเปนธุระ | ในพระสมภาร |
เหมือนเหนื่อยหน่ายนาน | ในเบื้องบาทบงสุ์ |
๏ ทรงฟังนางพราหมณ์ | |
แซมเสริมเติมความ | ตรัสตอบตามตรง |
อันสามานี้ | ภักดีมั่นคง |
จะเอาร้ายลง | ไม่เห็นท่วงที |
๏ มาคัณฑีย์พราหมณ์ | |
ซ้ำสนองเสนอความ | ว่าเหตุที่มี |
จะใคร่ให้ชัด | รหัสเทพี |
เพลาพรุ่งนี้ | เอาไก่เปนไป |
๏ ถวายอัคกัลยา | |
ว่าทรงศรัทธา | จำนงพระไทย |
ทำของถวายพระ | สมณเลิศไกร |
ดีร้ายฉันใด | จะแจ้งจริงความ |
๏ สมเด็จนฤบดี | |
ฟังมาคัณฑีย์ | ทูลสนองต้องตาม |
ฝ่ายอัคอนงค์ | ทิชงค์เชิงงาม |
นบนิ้วประณาม | แล้วลีลามา |
๏ จึ่งให้สาวใช้ | |
เอาไก่ตายไป | ถวายอัคกัลยา |
ทูลว่าท้าวไท | ให้ทำสูปา |
ถวายพระศาสดา | สมณทั้งปวง |
๏ ฝ่ายองค์สามา | |
วดียุพา | ปิ่นสุดาดวง |
บรู้เขาแกล้ง | จะแว้งแหวะทรวง |
ด้วยเลศล่อลวง | เอาจิตต์วิญญา |
๏ ชื่นชมโสมนัส | |
สำคัญว่าตรัส | ทรงพระศรัทธา |
จึ่งทำสูปะ | เพียญชนะนา |
แล้วส่งเข้ามา | จบหัตถ์ด้วยไว |
๏ ทรงทอดทฤษฎี | |
สมความพราหมณี | คำนึงแหนงใน |
ท้าวบโองการ | บรรหารสิ่งใด |
เมินเฉยเลยไป | บได้นำพา |
๏ ธิดาพยารี | |
แลเหนเปนที | สรวลสันต์จัญจา |
ความจริงนี้กล่าว | ย่อมยาวเห็นมา |
ประจักษ์แก่ตา | เห็นตัวชั่วดี |
๏ โบราณาจารย์ | |
โรคร้ายพิการ | พิกลอินทรีย์ |
ควรให้เยียวยา | รักษาทันที |
ช้าวันพลันมี | วิบัติแก่กาย ฯ |
๑๖๏ ทรงฟังมาคัณฑียถวาย | ทำเนียบเปรียบปราย |
กระเหน็ดกระแหน่แนมนำ | |
๏ รังเกียจเอียดอิดใจดำ | บมิยินยังคำ |
แลหนึ่งคำนึงในใจ | |
๏ เพื่อสิเนหในนุชดั่งไนย | เนตรดวงหฤไทย |
ธิเบศรสุดแสนสงวน | |
๏ อเสวนาประมวญ | นิรันต์เรรวน |
มโนมนุษย์บุถุชน | |
๏ เฉกเวรำพะวาตวิจล | มหาศาลมณฑล |
ก็ท่าวลัญโทลฤๅคง | |
๏ สมเด็จอดิศรสริยวงศ์ | ฤๅอาจดำรง |
หฤทัยธหวนรวนเร | |
๏ ไตรตราหาหน้าคะเน | แยบคายถ่ายเพ |
ทุบายก็หลายเวรวัน | |
๏ บมิได้จริงโจทจำนัญจ์ | หาเหตุสำคัญ |
อันใดบได้เปนดาย | |
๏ จรทกจรเทิ้นเอิ้นอาย | แค้นคิดเคืองคาย |
ตรุณพราหมณบุตรี | |
๏ นางพราหมณ์หาความบมิมี | ไกล่เกลี่ยทำดี |
ระวังระไวใช้สอย | |
๏ ซ่อนเงื่อนเกลื่อนกลบลบรอย | เคียดแค้นเคืองคอย |
อาฆาฏบขาดใจจอง | |
๏ หาผู้รู้ริร่วมตรอง | ได้กลหนึ่งปอง |
