อนิรุทธคำฉันท์

๑๖ ปางพระจักรีแปรเปน กฤษณราญรอนเข็ญ
อรินทรเสี้ยนสยบนา
๏ เสด็จแสดงเนาในเมืองทวา รพดีสมญา
คือวิษณุโลกบปาน
๏ ปราการแกมแก้วสุรกาญจน์ มณีรัตน์ชัชวาล
ยโชติอับแสงสูรย์
๏ เรืองรอบฟ้าหล้าเพ็ญพูล เทียมทิพยจำรูญ
จำรัสทิพาราตรี
๏ เทพาสุรคณาเปรมปรีดิ์ เยินยอสดุดี
ดิลกโลกยสมเด็จ
๏ เรืองเหนือปราการแก้วเพ็ชร์ บราลีขบวนขเบ็จ
ระริบจรปาดป่ายลม
๏ สูงส่งทัดเทียมเมืองพรหม ฟ้าหล้าชื่นชม
คืออินทรบุรีฤๅปาน
๏ ตรัสตรีมุขแก้วแกมกาญ จนมณีชัชวาล
ยยากจะเลมเลงสอง
๏ ดุจมือไตรโลกยตระกอง เศิกเสี้ยนยากปอง
จะป่ายจะปีนเปลืองตน
๏ บมิอาจเพื่อจักมาผจญ แม้มารดาลฉงน
ระยั้งระย่อแต่ไกล
๏ มีฉัตรากรธงไชย เหนือตรีบุรีไร
ประดับด้วยแก้วแกมกล
๏ ดุจจันทราทิตยมณฑล เกือบกั้งเบื้องบน
บุรีระเรื่อยฉายา
๏ เลงหอทองถ่องท้องฝา ผนังสบูดาษดา
มณีประดับดูเถกิง
๏ อาจให้เลื่องโลกดำเลิง หฤทัยบำเทิง
คือทิพยโลกศุลี
๏ นางจรันโดรณจรวจจรี เชิงเทินคือคิรี
คิรินทรเรืองรอบคอบ
๏ ไชยสินธุสมุทรแขวงขอบ เรียบรัตนเรียงรอบ
คือฝั่งสมุทรเซราะซระ
๏ โกมุทอุบลบานฉะกะ ปทุมกุสุมสรละ
สรลมสรลอนเลื่อนผกา[๑]
๏ เล็งแลจรอกจรัลทางถลา รัญราชรัถยา
บรรสานทั้งหญิงชายชม
๏ ชายชื่นหื่นหรรษาสม สรสว่างอารมณ์
พอใจบรรเจิดกามา
๏ ปางคราสฉมจันทนคันธา เรียบเทียบทึกสรา
สำรวลสำราญริมถนน
๏ พระลานเลือนแก้วแกมกล ใสสุทธินฤมล
คือแมนมารังสรรค์สรรพ
๏ ตรีมุขมาน[๒]สิงหประดับ ไว้แต่เขี้ยวขับ
คเชนทรหัยแล่นลอง
๏ ลองอัศวลองศิลปปลอง ลองพลเนืองนอง
จงชาญชำนาญในรณ
๏ คลีช้างคลีม้าคลีคน เล่นลูกโคนกล
ประเกาะประกวดพกพัน
๏ แต่งไว้เป็นธารกำนัล ทั่วท้าวเคียมคัล
บังคมบังคัลนองเนือง
๏ ชมชื่นปรีดีทั้งเมือง ชัยธวัชรุ่งเรือง
รันทดรันทวยโบกใบ
๏ ดุจห้ามแมนมารแต่ไกล กลัวกลายหวาดไหว
ฟฟั่นพพรั่นปั่นหนี
๏ มีมนเทียรทิพยรูจี ปราสาทมณี
สุพรรณสูงสุดโพยม
๏ รุ่งเรืองมุกดามาศโสรม ชัชวาลย์คือโคม[๓]
ตระหลบตระเลิศธรณี
๏ เจ็ดชั้นย่อมรัตนรูจี ใสสุทธิรัศมี
คือสุริยสับดจำรูญ
๏ แซงช่อเนืองนองนพศูล รุ่งเรืองจรัสจรูญ
จำเริญจำรัสรังสี
๏ ปานปัทมกระหลับเนืองนี รัชรัตนรูจี
รจิตรจองใจแมน
๏ สลึกขนนขนองขนอบแคลนแคลน พื้นไรรายแหวน
วิโรจนดาษดำถมอ
๏ ครีบครุฑชำนัลพึงพอ ใจฟ้าเยินยอ
ยยับยยาบยักยนต์
๏ กรงนาคมังกรเกี้ยวกล เจ็ดเศียรเสียดสน
อนันตนาคบปาน
๏ มีเทพประนมมือมาลย์ คือเห็จเหิรทยาน
มาดูดำกลเรียงรัน
๏ จรรธึกนฤญูเวจวรรณ คือครีบสุบรร
ณกลประกลแกมกล
๏ แททวยนวยกาญจนพิมล คือกรนางบน
อรรแถ้งแลทอดกรชู
๏ พริ้งพรายเหมหงส์พบู คาบวัลย์ทองดู
ประดุจกระพือยาบยาบ
๏ ฝาทองบัญชรทองทาบ นพรัตนบันสาบ
บันเสียนบันสมประดิภา
๏ เฉลาฉลักฉลับฉลุมาลา พิดานดารา
บังอวดบังอิงอร่ามเรือง
๏ ขอนาคมังกรมลังเมลือง แห่งห้อยพรวนเพรือง
สำรวลสำราญหฤทัย
๏ ขนนเขนยอาสนอิงเรืองไร รายบุษปมาไลย
สุคนธรสกำจร
๏ นุประดับเหนือสถานบรรจฐรณ์ สีหภาพมกร
กนาบนาคครุฑประดับ
๏ ค่าใครเลงแลลืมพรับ เพรี้ยมพรายพรรณยับ
ประดุจย่างโดยยล
๏ ขุนพลขวาพลซ้ายพล เสนาโจษจล
จำนัลนุมนตรีมุข
๏ พลพฤนท์ประดับด้วยสุข เกษมราษฎรสรนุก
นิทุกประการเอาไชย
๏ ครื้นเครงฆ้องกลองหวั่นไหว ฟ้าฟื้น[๔]ภพไตร
สรเทื้อนสรท้านฦๅรงม
๏ ฟ้อนแพนทวนเขนตาวคม เพี้ยงปาดป่ายลม
แลศรศิลปะสำแดง
๏ คาบเงินคาบทองเมลืองแสง แกล้วกล้าเรี่ยวแรง
ละลอบละล้าวแขงขัน
๏ ช้างสารชำนิเมามัน หลากหลากหลายพรรณ
แลหน้าจกรูนแสงนิล
๏ มั่วหมู่พลแสะแสนสิน ธพเหาะหาวบิน
คือปีกจะกวักไกวโพยม
๏ เลงรถมาศแมนสรวมโสรม เหิรหาวคือโคม
จำรูญจำรัสประดิภา
๏ แสนส่ำส่ำแสนแสนยา กรรถพลพา
หนคชราชยรรยง
๏ เกราะกรายหมวกหมายทองทรง พรายพรรณสรบง
สมบูรณอินทรธนู
๏ นุประดับนางสนมพบู เจียรจันทรดำรู
หฤทัยเกิดกามา ๚
  ๒๘ ยอมลูกท้าวไท
สมบูรณบัวใส วิไลยอาภา
ลออเอววรรณ[๕] ลวาดเอวลา
พิศเพี้ยนพักตรา เปรียบตรูบูรณ์จันทร์
  ๏ ยอกรประนม
เหนือเกล้าบังคม บังคัลเคียมคัล
สาวศรีอับสร อาจอับสาวสวรรค์
ถึงถวายกำนัล กำหนดนานา
  ๏ บ้างจับระบำ
แออวยนวยรำ ปรีดิ์เปรมพักตรา
ยยิ้มแย้มโอษฐ ม่ายเมียงหางตา
เห็นหื่นหรรษา สุดสิ้นใจรัก
  ๏ คือเทพอับสร
สรรพสรรพาภรณ์ เรืองรองตระศักดิ์
เสด็จลงจากฟ้า ยาตรหล้าเลิศลักษณ์
ค่าใครเชยชัก ทราบสิ้นสุดสมอง
  ๏ จำเรียงสานเสียง
ประอรประเอียง กรกรีดเพยีย[๖]ทอง
เต่งติงเพลงพิณ ปี่แคนทรลอง
สำหรับลบอง ลเบงเฉ่งฉันท์
  ๏ ระงมดนตรี
คือเสียงกระวี สำเนียงนิรันดร์
บรรสานเสียงถวาย เยียผลัดเปลี่ยนกัน
แลพวกแลพรรค์ บรรสานเสียงดูริย์
  ๏ เครงครื้นมี่เมา
รสรวจขจรเสาว คนธ์เทศมาธูร
ลอบฟ้าหล้าลอง ลอองแสงสูริย์
พิบุษบาพูล พิศาลแกมกล
  ๏ พระเจ้าจักรพรรดิ์
เกิดแก้วจักรรัตน์ รวดเร้าดินบน
สรพรั่งช้างม้า สรพร้อมรี้พล
สรพราดสามนต์ ทุกหมู่หมวดหมาย
  ๏ พระอยู่เสวยสุข
ในทวาบรยุค เลิศล้ำลือสาย
มีเจ้าพระเจ้า อันเลิศลือชาย
ฟ้าหล้าเหมือนหมาย แกว่นแกล้วกามบุตร์[๗]
  ๏ แง่งามโถงเถง
ทหารนักเลง แกว่นกล้าการยุทธ
ประกาศโดยนาม พระศรีอนิรุทธ
เยาวราชอันอุด ดมเลิศแดนไตร
  ๏ ใจท้าวหื่นกาม
ชื่นชมชาญสนาม เชี่ยวชาญชาญไชย
เสวยสุขภิรมย์ ด้วยสนมท้าวไท
พระกฤษณไกร เทพาสุรแสยง
  ๏ เสด็จศรีสิงหาสน์
เจ็ดจอมปราสาท ดารารายแฝง
ประดับด้วยรัตน์ พรรณรายพรายแสง
เสวยรมยชมแซรง ท้าวทูลบทศรี ๚
๑๑ บัดนั้นสมเด็จหลาน กฤษณเทพจักรี
รำลึกพนาลี สุขรมยกรีฑา
๏ เสด็จไปบังคมพระ อัยกาธิเบศร์ลา
จักไปพนาทวา พนพฤกษศีขร
๏ เถื่อนถ้ำพนาลี คชสีหองค์อร
กวางทรายรมั่งมร สัตวสมสกอหลาย
๏ ชมสระสโรชา กรบุษปเรืองราย
ขจรคนธอบอาย ภุมรีภมรมัว
๏ มังกรพิมทองคล้าย มัจฉว่ายหวั่นเห็นตัว
ฉนองเฉนียรแลแหวกบัว กระฉองชลธีพราย
๏ เขาร่ำทุกสิ่งสนุก นิทุกประการแหล่หลาย
จักลาสมเด็จกาย พระพิษณุลีลา
๏ พระกฤษณจึงโดย เสด็จหลานธไคลคลา
ตรวจคชอัศวา รถพฤนทพวกพล
๏ เสนาบดีโดย พระโองการเร่งขวน
ขวายเตรียมทั้งสามน ตอำมาตยโจษจรร ๚
๑๕ พลคชคชเมามัน ผูกจรีขรร คโตมร
๏ พลคชคชส่ายสมร ภูษนาภรณ์ ประดับดาษ
๏ พลคชคชนฤนาท สรรพประดับมาศ ศแต่งตน
๏ พลคชคชราญรณ แล่นก็แล่นชน ก็ชนชนะ
๏ พลคชคชสอดสนะ รานดระ[๘]รง คเชี่ยวชาญ
๏ พลคชคชผลาญมาร แย่งประแอกอาน ประดับไร
๏ พลคชคชเศิกไกษย ไกรกำเลาะไช ยชาญชเยศ
๏ พลหยหยเรืองเดช พรรณรายเพรศ กรศักดิ์
๏ พลหยหยไกวกวัก แล่นก็แล่นนัก ชักก็ชักคง
๏ พลหยหยราญณรงค์ เลิศนิยรรยง ในนะภะ
๏ พลหยหยเชี่ยวชนะ รานดระ[๙]ดาษ ทวนแทง
๏ พลหยหยสีแดง หมอนยยับแสง มลังเมลือง
๏ พลหยหยสีเหลือง หมอนประดับเรือง ระบายปัทม์
๏ พลหยหยเรืองรัตน์ แสงจำรัสพัส ดรพรายเพรศ
๏ พลหยหยสีเศวต ชาญชเยศปลอด ประดับศิลป์
๏ พลหยหยแสงนิล จบทั้งแดนดิน ประดับคำ
๏ พลหยหยดูชำ นิเป็นประจำรา ชพาหนา
๏ พลหยหยไกวกวา นายจำนำสนา ก็ทวนแทง
๏ พลรถรถซรูแซรง นายกำแหงแรง ตระมั่นคง
๏ พลรถรถทองธง เบญจรงครัต นเพริศพราย
๏ พลรถรถเฉิดฉาย ธงฟฟายนาย กุทัณฑ์ธร
๏ พลรถรถเทียมสร สิงหสบสมร ทองธง
๏ พลรถรถเทียมหงส์ ร่อนณกลางรง คฉมวยฉมำ
๏ พลรถรถรายคำ ย่างกำยำเทียม ระกักแกะ
๏ พลรถรถเทียมแสะ เร่งรันแทะรัน แทะผยอง
๏ พลรถรถลายทอง เรืองลังลองแก้ว กรศักดิ์
๏ พลรถรถย้ายยัก จักรคือกงจัก รจักรี
๏ พลรถรถราชี นายชำนิวิรี ยแผลงศร ๚
๑๖ ตรวจเจรียมพลแสนยากร แพนดั้งโตมร
กุทัณฑคำกำแสลง
๏ หมวดขนัดเกราะกรายพรายแสง รี้พลชุมแซรง
ทั้งนอกทั้งในกันกง
๏ พวกพลแกล้วกล้าราญรงค์ อริดลดาลหลง
ลลอบลล้าวชิงไชย
๏ เขนทองดาบทองแกว่งไกว เกราะกรายเรืองไร
รจิตรดาษมุกดา
๏ แพนมาศทวนมาศยูงทวา เขนเขียนรจนา
พิพิธแสนแสนส่ำสำ
๏ ธนูคำปืนคำแล่งคำ แม่นยำยายำ
พินาศพรับตาเดียว
๏ หน้าไม้ปืนยาฉับเฉียว ผิต้องอย่าเหลียว
บทันก็ท่าวตนตาย
๏ ย่อมล้วนรจนาหมู่หมาย ฝาเงินแพร้วพราย
ยยับคคลับไวไว
๏ บอกไฟปืนไฟเรือนไฟ แม้มาแต่ไกล
ก็กลัวชระอ่ำอับทิศ
๏ พลเพียงพานรเรืองฤทธิ์[๑๐] แกล้วกล้าหวังปลิด
