๘๕. ผลประโยชน์แผ่นดิน

ภาษีอากรที่เก็บในรัชกาลที่ ๒ คือ ค่านาอย่าง ๑ อากรสวนอย่าง ๑ อากรบ่อนเบี้ยอย่าง ๑ ภาษีด่านขนอนอย่าง ๑ อากรตลาดอย่าง ๑ ภาษีสินค้าเข้าออกอย่าง ๑ ค่าราชการอย่าง ๑ จำนวนเงินภาษีอากรทั้งปวงนี้ ที่ได้ปี ๑ ไม่ใคร่พอจับจ่ายใช้สอยในราชการ ต้องแต่งสำเภาไปค้าขายหากำไรเพิ่มเติม ครั้งนั้นมีเรือกำปั่นหลวง ๒ ลำ ชื่อเรือมาลาพระนครลำ ๑ เรือเหราข้ามสมุทลำ ๑ แต่งไปค้าขายถึงอินเดียบ้าง ไปเพียงเกาะหมากบ้าง เมืองสิงคโปร์บ้าง เมืองหมาเก๊าบ้าง เจ้านายแลข้าราชการที่มีทุนทรัพย์ต่างก็ต่อกำปั่นไปเที่ยวค้าขาย เงินหลวงที่ได้ในปี ๑ ๆ บางปีก็พอเบี้ยหวัด บางปีก็ไม่ได้พอ ต้องลดอัตราเบี้ยหวัดลง บางปีสามส่วนลดส่วนหนึ่งบ้าง บางปีต้องลดถึงกึ่งหนึ่งบ้าง บางปีก็พระราชทานผ้าลายแจกเพิ่มเติมในเบี้ยหวัดบ้าง[๑]

ความปรากฎในใบบอกของครอเฟิด ว่าได้สืบสวนเรื่องผลประโยชน์แผ่นดิน ได้ความว่าปีหนึ่งจำนวนผลประโยชน์แผ่นดินที่ได้ ดังนี้:-

ครอเฟิดว่าสมกับที่เจ้าพระยาทิพากรวงษ์กล่าวข้อ ๑ ว่าสืบได้ความว่าเพราะการใช้จ่ายมาก เงินที่เหลือคงพระคลังมีน้อย มีเงินคงพระคลังในคราว ๑ ไม่ใคร่เกินกว่า ๑๖๐,๐๐๐ บาท[๒]