ก็สั่งแก่สาวบริจา | |
๏ นำสารการลับยังอา | หากัณหสัปปา |
จำเริญจำรายเขี้ยวคม | |
๏ ตระบัดได้โดยอารมณ์ | นางพราหมณ์ชื่นชม |
ก็งำบพรายหลายหู | |
๏ สินบลคนปลอมปล่อยงู | ไว้ในพิณภู |
บดินทรด้วยมายา | |
๏ พิณนี้ไว้ที่ไสยนา | ปราสาทสามา |
วดีสุดาดวงมาลย์ | |
๏ ซ่อนเงื่อนงำเงาเอางาร | ฤๅให้รั่วราน |
รหัสระมัดโดยดี ฯ |
๑๔๏ ปางนั้นมเหศรมหา | มหิบาลธาตรี |
เสด็จเสวยสุขารมณปรี | ดิสวัสดิ์ศวรรยางค์ |
๏ ด้วยสามาสุดาวิมลลักษณ์ | วรอัคอนงค์นาง |
เวรเวียนจำเนียรรสวรางค์ | อนุกรมนิยมมา |
๏ วันเวรนเรนทรผธม | สุขรมย์ณปรางค์ปรา |
สามาวดีรตนภา | สกรสนธยากร |
๏ โสรจสรงสุธารสสุคน | ธวิมลอาภรณ์ |
ทรงขรรค์วิเชียรวิชยบวร | รัตนปาทุกาธาร |
๏ มาคัณฑิย์พราหมณ์กมลโมห์ | ทุฐโทษสามาญ |
แกล้งกล่าวกระลำภรวิการ | อภิวันททานทูล |
๏ ข้าแต่พระเกล้านรจุฑา | ธิปไตยมไหสูรย์ |
ข้าบาทสุบินอุปัทวพูล | ประตยักษ์บวางใจ |
๏ ขอโดยเสด็จธบริบาล | บทมาลยปองไป |
ใคร่เฝ้าพระอัคอรไทย | ทิพยลักษณโดยงาม |
๏ ทรงฟังก็โสมนัสใน | มธุรายุพาพราหมณ์ |
ไป่อวยดำรัสวัจนปราม | ก็ยุบาทด่วนดล |
๏ กานดาทิชาก็อนุพัน | ธภิรุยหไหรญ |
เมียงหมอบระเมียรยุบลกล | ประดิพัทธภักดี |
๏ สามาวดีทฤศนา | ก็ปมาคะนัณฑีย์ |
ไป่เกี่ยงทุเผ่ากุลอรี | ปฏิภาณะสุนทร |
๏ ฉันเชษฐภคินีสนิธ | มธุรจิตตเอมอร |
แผ่ผ่อนอภัยอธิกรณ์ | บุรพภาคยภินทา |
๏ มาคัณฑิย์พงศ์ปศวิปอง | จิตต์จองจำนงพา |
ธาทอดเสน่ห์สนิธปรา | รภการและเห็นการ |
๏ สมปองก็ร้องอสรพิษ | ทุจริตสามาญ |
ในพิณมลากจิตต์วิจาร | ณกิจนี้จะใครทำ |
๏ ทรงฟังบหวังยุบลเลศ | รำมเหตุสุดานำ |
อุบายฝ่ายอุรคจำ | จิตต์เนาณในพิณ |
๏ หยากเหยื่อและหลายทิวัสวาร | ดำริห์การจะไปกิน |
ครั้นได้อุกาศอภยจิน | ตนเลื้อยลิลาไป |
๏ ทั่วหน้าคณานรกำนัล | อัศจรรยภิตไภย |
ราชาวะว้าจิตต์บใจ | สติตกบตื่นตน ฯ |
๑๒๏ กษณองคอุทเยน | ทรนเรนศวรยล |
สัปกัณหวิกล- | วิรุธหฤไทยทัย |
๏ ก็ดำรัสสิหนาท | ทุรชาติชนใด |
บมิย่านภยใจ | ทุฐจิตต์ทรนง |
๏ และฤนำอุรคา | พิษมาและประสงค์ |
ชิวกูภุวะทรง | ยุติธรรมจำราย |
๏ ดุระสามวดี | มหิษีวิยสาย |
จิตต์เจ้าและจะทาย | ทุรลักษณใคร |
๏ ธุระสรรพและการ | สิธิภารไฉน |