ตวันแลเดือนมามือ
๏ หอกดาบปืนแสลงเลิศลือ ผิบต้องแต่ครือ
ก็เสียชีวิตมลายลาญ
๏ เรี่ยวแรงแรงยิ่งคชสาร สู่สมรบมินาน
ก็ได้ด้วยดีดมือเดียว
๏ จับคชสีหสิงหฉับเฉียว ได้ด้วยรวดเรียว
แลคนแลคนกุมกัน
๏ สรรพพฤนทามาตยโจษจรร เมืองขุนหมื่นพัน
แลพวกแลพรรคเดียรดาษ
๏ ชุมชอมท่าพระจะยาต ตราโดยเสด็จราช
หลานสมเด็จจักรี
๏ พระเสด็จในมนเทียรศรี ด้วยอรรคเทพี[๑๑]
สุรางคนางนองเนือง ๚
๑๔ ก้มเกล้าก็ทูลทุกขทุกขา ดุรความอันแค้นเคือง
ใจรักบำราสนฤบดีเปลือง จิตตข้าทุราทวา
๏ น้ำหน้าสรสรกคือชลพรร ษแลพาษปะธารา
อ้าพ่อมาจำทุกขทุกขา ดุรเดือดฤดับคง
๏ แต่ก่อนบเคยนฤบดีจาก จิตตเท่าธุลีผง
ฤๅพ่อบเอื้อฤทยทรง ทุกขข้ากำศรวญศัลย์
๏ อ้าอรอนงคทิพยลัก ษณสำนักนิสาวสวรรค์
สุดสวาทแลแม่ฤทยหรร ษแก่พี่อย่าสงไสย
๏ อ้าพระเสด็จพนผู้เดียว บมีเพื่อนเปนเพื่อนไป
เพื่อนพระพเนจรจะไกล บุรีรมยเมืองแมน
๏ อ้าอรอุบลบวรภาค ยจงอยู่อย่าได้แคลน
ถึงเรียมจะไปพนในแดน ยลสัตวชมชาย
๏ อ้าพระจะละสนมบำเรอ บริรักษแหล่หลาย
จักอยู่ทรเล่หชีวิตถวาย ดังฤพระจะทันเห็น
๏ อ้าแก้วอย่าโศกจงมาสุข ทณแม่อย่าได้เปน
ลำบากด้วยพี่ที่จะลำเค็ญ ทุกขด้วยอนงค์ยง
๏ อ้าพระเสด็จพนจำรัส พรรณแสง[๑๒]แสงจำรัสองค์
ชอบเศร้าพระศรีนฤบดีผง ธุลีฝุ่นลอองอาย ๚
๑๑ อยู่แฮพระโฉมเฉลิม วรลักษณเสมอสาย
ใจพี่บห่างหาย รสรักบร้างโรย
๏ ไป่แฮพระโลกา ธิปเตมตูข้าโหย
หาใจจะใคร่โดย บดีดาลบโดยใจ
๏ อยู่แฮพระศรีสมร วรลักษณศรีใส
อย่าทุกขอุระใน นยนามพุธารา
๏ เชยแก้มลลาโลม ตระโบมจูบพระเพาพงา
บัดเดี๋ยวจะคืนมา ประสบน้องสำราญรมย์ ๚
๑๖ เสร็จสว่างเสร็จตื่นจากผธม เสร็จเสียอาจม
แล้วก็เสด็จโสรจสรง
๏ เสาวคนธกำจรธารทรง พระภูษนพรายผจง
มกุฏรัตนบวร
๏ เสด็จทรงเครื่องภูษาภรณ์ ใสสว่างทินกร
แสงจำรัสชัชวาลย์
๏ ถึงเพลายามชอบกาล เชิญพระภูบาล
ยาตรเลิศฦๅไชย
๏ ทรงแสงสรรพาวุธไว วาดกรคลาไคล
คือสีหจากถ้ำทอง
๏ เสด็จเหนือรถรัตนรังรอง เสนาเนืองนอง
อเนกดาษโดยเสด็จ
๏ แต่งตามพระศรีสรรเพ็ชญ์ ลองศิลปสมเด็จ
สำแดงนุเดโชไชย ๚
๑๙ พระราชาอนิรุทธเสด็จรถครไล
พลแสนอสงไขย ก็ยาตร
๏ เสนาอัศวคเชนทรพาหนะนินาท
หวั่นหวาดกระเกริก จักรพาฬ
๏ กึกก้องศัพทสำเนียงอุโฆษคชสาร
แม้นมารดาลแสยง สยอน
๏ แสนเสนางคบดินทรยาตรพนจร
อัมพรชรอ่ำอับ ธุลี
๏ เสียงแตรสังขแลพาทยเภริยนุดนตรี
อึงเองบพักตี ตระการ
๏ คือเสียงพระพรหมพิษณุอิศวรบันดาล
อวยพรพระภูบาล ลเลิศ
๏ เดโชไชยชยาดิเรกฤทธิก็เกิด
ฟ้าหล้าบรรเจิดใจ บังคม
๏ ถั่นถั่นถึงพนไพรพิศาลสุขรมย์
ชื่นชมสำราญสม สำเริง
๏ เซราะทางธารคุหาพนาดรดำเกิง
บำเทิงทั้งรี้พล สรพล ๚
๑๖ ท้าวเสด็จด้วยพลพหล ถึงพฤนทารญ
อันสรนุกนิสุขสานต์
๏ ป่าดงพงหลวงตระการ เซราะเซราเขาธาร
ชรลัดชรล่องดองไพร
๏ ทุ่งกว้างช้างหลายเหลือไกร[๑๓] โคควายย้ายไย
คคล่ำทุกแห่งแพ่งพาย
๏ สิงห์สีห์หมีแรดแผดผาย เสือสางกวางทราย
บรู้กี่ส่ำเดียรดง
๏ ช้างสารหาญใหญ่ดูยง กทิงสิงห์สง
บรู้กี่หมู่โจษจรร
๏ อนิรุทธโน้มน้าวเกาทัณฑ์ ผาดแผลงศรศัลย์
ด้วยเดชอำนาจศรศิลป์
๏ ปลายศรส่องตายองยิน ยวนตานฤบดินทร์
ทรดาลรลวยลืมหนี
๏ แผลงศรส่งศรแลที ศรศรกษัตรีย์
คือศรพระสรภังค์[๑๔]
๏ ต้องกวางทรายตายเหลือตรัง กึกก้องไพรกรัง
สระท้านสระเทื้อนดงดร
๏ เหม้นหมีหมูเถื่อนซอกซอน ตายคือลูกมรณ์
ก็ตื่นทั้งห้องหิมพานต์
๏ เสร็จท้าวทรงหอกไชยชาญ แกว่งไกวคือกาล
ลเลียบระไวไพรพง
๏ บัดเสือโคร่งเติบตัวยง เขี้ยวขาวคมคง
แลเล็บจระแปลมปลายจรี
๏ ผาดผังยังพระนฤบดี นฤบดินทรสรวลศรี
แลสีหนาทสำแดง
๏ ฉวยฉมับไชยทีเดียวแทง ต้องเสือกลางแปลง
ก็ล้มพพาบพุงทลาย
๏ โยธานายกแหล่หลาย หมื่นขุนมุลนาย
ก็ร้องสรรเสริญไชยเชวง ๚
๑๔ บัดนั้นมหามหิงสรา ชคือทุรพี[๑๕]เพรง
เสี่ยวเบญจลึงคบมิเกรง ก็กระชั้นทั้งพาลี
๏ ออกจากถ้ำทุมพลสำแดง พลภาพราวี
ยืนยันซั้นแซะในธรณี ธรณิศจักทลักทลาย
๏ เฟื่องฟุ้งทั้งไพรพนพิศาล หิมพานตขจัดขจาย
จุลเพลิงพพลามพรรณราย คือจะเผาทั้งหินผา
๏ สาวสังยังพระนฤบดิน ทรนรินทรผู้ผลา
ผกผงาดดำเกิงชยบคลา คือดังยนตแกล้งแสดง
๏ ท้าวธก็ททายขรรครับ ก็กรลับกรลอกแทง
ทีเดียวก็ท่าวล้มในกลางแปลง สำแดงไชยสรรเสริญไชย ๚
๑๖ บัดวัวลานวัวเพลาะไพร ถึกเถลิงสพไศล
คือพฤษภพระศุลี
๏ แสงสังขพบูสิงคลี ขวิดขจายธรณี
กรลับกรลอกคือภมร
๏ วางยังภูธรภูธร เท้งด้วยโตมร
แลทีแลทีทุกที
๏ ต้องตรึงท่าวโทรมธรณี หลานพระจักรี
ก็แสร้งบรรหารไชยแสดง
๏ บัดแรดเพลิงเติบเริงแรง เปล่งเปลวเปนแสง
ปปลาบคือไฟลุกลาม
๏ เพียงแรดพระเพลิงบมิขาม เข่นเขี้ยวเคี้ยวกราม
คเคียดก็ร้องผาดผัง
๏ แล่นล้ำเหยียบไฟสาวสัง สู่ท้าวเทียรหวัง
จะแถกให้ล้มลาญชนม์
๏ ท้าวธวางศรไชยคือยนต์ ฉวยโล่ห์มุสล
กทบบทันแขงขีน
๏ ต้องต้นคอขาดคือสีน ล้มทั้งสี่ตีน
แลเลือดคือโชรหลั่งไหล
๏ พวกโยธามาตยไสว อึงออกอวยไชย
สรรเสริญสมเด็จนฤบดี
๏ บัดคชสารคือคชสีห์ เติบสูงคือคิรี
ชำนันคิริเมขล[๑๖]
๏ ม้วนงวงแทงธรณีดล งางอนเงยกล
คือดั่งจะเสื้องสอยดาว
๏ ถีบฉัดผัดผาผาดสราว ไม้ไล่เหิรหาว
ก็ฟุ้งทั้งป่าเปนไฟ
๏ แรงยิ่งแรงแรงเริงไพร ชนแกว่นแม่นไว
แลชัยชำนะหลายปาง
๏ ยั่งยั่งมันอาบอ้อมคาง บังหูโก่งหาง
ก็ร้องตระแตร้นบมิกลัว
๏ เข้าแทงท้าวท้าวชมชัว ท้าวยิ้มแย้มหัว
ก็แสร้งสำแดงมหิมา
๏ ยืนยันต่อช้างง้างงา ออกด้วยสหัสา
ก็แกว่งกรลับคือกังหัน
๏ เท้งธรทีเดียวด้วยพลัน ช้างเติบตกมัน
ก็ท่าวในท้องธรณี ๚
๑๑ เสร็จมล้างพระยาสาร แลตระบัตรพระยาสีห์
กำเลาะกำลังพี ริยพฦกพันฦกฦๅ
๏ ผจญนาคโจมนาค และนาคเนืองกือ
ชำนิชำนัลคือ ครุฑราชเหิรหาว
๏ เขี้ยวไขว่เมลืองแสง คือดาบเปลือยและปลายตาว
เล็บสิบระริบขาว คือดังคมจุรีจรี
๏ ดาลเดชคือไกรสร สีหราชเพราะมี
เกสรในเกศี คือดั่งปทุมเกสร
๏ ส่ำสีหแกว่นกลึง นรสิงหสังหรณ์
เห็จจากพนาดร ดรเดชเกรงไกร
๏ แสงตากรลอกเปลว แลแปลบปลาบเพียงเปลวไฟ
หูหางอันแกว่งไกว คือดั่งจักรตรีศูล์
๏ ถึกเถลิงรเริงร้อง สิหนาทเกรียงกรู
วิ่งวางยังพระภู ธรภูธเรศตรี
๏ จักรีก็แกว่งจรี รลัดจรีคระวีจรี
สู้สิงหยิ่งสีห สีหราชผกผาย
๏ ปักต้องตลอดพุง ก็ผ่าไส้และเรี่ยราย
ตับไตขจัดขจาย ชลเลือดคือชลธี ๚
๑๙ เสร็จมล้างสัตวคณามฤคามฤคี
ตายเต็มพนาลี ก็กลาด
๏ แล้วนำพีริยคณาพลาพลลีลาส
ชมไพรประพาสไพร พิศาล
๏ เมิลมุขรุกขผกาผลาผลตระการ
เซราะธารคำแดงเสียง คครึง
๏ ไยไยเทียบพลเลียบพนาดรบหึง
ถึงไทรทรงสายสึง สำนักนิ์
๏ หยุดช้างหยุดรถหยุดพลาพลสรดัก
กิ่งกั้งตระศักดิแสง พรรณแสง[๑๗]
๏ พอจุจวบจัตุรงคพิริยพลแฝง
ได้แรงสำราญแรง สำเริง
๏ ยั่งยั่งคิรีวรสถิตย้ำใส[๑๘]สุทธบำเทิง
ดำเกิงมโนนฤ บดี ๚
๑๖ เรืองรองน้ำจันทรมณี[๑๙] มณีบุษปสระศรี
สโรชนิโลตบล
๏ บัวบานมณีสุริยพิมล บงกชจงกล
ลนีนิโลตบลบาน
๏ ขจรคนธตระหลบโอฬาร ฟุ้งฟ้าจักรพาฬ
ก็พูลบำเทิงหฤไทย
๏ รายรอบสระศรีเรียงไร ย่อมรัตนอำไพ
รุวาลุกายับยับ
๏ กรวดแก้วกรวดรัตนประดับ ทรายทองรายกับ
รัชฏดาษเดียรดาษ
๏ เมื่อนั้นภูธรลีลาส ลงสรงสระมาศ
อันแมนมารังรจนา
๏ ชวนทั้งรี้พลโยธา อรอาบสุขสา
พิลาสพอเพียบเพง
๏ บุษบารายรัตนซ้อนเซรง ภูธรแลเลง
ก็ดาลรลุงลวงใน
๏ บัวตูมติดขั้วบังใบ[๒๐] บังใบท้าวไท
ว่าเต้าสุดาดวงมาลย์
๏ ดวงมาลย์บงกชเบิกบาน เบิกบานเปรมปาน
ประภาคยพักตรพิมล
๏ พิมลเลงนิโลตบล นิโลตบลยล
ว่าเนตรพิศพิสมัย
๏ พิสมัยแลลาญหฤไทย หฤไทยท้าวไท
ว่าแก้วก็ใช่ดาลฉงน
๏ ดาลฉงนจงกลนีจงกล จงกลรสคน
ธธารสุธาทิพรส
๏ ทิพรสรวดเร้ามานช มานชลาลด[๒๑]
กัลหายกัลโหยโหยใจ
๏ โหยใจกลั้วกลิ่นบัวใส บัวใสชายไชย
ว่านวลกำโบลเปรมปราง
๏ เปรมปรางอยู่พ้นคร่ำคราง คร่ำครางใจพลาง
รำลึกสุดาใสศรี
๏ ชลจรจรชลมากมี ในท้องสระศรี
สโรชแหล่เหลือตรา
๏ ราหูเหราคือรา หูจับจันทรา
แลจันทรเมฆมณฑล
๏ ม้าไล่ม้ามาคลุกดล ตีนช้างช้างชน
ก็ฟุ้งขจายกลางแปลง
๏ ฝูงเค้าอ้าวอุกเฝือแฝง หัวเหลืองหัวแขง
ก็ตามกลุมพุกพลาย
๏ สูบม่วงกดกรายหมู่หมาย หมึกเหม้นหลากหลาย
