สรรคที่ ๑๓
ภุชฌงคปยาตฉันท์
๑๒๏ พระเอวบางศุภางคี | พระไภมีสิรีเรือง |
บ่เปลื้องปลดกำศรดเปลือง | บ่แปรปรวนกำศรวญปลง |
๏ สดับถ้อยพณิชทูล | มนาดูรบ่เสื่อมทรง |
จะเดิรเดียวณะแดนดง | ประโยชน์ใดก็ไป่มี |
๏ คำนึงในหทัยว่า | จะตามหากษัตริย์ศรี |
ณะแถบเทศะเจที | ผิบุญสบก็พบเธอ |
๏ ก็ตามสารถิกจร | ณะดงดอนศิขรเฌอ |
พระโฉมตรูบ่รู้เผลอ | พระเนตรค้นพระนลพลาง |
๏ บ่พานพบประสบผัว | พระน้องมัวกมลหมาง |
ปถินทุ่งสถานทาง | สถลถิ่นถวิลหมอง |
๏ ดำเนิรมาณะป่าจึง | ณะวันหนึ่งก็ถึงหนอง |
ทุมลปราศสอาดปอง | จะอาบกลืนก็ชื่นฉม |
๏ สลาดโดดสโรชดื่น | สลิดชื่นสราญชม |
ชเลชาตวิลาสรมย์ | วิไลยเลิศลออชล |
๏ อนันต์บุษบาบาน | อเนกก้านตระการผล |
กระจายกลิ่นกระถินคน | ธะรสเร้าฤดีรมย์ |
๏ ผกากรรณิการ์กุณท์ | พิกุลกรุ่นกระหลบลม |
พระพายชายรำพายชม | รำเพยชื่นกมลชน |
๏ สำเนียงนกสำนวนยวน | หทัยชวนชลอมน |
ชล่าหล้าถลาบน | อำพรเพรียกสำเหนียกกัน |
๏ ประชุมเกวียนก็ยับยั้ง | ณะฝั่งท่าบ่ช้าพลัน |
สอาดกายสบายครัน | สราญรื่นสเริงใจ |
๏ นิกรนรก็ผ่อนจิต | สนิทนิทร์ณะแนวไพร |
พนานดรบ่ห่อนใคร | จะพรึงพรั่นภยันตราย |
๏ ณะเที่ยงคืนก็ช้างป่า | จะไตรตราก็เหลือหลาย |
จำนงในหทัยหมาย | จะดื่มน้ำณะลำชล |
๏ กรีป่าประสบกลิ่น | กรินบ้านณะแนวพน |
ก็ไล่บุกและรุกรน | ประหารชีพถีบแทง |
๏ กรีบ้านก็พล่านพลุก | ทลึ่งลุกถลันแรง |
สยองภัยหทัยแสยง | ก็เหยียบย่ำกระหน่ำกัน |
๏ ตุรงค์ตื่นก็แตกวิ่ง | มนุษย์กลิ้งณะกลางสัณฑ์ |
สำเนียงเรียกสำเหนียกอัน | ตรายร้ายสลายชนม์ |
๏ ประชุมชนก็อลหม่าน | กรีพล่านณะไพรพน |
กรินป่าก็ฆ่าคน | กรินบ้านก็ปราณวาย |
๏ ตุรงค์ย่ำมนุษย์ลง | มตงค์เหยียบตุรงค์ตาย |
เสทื้อนก้องณะท้องทาย | สท้านป่าณะราตรี |
๏ อนันต์ทรัพยะยับย่อย | จะหาน้อยบ่มีดี |
อเนกสินก็สิ้นชี | วะชนหลายมลายไป |
๏ วิเชียรช่วงเฉลาชม | เฉลิมรมยะไฉไล |
วิทูรช์งามอร่ามไร | แอร่มรัตนะรังสี |
๏ อนัคฆ์บุษปราครัตน์ | อนันต์ปัทมราคมี |
วิมลมาลินีนี | ลนานาประภาชม |
๏ ประไพโชติมรกต | ฉวีสดขจีสม |
ขจายศรีมณีรมย์ | มโนรถจรูญราย |
๏ แจร่มรัตนะโคเมท | เจริญเนตรวิเศษฉาย |