บมิเมิลและบใจ | กิจปวงบมิปอง |
๏ คณนาฏประจำงาร | บริบาลก็สำรอง |
แต่ละเจ้าบมิหมอง | กลเลศลเลิง |
๏ วิยเราขัติยา | ทุพลาฤทธิเริง |
และฤหมิ่นพลเพลิง | ดุจเม่าจะมลาย |
๏ ผิบได้ทุรคด | ทุรยศถวาย |
คณนางก็จะวาย | ชนมาบมิคง ฯ |
๑๑๏ สามาจุลาลักษ | ณสำนักอนงค์ยง |
ฟังกรุงกษัตริย์ทรง | บริภาษบรรหาร |
๏ กริ้วกราดพิฆาฏโทษ | พิโรธฤทธิเพียงกาล |
นาคราชพิษพาล | ก็พิลาปทูลสนอง |
๏ ข้าแต่จุฑาธเรศ | วรเดชปกปอง |
เพียงฉายฉัตรทอง | ทำนุเกศการุญ |
๏ ข้าไร้บิดรมา | ตุรอาทวาดุร |
พระคุณอนันต์หนุน | นุปการดำกล |
๏ เปนอัคชายา | วรายศโสภณ |
คุโณตโมดล | อธุทิศสุดสรวง |
๏ หมายมั่นกตัญญู | กตเวทิบาทบวง |
โดยธรรมโดยคลวง | สัตยสุจริตธรรม์ |
๏ ตรวจตราคณางาร | ประจำการทั่วกัน |
ไป่ได้ประมาทวัน | บริรักษไตรตรา |
๏ พิณเทพยารัก | ษตระศักดิเดชา |
ฤๅทีฆะมายา | ทุจริตจัณฑาล |
๏ อาไศรยณในพิณ | จิตต์จินตนาผลาญ |
ข้าชีพเดียวดาล | จะพินาศเนืองใน |
๏ แท้เวรวิบากบรรพ์ | สารพันจะเปนไป |
ความจริงบจริงใจ | จะพยานก็ยากความ |
๏ การนี้ก็การตัว | จะบชั่วจะใครตาม |
สัจจาพยายาม | ทิพยาจะหยั่งยล |
๏ ข้อเคืองณเบื้องบาท | นรนาถสากล |
โทษาก็ควรชน- | มม้วยด้วยอาชญา |
๏ จงทรงวินิจไฉ | ยวิไนยกษัตรา |
เยี่ยงยุติธรรมา | บุรพบทบรรยาย ฯ |
๑๖๏ อุทเยนทรฟังสารสาย | สุดาดวงถวาย |
นุสนธิเสร็จสารา | |
๏ เคืองขัดดำรัสบัญชา | ดูราสามา |
อะสัตย์วิบัติแบบบรรพ์ | |
๏ ร่วมจิตต์ร่วมคิดการกัน | กับเหล่ากำนัล |
แลซ่อนซึ่งเงื่อนงำเงา | |
๏ ปล่อยงูอยู่ในพิณเรา | หวังใจจักเอา |
ชีพิตม้วยด้วยแรง | |
๏ เสียแรงรักใคร่ไป่แคลง | เล่ห์ลิ้นลมแสลง |
มาพร้องก็เพราะเหมาะคำ | |
๏ การนี้จักชี้ใครทำ | โมงยามประจำ |
รวังรไวเวลา | |
๏ ปรางค์ในใช่ใครไปมา | ในที่ไสยา |
สรพรักสุรางค์นางใน | |
๏ จักควรปรึกษาเยียไฉน | ควรเจาะเอาใจ |
มาผ่าออกดูดวงดี | |
๏ สรวงศาลเสื้อเมืองพลี | ปฐมกรรมวิธี |
เสดาะเสดียดเสียขวง | |
๏ ซั้นสั่งแวงวังทั้งปวง | อาญากระทรวง |
แลนำพระอัคชายา | |
๏ อันเตบุริกบริจา | ห้าร้อยออกมา |
ระเบียบยังฉานดาลดู | |
๏ ทรงสหัสสถามธนู | กรก่งแล้วยู |
รยาตรยังแก้วเกยทรง | |
๏ สมเด็จพระอาริยอนงค์ | สังขารธรรมปลง |