กรลึงประคึงไปมา
๏ สลิดโพหวีเกศกรายหา ลึงพรวนพาลพา
กันเข้าในฝั่งแฝงบัว
๏ วัวตามเสือเสือตามวัว แมวหนูบมิกลัว
ก็เข้าในฝั่งฝังแฝง
๏ ปี่แก้วแลกระบอกตีแปลง สร้อยสร้ากาแขยง
ก็ชุมในฝั่งเหลือตรา
๏ คางเบือนเบือนสู่หมอยา แก้มช้ำชายหา
แม่มดมาดูดูดาย
๏ ช่อนไชยชวาดแชวงแลสวาย หลดหลาดไหลหลาย
กระแหกกระโห้บู่บาง
๏ ต่างว่ายผกหกหัวหาง ตีน้ำผึงผาง
ก็ป่วนพเพรียกชมชล
๏ พระศรีอนิรุทธนำพล มนตรีสามนต์
สรงสนุกนิหรรษา
๏ เสร็จเสด็จจากสระโสภา บัดเดี๋ยวลีลา
พิลาสโดยพระไทร
๏ พลหลวงลอบล้อมพระไป บัดดลพระไทร
ทรสุมทรสายสาขา
๏ สาขาแง่งามโสภา โสภาพฤกษา
พันฦกพันฦๅพึงชม
๏ พึงชมกิ่งก้านยอดสม ยอดสมสุขรมย์
ชรอื้อชรอ่ำอัมพร
๏ อัมพรบังแสงทินกร ทินกรเขจร
รร่อนก็เอารถจรด
๏ จรดใต้ไม้ไทรปรากฏ ปรากฎพระยศ
ยรรยงในมูลมณี
๏ มณีผุสบุษบาใสสี ใสสีรัศมี
จปิ้มจแปมเวหา
๏ เวหาสูงส่งทิศา ทิศาสงกา
ว่าสุริยเนาเนานาน ๚
๑๑ เอาทับสมเด็จเสด็จ บรรทมนิทรสำราญ
ปลงรถแสะสาร รประเทียบทำเนียบเนา
๏ เก็บบุษปคนธา ธิกรัตนโสรจเสาว์
ธารทัดพระกรรณเอา จิตตดาลวังเวง
๏ ใบไทรอันลมพัด ตระหลบศัพทเปนเพลง
คือคีตอึงเอง บพัดผสานสำเนียงนวล
๏ เอาใจทั้งรี้พล ก็สำราญสำรวลสรวล[๒๒]
สบสัตวมูลมวญ สุขเสวยสาหาร
๏ เสร็จเสด็จละแวกหว่าง คิริพนห้วยธาร
เปนขอบคือจักรพาฬ ระรอบคอบประดับสรับ
๏ พระสุริยอัสดง คตเมรุบังลับ
ศศิจแจ่มจับ รัศมิส่องรสายสบ
๏ คือฉัตรเกือบกั้ง นฤบดินทรจอมภพ
ศศิจแจ่มจบ ทั้งเวหาก็หฤหรรษ์
๏ ดาราประดับดา รกะแสงยะยับพรรณ
น้ำค้างคือน้ำจันทร์ ดาลตกฉฉ่ำพล
๏ สนธยากรภุมบุษ ปบังคมบำบวงสรณ
พระไทรบริมณ ฑลเทพยสิงศักดิ์
๏ อ้าพระจรรโลงโลก ยแลโลกยรังรักษ์
เป็นที่พำนักภัก ดิแก่เทพคนธรรพ์
๏ จงรักษรักษา พลพิรียโจษจรร
นฤโศกนฤศัลย์ นฤภัยนฤโทษ
๏ อ้าพระพเพรี้ยมพราย พรรณรายรัศมิชวยโชติ์
พระหากจะปองโปรด ชคสัตวอาไศรย
๏ อ้าพระอันรังรักษ์ คิริธารแถวไพร
บังปลอดจัญไรไพ ริอย่าพาลอย่าพาธา
๏ อ้าพระอันโปรดปรา นิชคสัตวสังขยา
รังรักษรักษา สุขสาพิลาลาศ
๏ ราชาบำบวงเสร็จ สดุดีอภิวาท
แล้วผทมในรัตนาส นรพางค์เสถียรสถิต
๏ เอาใจทั้งรี้พล พลามาตยชุมชิด
ชรเดียดชรดันนิท รบอื้อบไอเสียง
๏ พระเทพอารักษ์ สดับศัพทสำเนียง
ที่ท้าวสรรเสริญเพียง จิตตที่จะแทนคุณ
๏ เสียงใดอันกล่าวเกลี้ยง คืออมฤตยมาภุญช์
เอมโอชใสสุน ทรเทพยเมียงเมิล
๏ นฤเบศรพวกพล คือดาราศศิเหิร
เหาะหาวมาสรรเสริญ และยอยศสดุดีเรา
๏ ท้าวนี้ผู้ใดหนอ มานอนเดียวสมบูรณ์เฉลา
เอองคเน่งเนา ณในรถมลังเมลือง
๏ เสด็จด้วยจตุรพยูห แลมาอยู่จรลิวเมือง
เอองคเดียวเรือง รัศมีจันทรมณฑล
๏ ควรนางบำเรอรัก ษพระบาทนฤมล
ลูบไล้สุธาคน ธลออลอบองค์
๏ ควรนางตระกองเอว อรรแถ้งแทบบรรทมทรง
สมเสน่หบาทบง กชพักตรพิมพ์ทอง
๏ ควรนางตระโบมโลม ฤดิกามเกรียวกรอง
ประสบสมองค์สอง สุขเสวยมโนรมย์
๏ ควรนางบำเรอดูริย จำเรียงบันดัดผทม
ควรเสด็จพิมานสม สุขจับรบำถวาย
๏ ควรนางสพราศพร้อม ลลอบล้อมบวางวาย
หรือพ่อมาอยู่ดาย ในฐานทองระรองรถ
๏ ควรนางรำเพยวี พัชนีสุบงกช
ปรานีพระเยาวยศ ประทมรถอยู่ดายเดียว
๏ ควรชมพธูกาม มและกามกรองเกรียว
ประสมประสานเสียว จิตตรลุงฤดีสมร
๏ เคยพ่อตระกองเอว ฤมาเลวตระกองหมอน
เอองคเอวอร ตระกองเขนยขนางใจ
๏ ปรานีนิราสนาง นแน่งเนื้อสมบูรณ์ใส
เออาตมเนาใน ในปรางรถเรืองรอง
๏ เมื่อนั้นพระเทพา รักษคิดคำนึงคลอง
ความตริดำริหตรอง ก็ตำรัสรำพึงไฉน
๏ พระบาทนี้รอย สุรราชท้าวไท
หากแกล้งมาอาไศรย ณรถรัตนเรืองรอง
๏ รอยเทพยคนธรร พแปรรูปลังลอง
พิทยาธเรศผยอง มาเพ็ญพักตรพิมพ์จันทร์
๏ ฤๅพระตรีศุลี บมีสูร[๒๓]ยืนฉงัน
ฉงนใจคำนึงพรรณ มิใช่พักตรนฤมล
๏ ฤๅจักรปาณี บมีจักรดาลฉงน
ฤๅพรหมใช่กล พรหมพักตรหลากหลาย
๏ ฤๅเพ็ชรปาณี บมีเพ็ชรเหมือนหมาย
หรือนาคกลับกลาย มาเปนองคราชา
๏ ฤๅกามพระอิศ วรเผ่าอย่าสงกา
ฤๅเทพเทพา สุรรูปแปรเปน
๏ ฤๅจันทรมณฑล ฤๅว่าจันทรหากเห็น
ตัวต่ายดำหนิเยน ยากจะเทียบจะทัดทาน
๏ ฤๅสุริยรังสี บันลายบุษปเบิกบาน
คิดใคร่จะเปรียบปาน ประดุจพรหมหล่อเหลา
๏ เปรียบรูปพระกามา เยิรยอสดุดีเรา
สรวลเสียงกันเอาเอา มโนเทพรังรักษ์
๏ ตริใคร่จะแทนคุณ พระคุณรสายศักดิ์
สายสวาทผู้ใดจัก จะคู่องคอรกาม
๏ จะเอาประสบสม บุรณภาคยเพ็ญงาม
สาวสวรรคนงราม บรางเสมอศศิโฉม
๏ ใคร่โทจะเท่าเทียม ทำเนียมพักตรเล้าโลม
เล้าลูบตระโบมโสม รูปกฤตย์ฤดีดาย
๏ นางใดจะคู่ควร สำรวลสุขเปรมปราย
เปรมปรีดิชมชาย ชำนัลแนบตรหวนหรรษ์
๏ บเห็นสุดาใด สุดาพาน[๒๔]เพ็ญจันทร์
สงวนศรีคในครร ภปรางทองบลอดลม
๏ พระภาคยเพ็ญกาม งามคือดาวรริบคม
อย่าพร้องชแม้พรหม มก็ดีก็ดาลปอง
๏ พิศภาคยสรมสรรพ ยยับเกศใยยอง
ฟฟ่ายคือยูงทอง ยยับนิลนฤมล
๏ เลงไรคือโรมกาม มและกามเกลากล
คิ้วค้อมยรรยงยล คือเกาทัณฑก่งไกร
๏ ตาสองรริบมัน ยยับพรรณวาดไว
ขอแก้วอันขัดใส คือนาสาอุษาศรี
๏ พระกรรณใบบาง คือกลีบบุณฑริกขจี
แก้มปรางคเปรมปรีดิ์ จำรายโอษฐ์ยยับแยง
๏ พระทันตเรียงเรียบ คือรายรัตนใสแสง
คางเพลาะบิยุษถแคง คือดังฐานพิมพ์จันทร์
๏ ลำฅอคือมฤคี แลประเสริฐใสสันต์
พักตราพบูพรรณ คือดังจันทรเพ็ญพาล
๏ อกเสมอประเล่หฐาน สีหราชเปรียบปาน
สองถันกรพุ่มกาญ จนแมนมาเลขา
๏ ดวงคือประเล่ห์ทิพ ยสระส้อยสโรชา
เอวกลมคือกามา มาแกล้งเกลาอนงค์ยง
๏ อุรุระทวยเทียม กัทลิศแมนผจง
ชงฆายยรรยง จิตตใครบแลลาญ
๏ เสาวภาคยศรีสมร วรลักษณเพ็ญพาล
ควรสองบันสมสานต์ และประสบประสงค์สา ๚
๑๖ เทพารักษ์บังนิทรา อนิรุทธราชา
บันทมในราตรีกาล
๏ เทพาอุ้มเอาภูบาล จากรถแก้วกาญจน์
รัศมีพพรายพัฬเหา
๏ ถ่อมถนอมนฤบดีเสด็จเทา ข้ามเศขรเขา
คือฝาแลตัวเตรียบกัน
๏ พระภาคศศิพระจันทร์ คือกลดกั้งพรรณ
แลส่องประทะรัศมี
๏ ผยองย่องเวลาเหิรลี ลายังสุทธศรี
สำนักนิพานสุดา[๒๕]
๏ เลงแลพลล้อมหนั่นหนา ปราสาทมหา
ประเหลสวรรค์สำหรับ
๏ เทพาถ่อมท่าฟังศัพท์ สำเนียงเสียงขับ
ประกาศชื่นชมแซรง
๏ มองสงัดเสียงดุริยดำแคง ไป่เซียบชูแฝง
ในพรหมพักตรประเอียง
๏ มองสงัดสาวสวรรค์จำเรียง ไป่เซียบชูเคียง
มณีมกุฎพิมาน
๏ มองสงัดเสียงฆ้องแข่งขาน เภรียพรึงพราน
เสียงสรสนั่นครืนเครง
๏ มองสงัดพิณพาทยบรรเลง แน่งนางโถงเถง
แลจับระบำรำถวาย
๏ มองสงัดเสียงพลเรียบราย ไป่เซียบเลียบชาย
รวังรไวบริรักษ์
๏ มองสงัดเสียงพลเพรียกพรัก รี้พลทายทัก
แลดุริยนางร่อนรำ
๏ ครั้นสงัดเสียงศัพทประจำ เทพารักษ์นำ
นฤเบศรยังเจิมจอม
๏ ถึงถอดนพศูลถ่อมถนอม โอบอ้อมทรวงทอม
อมฤตยภาพพิมล
๏ ถอดปัทมกรลับเบื้องบน เอาองค์สอดรน
ในปรางสุสุทธมณี
๏ ชมชูพระลักษณรูจี วางแทบกษัตรีย์
อุษาสำราญไสยา
๏ ดุจแท่งพิมพ์ทองเทพา รักษเลงไปมา
ดำริห์คดีครวญเครียว
๏ ดุจรูปปฏิมามาศเดียว ฝั้นเฝือกลมเกลียว
คือวัลลดาเกลียวกรอง
๏ เล็งโภไคศวรรย์ลังลอง แกมแก้วแพร้วทอง
ประดับประดาดาษเดียร
๏ เลงทิพยอร่ามเรืองเนียร มลจรัสฉวัดเฉวียน
จำรัสบุรีมณฑล
๏ เทพารักษยลพระมน เทียรแกมแก้วกล
กนกนิเก้าสิงผสาน
๏ ยลเฉลาฉลักฉลุพิดาน แพร้วพร้าวพรหมาน
คือแมนมารังรจนา
๏ ยลฐานทองสองนิทรา มลังเมลืองอาภา
พิสุทธิอาสนอิงเขนย
๏ ยลจามรจามริรำเพย พานสลาทึกเสวย
สำอางสำอาดอบองค์
๏ ยลสีหมกรแกมหงส วิหคเทียบทรง
พระพาหนะสุดา
๏ ยลสัตวประดับนานา แง่งามแฝงฝา
คือจักรกรลับกวักไกว
๏ ยลทรึกสราเสรียวพระไทย เกื้อกามพิสมัย
สุขสร่ายเสรียวสมร
๏ ยลนางแน่งแนบบทจร กองก่ายรายนอน
ชรเดียดชรดั้นตากตน
๏ ยลสองพิมพจันทรพิมล ฟ้าหล้าดินบน
บำเทิงหฤทัยใสสันต์
๏ แล้วปลุกสองสมเสมอจัน ทราภาคพรายพรรณ
ภาคยรัศมีรูจี
๏ แล้วเหิรจากรัตนมณี ผาดผังยังศรี
สำนักนิเหล่าแหล่งไทร
๏ สองท้าวตื่นตริตรองใจ ว่ารอยพระไทร
พิบูลย์บันจวยสองสม
๏ สองสว่างนิทราชื่นชม ชื่นชูเสวยรมย์
ก็บานกมลเจษฎา
๏ นี่รอยเบื้องบุญสองรา เทียรทำรอดมา
มาลุมาหล่งโดยใจ
๏ สองสมสองสุขเนื่องใน ปรางแก้วแพร้วใส
บัลลังกรัตนรจิต
๏ สองท้าวต่างตนต่างพิศ เพียรพักตรชมชิด
