คำอธิบาย

เพลงยาวเป็นบทร้อยกรองซึ่งนิยมแต่งกันมากในสมัยอยุธยาตอนปลาย ครั้นถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น วรรณกรรมเพลงยาวได้พัฒนาเนื้อหาสาระจากที่แสดงถึงเรื่องความรักแต่อย่างเดียวมาเป็นเพลงยาวที่บรรยายถึงเหตุการณ์ประกอบกับเรื่องความรัก หรือไม่มีเรื่องรักใคร่ปนอยู่เลยอีกประเภทหนึ่ง ดังเช่นวรรณกรรมเรื่อง “เพลงยาวนมัสการพระบรมธาตุ นิราศไปตรัง” ซึ่งเป็นเพลงยาวที่จัดอยู่ในวรรณคดีประเภทนิราศในเวลาต่อมา

เพลงยาวนมัสการพระบรมธาตุ นิราศไปตรัง เป็นผลงานร้อยกรอง ของพระยาตรังที่ยังไม่เคยพิมพ์เผยแพร่มาก่อน ต้นฉบับเก็บรักษาไว้ที่ กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก สำนักหอสมุดแห่งชาติ เป็นสมุดไทยดำชื่อเรื่อง “ไปเป็นเจ้าเมืองตรัง” อยู่ในหมวดวรรณคดี หมู่กลอนเพลงยาว - นิราศ เลขที่ ๑ ตู้ ๑๑๕ มัดที่ ๓ ชั้น ๔/๓ ประวัติ สมบัติเดิมของหอสมุด ที่หน้าต้นเขียน “เพลงยาวนมัศการพระบรมธาตุ นิราศไปตรัง” สันนิษฐานว่าท่านแต่งเมื่อครั้งได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาตรัง ตำแหน่งเจ้าเมืองตรัง หัวเมืองชั้นตรีในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

เพลงยาวเรื่องนี้ขึ้นต้นด้วยคำประพันธ์กลอนเพลงยาวจำนวน ๒๑๔ คำกลอน ต่อด้วยโคลงดั้นบาทกุญชร ๔ บท กลอนเพลงยาวอีก ๑๐ คำกลอน และจบด้วยโคลงสี่สุภาพและโคลงสี่ดั้นอย่างละ ๑ บท ส่วนเนื้อหาของเพลงยาวนั้น ท่านไม่ได้กล่าวถึงจุดเริ่มต้นของการเดินทาง แต่พรรณนาเริ่มเรื่องว่าได้เดินทางโดยทางเรือมาตลอดคืนจนถึงคลองนครในเวลารุ่งเช้า ขณะนั้นท่านพาภรรยาไปด้วย ๒ คน ได้เข้านมัสการพระบรมธาตุเมืองนครเพื่อความเป็นสิริมงคล

มีปิติเต็มตื้นชื่นโสมนัส เห็นชัดว่าพุทธภูมินั้นมีผล
จึ่งแหวะวิดเอาโลหิตที่ในตน บูชาธาตุทศพลบรมญาณ
แล้วบริจาคห่มนอนเข้มขาบแย่ง ซับในแดงทรงบูชิตไว้เหนือฐาน
เอาบุญปันไปอนันตจักรวาล ทั่วฟ้าดินบาดาลให้โมทนา

จากนั้นพระยาตรังเดินทางกลับบ้านภายในเมืองนครศรีธรรมราช ฝ่ายภรรยาทั่งสองขอพักอยู่กับมารดาและญาติพี่น้องที่เมืองนคร ท่านจึงต้องจำใจจากนาง ออกเดินทางไปรับตำแหน่งเจ้าเมืองตรัง

จำใจเจ้าเรียมจำบำราศรัก ใช่ชังชักชวนชี้พี่เพลินหลง
ด้วยกำหนดราชการสารตราตรง ให้ดำรงซึ่งธุระประชาชน
แสนวิบากเจ็บจากหลากเหลือหลาย ดวงหน้าชายคล้ายเดือนฤดูฝน
จะทบเทียบเปรียบเทวศที่ร้อนรน ทุกแห่งหนไม่ระอาอาลัยใจ

การเดินทางจากเมืองนครศรีธรรมราชถึงเมืองตรังนั้น ผ่านสถานที่ต่างๆ อาทิ บ้านสกัดน้ำมัน วัดสัมฤทธิ์ ประตูท้ายวัง ทุ่งจาน ป่าแดง เขาคับ อำเภอที่วัง บ้านพระปาง ท่ามะปราง คลองลำภูรา ป่าหูเย็น จนถึงศาลากลางเมืองตรัง

ถึงศาลากลางให้ประทับรับ คำนับตราตั้งตามภูมิพื้นฐาน
พระหลวงขุนหมื่นเมืองตรังกรมการ ผู้ชาญราชกิจเชิญจำเริญจวน

เนื้อหาที่บรรยายในเพลงยาวเรื่องนี้ นอกจากจะทำให้ผู้อ่านได้ทราบถึงสภาพธรรมชาติและชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คนตามเส้นทางที่ผ่านแล้ว ยังแสดงถึงความภาคภูมิใจในความสามารถด้านกวีนิพนธ์ของพระยาตรัง ดังโคลงท้ายเรื่องว่า

๏ โคลงฉันท์สรรพกาพย์ก้ำ เกินคน
ข่าวขจรอลวน โจษโจ้
ชาวเทพพิศาลสกล ยอกาพย์ ท่านนา
ขอแต่งเป็นฉบับโต้ ต่างแก้วสรวมกรรณ ฯ
๏ สรรเสริญเยียรยศอื้อ อึงกรุง
สรวมเผด็จโคลงผดุง แต่งตั้ง
ทรนุกบำรุงจุง ใจช่วย เทอญพ่อ
กลอนแลคำใดพลั้ง ติมา ฯ

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