อริยมรรคคัญญาณ | |
๏ โอวาทไวยาวัจการ | อนิจสันดาน |
เปนองคเอกกัตมา | |
๏ เจริญพรหมวิหารเมตตา | บรมขัตติยา |
แลพราหมณมาคัณฑีย์ | |
๏ อโหสิอไภยเพรี | รำงับอินทรีย์ |
กำหนดอนิจสัญญา | |
๏ บัดท้าวสาดศรศักดา | พันลึกโลกา |
ก็เพี้ยงพิภพทำลาย | |
๏ ศรศาสตรบมิบาดบัดกลาย | ประทักษิณสาย |
สมรตรีวารวง | |
๏ ผินหน้าจะประหารองค์ | อุเทนทรทรง |
ตระดกตระดาลอัศจรรย์ | |
๏ ภิตภัยมจุราทัณฑ์ทัน | ถ่อมองค์อภิวันท์ |
ประนมพระหัตถ์ตรัสขมา | |
๏ อ้าแม่จงมีเมตตา | ผู้พี่อภิชา |
อันห้อมกมลโมห์มุนท์ | |
๏ บมิรู้คุณแม่มีคุณ | ประทุษฐทารุณ |
แลแผลงซึ่งศรสังหาร | |
๏ ศรทรงอันอวิญญาณ | ยังแสดงอาการ |
อัจฉริยายิ่งยล | |
๏ แต่นี้พหน้าขอตน | ทำนักนฤมล |
จงผ่อนแก่พี่พ้นตาย | |
๏ เทพีเห็นท้าวกระวาย | สังเวชใจหาย |
ก็โอนอำนวยอธิกรณ์ | |
๏ มธุรจิตต์ในองค์อดิศร | ลูกศรรอรอน |
ก็ลงระเบียบโดยบรรพ์ ฯ |
๑๕๏ นิกรนรอเนกนันต์ | มาตยาพรรค์ | พยารี |
๏ นิกรนครคฤหบดี | เวสเขวี | พฤฒาจารย์ |
๏ สกลนิกรสบสถาน | แน่นณหน้าฉาน | สภาคม |
๏ ทศนพระอระอุดม | บุญภิเษกสม | มหัศจรรย์ |
๏ นิกรนรอภิวันท์ | โฆษนาสรร- | เสริญคุณ |
๏ พระอรบวรอดุลย- | สบจิตต์บุญ | ก็บูชา |
๏ นิกรนครโลกา | โปรยสุมาลย์สา | ธุกาการ |
๏ ธุชปฎกก็โบกบาน | สรวงพระสมภาร | ถวายพร |
๏ กุลหลนรศัพทสร | ทั่วทิศาดร | กรเกริกไหว ฯ |
๑๔๏ อุเทนทร์นเรนศรนริน | ทรปิ่นผไทไกร |
ชื่นชมภิรมย์ฤทยใน | วนิดายุพาพาล |
๏ ชวนเชิญดำเนิรนุชลิลาส | ณประสาทถกลกาญจน์ |
เกลากล่าวกถามธุรสาร | สุวภาพแก่กัน |
๏ นางท้าวก็ขอพรนิมนต์ | ทศพลญาณอัน |
กับสงฆ์ภุตากิจนิรันต์ | ธก็โดยมโนนาง |
๏ สั่งสังฆการิยอำมาต- | ยาราธนพุทธางค์ |
ห้าร้อยภิกษุสุทธิศิลางค์ | ภุตกิจณในวัง |
๏ สามาวดีอริยวง | ศอนงคทั่วทัง |
สรรค์สุปพยัญชนวรัง | รสเรกถวายทาน |
๏ ราธนามหากรุณิฉัน | นิจรันต์ณราชฐาน |
ใช่พุทธนิไสยบุรพกาล | ก็นุญาตพระอานนท |
๏ วันหนึ่งบุเรฉัตรอุไทย | อุทเยนทร์ธราดล |
อวยพัสตรสาฎกวิมล | คณนาฏถ้วนนาง |
๏ สามาสุรางค์คณพุพา | ปริยามโนตมางค์ |
จบเหนือศิโรตมก็วาง | ปรตยาคจำนงถวาย |
๏ แด่องค์พระองค์บวรพุทธ | อุปัฏฐากทุกกาย |
อานนทรับหทยหมาย | นุเคราะห์กรุงกษัตรา |