พระองคอรรคเอวอร
๏ ตฤบรสสุคนธกำจร จรุงใจสองสมร
สำรวลสำราญสานเสียว
๏ สองท้าวแนบฟั่นเฝือเกลียว คือแท่งพิมพ์เดียว
ประกิตแลชิดเศียรสม ๚
๑๑ สองพิศสองเพียรภาคย์ สองเสวยมลากสองเสวยรมย์
สองท้าวสองแทบชม ชมเชยชิดคือตรึงตรา
๏ สองเมียงสองม่ายเมียง สองประเอียงประอรกา
มาเสพยกรีฑา สุขเสวยสุไขศวรรย์
๏ สองสวัสดิสองสวาท สองสองราชหฤหรรษ์
สองเสพยสองศัลย์ ถันนาสองประสมสอง
๏ สองสุดสองเสน่ห์ สองลองเล่หลองลอง
ยวลใจฤดีจอง จิตต์โมหหลงใหล ๚
  ๒๘ สองสมสมพาส
ลาเพพิลาส เล้าโลมโลมใจ
ชชิดชิดเชย ตระหวนหวนใน
ฤดดีดีใจ ประดุจดุจปาน
  ๏ ร่ำรักรักสนิท
เชยชมชมชิด ประสงค์สงสาร
ประสบสบกัน ประสมสมภาร
ตฤบรสธาธาร สุคนธารทา
  ๏ ชมชายชายโชย
ฤดีดีโดย สำรวลสรวลสา
พิลาสพิลัย พิสัยไสยา
ปานบุษป์บุษบา ประสบสบกัน
  ๏ ประสานสานแด
ผาดผงวยผงวยแผง ยยิ้มยิ้มยรร
ยแย้มแย้มยวล สองสรวลสรวลหรร
ษาสาใจปัน รสรสโอชา
  ๏ ตระเลาเลาทอง
สบสบลบอง อนงคพงา
ตรอรอรองค์ ตรกองกามา
มานชกรีฑา สุธารสรส
  ๏ ตรไชยไชยเชย
ศรีสลาสลาเสวย กมลมลมท
เน้นแนบแนบสาย สวาทสาสาหส
รทดรทด ฤดีดีดล ๚
๑๑ ประสงคสงสาร ดูตระการตระการกล
กามากมลมล มทดึกดำบรรพ์บรรพ์
๏ พักตราเตรียบพักตรา อรอาภาคือพิมพ์จันทร์
กำโบลกำโบลสรร คประสบประสานสรวล
๏ ตาศรีส่องตาสมร โสมนัสคู่ควร
สองยรรสองยรรยวน ตฤบตฤบรสตรึงตรา
๏ นาสาเสียวนาสา ทราบคนธาสุคนธา
ชิวหาและชิวหา เสวยรสารสาสมร
๏ พระโอษฐพระโอษฐ อันเปรมปรีดิเมามร
กัณฐากัณฐาพร กรกระหวัดกระหวัดเกลียว
๏ แทบทรวงเทียบทรวงแทบ เน้นแนบแนบสำราญเสียว
ดวงดือคือดวงเดียว อรอาลึงคลังลอง
๏ อุรุอุรุพัทธ กรกระหวัดคือวัลิทอง
กลมเกลียวคือเกลียวกรอง สบลบองลเบงกาม
๏ นาภีแนบนาภี ร่วมรดีรดีสนาม
มลายสุขสุขมลาม ภุกรแหมบกรเหม่นทรวง
๏ ยยรรยรรสวาท ไสไสยาสนยวนดวง
แดแดรลวงลวง จิตต์โมหเมามนท์
๏ สมสุขสมสอง สบลบองลเบงกล
กามายยรรยล ระทวยทอดรทดยรร ๚
๑๖ ท้าวเล่นหลายครู่ผกพัน ว่องกามกำนัล
กำนัศนิท้าวนิทรา
๏ ในบรรจฐรณ์รัตนาภา สองเสวยไสยา
ประกิตแลชิดสมเศียร
๏ ดาราดารกดาษเดียร คล้อยตกต่ำเจียร
จรุ่งผกายพฤกษพราย
๏ ปิ้มยังยามหนึ่งยามปลาย เสียงนกเพรียกพราย
ประลองสำเนียงเสียงขาน
๏ เทพาตริการชอบการ ชอบเชิญภูบาล
ธมาอย่าทันสุริยสาง
๏ จักไว้สมสู่คู่นาง ชอบเรื่องรู้ทาง
คดีจะบังบลับ
๏ เกรงกรุงพานาจองจับ ฟ้าหล้าจักนับ
ว่ากูกำเลาะลืมหลง
๏ จรออกจากไทรโดยจง เหาะเหิรหาวคง
ในปัทธมลอดเลงรณ
๏ พิศเพียรสองศรีดาลฉงน สองเกี้ยวก่ายกล
ประกิตแลชิดเศียรสม
๏ เทพารักษ์ปราถน์ปรารมภ์ ใจเน่งนิษกรม
เจ็บจรเทินสองศรี
๏ กำสรดสองสวาทกษัตรีย์ จักจากปรานี
นิราสทั้งรักรักกัน
๏ กำสรดสองท้าวหฤหรรษ์ จักจากกันกรรม์
แลมาบันจวยจำเป็น
๏ กำสรดสองตกหว่างเข็ญ เอ็นดูยากเย็น
รลุงหฤทัยตรอมตาง
๏ เทพารักษยืนอางขนาง ใจเดือดแดกลาง
กำสรดเสนาะพิสมัย
๏ พรายพาษปธาราไร น้ำเนตรหลั่งไหล
รลุงรลวงต่างตรอม
๏ เทพารักษ์ค่อยถ่อมถนอม โอบอุ้มทรวงทอม
สมเด็จคือพิมพ์พระทอง
๏ จึงปลิดพระกรกอดกรอง เสียดแดสมสอง
บำราสทั้งรักตรึงตรา
๏ อุ้มพระอนิรุทธราชา ลอดปัทธมกรลา
ประทับอุระเหิรหาว
๏ เหาะเหิรอากาศเดือนดาว จวนรุ่งเร่งสาว
ในแขก็เขจรจรด
๏ ในรัตนากรเรือนรถ จึงไปล่ปลงปลด
ในทรวงอันแทบทรวงมา
๏ วางพระอนิรุทธราชา เหนือแก้วอาภา
บัลลังกรัตนรจิต
๏ ท้าวไป่ติงองค์เน่งนิท ทราท้าวแทบชิด
ในหมอนมเมอใหลหลง
๏ พลิกไปมาฟื้นตื่นองค์ ในรถมาศผจง
ก็ตื่นตระบัดบัดใจ
๏ เสียงปักษาปักษีใส ดุจสรวล[๒๖]สายใจ
อมฤตยแข่งขานขัน
๏ พระตริรอยฝันใช่ฝัน ท้าวท่าวทรวงยรร
ก็คิดคำนึงเน่งนาน
๏ รอยเทพยสังหรณ์ให้ลาญ ทรวงกูแทบพาน
ภาคยพรากพิสมัย
๏ กลั้นกลิ่นรสแล้วเลวไกล ว่ารอยพระไทร
มาสิงสำนักนิในสถาน
๏ ถ้าเทพยบอาจให้ลาญ ทรวงกูทราบธาร
สุคนธติดตนกู
๏ ฤๅรอยสาวสวรรคพธู พิศภาคยพบู
บำราสทั้งรักเรียงรมย์
๏ โอ้สมแล้วพรากสองสม ยิ่งหนามเหน็บกรม
หฤทัยท้าวคราญคราง ๚
๑๑ โอ้เจ็บกูเร่งเจ็บ คือเหน็บเสี้ยนเสียดแดกลาง
ใจจากประจากปาง ประลองกามกามี
๏ โอ้เสียงสำเนียงสัต วร้องในพนาลี
โอ้อกกรอุชี วิตเพี้ยงพินาศนาศ
๏ โอ้แสงพระสุริย์ฉาย รสายเมฆอากาศ
โอ้เจ็บบำราศราส บสว่างคือคมแด ๚
๑๖ ท้าวท่าวทุกขแล้วท้าวแล ล่องใดท้าวแปร
บเห็นตรงองคดอมหน
๏ บมิเห็นท้าวเทียบพวกพล จากพฤนทารญ
ก็แกล้งกรลับทัพถอย
๏ ท้าวท่าวเทียบพลเล่ารอย จากไพรด้อมคอย
คิริชำเราะเซราะธาร
๏ ถั่นถั่นทัพถึงพระทวาร รพดี[๒๗]เบิกบาน
ประตูตระหล่งล่งเมือง
๏ เสด็จถึงพระมนทรีเรือง แก้วกาญจนเมลือง
มลักมลากเมลืองแสง
๏ ไปล่ปลงช้างม้าซรูแซรง อรอาบอิ่มแรง
สำราญทั้งพลพวกพล ๚
๑๑ เสด็จไปบังคมพระ นฤกฤษณถึงมน
ทรีทิพยไหรญ ญมณีมณีฉาย
๏ แล้วลาก็มายัง คฤหรัตนโพรงพราย
นอนแน่ชรออบอาย ทุกขเดือดคือไฟฟอน
๏ พระกฤษณได้ยิน ธก็เลือกสุราศร
แสนสาวสลอนสมร แลสลมสลักกาม
๏ มาหวังบันเทาพิส มคือหมานมาบ่งหนาม
หนองเกลศรวงชาม ชันชึงรสฤดีเดิม
๏ ใจท้าวบเอื้อเฟื้อ แก่สาวสวรรคโฉมเฉลิม
แดกรมกระอุเริม พรรณพิษพิสมัย ๚
๑๙ ปางนั้นพาลสุดามุขาสุทธรไร
เจียรจันทรอำไพ รุรัตน์
๏ บัดตื่นบัดทุกขบัดทมบรรจฐรกษัตริย์
สมกษัตริยวิบัติจง ประจาก
๏ เลงแลใดก็บเห็นแลเปนทุกขลำบาก
โออกจะครากจริง ฤฝัน
๏ เร่งคิดเร่งทุกขเร่งมเมอจิตตมัน
ปืนกามยิงยัน รทด
๏ ผาดผังยังพิจิตรเลขาก็กำสรด
ลาลดกำศรวญทวน ทุรา ๚
๑๑ ปางนั้นพระพี่เลี้ยง คือพิจิตรเลขา[๒๘]
ขอถามคดีอา ดุรแม่กำศรวญศัลย์
๏ พระโฉมอันเฉิดเฉลิม วรภาคคือบูรณ์จันทร์
ราหูมาบังพรร ณมาหม่นมาหมองแสง
๏ พระน้องอย่าได้อา ดุรเชิญมาเร่งแจง
ความโศกศรีแสดง อันเสียดแดกำเดาดอง
๏ อุษากำสรดกล่าว คดีโดยดั่งสมสอง
ชายหนึ่งมาลอบลอง ในราตรีตระอรอร
๏ กรีฑาตระโบมอง คอนงคสมสมร
ในปัทมบรรจฐรณ์ ก็ถ่อมถนอมตระหวนหรรษ์
๏ ครั้นหลับก็ลอบหนี มิสั่งน้องนิราสพลัน
ไฟโศกกรมกรรม์ บมิรางจะรอดปาง
๏ พิจิตรเลขา บันเอมโอชโลมนาง
แก้วพี่อย่าครวญคราง คำนึงนักบเปนกล
๏ รอยแก้วกูจินดา มาเปนฝันนิกับตน
อย่าทุกขกรอุรน ฤทัยท้าวอันท่าวครวญ
๏ ผิวฝันบร้างช้ำ ชรลื้นแก้มอันย้ำยวน
ทราบคนธอบอวน รสเศียรบหายหอม
๏ เชิญพี่มาเร่งแก้ กระอุอกอันเตรียมตรอม
แต่ชื่อบรู้ดอม แต่รูปท้าวยังติดตา
๏ เชิญพี่มาวาดโฉม ทุกท้าวเทพนานา
พิจิตรเลขา ก็รับราชเสาวณี ๚
๑๖ แล้วเลขาพระตรีศุลี ชลธรวรตรี
เนตรสังหารมฤตยู
๏ กรรฐาพระอุมาตรู จิตคณสรภู
บาลมานสิทธิโดยจง
๏ ขี่โคจรสุทธิยรรยง อุรคบดีธำรง
ทรงสังวาลจันทรจุฑา
๏ พานาสูรบุตร[๒๙]เมินถา พิจิตรจิตรยา[๓๐]
ว่าจะปานโฉมพระศรี
๏ เลขาพระจักรปาณี วิสุทธิรูจี
พระศรีคือพระเยาวมาลย์ ๚
๑๙ นางเพี้ยนพระองคทรงจักรปรากฎโอฬาร
พระองคอันพาล แลเพญ
๏ อ้าใช่โฉมวรภาคยอันอนุชสรเลน
อ้าพี่อย่าเว้นวาน มาวาด
๏ เลขาพระสยมภูวญาณจตุพรรณเวหาส
เห็จหงสลีลาส ภิรมย์
๏ โฉมวรราชนั้นผู้ใดและอจะชม
เชิญพี่มาวาดฉม พระมล ๚
๑๔ เลขาพระสุชัมบดีบดี สุรสถิตในไพชยนต์
ไอยราชำนิสุจิวิมล ประดับเพ็ชรปาณี
๏ พานาสุดาก็บมิดู เพราะมิดุจอันสมศรี
ใครพบจะละนฤบดี ดูยากแก้ธวาดคืน
๏ เลขาสิขานลชำนิ ระมาดเพลิงตระมั่นยืน
ทรงศักดิอุชลบหืน และนางนาฏสวาหา
๏ เทพีอุษาก็บมิดู ดุรพาษปธารา
ธารีพิจิตรกรุณา มาเขียนรูปพระเอวอร
๏ เลขายมนาธิบดีทัณ[๓๑] ฑธำรงคทรงธร
มารบาปชำนิมหิศศร คือดังนิลภูเขา
๏ อุษาก็เมินบวรภาค ยและกามกวนเผา
อ้าท่านนิใช่บวรเยาว์ ยศพระผู้นฤเบศร์
๏ เลขาพระนฤบดีทรง คือพระขรรคทรงเดช
เสด็จยักษพาหนควรเห็จ ดูพันฦกนิเข้มแขง
๏ ลูกพานพิศบวรรูป บพร่ำพร้องบยลแยง
โฉมท้าวเอาใจใครและจะแลง และนะพี่มาวานวาด
๏ เลขาสมเด็จพระพรุณทรง วรนาคบ่วงบาส
เสด็จเหนือมหาอุรคราช ชก็เลิกพังพานพาล
๏ เทพีอุษาบมิรเมียร บมิพิศก็ประปราณ
ท้าวนั้นผู้เดียวชำนิบมาน เอนดูน้องมาวาดพลัน
๏ เลขาพระพายุธวัชอัง กุสศัสตรกรกรรม์
เสด็จเหนือมหาอัศวก็ผัน และรเห็จในเวหา
๏ นางแลก็ลานหฤทัยตรัส แก่พิจิตรเลขา