วิสุทธฉานประพาลพราย | ประไพเพริศประเสริฐสม |
๏ ประสานสีมณีนา | มะมุกดาอุรารมณ์ |
อุไรรัตน์จรัสชม | จรูญช่วงเฉลิมใจ |
๏ และทรัพย์อื่นก็หมื่นแสน | อเนกแน่นอนันต์นัย |
สุพิตมาศศุภามัย | สุพรรณ์มากมณีเรือง |
๏ ก็สูญสิ้นณะถิ่นพน | ชิวิตคนก็ป่นเปลือง |
กรินย่ำกระหน่ำเนือง | อนัคฆ์ทรัพยะยับลง ๚ |
๑๒๏ จะกล่าวองค์พระนงลักษณ์ | ผธมพักณะพื้นพง |
สำเหนียกฉาวณะราวดง | ผวาผกตระหนกใจ |
๏ พระเนตรทัศนาพลาง | พระนางพรั่นอนันต์ภัย |
ก็ลอดเล็ดเสด็จไป | ดำเนิรฝ่าณะป่าหลวง |
๏ กำบังดูณะหมู่ไม้ | บ่มีใครจะเห็นปวง |
จะลืมเนตรก็เสียวทรวง | จะหลับเนตรก็เสียวใจ |
๏ พระกายสั่นพระขวัญหนี | มิรู้ที่จะทำไฉน |
ก็นิ่งอยู่และดูไป | บ่จรจากกำบังพน |
๏ มตงค์ดงทนงชาญ | มตงค์บ้านบ่ทานทน |
สำเร็จผลาญสำราญตน | กรีป่าก็คลาไคล |
๏ ประชุมชนก็ชุมนุม | ณะสุมทุมพนาศัย |
สำรวจกันสนั่นไป | สลดเศร้าบ่เสื่อมคลาย |
๏ ก็เจรจาประสาโศก | วิโยคญาติวงศ์วาย |
สหายเกลอเสมอกาย | ประลัยเกลื่อนณะเถื่อนไพร |
๏ พณิกหนึ่งก็จึ่งว่า | ฉนี้ฃ้าบ่เฃ้าใจ |
กำเนิดเหตุวิเภทภัย | สลายกายมลายสิน |
๏ มิใช่ว่าดำเนิรป่า | บ่บูชาพระยักขินท์ |
กุเวรเดชกระเดื่องดิน | ธเนศวรสราญทรง |
๏ มณีภัทร์ก็บูชา | มิใช่ว่าจะลืมหลง |
กำเนิดภัยณะไพรพง | เพราะเหตุการณ์สถานใด |
๏ บุรุษหนึ่งก็จึ่งว่า | หทัยฃ้าก็สงสัย |
สตรีเดียวณะแดนไพร | และสิงห์สัตว์มิกัดกิน |
๏ ก็ใครเล่าสตรีนั้น | ดำเนิรดั้นณะแดนดิน |
ชรอยรากษสีจิน | ตนาหมายทำลายเรา |
๏ และหลอกว่าพระบุตรี | วิทรรภ์ภีมะพรายเพรา |
พธูรัตน์กษัตริย์เสา | วะสมบัตินิษัธศรี |
๏ มเหษีมณีวงศ์ | จะเดิรดงบ่ห่อนมี |
ชรอยว่าปิศาจี | จำนงแกล้งจำแลงมา |
๏ และเราหลายก็ตายใจ | มิรู้ภัยะมายา |
วิบัติเหตุวิเภทพา | ธแหลกล่มละลายพลัน |
๏ ปิศาจีก็หนีหน้า | ผิรอช้าจะอาสัญ |
กำลังเราก็เท่าทัน | จะฉีกเนื้อจะเถือหนัง ๚ |
๑๒๏ จะกล่าวฝ่ายพระสายสมร | สถิตย์ซ่อนสถานบัง |
สดับถ้อยพณิชดัง | คธาวุธระดมตี |
๏ ลอายในหทัยนัก | พณิกว่าปิศาจี |
ผรุสวาทประมาทมี | จำนงมั่นจะฟันแทง |
๏ แสยงภัยหทัยพรั่น | ก็ลี้ดั้นณะไพรแวง |
พนาลีบ่มีแสง | ศะศินส่องสยองมัว |