๏ ท้าวยลฉงนจิตต์ประภาษ | พจนาทบุจฉา |
ว่าข้าแต่พระสมณอา | ริยบุตรรังธรรม์ |
๏ โยมยินนิไสยวินยกิจ | บรรพชิตเสลขกรรม์ |
ผู้เจ้าและเอาสัตรอนัน | ตกิจนี้จะกลใด |
๏ ขอถวายพระพรวรบพิต | รมหิทธิเกรียติไกร |
พุทธานุญาตสังฆวินัย | ดุชราชบรรหาญ |
๏ ทายกบัติคาหกวรา | วิคหาพอควรการ |
อาตมานุเคราะห์สาฎกทาน | บริสุทธิเอามา |
๏ ไว้เพื่อจะเผื่อสมณพรรค์ | พรหมจรรยกัปนา |
ขาดไตรจีวรและจะบูชา | วรโพธิเจดีย์ |
๏ อีกอุทกานหศรบง | และจะปลงที่เศษมี |
เปนผ้าจะตรองอุทกชี | บริสุทธศีลฉัน |
๏ ถึงขาดอุจาดบพอจะเย็บ | ก็จะเก็บประมวญกัน |
สำหรับจะกวาดบวรคัน | ธกุฎีวิหารลาน |
๏ ยับเยินและเกินกลจะเอา | ก็จะเผาประกอบการ |
รักทาผนังวรวิหาร | ปฏิสังขรซ่อมแปลง |
๏ แผ่ผลอุทิศกลปนา | นุปการดั่งแสดง |
ใช่หวังวรามิษแสวง | จะสะสมประสงค์ตน ฯ |
๑๖๏ เสาวนาเถรวาทยุบล | อรรถาวิมล |
มโนวินิจเปรมปราณ | |
๏ เบญจางคภิวาทตรีวาร | สั่งภัณฑาคาร |
กุษฐาพัสตราภักดี | |
๏ นำสาฎกส่วนซ้ำมี | ห้าร้อยสองที |
ถวายด้วยใจศรัทธา | |
๏ อานนทก็ทำโมทนา | ถวายพระพรลา |
นิวัตินิวาสครรไลย | |
๏ พร้อมหมู่พุทธบุตรเพไนย | สำรวมโดยใจ |
วิสุทธิศีลเสี่ยมสาร | |
๏ ปางเดือนรดูดวงมาลย์ | ชุมชุกตระการ |
สกอเกษมสวนศรี | |
๏ สมเด็จจุฬาธาตรี | อารภฤดี |
ประพาสพฤกษ์สวนขวัญ | |
๏ ขุนพลเทียมพลสิบพรรค์ | ลั่งล่ำฉกรรจ์ |
ฉกาจอุกัษฐกำแหง | |
๏ ไล่ล้อมเสือสีหกลางแปลง | กำลังรังแรง |
สมรรถฉมวยหมายมนตร์ | |
๏ จับช้างกลางเถื่อนด้วยพล | แต่ตัวต่อตน |
กระชากชงากงาหงาย | |
๏ บนเจ้าเอาเศิกมากลาย | ข่าวเข็ญททาย |
อาวุธถบองลองมือ | |
๏ แต่งตนต่างกันพันลือ | น้าวกุทัณฑ์ถือ |
ธนูเสน่าง้าวงอน | |
๏ ทวนทองเขนทองคทาธร | เสโลห์โตมร |
กระบี่แลกฤชกรดไกร | |
๏ ขุนช้างผูกช้างเคยไชย | เขนค่ำโจมไภย |
แลแซรงสพัดพังคา | |
๏ ส่ำสารหาญศึกกล้างา | บมิมันทกิริยา |
ปปัดปป่วนหวนหัน | |
๏ ลางส่ำโตเติบตกมันท์ | ครหึมครึมครัน |
ทลวงทลึ่งถึงแทง | |
ลางส่ำบำรูรณแรง | ถีบฉัตรวัดแวง |
ทังขวาแลซ้ายส่ายเสย | |
๏ ผิดหมอจำคอขี่เคย | สลัดห้อเลย |
แลถอนชนักชักขา | |
๏ เครื่องมั่นกัลเม็ตตรึงตรา | ขอรับขอลา |
ประจำสำหรับรับรอง | |