ใช่โฉมนิพี่มารจนา นรนาถอันผจง
๏ เลขาพระไพรษภ[๓๒]มหา วรราชธำรงทรง
เสด็จเหนือมหาบุษบกหง สลีลาและลีลาส
๏ นางศรีอุษาบมิรเมียร เร่งคำนึงก็ลาญสวาท
โฉมนี้ก็ใช่พิจิตรวาด นฤปอันกูอาดูร
๏ เลขาอิศวรบดีศัก ดิธำรงคตรีศูล
เสด็จเหนือมหาพฤษภบูรณ์ พิริยภาพเรืองฤทธิ์[๓๓]
๏ พานาธิดาก็บมิดู ดุรเดือดรัญจวนจิตต์
อ้าพี่มิใช่นฤบพิตร อันมาลอบมาโลมศรี
๏ เลขาอนันตภุชเคน ทรธำรงคจักรี
พาหนนาคธิบดี ประดับดาษสังขยา
๏ นางพิศพบูอันบริบูร ณปเลงดูเลขา
ท้าวนี้ก็ใช่พิจิตรสา รทูลจะขอแปลง
๏ เลขาสมเด็จพระสูตรธนู ธนุศิลปรวดแรง
จีระประภานุชสำแดง ผู้เปนอรรคเทพี
๏ เทพีอุษาบมิรเมียร ดำเนียรนาฎตูมตี
อกอ้านี้ใช่นฤบดี ผู้มาเสพยสมสมร
๏ เลขาสุราสุรฤษี ยักษราชกินร
คนธรรพทานพนิกร แลสุบรรณราชราช
๏ พิทยาธเรศธรณี สรโฉมอันโอภาส
นางแลก็ใช่พิจิตรวาด นฤปนั้นจงสระศัลย์
๏ เลขาสมเด็จนฤปกฤษ ณคือนิลพรายพรรณ
ทรงสังขจักรธรทัณ ฑธนูแลกำผลา
๏ เทพีอุษาบมิรเมียร ก็ลืมพาษปธารา
สี่มือมิดุจนฤปยุพา และแปรเพสฤดีดวน
๏ เลขาสมเด็จพระพลเทพ ยและทรงนังคัลควร
ทรงศักดิคือมุสลศวร อริราชปรปักษ์
๏ ลูกพานก็เพี้ยนพรรณรู ปดุจแลดลจักร
ท่าวลงในตักพิจิตรพักตร บมิติงก็เน่งนอน
๏ เลขาสมเด็จมกรพา หนะทรงธนูศร
เสด็จเหนือมหามกรกร มณีโชติชัชวาลย์
๏ นางท้าวก็ท่าวทุกขมนัส กำสรดโศกและประปราณ
ดิ้นด่าวกันโหยหฤทัยดาล เพราะว่าพระมิเหมือนบา ๚
๑๑ จึงวาดนแน่งโฉม อนิรุทธราชา
นางเอาขดานมา บันทับทรวงก็ไห้โหย
๏ อ้านี้และรูปท้าว อันมาชมมาชายโชย
จำนองกระอืดโอย ทุกขทรวงรลวงกาม
๏ ผิวพี่เอนดูน้อง อัญเชิญช่วยมาดับความ
ร้อนเร่าคือเพลิงลาม ลันลุงแดกำเดาดง
๏ พระน้องอย่าได้โศก อันใดแลอันเจ้าจง
จิตต์โดยประสงค์สง เคราะหโดยประสงค์ศรี
๏ พิจิตรเลขา ก็เขจรในราตรี
ดลทวารพดี[๓๔]นี รัชเรืองทั้งหาวหน
๏ ถับถึงพิมานสถาน ก็อ่านวิทยามนต์
นิทราทั้งรี้พล ก็เน่งนิทรนิทรา
๏ มองสงัดกลับบันทม กรลับกรลอกหา
เห็นทิพยไสยา ก็ย่องยังสมเด็จเสด็จ
๏ โอบอุ้มเอาพระศรี อนิรุทธเหิรเห็จ
เหิรหาวตรดวดเด็ด ดลโสนิบูร[๓๕]บูรพ์
๏ ถ่อมถนอมสมเด็จเข้า ในยอดปรางลุสูงศูล
วางสมอุษาดูร คือศศีศศีสม ๚
๑๖ วางท้าวแทบท้าวเทียมผทม เสวยสุขภิรม
ยร่วมฤทัยใสสานต์
๏ จึงเอื้อนอมฤตย์โองการ แก่น้องนงพาล
ภาคยปรับทุกขทน
๏ แต่เรียมจากแก้วกับตน ไปล่ปละรสคน
ธคิดคำนึงวันคืน
๏ รสเข้าบกล้ำแกลกลืน รสน้ำหายหืน
ครหิวครโหยโหยหา
๏ แสนสาวอับสรโสภา บมิจงจินดา
จรคล้ายจรเคลิ้มเกลียดกลาย
๏ ตั้งใจจงแต่ดวงสาย สวาทร่วมดั่งตาย
บคิดคำนึงแกลนกลัว
๏ ใจข้าเจ็บยิ่งอยู่หัว ตื่นมาแต่ตัว
กำศรวญกำสรดแสนทวี
๏ เพราะเพื่อพี่เลี้ยงปรานี ข้าจึงรอดชี
วเพราะพระพี่มาสม
๏ แต่นี้สระโศการมณ์ สองท้าวชื่นชม
ประเล้าประโลมฤๅดี
๏ สองท้าวกรีฑากามี กามาสองศรี
สำรวลสำราญบานใจ
๏ สนุกนิสุขสานต์นองใน บมิกลัวเกรงใคร
ก็เล่นระรี้ฉีฉาว
๏ ข้าสาวชาวแม่แสนสาว ลอบล้อมคือดาว
ระไวพิทักษรักษา
๏ ไตรตราหาหน้าตรวจตรา หญิงชายชายหา
ก็รู้ระบิตริตรอง ๚
๑๑ รู้แท้ว่าพระศรี อนิรุทธลอบลอง
สกิดกันทั้งเรือนทอง ก็กระซาบกระซิบถาม
๏ คดีนี้บดี นฤบดีบิดาปราม
ควันความมิใช่ความ ฤจะปิดจะป้องคง
๏ นางเดียวบิดาสงวน มิให้แปมธุลีผง
ลมฝนบต้ององค์ ยะใยยองบแผ้วพาน
๏ ผิเราบรางทูล ชีวิตเราบรางมาน
ตระบัดก็ยังพาน สุวเรศวเรสูร ๚
๑๖ สาวใช้ชาญกลแทบทูล แต่พานาสูร
มกุฏเกล้าอสุรา
๏ ลูกท้าวทินี้มาสมา คมด้วยราชา
ผู้หนึ่งชำนาญชาญสนาม
๏ มาสู่พระลูกลืมกาม บมิอาจเข็ดขาม
พระบาทผู้เกรียงไกร
๏ ดุจตักแตนเต้นเห็นไฟ บมิใฝ่หนีไกล
กำเลากำเลาะหวังเข็ญ ๚
๑๑ กรุงพานครั้นได้ฟัง ทั้งสองตาก็เปล่งเปน
ไฟลุกประปลาบเอน รด่าวตึงกระเบงแขน
๏ สามโลกยนี้ใคร และจะอาจมาดูแคลน
ใคร่สรวลแก่ตักแตน มาวิ่งไฟบกลัวเกรง
๏ ตระบัดก็ให้เท้ง กระทุ่มเภรียครืนเครง
กึกก้องบันลือเลวง ทั้งเมืองพานสยบแสยง
๏ เรียบพยุหเสนา จัตุรงคซรูแซรง
แกล้วกล้ากำแหงแรง รยืนยักษยักษา
๏ นายกชื่อกา ลพิไชยกาลา
กรลึงกรลอกเอา วุธวิริยไชยไชย
๏ อเนกโยธา อนาวุธเกรียงไกร
ขบฟันคเครียดไหม้ อยู่คครื้นคำรามรณ
๏ โห่ห้อมก็ล้อมรอบ ทั้งปราสาทโจษจล
สามรอบทั้งดินบน คบดบังทิฑัมพร
๏ ว่าใครแลข้ามคร้าว ผู้มือไฟและไฟฟอน
มาร่วมมาเรียงหมอน ตระอรกามกามี
๏ ต่างโกรธก็ต่างแผลง ศรจักรศุลี
สพราศสพรึบพี ริยพร้อมสพรั่งแผลง
๏ ศรสาตรสาตรา วุธโซรมรโรมแทง
รเร่งเรเร้งแรง ศักดิท้าวก็ท่าวคืน
๏ พระองคคือเพ็ชร ชรภาพยั้งยืน
บลื้นบลอกปืน ประดุจเอื้องอันพุ่งผา
๏ นานาคณานา ยกพาหนโยธา
อเนกเทพา สุรเสมอมหาสมุทร์
๏ บัดนั้นสมเด็จศรี อนิรุทธคืออุตม์
แกว่งกลอนยรรยงยุท ธคือเพ็ชรเพ็ชรี
๏ ไกวแกว่งก็วัดวาย ครวีวิริยราชี
คือจักรจักรี จักรจักรกำจายศร
๏ กำจัดขจัดจาย พลมารมากมรณ
กลากลาดคือพลขร[๓๖] และพระรามแผลงผลาญ
๏ กรุงพานธครั้นเห็น พลพิรียมากมาร
สรลมสรลอนลาญ สรเลิศสรลักแด
๏ ผาดเผงรเร่งเรียบ พหลพยูหจรัลแจ
ว่าครานี้ใครแปร ประลองยุทธแผ้วพาน
๏ จะฆ่าทั้งพวกพรรค และทั้งโคตรสันดาน
ใครมีบำเหน็จผลาญ อริราชรางวัลครัน
๏ กลิ้งทองกันโถงทอง ลังลองอาสนไอศวรรย์
ศรีสาวตระกูลพรร ณสุพรรณมาลา ๚
๑๖ เสด็จเรียบเทียบพลโยธา แสนส่ำแสนสา
อเนกแสนยากร
๏ หอกดาบแพนดั้งโตมร สน่าวส่ำศร
กุทัณฑกำศรแสลง
๏ คชรถพลหัยซรูแซรง ซ้ายขวาไขว่แขวง
คือสายสมุทรลอก
๏ เรียบพลอาจอึดอึงออก เสมอสมุทรกระฉอก
ฉะฉานฉะฉ่าผกาแจรง
๏ พลโห่อัศวโมหสำแดง ชัยชัยรันแซรง
ซรรแซะรันแซรงชัยเชวง
๏ ฆ้องกลองแตรสังขบันเลง ครื้นครื้นเครงเครง
สท้านเสทือนพสุธา
๏ ฉวัดเฉวียนปราสาทอุษา รอบคอบคณนา
บรู้กี่ส่ำเพียงพโยม
๏ โชรมป่ายโชรมปืนโชรมโจม โชรมรุกโชรมโรม
รเร่งรโรมโรมรุม
๏ ชุมช้างชุมม้ารถชุม ชุมพลคล้ำคลุ้ม
คเคลือบคคล้ายตาวมัว
๏ พระศรีอนิรุทธชมชัว จักยุทธบกลัว
บแกลนบเกรงกรุงพาน ๚
๑๔ ปางนั้นอุษาสมรกำสรด ระทดทรวงระลวงลาญ
ก้มเกล้าบังคมบทคือมาลย สโรชรัตนาอือ
๏ ว่าพระอย่าพานนฤบดีพาน คือเพลิงสมรรถพระคือ
พระกามมุขบทมอือ และบควรประทะพัน
๏ อ้าเจ้าอย่าแคลงหฤทัยพี่ นี้ว่าพี่ขยาดขยั้น
เกรียงไกรกำเลาะพลก็พัน รณฤทธิพลภาพ
๏ พี่คือพระองค์พิษณุบดี ตรีศักดิ[๓๗]รอญราพณ์
ท้าวทั่วทั้งไตรภพรอาบ รอาเดชเดชะ
๏ ศักดิสีหนาทบมิเกรง อสุเรนทรพานพะ
พิริยภาพก็ประทะ และประทับประเทิดทัน ๚
๑๖ พวกพลหัวหน้าแขงขัน ตรวจเตรียมแต่งกัน
แลส่ำแลส่ำสามรรถ
๏ พลเขนจงจรดเขนขัด รำพายฉวายฉวัด
ปรกอบปรกอบยุทธยุทธ
๏ เพรียมเพรี้ยมพรายพรายอาวุธ ประดุจพิทยุต
จำรัสจำรูญเวหา
๏ นานานายกโยธา นานาเสนา
ประชุมประชิชุรชุก
๏ ปรดิพหุลดุลยปรดิมุข หุลดุลยอุกกลุก
ก็เกริกกระเบิกหาวหบ ๚
  ๒๘ กูนี้ขุนเขน
กูแกว่นกระเวน ทหารห้าวรบ
กูปราบอริน ทั้งแผ่นดินจบ
ศัตรูแสยงสยบ บอาจหาญฤๅ
  ๏ ดาบเขนแขงขัน
กูฟาดกูฟัน พินาศเนืองคือ
ไครเหวยว่ากล้า บห่อนให้หือ
แต่ตายกับมือ ตาวตัดหัวหวาม ๚
๑๑ กล่าวแล้วก็แคล้วคลา คค้าเข้าบเข็ดขาม
สู้ท้าวในกลางสนาม ก็แกว่งสลักสลมสลอน ๚
  ๒๘ กูขุนธนู
กูผลาญศัตรู ด้วยกำซราบรอน
เลือนลาวลาญปาน กราบกรานซรอกซรอน
ตายคือลูกมรณ์ ข้อนไร่สนุนสนับ
  ๏ ปืนยากูยำ
แตระคือแกล้งกำ กำซราบเฉียวฉับ
ดิ้นด่าวท่าวตาย บทันพร้องพรับ
รนาบรนับ รลมรลาย ๚
๑๑ พลันขุนธนูจับ ลูกธนูขึ้นพาดสาย
แผลงท้าวบห่อนคลาย กรชีผัดกลอนลาวลาม ๚
  ๒๘ กูขุนเสโลห์
กูแกว่นการโมห์ ในศึกสงคราม
กูแทงท่าวล้ม ชรเดือดเลือดลาม
คนใดบขาม ขวัญเกี่ยงกินเผือน
  ๏ ทวนทองกูแทง
ใครเหวยว่าแขง จะให้ลาญเลือน
กรันหัวหวะ บทันบ่ายเบือน
ฟฟั่นฟเฟือน แก่ฝีมือเพ็ชร ๚
๑๑ คค้าก็คำราม ปะทะด้วยสมเด็จเสด็จ
คุกคามบขามเข็ด สำแดงเดชชิงไชย ๚
  ๒๘ กูนี้ขุนพราน
พพวกพลหาญ พนอมดอมไพร
หน้าไม้ชาญชิด ปืนพิษพิษไฟ
ไครเหวยชิงไชย จักให้แหงนหงาย
  ๏ ปืนยากูยำ
กูแม่นฉมวยฉมำ บัดต้องบัดตาย
ใครเหวยตั้งต่อ จะให้โหงหาย
เลือนล้มวอดวาย บทันพรับตา ๚