๏ ดำเนิรพลางพระนางโศก | วิโยคญาตินิราศผัว |
รำพึงพรั่นรำพรรณกลัว | ลำพังเกลือกกราลเข็ญ |
๏ อำเภออาตม์อนาถโอ้ | อเนกโฆระลำเค็ญ |
เพราะบาปใดไฉนเปน | ฉนี้ปานจะลาญชนม์ |
๏ ทุศีลใดบ่ได้ทำ | ก็ผลกัมมะใดดล |
พระผัวพรากวิบากตน | วิบัติเต้าพนาดร |
๏ ชรอยชาติก่อนฃ้า | ประกอบลามกากร |
ฉนั้นชาตินี้รอน | หทัยลาญก็ปราณวาย |
๏ อนิจจาอนาถา | จะคิดไปก็ใจหาย |
สุดารัตน์กษัตริย์ฉาย | เกษตรเชษฐ์เฉลิมวงศ์ |
๏ มเหษีมหาศักดิ์ | มไหสูรย์ประยูรยง |
พระผัวหน่ายสลายทรง | สลดเศร้าสลักทรวง |
๏ มเหศวรมหาสิทธิ์ | มหาฤทธิ์ระบือสรวง |
นิราศสัตย์ดำรัสลวง | ดำรงเล่ห์อุบายใด |
๏ ชรอยกรรมกระทำโทษ | กระทุ่มทุกข์กระท้อนใจ |
เพราะบาปบรรพะทันภัย | พิบัติซัดก็พลัดเวียง |
๏ รำพรรณ์พลางพระนางทรง | สอื้นองคะอ่อนเอียง |
หทัยหดสลดเพียง | สลบพางจะวางวาย |
๏ สอื้นพลางพระนางร่ำ | รำพรรณ์ช้ำระกำกาย |
แสวงผัวผิตัวตาย | ก็ตามแต่จะแปรไป |
๏ อนิจจาธิดาภี | มะภูมีพลีไกร |
อนาถาจะหาใคร | จะเห็นทุกข์ก็ห่อนมี |
๏ ประหนึ่งใช่พิชัยพงศ์ | พิชิตทรงสวัสดี |
พระวงศาวลีศรี | วิไลยศักดิ์ประจักษ์ไกล |
๏ พระผัวมีก็ลี้ร้าง | พระญาติห่างบ่เห็นใจ |
มหายศก็หมดไป | จะนอนนั่งบ่ดังเคย |
๏ พระลูกหญิงพระลูกชาย | จะดีร้ายมิรู้เลย |
ธิดาเยาว์เฉลาเชย | แชล่มชื่นเฉลิมรมย์ |
๏ จะอ้วนพีบ่มีภัย | ฤเจ็บไข้หทัยกรม |
กุมารเคยเสวยนม | กำพร้าแม่จะแลลาญ |
๏ อนาถกรรมระกำดล | จะคิดทนก็เหลือทาน |
ดำเนิรป่าบ่ช้านาน | พระผัวร้างณะกลางหน |
๏ ประสบพวกพณิชหมาย | จะรอดตายมลายชนม์ |
บ่เข็ดฃามจะตามจน | ประจวบหน้าสวามี |
๏ กรีป่าก็มาผลาญ | พณิชลาญบ่เหลือดี |
เลอียดยับจะนับชี | วะชนวายก็หลายเจียว |
๏ ฉนี้ไซร้ก็ใช่อื่น | ชรอยบาปขวาบเขวียว |
พณิชรู้เพราะตูเดียว | ดำรงกรรมกระทำผล |
๏ จะเปนด้วยพระโลกบาล | กำเรียงชาญพิชัยพล |
ณะคราวเมื่อเสด็จดล | วิทรรภ์เพื่อสยุมพร |
๏ พิโรธฃ้าเพราะฃ้าเลือก | พระนลไนษเธศร |
บ่เลือกหนึ่งสุรามร | ณะเหล่าเทพสี่องค์ |
๏ ก็จึงเธอประทานทุกข์ | ทลายสุขสลายวงศ์ |
ดำเนิรมาณะป่าดง | ก็ชอกช้ำระกำเกิน |
๏ มิสิ้นกรรมก็จำทน | จะดั้นด้นอรัญเดิร |
