คำนำ

สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี แจ้งมายังกรมศิลปากร ว่ามีความประสงค์จะจัดพิมพ์หนังสือ “อิลราชคำฉันท์” เพื่อเผยแพร่ผลงานวรรณคดีซึ่งโบราณกวีได้สร้างสรรค์ไว้เป็นการรักษามรดกทางวัฒนธรรมด้านวรรณศิลป์ให้ดำรงอยู่สืบไป

เรื่อง “อิลราชคำฉันท์” นี้ พระยาศรีสุนทรโวหาร (ผัน สาลักษณ) เจ้ากรมพระอาลักษณ์ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ประพันธ์ขึ้นแต่ครั้งยังมีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงสารประเสริฐ ตำแหน่งปลัดกรมพระอาลักษณ์ เมื่อพุทธศักราช ๒๔๖๓ โดยนำเค้าเรื่องมาจาก “พระราชนิพนธ์บ่อเกิดแห่งรามเกียรติ์”

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานคำนำสำหรับหนังสืออิลราชคำฉันท์ มีความตอนหนึ่งว่า “ข้าพเจ้ารู้สึกยินดีที่ได้เห็นว่า ในรัชกาลของข้าพเจ้าได้มีจินตกวีซึ่งสามารถจะแต่งฉันท์ภาษาไทยหลายคนแล้ว และหลวงสารประเสริฐผู้แต่งเรื่องอิลราชคำฉันท์นี้ เปนคนหนึ่งในหมู่นั้น ข้าพเจ้าจึงมีความยินดีเขียนคำนำนี้ให้หลวงสารประเสริฐ เพื่อแสดงความพอใจแห่งข้าพเจ้า ณ บัดนี้”

อิลราชคำฉันท์ถือเป็นกวีนิพนธ์คำฉันท์ชั้นครูเล่มหนึ่ง ประกอบด้วยฉันท์และกาพย์จำนวน ๑๗ ชนิด คือ กมล ฉันท์ ๑๒ ฉบัง กาพย์ ๑๖ โตฎก ฉันท์ ๑๒ ภุชงคประยาต ฉันท์ ๑๒ มาณวก ฉันท์ ๘ มาลินี ฉันท์ ๑๕ วสันตดิลก ฉันท์ ๑๔ สัททุลวิกกีฬิต ฉันท์ ๑๙ สัทธรา ฉันท์ ๒๑ สาลินี ฉันท์ ๑๑ สุรางคนางค์ ฉันท์ ๒๘ อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑ อินทวงศ์ ฉันท์ ๑๒ อีทิสัง ฉันท์ ๒๐ อุปชาติ ฉันท์ ๑๑ อุปัฎฐิตา ฉันท์ ๑๑ และอุเปนทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑

ฉันท์ชนิดต่าง ๆ ที่กวีใช้ประพันธ์เรื่องนี้เคร่งครัดบังคับ ครุ ลหุ ยิ่งขึ้นกว่าคำฉันท์สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ในส่วนของสำนวนโวหารนั้นจัดได้ว่าอิลราชคำฉันท์กอปรด้วยสุนทรียภาพทางวรรณศิลป์ด้วย กวีเลือกใช้ประเภทฉันท์ที่เหมาะกับเนื้อหา ทั้งมีความประณีตในการคัดสรรถ้อยคำให้สอดคล้องกับอารมณ์ของแต่ละตอน เป็นตัวอย่างอันดีในการประพันธ์ที่ควรต้องศึกษา

กรมศิลปากรหวังว่าหนังสือ “อิลราชคำฉันท์” ซึ่งสำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี จัดพิมพ์เผยแพร่ในครั้งนี้จะอำนวยประโยชน์ต่อผู้สนใจศึกษาวรรณคดีไทยโดยทั่วกัน

กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร

๒๒ สิงหาคม ๒๕๔๓

(จากฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๕๔๓ สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี จัดพิมพ์เผยแพร่)