๑๖ ครั้นกล่าวกล่าวแกล้งเข้าหา เยื้องยิงราชา
ธิราชตั้งต่อรับ
๏ พระแกว่งด้วยกลอนสลักสลับ เตงตายย่อยยับ
รนับรนาดเนืองนอง ๚
  ๒๘ กูนี้ขุนทัณฑ์
เปนพวกพลขันธ์ คทาตรบอง
กูห้าวกูหาญ บมีถึงสอง
หินผากูลอง ก็แหลกเปนผง
  ๏ ตรบองกูตี
กูวัดแลที ก็ท่าวล้มลง
ใครเหวยว่ากล้า มากั้งกลางณรงค
บห่อนยืนตรง แก่ฝีมือมาร ๚
๑๙ ครั้นกล่าวแล้วประทะเทียบนฤนารถชำนาญ
พระแกว่งด้วยกลอนผลาญ ก็กลาด ๚
  ๒๘ กูขุนผาลา
กูตั้งอาสา ด้วยใจถึงขนาด
กรกลับกลอกแทง ด้วยแรงองอาจ
เฟื่องฟุ้งไหวหวาด หวะหวั่นปั่นหนี
  ๏ ตรีทองกูแทง
ใครมาต่อแย้ง กูเสื้องแลที
ฉฉุบฉฉับ กูรับด้วยตรี
กลิ้งตายดีหลี แหนงหลีกจงไกล ๚
๑๙ คำรามแล้วก็เต้นต่ออนิรุทธชมไชย
ไกรสีหไกรไก สรเลือน ๚
  ๒๘ กูนี้ขุนแพน
บห่อนกลัวแกลน ในศึกแฟวเฟือน
ใครเหวยว่าแกล้ว ขวัญเกี่ยงกินเผือน
จะให้สเทือน สท้านทัพถอย ๚
  ๏ ทวนทองกูแทง
จักให้แอ้งแม้ง ชรเดือดดั้นดอย
อยู่สูงสุดมือ กูเสื้องกูสอย
บัดตกตามรอย ฝีทวนกูแทง ๚
๑๙ ครั้นกล่าวแล้วก็ผาดผังยังสมเด็จเสด็จแสดง
เดชสลักแสลง ศรผลาญ ๚
๑๖ พระไล่รุกร้นพลมาร ดุจดังพระกาล
จะผลาญชีวิตนรชน
๏ พ่ายพังหลังหน้าจรายจรน แล่นซรอนซรอกซน
ก็ตกกระหม่าบ้าใจ
๏ ลีลาตาเหลือกหลงใหล ถอยถึงพลใน
ก็แล่นแลเร้นซรอกซรอน
๏ ธุมดับกับแก้มารมรณ์ เพื่อพระราญรอน
ก็ตายซรอนซรับตับเหง
๏ ลำบากยากใจลำเคง กรุงพานแลเลง
ก็ดูทรม่าวข่าวขยัน
๏ หอกดาบอาวุธโจษจรร บเป็นการกรร
แลกรรมใดมาบันดาล
๏ พานาสูรเร่งกุมภาณฑ์ อันมีไชยชาญ
คือกุมภกุมภนิกุมภ์[๓๘]
๏ บัดทอดศรพนธประชุม ประชิดรวดรุม
ก็รัดพระองคอนาถ
๏ พลโห่ล้อมรอบกลากลาด คร่องคร่าพระบาท
มายังพระลานเลือนพล
๏ กรุงพานก็โกรธานนต ชายเดียวเดียวดล
มารุกมาราญราวี
๏ พลเราตายเต็มธรณี บควรไว้ชี
วชายผู้เดียวดูแคลน
๏ กรุงพานก็กล่าวแจนแจน เรามัดฤๅแคลน
ก็อยู่ลำดับกับมือ
๏ ฆ่าฝีดาบเดียวฤๅหือ ไว้ให้เลื่องลือ
ว่าชายเชลยลือยศ
๏ พึงถามให้เห็นปรากฎ พงศาสมมต
ฤๅชาติชายสามาญ
๏ บัดกล่าวแก่อรรถจำราญ ให้รอบขอบสถาน
เจ็ดชั้นจำนรรจรรจวน ๚
๑๙ เทพีพานสุดา[๓๙]ทุกขานลกำศรวญ
ท่าวทวนรัญจวนใจ กำสรด
๏ มือเท้งทรวงก็รลวงรลุงจิตตสลด
ลาญสมรรันทด จกษุชล
๏ บาปใดพระแลมาพบพิบากทุกขทน
พักเตรศกมล มุลทิน
๏ ข้าห้ามพระพี่แลพระบมิหยุดยิน
หร่างกำเดาดินดวง ในแด
๏ สองเคยเสวยรสคือสุธารสมาแปร
เปนพิษลันแด ลุงมลัก
๏ หวังช่วยช่วยมิได้มาได้ทุกขอันหนัก
ตายตกทะเลดักลึก ฤรอด
๏ ใครคือรัตนสำเภาจะเอานฤบดีจอด
ฝั่งทั้งสองรอดก็ สำราญ ๚
๑๖ ปางนั้นนารท[๔๐]บันดาล ดีดพิณเหาะทยาน
มาโดยทิฆัมพรพราย
๏ บัดเหาะเหิรมาใกล้กราย เมืองพานเฉิดฉาย
คือโสนิบูรบุรี
๏ เลงเห็นหลานพระจักรี ต้องศรไกรสีห์
จำนำจำนองจองจำ
๏ ดุจวัลดาเกี้ยวกิ่งลำ ไม้ทองงามงำ
คือเมฆบังทินกร
๏ เหาะเหิรจากโสนินคร ข้ามเขจรจร
ก็จรดในเมืองจักรี
๏ เสด็จดลพระมนเทียรศรี พระกฤษณบดี
สกลจรูญทูลถวาย
๏ แถลงโดยได้เห็นบรรยาย หลานท้าวท่าวตาย
ก็กลิ้งในกลางพระพลาน
๏ เพราะเพื่อไปพานพวกพาล พานาสูรดาล
อสุรทอดศรพล
๏ พระกฤษณครั้นฟังยินฉงน เกรี้ยวโกรธานนต์
พิกลพิการพักตระ
๏ บัดหาพระปรัทธยุม[๔๑]พระ พลเทพดะระ
ดรงคฤทธิคือสึงห์
๏ บัดพระจึงควรคิดถึง ครุฑราชบหึง
ก็เหิรมาดลโดยปอง
๏ สามกษัตริย์เสด็จครุฑผาดผยอง ฟ้าหล้าเรืองรอง
จำรูญจำรัสชัชวาลย์
๏ ฤทธิครุฑคือเพลิงเผาผลาญ ครุฑราชประหาร
ประหับประเหิรพกพัน
๏ แสงเพลิงเปล่งแสงรอบรัน พ่างเพียงเพลิงกัลป์
ก็ร้อนระงมดินบน
๏ เผาผลาญนาคราชทบทน บได้เกรงผจญ
ก็วางยังสร้อยสระศรี
๏ ชุบสลาบสิ้นสุคนธี ปักษาธิบดี
ก็คืนตระบัดบัดใจ
๏ บดฟ้าบดดินบังใบ ปีกเร่ร่อนใน
นภนภัสดลสถาน
๏ บัดบัดตรีฉ่าฉาวฉาน ฉฉาวฉาบผลาญ
ด้วยเดชเดชะดล
๏ เดชครุฑราชทบทน ปีกป้องปรณ
ปะทะศิขานล[๔๒]นาศ
๏ พระเพลิงขี่แรดผันผาด ผังยังครุฑราช
ก็ราญดะระณรงค์
๏ สองเข้าคลุกรุกผลาญผลง สองยงต่อยง
ยรรยงในกลางเวหา
๏ สองแรงต่อแรงสหสา สองท้าวมหึมา
นุภาพพิริยประกาศ
๏ บัดพระเพลิงแผลงศรศาสตร์ ศรอัคนิวาต
ยังพระครุฑชาญไชย
๏ นารายน์ก็แผลงศรไป นารายนไกร
ปะทะศิขานลนาศ
๏ บัดพระจักรีตามตวาด จักแผลงผลาญผาด
จะซัดด้วยจักรจักรี
๏ บัดนั้นจึ่งพระอังคี รัสเร่งรถพี
ริยภาพออกกลัดกรร
๏ พระกฤษณก็ร้องผาดผัน แผลงศรพกพัน
ตระหลบตระเลิดคัคณานต์
๏ บัดพระสามองค์บรรหาร รุกโรมโซรมผลาญ
สมเด็จพระกฤษณจอมจักร
๏ จอมจักรจักผลาญแผลงผลัก พระเพลิงสรวมศักดิ์
ศุภัศมดับโดยดล
๏ ทุกเทพธราดินบน ถวายบุษปสุคน
ธแด่สมเด็จจักรี
๏ แสนดุริยดำแคงดนตรี อวยพรพระพี
ริยพระผู้เลิศลือไชย ๚
๑๑ ปางนั้นฤษีสา ธุทั้งหลายอันเลิศไกร
ก้มเกล้าอัญเชิญไตร ภพนาถเสด็จพลัน
๏ จงพระบำบุษบง กชอเนกโจษจรร
ให้นาศทั้งพวกพรร คพิบัติบัดเดี๋ยว
๏ พระกฤษณเสด็จเหนือ ครุฑราชฉับเฉียว
ปีกกวักกรลับเสียว สเทื้อนท้องธราดล
๏ ถับถึงนสรพาง คสุเรนทรมณฑล
ตระหลบตระเลิดบน ชรอ่ำอับทั้งแสงพรรณ[๔๓]
๑๖ พานาสูรเรียบพลขันธ์ หน้าหลังโจษจรร
คือแถวสมุทรสามรรถ
๏ สรรพสรรพาวุธธงฉัตร หาญห้าวเทิดทัด
กำเลาะกำลังแสนแสะ
๏ หมู่หนึ่งเรืองรดับรันแทะ เทียมด้วยแกะแพะ
แลพลสอยดาษดา
๏ หมู่หนึ่งขี่อูฐคณา พลแซงซ้ายขวา
กำลังรยังยงยุทธ
๏ หมู่หนึ่งแกว่นแกล้วสิทธิอุด ดมเดชปรทุษฐ
เทียรทหารห้อมล้อมแหน
๏ หมู่หนึ่งขี่เสือเหลือแสน พวกพลบมิแคลน
สรดื้นสรดักตักตน ๚
๑๕ แสนส่ำพลคชชาญชน ทนแก่ปืนยืน แก่หอกหาญ
๏ แสนส่ำพลคชเชี่ยวชาญ ราญดรงครง คชิงชัย
๏ แสนส่ำพลคชเศิกกษัย ไพรีราบปราบชัย อริฤทธิ์
๏ แสนส่ำพลคชเชี่ยวชิต ขวิดสุเมรุอิศ รโทรมทรุด
๏ ส่ำนายพลคชยงยุทธ วิริยวัยวุฒิ ชำนาญชาญ
๏ ส่ำนายพลคชรอญราญ มารวิชัยชาญ ชเยศรอญ
๏ ส่ำนายพลคชบุกบร กรกระลึงศร กำลังยง
๏ ส่ำนายพลคชราญรงค ทรงกุทัณฑคง กำยำแผลง
๏ ส่ำนายพลคลเริงแรง แผลงกำซราบศร บำบัดภัศม์
๏ ส่ำนายพลพลขนัดขนัด ซัดทั้งหอกซัด ขจัดขจาย ๚
ร่าย ดุจขวิดเมรุให้ทลาย โจมจำรายขจายอรินาศ
ก็หวาดไหวธรณี กรกระวีอังกีส
ได้ด้วยดีดมือเดียว ดูเฉียวฉับกลับกลอก
ง่าง้าวหอกสว่างไสว ประดับรไรเรืองแสง
แผลงกำซราบสรดักดาษดาว ดุจฉ่าฉาวห่าฝน
ทั้งดินบนตระหลบอากาศ แพร้วพนาศชนักแร่ง
แย่งสุพรรณอานเอก รจเรขแก้วเก้าสิ่ง
ยิ่งสุริยรัศมี มีตาบหน้าสลาบครุฑ
เพื่อจะยุทธสุบรรณ ฤทธิชำนัลแกว่นกล
พลตีนช้างแสส้าว ห้าวก็ห้าวเหลือหาญ
ชาญก็ชาญเหลือเชี่ยว เรี่ยวก็เรี่ยวแรงก็แรง
แผลงศรศิลปเฉียวฉับ จับเสโลห์ทวนทอด
ผ้าชั้นสอดสำลีเลิศ หมวกพรายเพริศประดับประดา
หนซ้ายขวาหน้าหลัง โจมจำบังปรปักษ์
ย่อมพลยักษาธิปะ ดุจหยิบตระวันมามือ
คือใครขวางม้วยไหม้ เปล่งเป็นไฟทั้งสองตาปปลาบ
เพียงพลราพณาสูรศักดิ์ ๚
๑๖ หัวหน้าสุราชสรศักดิ์ สรดื้นย่อมยัก
ษราชอันมหึมา
๏ เขาจงใจจักพาธา สีหนาทนรา
ธิเบศรเดโชไชย
๏ เรียบพลแสะสินธพไสว อาวุธเกรียงไกร
ประเกิดประกอบสรรพเสร็จ ๚
ร่าย ส่ำแสะเหิรหาวเห็จ ส่ำแสะเตร็จไตรจักร
กวักไกวกวักไกวโพยม จู่โจมกลางรณมุข
ส่ำแสะอุครไล่เลี้ยว เลิศฉับเฉียวแล่นปลิว
ส่ำแสะฉิวเฉกลม ชมพูนทพรายเพริศ
เฉิดศรีสยามพรายเพรา แสงสันเทาเทียมเมฆ
มโนเวกไววิริย์ พิริยพลกำเลาะ
เหาะหักรณจำบัง แสะศรีสังขใสสุทธิ์[๔๔]
แสะพิทยุตมลังเมลือง แสะสีเหลืองมลาก
ถ้วนทุกภาคนานา แสนสังขยาอสงไขย
เชี่ยวชาญไชยห้าวฮิ ชำนิแสะห้าวหาญ
ชำนาญแสะห้าวหื่น ชื่นชมรณห้าวหับ
สำหรับสงครามพิฆาฏ นายเผ่นผาดผันผยอง
ถือทวนทองแส่ฟ้า ดาบดั้งกล้าฟันฟาด
นายหมู่มาศเกราะไกร โห่เอาไชยไชยลาภ
สวนลูกจาปเกรียงกรู อินทรธนูผลงแผลง
กุมศรแสลงพิษภัศม์ ตัดตนขาดขจัดขนาย
นายแสะสุรสีหนาท ร้องตระหวาดไกรเกรียง
เสียงสันทับทุกด้าน เสียงสท้านทุกแดน
แสนธนูยิงแย้ง โจมบั่นแทงในรณ
จรดดินบนจบจักร ชักกุทัณฑกำซาบ
ด้วยลูกจาปแล่นลิ่ว ฉิวเสมอลมแล่นเลี้ยว
ฉับเฉียวฉุนจำบัง ทังซ้ายขวาแกว่งไกว
ยัวเยาไยโห่หาวหบ รบเร็วรวดตรวจกัน
แลสำคัญสังขยา หน้าหลังชรอื้ออับทิศ
ดุจปิดป้องตระวัน แข่งเขี้ยวขันยืนรยัด