จะวอดวายก็ตายเทอญ | จะอาไลยทำไมมี |
๏ รำพรรณ์พลางพระนางจร | ณะดงดอนพนาลี |
ประสบวิปปะเวที | บ่ปองร้ายพระสายสมร |
๏ ก็ตามพราหมณ์ดำเนิรไพร | สอื้นไห้อุราวรณ์ |
ระโหยหวนระทวยถอน | เทวศเศร้ากำศรดศรี |
๏ ณะวันหนึ่งก็ถึงเมือง | จรูญเรืองสวัสดี |
กำไรรัฐะเจที | นิกรคั่งกำลังชาญ |
๏ พระโฉมเฉลาก็เฃ้าใน | นครไศละปราการ |
ตระหง่านฟ้าสง่าปาน | จะเปรียบชั้นสวรรค์บน |
๏ ประชาราษฎร์ประหลาดจิต | ตลึงพิศพระนางฉงน |
สตรีนี้พิกลคน | จะเปนบ้าฤว่าไร |
๏ จะนุ่งผ้าก็ครึ่งผืน | จะเดิรยืนก็แปลกใจ |
ประชาชนก็กล่นไป | ดำเนิรหลามและตามดู |
๏ พระนางก้มพระพักตรเดิร | พระเนตรเมินเขม้นผลู |
ประจวบน่านิเวศน์ภู | บดีสีหะราชา |
๏ ณะกาลนั้นพระพันปี | บรมราชมารดา |
ประทับทอดพระทัศนา | ถนนนอกพระมณเฑียร |
๏ พระนางเยี่ยมพระบัญชร | นิกรนรคณาเกียรณ์ |
ประชุมอยู่และดูเจียน | จะแน่นน่าพระลานหลวง |
๏ สตรีหนึ่งทำนองแปลก | ดำเนิรแหวกประชาปวง |
มิใช่ชาวนครทรวง | ก็สั่นรัวเพราะกลัวคน |
๏ พระนางราชะชนนี | คนึงมีกมลฉงน |
สตรีเที่ยวณะแถวถนน | และชนหลามก็ตามดู |
๏ ดำรัสเรียกพระธาตรี | นรีนี้พบูตรู |
จะพิศรูปก็ราวภู | บดีพงศ์บ่สงกา |
๏ ไฉนท่องถนนเดียว | หทัยเหี่ยวอนาถา |
จะนุ่งห่มบ่สมกา | ยะโคลนฝุ่นก็ขุ่นมัว |
๏ จะเรียกมาณะวังใน | จำนงใคร่จะถามตัว |
ดำเนิรท่องทำนองกลัว | บุรุษกรายก็หน่ายไกล |
๏ จะว่าไพร่ก็ใช่ที | จะผู้ดีก็แปลกใจ |
ประสงค์มาจะหาใคร | ถนนน่าพระมณเฑียร |
๏ พระธาตรีสดับอัตถ์ | ประนมหัตถะเหนือเศียร |
ดำเนิรดลถนนเตียน | ก็โบกไล่ประชาชน |
๏ และแหวกมาพระไภมี | เสด็จหนีประชุมคน |
บ่เนิ่นช้าก็มาดล | พระตำหนักพระชนนี |
๏ พระนางราชมารดา | ก็ปราไสยพระไภมี |
คนึงดูจะผู้ดี | ชรอยซามณะยามจน ๚ |
พระราชมารดาตรัสว่า
๑๒๏ นรีเอยเฉลยเล่า | ไฉนเต้าลำพังตน |
ดำเนิรมาประชาชน | ก็ห้อมล้อมและตอมดู |
๏ จะพิศรูปก็เลิศลักษณ์ | จะพิศพักตรก็เชิดชู |
สเอวบางสอางตรู | สุรีเลอเสมอกัน |
๏ ผินุ่งห่มบ่สมกาย | และฝุ่นทรายทำลายวรรณ |
บ่ชื่นแช่มแจร่มจันทร์ | เฉลารูปก็ซูบผอม |
๏ ก็ยังเห็นประจักษ์ได้ | มิใช่ไพร่ณะไพรพนอม |
ฉวีคล้ำจะดำมอม | บ่ปกปิดพิศิษฎ์พรรณ |
