สำเนาหนังสือทูลเกล้าฯ ถวาย ลงวันที่ ๑๑ สิงหาคม ร.ศ. ๑๒๙

(สำเนา)

วันที่ ๑๑ สิงหาคม ร.ศ. ๑๒๙

ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม

ข้าพระพุทธเจ้าได้รับพระราชทานพระราชหัตถเลขา ลงวันวานนี้แล้ว พระมหากรุณาเป็นล้นเกล้าฯ หาที่สุดมิได้

พอข้าพระพุทธเจ้าได้อ่านตลอด ให้รู้สึกความปีติด้วยเกล้าฯ ซ่าไปทั่วตัว การศึกษาของบ้านเมืองจะสำเร็จได้แท้จริงตั้งแต่บัดนี้แล้ว ถ้าจะเขียนพงศาวดารการศึกษาของเมืองไทย น่าจะต้องตั้งต้นวันแห่งความเจริญแต่บัดนี้ไป นับแต่พระราชทานพระราชวโรกาสพระบรมราโชบาย แลพระบรมราชูปถัมภ์ เป็นพระมหากรุณาธิคุณที่ให้เกิดประโยชน์อันยิ่งใหญ่แก่บ้านเมืองส่วนหนึ่ง ตั้งแต่ข้าพระพุทธเจ้าได้รับราชการฉลองพระเดชพระคุณมาในกรมศึกษาธิการ ก็คงจะพ้นความติดขัดอัดอั้นตันใจแต่บัดนี้ไป ราชการทุกๆ อย่างจะเป็นเหมือนหนึ่งพายเรือตามน้ำ จะทั้งเร็วด้วยทั้งคล่องใจด้วย เครดิตของกรมศึกษาธิการในที่เฉพาะหน้าคนทั้งหลาย จะตั้งขึ้นได้ ณ บัดนี้ ซึ่งจะได้เป็นโอกาสให้ราชการกรมศึกษาธิการสะดวกแลแตกหักได้มาก

เรื่องเงินเป็นข้อติดขัดของกรมศึกษาธิการยิ่งกว่าอื่น ๆ ราชการได้ทวีขึ้น แต่งบประมาณซึ่งต่ำอยู่แล้วนั้น ใน ๓ ปีที่แล้วมานี้ มีแต่คงที่แลลดลง จะโทษคลังก็ไม่ได้เพราะเจ้าของเงิน ถ้าผู้ขอไม่อาจสำแดงให้เห็นชัดได้ว่าจะทำประโยชน์ แลทั้งไม่มีเครดิตที่จะให้เชื่อแล้ว ก็ให้ไม่ได้เป็นธรรมดา

ทุนรอนที่ต้องการในการจัดการศึกษาของบ้านเมืองนี้ แบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ ที่จ่ายประจำ เช่นเงินเดือนแลค่าใช้สอยต่างๆ เป็นต้น ซึ่งควรเป็นเงินในงบประมาณรัฐบาลทั้งสิ้นประเภทหนึ่ง กับเงินการจร เช่นการสร้างถาวรวัตถุ ได้แก่สร้างโรงเรียน เงินทุนสำหรับให้เกิดประโยชน์เลี้ยงโรงเรียนให้มั่นคงไม่มีเวลาล้มซวน เงินทุนเล่าเรียนสำหรับอุดหนุนคนฉลาดคนอนาถา เหล่านี้เป็นต้น ซึ่งควรเป็นเงินรัฐบาลอุดหนุนแต่พอสมควร นอกนั้นเป็นเงินการกุศลที่มีผู้ให้ปัน ซึ่งรัฐบาลเป็นผู้จัดการแลรักษาให้สำเร็จ แลเป็นไปตามเจตนาของผู้ให้ตลอดกาลประเภทหนึ่ง

ในประเภทที่ ๒ นี้ การปลูกสร้างโรงเรียนเป็นการด่วน แลจำเป็นอย่างยิ่งในการขยายการศึกษา โรงเรียนใหญ่ที่รโหฐานจัดได้ถูกกว่า แลสะดวกกว่าโรงเรียนย่อยเล็ก ๆ ในเวลานี้จำนวนนักเรียนทวีขึ้นเร็วกว่ากำลังสำหรับขยายสถานที่ไว้รับนักเรียนเข้า ถ้าได้มีการปลูกสร้างขยายโรงเรียนที่เหมาะๆ จัดให้เป็นโรงเรียนใหญ่รโหฐานได้แล้ว จะเป็นสง่างามแลเป็นความเจริญรุ่งเรืองแก่บ้านเมืองมาก ข้าพระพุทธเจ้าคิดด้วยเกล้าฯ ว่า โรงเรียนเทพศิรินทร์แห่งหนึ่ง ซึ่งเป็นโรงเรียนมัธยมพิเศษ มีคนนิยมมาก เวลานี้มีนักเรียน ๓๙๒ คน ตั้งสอนกระจัดกระจายอยู่ตามศาลาเล็กๆ ด้วยเด็กที่มาจดชื่อขอเข้า แต่ยังรับไว้ไม่ได้ เพราะไม่มีที่จะเบียดเสียดให้ ยังมีอยู่มากเสมอไม่ได้ขาด โรงเรียนนี้สำหรับเลี้ยงโรงเรียนอุดมศึกษาทั้งหลายเป็นสำคัญอยู่แห่งหนึ่ง ถ้าได้ปลูกขึ้นอีกหลังหนึ่งในที่ตรงข้าม คือด้านใต้ของสนามหน้าวัดเทพศิรินทร์ ให้รับกันเป็นคู่กันกับตึกโรงเรียนด้านเหนือ แล้ววงถนนจากประตูวัดเข้าโบสถ์เสียใหม่ให้คู้เป็นข้อศอกมากขึ้น สนามจะได้เป็นสี่เหลี่ยม เป็นที่เล่นของนักเรียนได้สะดวก เชื่อด้วยเกล้าฯ ว่านักเรียนจะเต็มทันที แลจะเป็นโรงเรียนอย่างรโหฐานได้แห่งหนึ่ง ค่าปลูกสร้างคงจะถึง ๙๐,๐๐๐ บาท จึงจะสมกับหลังเก่า