หวังบำบัดสมเด็จจักรี ๚
๑๖ เขาเร่งรีบเข้าบมิหนี หวังสู้นฤบดี
บดินทรศรีสังกร
๏ ตระบัดแผลงศรเหลือศร สองยังภูธร
สมเด็จนราธิบดี
๏ ทีนั้นพระกฤษณภูมี เดชะศรสี
หนาทผาดแผลงแสดง
๏ พลมารโรมพุ่งโรมแทง โรมโรมผลาญแผลง
สพรั่งสพร้อมผลาญผลง
๏ เข้าตั้งต่อพิษณุองค์ จักราธิปทรง
จัตุรสัตวพิไชย ๚
๑๑ ปางนั้นพระพลเทพ ก็เล็งศัตรูไตร
สว่างไสวไหว พลพีริยโจษจรร
๏ ทูลแด่สมเด็จพระ กฤษณจะอาจกรร
มล้างมารพ่ายผัน พินาศในณศาดล
๏ จึ่งใช้สมเด็จพระ พลเทพชาญกล
แกว่นยืนในกลางรณ ดำเกิงกรกระลึงไถ ๚
๑๖ ปางนั้นหมู่พวกพลไพ รีแผลงศรไป
คือฝนชะแซร่แพร่เพรง
๏ จักรีเป่าสังขระเรง เสียงศัพทคเครง
คครื้นคือฟ้าฟื้นกรัง
๏ เร่งพระพลเทพจำบัง บุกบั่นพ่ายพัง
ก็เกริกด้วยภัยจรัลจราย
๏ บ้างหัวขาดบ้างตัวตาย ไส้พุงทลักทลาย
กำจายกระดูกแหลกลาญ
๏ เลือดไหลคือโชรเชราะธาร ยักษาพลพาน
โซรมก็ผาดผลาญผลง
๏ พระพลเทพาเอองค์ ศัตรูผุยผง
ก็แหลกคือจุณธุลี
๏ จับช้างซัดช้างยับยี จับสีหซัดสีห์
รยับรยับย่อยยับ
๏ จับม้าซัดม้าเตงตับ พระพลเทพรับ
ทั้งพลพลพินาศ
๏ ทัพพลพ่ายพังยังราช พานาสูรขยาด
ก็ผังยังพระอิศวร[๔๕]
๏ ปรับความคือร้อนรัญจวน ก้มเกล้าท่าวทวน
ทำนูญบำบวงสรวงเสร
๏ พระกฤษณพระพลเท พาภาคยมเห
สุเรนทรศักดิรำบาล
๏ พระผลาญพลมารแหลกลาญ ขอเชิญภูบาล
พระบาทไปช่วยเร่งรณ
๏ จึ่งใช้ศิพชวนแกว่นกล แกว่นแกล้วกลางพล
ณภาพทรงธนูศร
๏ หาวเหาะเหิรมาแห่งสมร แกว่งศรไกวศร
คือสีหกล่าวเกรียงไกร
๏ นิฤมิตไตรมุขมุขไตร นัยนเปล่งเปลวไฟ
จำรูญจำรัสเรืองแสง
๏ บัดพระพลเทพสำแดง ชัยชัยผลาญแผลง
ประทะศิพชวนชิงไชย
๏ ศิพชวนก็แผลงศรไป ด้วยฤทธิเกรียงไกร
พันลึกพันลือเลิศลือ
๏ ต้องพระพลเทพบอือ ไถตกจากมือ
ตระบัดก็สิ้นพิศวง
๏ ท่าวล้มในแผ่นบมิตรง บัดจักรีทรง
พระจักรจักรชลา
๏ ลูบองคพระพลเทพา เพียงทิพยสุธา
มาโสรจมาสรงทุกขทน
๏ ศิพชวนก็โกรธานนต์ เข้าในบัดดล
ในองคพระจักรี
๏ จักราธิปพิษณุบดี ด้วยเดชะพี
ริยภาพศักดิ์อนันต์
๏ ศิพชวนชัยเข้าด้วยพลัน ในพระองคคัน
จะจองศิพชวนชิด
๏ เอาออกมาได้ด้วยฤท ธานนตพระพิษ
ณุจักรจักมาเผาผลาญ
๏ อากาศภาคห้ามบมินาน ขอพระโปรดปราน
ประทานชีพศิพชวน
๏ จึ่งพระยั้งหยุดบมิจวน ด้วยจักรรอญรวน
ก็ไปยังพระศุลี
๏ ในกษณนั้นจึงพระอี ศวรเจ้าเรียบพี
ริยภูตปีศาจนานา
๏ เทพฤๅษีสิทธิพิทยา ธรครุฑคณา
อเนกอึงอัมพร
๏ ต่างต่างเขจรภูธร คือดารากร
ประดับประดาษดวงจันทร์
๏ พระรัศมีพระฉายฉัน คือเดือนด้วยพัน
ตรวันด้วยหมื่นรัศมี
๏ พระเสด็จพฤษภพระศรี ใสสังขรูจี
จำรูญจำรัสจักรพาฬ
๏ หัวหน้าพระนนทิการ ทักษิณฝูงมาร
ยักษภูตปีศาจ
๏ โดยประจิมรากษสชาติ์ อุตระยุพราช
พระขันทกุมารพิไชย
๏ วิฆเนศวรวิฆนประไลย ถืออาวุธไกร
กำลังกำเลาะแสนสาร
๏ ย่อมพวกพลหมู่แมนมาร ย่อมหาญเหลือหาญ
ประยุทธชิงเร็วราญ
๏ บ้างเขียวขาวดำดูผสาน ยอมมารประมาณ
พรรณอินทรธนู
๏ เอามาห้อมล้อมพระศู ลีลากันกรู
ยังรงครงคประทะ
๏ พระกุมารผู้ฤทธิเดชะ เดโชชาญชนะ
มยุระพาหนะบันลือ
๏ หกหน้าทวาทศถ้วนมือ ศัสตราวุธถือ
ถเถือกคือแสงพิทยุต
๏ สองตั้งต่อกันบมิหยุด กลแก้กลยุทธ
อเนกกลแก้กล
๏ สาดศรไปมาเสียดสน เพียงฉ่าฉาวฝน
คือจักรพาฬจะพก[๔๖]
๏ เทพาสุรคณดาลตก ใจสยบแสยงอก
กระหม่าและบ้าใจหาย
๏ จักรีขับจักรวัดวาย พระอิศวรก็ผาย
พระโอษฐห้ามคืนคง
๏ พระกุมารถอยจากณรงค์ พระอิศวรก็ทรง
ธนูแลน้าวเมรุทอง
๏ เข้าต่อพระกฤษณประลอง ศรสองส่องสอง
ประลองตระหลบสหสา
๏ พระแผลงศรอัคนิมา เอาอัคนิผลา
ก็ผาดประทะทบทน
๏ พระแผลงเพ็ชราสตรประชน เพโชรระดมดล
แลเพ็ชรรับเพชรี
๏ พระแผลงพายุวาตพระศรี แผลงศรศรสีห
ศรยุพาปะทะ
๏ แผลงศรครุฑาบัตระ พระเดชเดชะ
ก็แผลงครุฑราชประชน
๏ แผลงศรศรเปนห่าฝน ห่าฝนศรสน
จำรายจำรัสแผลงผลง
๏ พระแผลงไนยมาต[๔๗]ยรรยง ฤทธิรุตม์ราญรงค
รงคพิษณุก็รบ
๏ สองก้ำกึ่งกันทานทบ แผลงศรตรหลบ
ตรเลิดพันลึกนิดินบน
๏ แผลงศรพลดรณวิมล ศิวพัศดุระพหล
แลอัษฎภาพบรรหาร
๏ เป่าสังข์เสียงสังข์สำราญ ชมชาญชื่นบาน
ชไมยพายุประกาศ
๏ พระอิศวรจักแผลงผลาด เดโชไนยนารถ[๔๘]
ก็ให้พินาศพระพิทธ[๔๙]
๏ บัดนั้นเทพฤษีสิทธิ์ ขอพระสรวมฤท
ธิอย่าบรรหารตาไฟ
๏ เกรงภพมณฑลจะประไลย ศุลีภูวไนย
ก็โดยสรณฤๅษีสาร
๏ เห็นสองมือสองสังหาร พานาสูรดาล
รลวงฤไทยรันทด
๏ คิดว่าถ้าตายไว้ยศ ในรณปรากฏ
พระเกียรดิล้ำฤๅแคลน
๏ เรียงเรียบรี้พลดั้งแพน โตมรเหลือแสน
สมุทระลอกอึกอึง
๏ หัวหน้าทศขรรคกระลึง อาวุธประคึง
ประดับประดาดาษดา
๏ ขี่เสือโคร่งขี่เลียงผา ขี่แรดขี่จา
มรีนิกรแสะสีห์
๏ ขี่โตขี่ยักษโภคี หัวหน้าพลพี
ริยเครื่องดำกับกับมือ
๏ บัดนั้นกรุงพานธก็ถือ ศรพันบันฦๅ
พันฦกนิเดโชไชย
๏ ขนัดยักษ์รากษสเกรียงไกร ขนัดมารไสว
สว่างทั้งช้างม้ารถ
๏ ขนัดแทตยนิกรปรากฎ ฝูงพวกพลพต
พาลนพานสุรสุเรนทร์
๏ เข้าต่อพระกฤษณนฤเบน ทราทิพเพียงเมรุ
เมทนินิศจล
๏ พระปรัทธยุมต่อพวกพล ขาดขรรคจำรณ
จำรายจรายขจายขจัด
๏ บัดพระพลเทพบำบัด ถือไถแถกตัด
อุรุอุระแหล่หลาย
๏ ฝูงพวกพลมารขจัดขจาย หัวหน้าแตกตาย
พินาศกลางสมรภู
๏ พระปรัทธยุมเกรียงกรู ต่อแทตยาสู
รศักดิแลลาญทัก
๏ บัดพานาสูรพระจัก กรีแกว่งตรีจักร
แลจักรจักรรันทำ
๏ พานาสูรแกว่งขรรค์กำ ซราบสารแสนส่ำ
อเนกดูโพรงพราย
๏ อึกอึงอากาศขจัดขจาย ไม้ไหล้แหลกหลาย
ละลอกกระฉอกชลยุทธ
๏ ว่าเหวยท้าวใดล้ำอุตม์ แกล้วกล้าอย่าหยุด
จงมาประทะในสมร
๏ จักรีแกล้วกล้าบมิหยอน ไทสีหบวร
สรทัดสรเทื้อนภพไตร
๏ ว่าเหวยมึงมาชิงไชย ดุจฝอยทอดไฟ
จะไหม้พินาศบมินาน
๏ มึงเฉกจิ้งจอกสามาญ หวังจักพพาน
ด้วยสีหราชบขาม
๏ ฝีมือกูใช่คนทราม ในแผ่นภพสาม
สรเทื้อนสรท้านหวาดไหว
๏ ดีหลีแหนงหลีกแต่ไกล ดีกว่าตนกษัย
พินาศในรณรงค์
๏ จักแหลกแฝกเป็นผุยผง จ่อมโจมกลางณรงค
ฤๅว่าจะรอดปางเปน
๏ มึงมาต่อเข็ญเกี่ยงเข็ญ จักถึงมึงเห็น
บรอดชีวิตปางเดียว
๏ สองท้าวเร่งรณฉับเฉียว สองเลียวล่าวเลียว
ปรทะปรทบไปมา
๏ ไหวไหวหวาดหวาดพสุธา ไหวเมรุคลาศคลา
จะพกจะพลวกภูวดล
๏ สาดศรไปมาเสียดสน เพียงฉ่าฉาวฝน
เพียงจักรพาฬจะพก
๏ เทพาสุรคณดาลตก ใจสยบแสยงอก
กรหม่าก็บ้าใจหาย
๏ จักรีจักรจักรวัดวาย พระอิศวรผาย
พระโอษฐห้ามด้วยดี
๏ คึกคึกเครงเครงธาษตรี คือสีหสู้สี
หสีหนาทสรรทับ
๏ บัดพระจักรีก็กลับ แกว่งไกวจักรฉับ
ก็ต้องฉฉาดฉาดฉัน
๏ ขุกขาดมือมารทั้งพัน เหลือกรสองอัน
ก็จักพินาศในสมร
๏ จักรีจักรอญให้มรณ พฤษภภูธร
ก็ขอชีวิตคงคืน
๏ ไว้เปนมนทรียั้งยืน เฝ้าทวารบหืน
บให้พินาศในสนาม ๚
๑๔ เสร็จมล้างสุราสุรสุเรน ทรอเนกเหลือหลาม
เดชะตระบะนฤบดีสาม ภพโลกยโมลี
๏ ปางนั้นสมเด็จนฤปกฤษ[๕๐] ณมหาธิเบศรศรี
ปรัทธยุมพานสุตนี อนิรุทธเรืองราช
๏ เสด็จเหนือมหาครุฑอัน อุดมเดชลีลาส
ลีลายังอัมพรพิกาศ สสหัสรัศมี
๏ เทพาสุราสุรสุเรศ สุรัสวดีตรี
โดยเสด็จสมเด็จสุรบดี ทศทิศโจษจล
๏ ถับถึงมหานครไล ยบุรีคือเมืองบน
สามนตอมาตยรี้พล ทั้งมณฑลจักรพาฬ
๏ ชมเดชพระศรีอนิรุท ธอุษาคือเยาวมาลย์
เสวยสุขแสนสุรสำราญ สุขเสพยสมสอง
๏ เกษมกษัตริย์เกษมพิภพเรือง เกษมสุขเปรมปอง
เปรมปรีดิ์นฤบดีตระกอง กรกชปืนกาม
๏ ตราบตั้งมหรรณพมหา มหิทธิโลกยสรบสาม
พระเกียรดินฤบดีคือราม นเรนทรคงตรง ๚
๑๑ ด้วยเดชะบุญญา ธิการาอันสมพงศ์
ผูกฉันทสนององค์ คุณท่านอันสุนทร
๏ จวงจัดอันมั่นหมาย บวางวายคำนึงกลอน
บเห็นแก่หลับนอน ดำริหตริบเว้นเวียน
๏ ครั้นคำฉันทก็เสร็จ แลสำเร็จก็เร่งเขียน
จึ่งเสร็จสำเร็จเพียร จำนงจิตตจินดา
๏ ขอจงอุปถัมภก การซึ่งอันปราถนา
อสังขัตยธรรมา จงตรัสแจ้งมโนใน
๏ จงเผด็จเกลศรา คธิกสาลจงกษัย
นฤพยาธินฤภัย นิราลัยนิรันดร
๏ นฤทุกขนฤโศก นฤโรคอาวรณ์
เปนสวัสดิสุนทร มิศศกโสภา
๏ แม้นไปบได้ดล อสังขัตยธรรมา
บุญญาธิการา ขออุดหนุนในสันดาน
๏ ขอสถิตในสัจ จพิพัฒนโอฬาร
นั้นข้าจงใสสานต์ ในคุณศีลทานา
๏ ขอจงเจริญสวัส ดิพิพัฒนเมธา
ขอจงเจริญอา ยุสมอาตมยืนยง
๏ อรอรรถอาคม กิจใดอันใจจง
ขอธารจำนง สิทธิตราบนฤพาน ๚