๏ สองหูภู่งารัดทอง | ข่ายแก้วปกตระพอง |
ผ่านหน้าปคนซองหาง | |
๏ ยาบยาบแพนยูงแหย่งกลาง | เขนเขียนทองวาง |
อาวุธแต่งต่างกัน | |
๏ นายหมอคุมขอคอยฟัน | ควาญนั่งบังคัล |
ใส่เกราะกระหมอกเขียนดำ | |
๏ นายกลางถือหางยูงรำ | อาวุธจำนำ |
แลเงื้อฉง่าง่างอน | |
๏ นายม้าผูกอัศวาภรณ์ | ม้าแม้นอัสดร |
สินธพอาชาไนย | |
๏ พ่วงพีขี่ขับว่องไว | สงครามพิไชย |
พิชิตอรินทรหลายปาง | |
๏ เท้าเบาเทียมเท่าบัวบาง | ไวแว่นแล่นลาง |
อสนีแวบวาบสาย | |
๏ นายทรงหมวกมาศเกราะกราย | เศียรคตสพาย |
ธนูถนัดทวนยอง | |
๏ บางหมู่หอกคู่เขนทอง | บ้างเงือดง้าปอง |
สีหนาทแลเหน็บกฤชไกร | |
๏ นายรถเร่งเทียมเวไชย | กงกำไกไว |
ดั่งจักรอันกวัดแกว่งปาน | |
๏ โตกตั้งกระจังปริยาน | ทูบเพลาแอกอาน |
บัลลังก์กนกตรีเตริน | |
๏ บุษบกพิมานแมนเมิล | งามงอนอ่อนเดิร |
แลธงสบัดปลายงอน | |
๏ เทียมด้วยโกมุทอัสดร | เทียบท่าภูธร |
ยังเกยแลคอยเวลา | |
๏ รถประเทียบเรียบริ้วรัถยา | แลล้นเหลือตา |
สรทื้นสำเนียงหฤหรรษ์ ฯ |
๑๔๏ รอนรอนทิพากรอุไท | ยอำไพพโยมพรรณ |
โกกิลซรซั้นสรจำนัญจ์ | เสนาะเสียงจำเรียงโรม |
๏ ย่ำรุ่งอรุณรัศมี | นฤบดีผไทโกรม |
วาสุละทัตรวิมลโฉม | ทิพลักษณเอกองค์ |
๏ ขัดศรีฉวีวรรณวิมล | สวคนธ์สำอางสรง |
แสนสาวสุรางค์คณอนงค์ | ชำนิในนักงารงาม |
๏ สนับเพลาวิภูษิตวิเศษ | นิขเลชสังเวียนวาม |
รัดองค์อลงกจุกะราม | รัตพัสตรผจงทรง |
๏ นางกษัตริย์ปรัดพักตรประไพ | วิไลยเพ็ญประพิมวง |
ภูษิตสไบวิจิตรลง | กฎกาญจนเกยูร |
๏ ฉลองศอสังวาลวรกษัตริย์ | นวรัตนเรืองจรูญ |
ทับทรวงและตาบทิศพิฑูริย์ | พาหุรัตน์ทองกร |
๏ สร้อยสอิ้งสังวาลบวรเวท | ศิรเพฐกรรณเจียกจร |
ธำมรงค์ประภัศรบวร | วิยเทพเทพี |
๏ อาภามหาพิชยมง | กุฎรัตนรูจี |
ธำมรงคทรงนัขธรี | วรขรรคลีลา |
๏ ยังเกยวิบุลยภิรุยห์ | รถรัตนาภา |
ด้วยองค์วธูทิพยวา | สุละทัตรพงางาม |
๏ รถประเทียบอนงคนิกร | บทจรระเบียบตาม |
โยธาพลาพลพิราม | ก็สรล่มสล้ายสลอน |
๏ ฆ้องกลองซซ้องสทประนัง | ดุริยสังขแตรงอน |
เครงครื้นสทื้นภพอำพร | อรณพคนองฟอง |
๏ มืดมัวโพยมพยุหพยับ | ชระอ่ำอับธุลีลออง |
แลพลและพาหนะตระกอง | กลสายชลาไหล |
๏ หน้าถึงทวารอุยานยั้ง | พลหลังก็ยังไกล |