๏ ประหนึ่งเมฆและหมอกมิด | บ่ปิดวิทยุตอัน |
วะวาบแวบณะแถบสวรรค์ | ก็เห็นชัดถนัดตา |
๏ ก็นางนามกรใด | ตระกูลไหนวนิดา |
มิเกรงชายจะกรายกา | ยะทับถมและข่มเหง |
๏ ประไพเพราเฉลาอง | คเดียวยงบ่ยำเยง |
อเนกภัยมิได้เกรง | ดำเนิรด้นสถลทาง ๚ |
นางทัมยันตีทูลตอบว่า
๑๒๏ นรินทร์ราชมารดา | พระกัลยาณิสำอาง |
แสดงคุณกรุณรคาง | พระบาทบงสุ์เพราะสงสาร |
๏ ก็ฃ้านี้สิมีกรรม | ระทมช้ำอุรานาน |
ธำรงทุกขะทุกวาร | บ่ว่างเว้นลำเค็ญถวิล |
๏ ดำเนิรป่าก็หามูล | ผลาหารตระการกิน |
ลำพังกามะวาสิน | มิวายเศร้าสลดใจ |
๏ เพราะพลัดผัวและตัวเดียว | จะท่องเที่ยวณะแถวไพร |
จำนงตามบ่ฃามใน | กมลหมายบ่หน่ายแหนง |
๏ จะทูลเรื่องณะเบื้องหลัง | บ่ปิดบังยุบลแถลง |
วิบากกรรมจะสำแดง | ถวายความณะยามจน |
๏ สกุลหนึ่งอุดมลักษณ์ | อุดลศักดิ์อุดมพล |
กำลังลือระบือรณ | ระบินฤทธิกำไร |
๏ และฃ้าไซร้ก็ได้สู่ | สำนักอยู่พำนักใน |
สกุลนั้นสราญใจ | ตำแหน่งเสวิกาจน |
๏ มินานช้าสวามี | กำเนิดมีวิบัติตน |
เพราะหลงเล่นสกากล | พนันทรัพยะยับเยิน |
๏ บ่อยู่ได้ก็ไปป่า | และตัวฃ้าก็ตามเดิร |
จะเปนเพื่อนณะเถื่อนเขิน | ศิขรทุกขะทำงน |
๏ สพักพัสตระหนึ่งผืน | บ่มีอื่นจะติดตน |
ดำเนิรป่าประสาจน | ลำบากบุกพนาลี |
๏ ณวันหนึ่งวิบัติกรรม | วิบากเกิดณะพงพี |
เพราะผืนผ้าสวามี | สพักกายก็หายไป |
๏ ประจวบกรรมก็จำจร | ทิคัมพรพนาลัย |
ลำเค็ญเคืองบ่เปลืองใน | กมลหม่นวิกลกลืน |
๏ และฃ้าไซร้บ่ได้ห่าง | มิเว้นว่างวิบากฝืน |
จะนับคืนก็หลายคืน | บ่พักผ่อนก็อ่อนแรง |
๏ ละห้อยเปลี้ยละเหี่ยใจ | ก็หลับไหลณะไพรแวง |
สนิทนิทร์บ่คิดแคลง | จะเริศร้างรคางรคาย |
๏ บ่ห่อนช้าก็ฃ้าฟื้น | ผวาตื่นหทัยหาย |
มิเห็นผัวระรัวกาย | ระริกอกสทกถอน |
๏ ธตัดผ้าและฃ้าไซร้ | มเมอจิตสนิทนอน |
บ่รู้ตัวและผัวจร | จรัลลับบ่กลับคืน |
๏ จะร่ำเรียกจะเพรียกพร้อง | จะร่ายร้องระบมกลืน |
บ่สมหวังผิยังยืน | ชีวิตอยู่จะสู้ตาม |
๏ ดำเนิรดงพนาดร | ภยังกรก็เหลือหลาม |
จะเตร่เตร็จบ่เข็ดฃาม | จำนงหาสวามี |
๏ เพราะเธอกอปคุณากร | มนาทรหทัยดี |
ผิแหนงหน่ายสลายหนี | สลัดภารยาตน |
๏ ก็เหตุบาปบ่มกรรม | กมลช้ำระกำกล |