ในสมุดไทยดำชุบรงค์ ๑๙/ง มีผู้เขียนโคลงไว้ว่า

๏ จบอนิรุทเรื่องเรื้อง รณรงค
ศรีปราชปัญายง แต่งไว้
ใครจแต่งปรสง เอาหย่าง นี้นา
จักเฟื่องฟูเกียรติให้ เลื่องล้ำลาญผล ฯ


[๑] ...เผื่อนผกา ?

[๒] ตรีมุขมาศ...?

[๓] เทียบโคลงกำศรวลศรีปราชญ์ บท ๑ และ ๒ ดูต่อไปในหน้า ๗ ด้วย

[๔] ฟ้าพื้นภพไตร ?

[๕] ลออเอววัลย์ ?

[๖] เพยีย เป็นเครืองดนตรี ชนิดหนึ่ง ประเภทเครื่องสายใช้ดีด ในโคลงกำศรวลศรีปราชญ์ เขียนไว้ว่า เพลี้ย ส่วนในหนังสือกาพย์ขับไม้ เรื่องพระรถเสน เขียนไว้ว่า พีณเพลีย คือ เพียะ หรือ พิณเพียะ ดูรูปและคำอธิบายในหนังสือ “เครื่องดนตรีไทย” ของกองการสังคีต กรมศิลปากร

[๗] หมายความว่า อนิรุทธเป็นลุกพระกามเทพ คือ พระปรัทยุมน์

[๘] ดูเชิงอรรถหน้า ๑๒

[๙] ในหน้านี้และหน้าต่อไป ใช้สัมผัสระหว่างวรรค โดยไม่ต้องใช้สัมผัสท้ายวรรคก็ได้ โปรดสังเกตตลอดไป

[๑๐] หมายถึงกองทัพวานร ในเรื่องรามเกียรติ์

[๑๑] ในเรื่องว่า พระอนิรุทธมีชายาอยู่แล้ว ชื่อ สุภัทรา

[๑๒] พันแสง จากศัพท์ สหัสรังสี ได้แก่ ดวงอาทิตย์

[๑๓] ไตร=นับ กำหนด

[๑๔] หมายถึง สรภังคดาบศ ดู สรภังคชาดก จัตตาฬีสนิบาต ในนิบาตชาดก ฉบับแปล เล่ม ๑๖ พ.ศ. ๒๔๗๑

[๑๕] ทรพี ควายที่รบกับพาลี ในเรื่องรามเกียรติ์

[๑๖] ช้างคิรีเมขล ของพญาวสวัสดีมาร ที่ผจญพระพุทธเจ้า ตอนตรัสรู้

[๑๗] พันแสง คือ ดวงอาทิตย์

[๑๘] น้ำใส ?

[๑๙] ความในตอนนี้ไป อาจเทียบได้กับโคลงกระทู้ว่า

โก มลเดียรดาษพื้น สินธู
วา ลุการะดับดู ดั่งแก้ว
ปา รังระบัดปู ปุยนุ่น เปรียบฤๅ
เปิด จอกกระจับแผ้ว ผ่องน้ำเห็นปลา ฯ

[๒๐] ตอนนี้แต่งเป็นแบบ นาคบริพันธ์

[๒๑] ลาลส

[๒๒] ......สำรวลสวร

[๒๓] ถ้าเป็น สูญ หมายถึง o เหนือพระจันทร์ครึ่งซีก บนพระนลาตของพระอิศวร ถ้าเป็น ศูล หมายถึงอาวุธคู่พระหัตถ์ของพระอิศวร

[๒๔] สุดาพาณ = ลูกสาวของท้าวพาณะ ผู้ครองโศณิตปุระ คือ อุษา ดู-ที่มาขออนิรุทธคำฉันท์และบทละคอนเรื่องอุณรุท ท้ายเล่ม

[๒๕] พาณสุดา = ลูกาสาวท้าวพาณะ คือ นางอุษา

[๒๖] น่าจะเป็น สวร คือ เสียง

[๒๗] นครทวารวดี หรือ ทวารกา

[๒๘] ในวิษณุปุราณะ ว่า จิตรเลขา

[๒๙] พานาสุรบุตร = ลูกของพาณาสูร คือ นางอุษา

[๓๐] ยา=อย่า

[๓๑] เลขายมาธิบดิทัณ......?

[๓๒] พระไพรศพณ์ คือ ท้าวเวสสุวัณ

[๓๓] ความซ้ำในหน้า ๕๑

[๓๔] นครทวารวดี

[๓๕] โศณิตปุระ ดู – ที่มาขออนิรุทธคำฉันท์และบทละคอนเรื่องอุณรุท ท้ายเล่ม

[๓๖] กองทัพพญาขร ในเรื่องรามเกียรติ์

[๓๗] หมายถึง ศร ๓ เล่ม ?

[๓๘] ชื่อแทตย์ ๒ ตน คือ กุมภ และ นิกุมภ ที่แย่งนางติโลตตมา

[๓๙] พาณสุดา คือ นางอุษา

[๔๐] นารทฤษี

[๔๑] พระปรัทยุมน์

[๔๒] ศิขานล = พระเพลิง

[๔๓] แสงพัน คือ ดวงอาทิตย์

[๔๔] คำเหล่านี้เข้าใจว่า เป็นชื่อทำเนียบรวางม้าต้น

[๔๕] ท้าวพาณะสู้ไม่ได้ ไปทูลขอให้พระอิศวรมาช่วยรบ

[๔๖] พก = วก คือ พลิก หกกลับ

[๔๗] เข้าใจว่า นัยนาสตร คือ นัยน+อัสตร ดูหน้าต่อไป

[๔๘] เข้าใจว่า นัยนาสตร คือ นัยน+อัสตร หมายถึงดวงตาที่สามของพระอิศวร

[๔๙] ...พระพิษณุ์ ?

[๕๐] พระกฤษณ พระปรัทยุมน์ นางอุษา (พาณสุตนี = ลูกสาวท้าวพาณะ) และพระอนิรุทธ ขี่ครุฑตัวเดียวกัน

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