เยียดยัดขนัดนิกรไกร | ระรวดรัถยาคลา |
๏ ถั่นถึงก็เทียมรถประเทียบ | ระเบียบเกยดั่งเคยมา |
นำหมู่อำมาตยคณา | พลเหล่าทหารหาญ |
๏ เรียบรอบอุยานวนพิทักษ์ | บริรักษรอบการ |
ปลงรถคชาอศวยาน | บริเวณระวังวง |
๏ ปางองค์อุเทนทรมหา | ขัติยาทิพาพงศ์ |
ถึงสวนก็ชวนอรรคอนงค์ | และสุรางคนางใน ฯ |
๑๑๏ ยุรยาตรประพาษชม | รุขรมย์หทัยไท |
นานาสุมาไลย | กลแกล้งวิจิตรผจง |
๏ การะเกดพิกุลกรร- | ณิกาและกาหลง |
สายหยุดประยงคุ์ยง | รสเร้าตระอรอร |
๏ สร้อยฟ้าสุรามฤตย์ | และสลิดสลับสลอน |
นางแย้มแย้มเกสร | สุรภินทรสคนธ์ |
๏ ลำดวนพิโดรดาษ | ชุมนาดจำปีมณ |
ฑาสาระภีปน | มลิเลื้อยและลาวัณย์ |
๏ โกฎแก้วกระลำภัก | กุหลาบลักกจั่นจันทร์ |
อำภณอำภาพรรณ | และรำจวนลำเจียกจวง |
๏ สรรพาผกาชาติ | รดะดาษระดูดวง |
เคลื่อนผลผกาพวง | วิยจิตรลดาวัน |
๏ กำนัลอนงค์น้อย | ก็สั่นสอยและชิงกัน |
ลางล่าบมาทัน | ก็วอนง้อและขอชม |
๏ สาวทรงก็วงชาย | ชรเมียรม่ายชรเมียงคม |
เด็ดดอกลำดวนดม | กลแกมยแย้มยวล |
๏ ชานเช่นและเห็นที | ก็ระรี่ระริกสรวล |
บุ้ยบ้ายกระบวรชวน | สุขเกษมสรวลเส |
๏ สายันหเพลา | ขัตติยาบราเม |
วาสุละทัตรเท | วยุพาพงางอน |
๏ หยุดพักสำนักนั่ง | สมิบฝั่งสระโบษขร- |
ณีแลชโลธร | จรชลแลหลาย |
๏ หมู่มัตสยานา | มคณาอเนกกาย |
แฝงฝั่งสรพังชาย | ชำเราะลางและเลมไคล |
๏ แหทองท่องท้องชล | ลเวงวลและพ่นไพร |
ชวาดชแวงไว | ฉวีแหวกลแวกเวียน |
๏ สลิดสลาดแสลบ | และแป้นแปบตะพงเพียน |
นนทรีกระดี่เดียร | ระดะดาและม้าหมู |
๏ แก้มช้ำช้ำชายชอก | คางเบือนบอกหมอมาดู |
โห้เหวกระทิงทู | ขะเหม้าหมึกโหมงโกรยกราย |
๏ ซ่อยซ่าซิวสูบเสือ | ขาวเข็มเขือและข้างลาย |
ด้องดุกชะโดสวาย | คละคล่ำคลาชลาสินธุ์ |
๏ บัวเบญจนาพรรณ | สตบรรณสลับลิน |
จงสัตบงนิล | ลุสะบลอุบลบาน |
๏ ตูมตั้งและบังใบ | ระรำไรณในธาร |
ยั่วแย้มผกากาญจน์ | รสเร้ารำเพยขจร |
๏ แมลงภู่แมลงผึ้ง | คละคลอคลึงลอองอร |
โกสุมภเกสร | ก็จำรายณสระสรง |
๏ พระพายรำเพยคน | ธอุบลตระบอกบง |
กชแก้วกำจรจรง | มนนาถหฤหรรษ์ |
๏ เสร็จชมสโรชา | สุริยาก็สายัณห์ |
ชวนองค์พอูลอรร | ควเรศสุดามาลย์ |
๏ สถิตยังพิมานมาศ | วรราชอุทยาน |
สุรางคบริพาร | วิยอินทรอับสร ฯ |