ราชพยัตติธรรม (สังเขป)
๏ อันว่าปัญญามีลักษณะสามประการ บุคคลผู้ใดรู้จักคุณแลโทษ ผลประโยชน์แต่ในอิหโลกนี้ แลซึ่งจะเป็นคุณเป็นโทษผลประโยชน์ในบรโลกนั้นมิได้รู้ไซร้ คือว่าจุลบัณฑิตแล บุทคลผู้ใดรู้จักคุณแลโทษ ผลประโยชน์นั้นในอิหโลกบรโลก แลรู้แสวงหาผลประโยชน์ในอิหโลกบรโลกนั้นไซร้ ชื่อว่ามัธยมบัณฑิตแล บุคคลผู้ใดรู้จักคุณโทษในอิหโลกบรโลกนั้น แลเชื่อเอาเป็นมั่นแม่นแล้ว แลเลี้ยงชีวิตโดยธรรมแล ปรารถนาโดยมรรคผลนั้นไซร้ ชื่อว่ามหาบัณฑิตแล
อันว่าปัญญานั้นเหตุบริบาลรักษาสติไว้ ประดุจดังเทียนแลชวาลาทิพย์อันส่องให้สว่างในที่อนธการ แลส่องจิตวิญญาณแห่งสัตว์ทั้งปวงให้มีความคิดแลความปรารถนา คือจินตโยนาม อันว่าพยัตติเก้าประการก็มี บุรุษผู้ใดแลมีกายแลมีจิตอุตสาหะแลหมั่น เป็นพหูสูต พหูทัสสะ พหูสีกขี พหูสิปปะ แลบริบูรณ์ด้วยคุณสี่ประการ แลชักเอาแมลงภู่แลช่างร่อนมาเปรียบ ชื่อว่าจาเรพยัตติแล
อนึ่ง รู้รักษาธนทรัพย์แลข้าว น้ำ วัว ควาย ช้าง ม้า ข้าไท มิให้เข้าอยู่ในเงื้อมมือศัตรู แลกอปรด้วยโยคศิริ โยคพล โยคยาตรา โยคเสนางค์ แลชักเอาผึ้งมาเปรียบ ชื่อว่าโยคพยัตติ
อนึ่ง เหตุว่าปัญญาฉลาดมิดชิดแนบเนียนแลรู้เถิงกลอุบายแห่งพรานนั้นแล้ว แลเปลื้องอาตมาให้พ้นจากมือศัตรู ชักต่อพระมโหลถ แลโพธิสัตว์ปางเป็นเนื้อแลเป็นเพชราวุธกุมาร ชื่อว่าโมเจยพยัตติ
เหตุช่างสำเร็จการทั้งปวงแลรู้เจรจาไพเราะเอมโอชซรับซราบ ควรที่เชื่อแลฟังยินเอา แลชักไปต่อเกลือ ชื่อว่าฉายาพยัตติ
เหตุฉลาดซรับซราบชำนาญ ลบ บวก คูณ หาร จะตั้งพยุหะจะคณนาสังขยา มาก น้อย สั้น ยาว หนา บาง หนัก เบา แลคิดอ่านรวดเร็วแลแจ้งดาวฤกษ์ทั้งปวง ชื่อว่าธาราพยัตติ
เหตุมีปัญญารู้ผูกพันธไมตรีแก่บุคคลผู้ครอบครองใกล้ไกลนั้นให้มีใจโสมนัสรักใคร่ยินดี แลมีถ้อยคำเป็นสุภาษิต แลชักไปต่อน้ำรักนั้น ชื่อว่าสัลลวพยัตติแล
อนึ่ง ตัดความเกียจคร้านเสีย แลรู้ประมูลส่ำสมทรัพย์ไว้ซึ่งจะเลี้ยงชีวิตในโลกนี้ แลชักไปต่อปลวก ชื่อว่าลเหลหาพยัตติแล
เหตุรู้แต่งด้อยคำเป็นอุบายล่อลวงศัตรูให้เข้าอยู่ในเงื้อมมือ แลชักไปต่อกต่าย[๑]แลไกรวัฏพราหมณ์แลพญาพุกามแลพญาสะเทิม ชื่อว่าสุจิลาพยัตติแล
อันว่าพรรณนาในพื้นอากาศแลหิมพานต์อันกอปรด้วยทุมบุษบากรทั้งปวง แลผู้ได้รู้วิจิตรรจนาควรที่ทัศการ แลตกแต่งประดับประดาให้เป็นสูงศรีงามแก่จักษุวิญญาณนั้น ชื่อว่าสันนีกพยัตติแล
อันว่าเนาวพยัตติมีลักษณะเก้าประการกล่าวโดยอวิตถารย่อ๚
๚ เด็จก็จบบริบูรณดังนี้ ๚
