๒๔๕. จลาจลในเมืองเชียงรุ้ง

ในปีนั้นมีบอกเมืองหลวงพระบาง เมืองเชียงใหม่ เมืองน่าน ลงมาความคล้ายกันใจความว่า

เดิมเมื่อปีเถาะเบญจศก มหาวังเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้งตาย มหาขนานเป็นอาว์มหากัง ได้เป็นเจ้าเมืองแทน เจ้าสาระวันบุตรมหาวังเป็นที่ราชบุตร กับหม่อมมหาชัยน้องเขยมหาวังร่วมคิดกันเป็นกบฏ จับมหาขนานปู่น้อยฆ่าเสีย ตั้งตัวขึ้นเป็นแสนหวีฟ้าเจ้าเมืองเชียงรุ้ง ตั้งน้องชายชื่อออลนาวุธขึ้นเป็นมหาอุปราช จีนฮ่อเจ้าเมืองฮุนหนำ ลาวเรียกว่าหนองแส ก็มีตราตั้งลงมาให้ราชบุตรเป็นเจ้าเมือง ให้น้องชายเป็นมหาอุปราช ฝ่ายหม่อมหน่อคำซึ่งเป็นบุตรมหาขนานที่ราชบุตรฆ่าเสีย ก็หนีไปหามหาขนานเมืองเชียงตุง ๆ ส่งตัวหม่อมหน่อคำลงไปเมืองอังวะ เดินเสียเงินให้เจ้าอังวะขอเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้ง เจ้าอังวะจึ่งให้จักกายหลวงเมืองหมอกใหม่ คุมพะม่าเงี้ยวและลาวไปเมืองเชียงตุงเป็นคน ๓,๐๐๐ พาหม่อมหน่อคำลงมาเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้ง มาถึงกลางทาง นางปิ่นแก้วมารดาราชบุตรเจ้าเมืองเชียงรุ้งคนใหม่แจ้งความดังนั้น ให้คนสนิทถือหนังสือไปถึงจักกายหลวงกับเงิน ๕๐ ชั่ง ทองคำ ๒ ชั่ง ๑๐ ตำลึง ไปให้เป็นของน้ำใจ ในหนังสือนั้นว่า ถ้าจักกายหลวงช่วยแก้ไขให้ราชบุตรได้เป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้งแล้ว ตัวก็จะยอมเป็นภรรยาด้วย จักกายหลวงก็รับเอาเงินทองไว้ กระซิบสั่งเป็นความลับไปถึงนางปิ่นแก้วให้รู้ตัวว่า จะ เอาหม่อมหน่อคำไปตั้งขึ้นสัก ๓ วัน แล้วจึ่งจะให้ราชบุตรคิดเป็นกบฏขึ้น จักกายหลวงจะทำแตกหนีไปให้ราชบุตรได้เมืองเชียงรุ้งตามปรารถนา จักกายหลวงก็พาหม่อมหน่อคำไปตั้งเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้งอยู่ได้ ๓ วัน ราชบุตรกับหม่อมมหาไชยก็ยกเข้ารบกับหม่อมหน่อคำ ๆ กับจักกายหลวงก็พากันแตกหนีออกจากเมืองเชียงรุ้งมาตั้งเมืองอยู่ท่าลอ ราชบุตรกับหม่อมมหาไชยเกณฑ์กองทัพพะม่าตามมารบกับหม่อมหน่อคำและจักกายหลวงซึ่งตั้งอยู่ที่เมืองท่าลออีก ฝ่ายกองทัพราชบุตรกัปหม่อมมหาไชย ถ้ายิงกองทัพพะม่าก็ยิงแต่ดินเปล่า ยิงพวกหม่อมหน่อคำจึ่งใส่กระสุนปืน พวกหม่อมหน่อคำแตกหนีไปเมืองเชียงตุง มหาขนานเจ้าเมืองเชียงตุงก็บอกขึ้นไปเมืองอังวะ เจ้าอังวะทราบแล้วก็รับสั่งว่าจักกายหลวงกับราชบุตรรู้กันคบคิดเป็นอุบาย ทำดังนั้นก็จะต้องเอาโทษ จึ่งให้เกณฑ์กองทัพพะม่าเงี้ยวรวมพลหมื่นเศษ ให้ยกมาตีเมืองเชียงรุ้งให้จงได้ หม่อมหน่อคำ มหาไชยงาดำ นายลิ้นด่าง ก็พาทัพพะม่ามาตีเมืองเชียงรุ้งแตก จับมหาอุปราชได้ส่งไปจำไว้ที่เมืองอังวะ ราชบุตรหนีไปอยู่แดนฮ่อ แต่หม่อมมหาไชยนั้นอพยพครอบครัวเมืองพง ซึ่งเป็นเมืองขึ้นของตัวมาอยู่เมืองหลวงภูคาปลายแดนเมืองน่านประมาณคนหมื่นเศษ พะม่าตั้งหม่อมหน่อคำเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้ง อยู่มาหม่อมหน่อคำกับนายลิ้นด่างมหาไชยงาดำ เกิดรบฆ่าฟันกันตาย ราชบุตรรู้ดังนั้นก็ขึ้นไปเมืองอังวะ ไปบนบานเจ้าอังวะขอเป็นเจ้าเมืองเชียงรุ้ง อุปราชซึ่งเป็นโทษต้องจำอยู่ที่เมืองอังวะ ก็เข้าเดินเสียสินบนให้เจ้าอังวะ คิดเป็นเงินไทย ๑,๒๒๐ ชั่ง จึ่งพ้นโทษออกได้ เจ้าอังวะก็ตั้งให้ราชบุตรผู้พี่ มหาอุปราชผู้น้อง มาเป็นเจ้าเมืองดังเก่า