ณะคราวทุกข์ก็จำทน | ผิทั่วทิศจะติดตาม ๚ |
๑๒๏ พระมารดาสดับคำ | แสดงเค้าลำเนาความ |
สอื้นไห้พิไรยาม | พิลาปร่ำระกำเกย |
๏ พระนางทรงพระเม็ตตา | ดำรัสว่าปิยาเอย |
ดำรงเขทเพราะเหตุเคย | ประกอบกรรมกระลัมภร |
๏ อนาถาจะหาที่ | พำนักลี้ภยังกร |
ก็ยากแสนผิแม้นจร | ลำพังตัวจะมัวหมาง |
๏ ก็จงอยู่สวัสดี | ณะวังนี้บ่มีรคาง |
บำรุงตัวและผัวนาง | มินานช้าจะมาดล ๚ |
๑๒๏ พระไภมีทำนูลตอบ | พระองค์กอบกรุณกมล |
และฃ้าไซร้ถวายตน | พำนักพึ่งพระบารมี |
๏ ผิแม้นทรงพระเม็ตตา | และสัญญาจะเลี้ยงดี |
มิใช้ล้างพระบทศรี | มิกินเหลือนรีใด |
๏ บุรุษใดหทัยอาจ | จำนงมาดเสน่ห์ใน |
ทนงหาญทยานใจ | มิให้คลาดพระราชทัณฑ์ |
๏ ผิแม้นเอิบกำเริบอีก | ก็ให้ฉีกชีวิตมัน |
มิไว้ชนม์เพราะผลอัน | ทนงจิตบ่คิดกลัว |
๏ ประดาชายมิหมายใกล้ | มิมุ่งใคร่จะพันพัว |
สงวนศักดิ์พิทักษ์ตัว | ทุมลใดมิให้พาน |
๏ ผิพบพราหมณ์ดำเนิรผลู | ก็จึงตูจะกล่างฃาน |
กมลม่งจำนงมาน | จะสืบผัวบ่กลัวพราหมณ์ |
๏ บุรุษอื่นจะหมื่นพัน | ก็ฃ้ามั่นถนอมนาม |
มิเจรจาพยายาม | สงวนพรตกำหนดใจ |
๏ พระนางทรงพระเมตตา | และสัญญาบ่ผิดไป |
ก็จึงตูจะอยู่ใน | นิเวศน์ด้วยพระมารดา |
๏ บ่โปรดปรานประทานคำ | ก็ฃ้าจำจะทูลลา |
ดำเนิรดงดำรงกา | ยซัดเซพเนจร ๚ |
๑๒๏ พระมารดาสดับคำ | พิลาปร่ำพิไรวอน |
ดำเนิรป่าอนาทร | ลำพังองค์ก็สงสาร |
๏ ดำรัสว่าสุดาเอย | สุวัตตาศุภาจาร |
ถนอมพรตและพจมาน | ก็ชื่นชอบระบอบบรรพ์ |
๏ ประสงค์ไฉนจะให้นาง | บ่อางขนางนะสาวสวรรค์ |
พำนักเถิดประเสริฐสันต์ | อุดมสุขสวัสดี |
๏ ดำรัสพลางพระนางเรียก | พระนางราชกุมารี |
วิไลยรามพระนามศรี | สุนันทาภิลาวัณย์ |
๏ สุนันทาแนะมานี่ | นรีนี้สคราญครัน |
จะรุ่นราวก็คราวกัน | วิมลรูปลออทรง |
๏ เฉลียวเชาวน์ก็เกลาเกลี้ยง | บำรุงเลี้ยงนะโฉมยง |
สขีชิดสนิทองค์ | ธิดาศรีบ่มีภัย ๚ |
๑๒๏ สุนันทาสุดารัตน์ | มนัสภัททะผ่องไส |
สเริงมานสราญใจ | พระพักตรแช่มแจร่มจันทร์ |
๏ ดำรัสเรียกพระไภมี | และจรลีบ่ช้าพลัน |
เสด็จสู่ตำหนักอัน | อุไรรัตนะรองเรือง |
๏ พระไภมีก็มีสุข | ประทังทุกขะขุ่นเคือง |
จำนงนิตย์บ่ปลิดเปลือง | คนึงหาพระสามี ๚ |