ตำนานการเล่นลครเรื่องนิทราชาคริช

ในสมัยเมื่อพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ลิลิตเรื่องนิทราชาคริชนี้ ถึงวันขึ้นปีใหม่เคยมีการเลี้ยงพระราชทานพระบรมวงศานุวงศ์ที่ในพระบรมมหาราชวัง บางปีโปรดฯ ให้นัดแต่งพระองค์กันแปลกๆ บ้าง บางปีก็โปรดฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์แลข้าราชการซึ่งเข้ากันเปนสมาคมเรียกว่า “รอแยล มายิเกล โซไซเอตี” มีสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้า กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดชทรงเปนประธาน เล่นกลฤๅเล่นลคร พูดเปนการรื่นเริงประจำปี เมื่องานปีใหม่ปีเถาะ เอกศก พ.ศ. ๒๔๒๒ ทรงพระราชดำริห์ว่าจะพิมพ์หนังสือลิลิตเรื่องนิทราชาคริช ที่ได้ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นใหม่ เปนของพระราชทานแจกพระบรมวงศานุวงศ์ จึงทรงแนะนำให้พวกสมาคมฯ เล่นลครพูดเรื่อง นิทราชาคริช โปรด ฯ ให้ปลูกโรงลครชั่วคราวขึ้นที่ชาลาด้านตวันตก พระที่นั่งพิมานรัตยา จัดที่เฉลียงแลที่ในพระที่นั่งพิมานรัตยานั้นเปนที่ดู แล้วทรงเลือกสรรตัวลครโปรด ฯ ให้เข้าไปซักซ้อมน่าพระที่นั่ง เสด็จลงทอดพระเนตร์การซักซ้อมเนือง ๆ ทรงพระราชดำริห์ว่า เรื่องบางแห่งเล่นลครควรจะมีบทร้องเข้าปี่พาทย์ด้วยจึงจะดี จึงทรงพระราชนิพนธ์บทร้องเรื่องนิทราชาคริชเพิ่มเติมขึ้นสำหรับให้เล่นลครในครั้งนั้น เปนกลอนแปดบ้าง คัดโคลงในลิลิตพระราชนิพนธ์มาใช้เปนบทร้องบ้าง พนักงานจัดการเล่นลครครั้งนั้น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทรงเปน ผู้จัดการโรง พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นเทวะวงศ์วโรประการ ทรงเปนผู้ช่วย พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ ซึ่งบัญชาการกรมช่างสิบหมู่เปนพนักงานสร้างเครื่องโรง ตัวลครที่เล่น กล่าวแต่เฉพาะตัวที่มีชื่อในบทคือ:—

แต่เมื่อถึงวันปีใหม่ พระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงประชวรสุกใสยังไม่หาย จึงโปรดฯ ให้เลื่อนการเล่นลครเรื่องนิทราชาคริชไปมีเมื่อนักขัตฤกษ์สงกรานต์ ปีเถาะ พ.ศ. ๒๔๒๒ ได้ลงโรงเล่นเมื่อวันอาทิตย์ เดือน ๕ แรม ๗ คํ่า เปนคืนแรก จับเล่นแต่ต้นเรื่องไปจนถึงอาบูหะซันสลบที่ในวัง แล้วกาหลิบให้อุ้มตัวกลับไปส่งบ้าน ณ วันจันทร์ เดือน ๕ แรม ๘ คํ่า เล่นคืน ที่ ๒ จับเล่นแต่อาบูหะซันคลั่งไปจนจบเรื่อง เมื่อเล่นลครแล้ว โปรดฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ซี่งมิได้เปนตัวลครทรงตัดสินรางวัลที่จะพระราชทานตัวลครตามที่เล่นดีเปนลำดับกัน ๓ รางวัล พระองค์เจ้าเกษมศรีศุภโยค (กรมหมื่นทิวากรฯ) เปนตัวอาบูหะซัน ได้ทรงรับรางวัลที่ ๑ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร (กรมพระดำรงฯ) เปนตัวนางจอบแก้วมารดาอาบูหะซันได้ทรงรับรางวัลที่ ๒ กรมหมื่นประจักษ์-ศิลปาคม เปนตัวเมศเรอกรมวัง ได้ทรงรับรางวัลที่ ๓ การเล่นลครไทยเรื่องนิทราชาคริชที่กล่าวมานี้นับเปนครั้งแรก

ต่อมา (จะเปนในปีไรไม่ทราบแน่) พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้เจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง เอาพระราชนิพนธ์เรื่องนิทราชาคริชไปคิดกระบวนเล่นเปนลครรำ เจ้าพระยามหินทร ฯ ให้ ขุนจบพลรักษ์ (ทิม) แต่งบทลครรำเรื่องนิทราชาคริชขึ้น แต่ว่าแต่งแต่เรื่องตอนปลายตั้งแต่อาบูหะซันเลี้ยงกาหลิบเปนครั้งที่ ๒ ไปจนจบเรื่อง เปนหนังสือประมาณ ๒ เล่มสมุดไทย ลครเจ้าพระยา มหินทร์ ฯ ได้เล่นเรื่องนิทราชาคริชเปนลครรำก่อน แล้วลครโรงอื่นจึงได้เล่นต่อมา

ลครพูดเรื่องนิทราชาคริชยังได้เล่นรุ่นหลังอิกครั้ง ๑ เมื่อรัตนโกสินทรศก ๑๑๑ (พ.ศ. ๒๔๓๕) เวลานั้นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ แลสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ พระเจ้าลูกยาเธอ ทรงเล่าเรียนอยู่ในโรงเรียนราชกุมาร กับหม่อมเจ้าชายในต่างกรมซึ่งได้ถวายไว้อิกหลายองค์ ทรงรวมกัน เปนสมาคมเรียกว่าราชกุมารกตานุกรณ์ซักซ้อมเล่นลครพูด ได้เล่นเรื่องนิทราชาคริชถวายตัวที่เกาะสีชัง เล่นคราวนี้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ ทรงจัดการโรงเล่น เล่นเรื่องตอนปลาย จับตั้งแต่แต่งงานอาบูหะซันกับนางนอชาตอลอัวดัดไปจนจบ ตัวลครที่เล่นนั้น คือ:—

บทร้องเรื่องนิทราชาคริช ที่เล่นลครพูดครั้งหลังนี้ก็ใช้บท พระราชนิพนธ์เหมือนอย่างเล่นเมื่อคราวก่อน