โรงเรียนราชบุรณะ นักเรียนก็ยัดเยียดกันเต็มที แต่ได้ทราบเกล้าฯ ว่า วัดกำลังจะหาทุนทำให้อีกในเร็ว ๆ นี้

ยังโรงเรียนประถมอื่นๆ อีกมาก เช่นโรงเรียนวัดพระเชตุพน โรงเรียนวัดมหรรณพาราม โรงเรียนวัดมหาพฤฒาราม เป็นต้น ที่อาจขยายให้เป็นโรงเรียนใหญ่รโหฐานสำหรับชั้นประถมได้ แต่เมื่อธรรมเนียมที่ให้เงินปลูกสร้างโรงเรียนนี้ซู่ซ่าขึ้นแล้ว คิดด้วยเกล้าฯ ว่าคงมีพ่อค้าราษฎรพากันเห็นอานิสงส์ในการสร้างศาลาธรรมทานเช่นนี้ แลคงจะให้เงินช่วยกันเป็นกำลังได้

การให้ทุนเล่าเรียนอุดหนุนคนฉลาดแลคนอนาถานั้น ในเวลานี้กรมศึกษาธิการก็ได้วางระเบียบไว้แล้ว ดังข้าพระพุทธเจ้าได้คัดสำเนาสอดซองทูลเกล้าฯ ถวายมาพร้อมด้วยหนังสือนี้ กว่าจะต้องแก้ไขเพิ่มเติมอีกก็คงนาน การอุดหนุนควรให้เงินเป็นทุนฝากแบงก์ให้ได้ดอกเบี้ยเป็นรายปี เท่ากับที่จะต้องเสียค่าเล่าเรียนในโรงเรียน แลให้เป็นประจำเฉพาะโรงเรียน ควรเป็นโรงเรียนชั้นสูง เช่นสวนกุหลาบวิทยาลัย ซึ่งเรียกค่าเล่าเรียนเดือนละ ๑๒ บาทนั้นก่อน

ทุนโรงเรียนสำหรับให้เป็นสมบัติเกิดประโยชน์เลี้ยงโรงเรียนไม่ให้ล้มซวนนั้นแท้จริงต้องการทุกโรงเรียน แต่ที่ไม่ควรเป็นโรงเรียนหลวงต้องการมากที่สุด โรงเรียนเชลยศักดิ์ทั้งหลายย่อมตั้งอยู่ได้ด้วยเช่นนี้ ในเวลานี้ ถ้าโรงเรียนใดจะเลี้ยงตัวเองได้เมื่อใด โดยมีผู้ศรัทธาให้ทุนพอเพียง รัฐบาลก็ควรยกโรงเรียนนั้น ให้ตั้งอยู่ในนามของผู้ให้ความอุดหนุน ถ้ายังขาดเหลืออีกเท่าใด รัฐบาลก็ช่วยอุดหนุนไปก่อน ยังดีกว่าที่โรงเรียนเกือบทั้งหมด รัฐบาลต้องเข้าไปเป็นเจ้าของออกทุนเสียเองทุกอย่างดังในเวลานี้

ข้าพระพุทธเจ้าคิดด้วยเกล้าฯ ว่า ความชักชวนให้มีผู้อุดหนุนการสาธารณประโยชน์เช่นนี้ เป็นเครื่องเหนี่ยวโน้มความคิดความรู้สึกของราษฎรให้กว้างขวางออกไป แก้ความคับแคบที่เป็นอยู่เฉพาะคนดังพระราชปรารภนั้นด้วย เมื่อได้ทรงพระกรุณาให้เป็นตัวอย่างลงไปแล้ว คนทั้งหลายก็คงจะโดยเสด็จเป็นลำดับไป

อาศัยเหตุเหล่านี้ ข้าพระพุทธเจ้าจึงมีความปีติยินดีเป็นล้นเกล้า ฯ แลระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณ อันมีแก่ข้าพระพุทธเจ้าโดยเฉพาะ แลแก่การศึกษาของบ้านเมืองโดยทั่วไปหาที่สุดมิได้

ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม

(ลงนาม) ข้าพระพุทธเจ้า พระยาไพศาลศิลปศาสตร์

ขอเดชะ

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