คำนำ

การอนุรักษ์ สืบทอด และเผยแพร่วรรณกรรมของชาติ เป็นภารกิจสำคัญประการหนึ่งของกรมศิลปากร ด้วยวรรณกรรมถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่แสดงถึงความเป็นอารยประเทศ คุณค่าของวรรณกรรม นอกจากทำให้ผู้อ่านได้รับสุนทรียรสทางวรรณศิลป์แล้ว เนื้อหาของวรรณกรรมที่สะท้อนคติความเชื่อ จารีตประเพณี และวิถีชีวิตของคนในอดีต ยังเป็นประโยชน์ต่อผู้สนใจศึกษาด้านประวัติศาสตร์สังคมเป็นอย่างยิ่ง

หนังสือ ประชุมวรรณคดีเรื่อง พระพุทธบาท แสดงคติความเชื่อเรื่องรอยพระพุทธบาทและความเลื่อมใสศรัทธาในรอยพระพุทธบาทของพุทธศาสนิกชนไทย ประกอบด้วยวรรณคดีร้อยกรองสมัยอยุธยา ถึงสมัยรัตนโกสินทร์ที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับตำนานพระพุทธบาทสระบุรี และการเดินทางไปนมัสการรอยพระพุทธบาท รวมทั้งหมด ๙ เรื่อง แบ่งเป็นวรรณคดีสมัยอยุธยา ๕ เรื่อง ได้แก่ โคลงนิราศเจ้าฟ้าอภัย พระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าอภัย พระราชโอรสในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระ บุณโณวาทคำฉันท์ และ โคลงนิราศพระพุทธบาท ของพระมหานาค วัดท่าทราย กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง และ กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก พระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

ส่วนวรรณคดีร้อยกรองที่เกี่ยวกับพระพุทธบาทซึ่งแต่งในสมัยรัตนโกสินทร์ มีจำนวน ๔ เรื่อง ได้แก่ นิราศพระบาท ของสุนทรภู่ แต่งเมื่อพ.ศ. ๒๓๕๐ โคลงนิราศวัดรวก ของหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก) แต่งเมื่อพ.ศ. ๒๔๒๘ นิราศพระบาท สำนวนนายจัด เป็นนิราศที่ตรวจสอบชำระใหม่และจัดพิมพ์เป็นครั้งแรก และ โคลงลิลิตดั้นตำนานพระพุทธบาท พระนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ซึ่งทรงพระนิพนธ์ขึ้นเมื่อพ.ศ. ๒๔๖๐ ครั้งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงนมัสการรอยพระพุทธบาทสระบุรี

ในการจัดพิมพ์ครั้งนี้ สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร ได้มอบหมายให้ นางสาวสุธีรา สัตยพันธ์ นักอักษรศาสตร์ปฏิบัติการ กลุ่มภาษาและวรรณกรรม ตรวจสอบชำระจากต้นฉบับเอกสารสมุดไทย และหนังสือฉบับพิมพ์ครั้งแรก โดยได้ปรับอักขรวิธีบางส่วนให้ใกล้เคียงกับปัจจุบัน ยกเว้นเรื่อง โคลงลิลิตดั้นตำนานพระพุทธบาท พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ซึ่งทรงใช้ภาษาและศัพท์เฉพาะพระองค์ จึงคงอักขรวิธีไว้ตามฉบับพิมพ์คราวแรก

กรมศิลปากรหวังว่า หนังสือ ประชุมวรรณคดีเรื่อง พระพุทธบาท จะอำนวยประโยชน์ต่อครูอาจารย์ นักเรียน นิสิตนักศึกษา และ ผู้สนใจวรรณคดีไทยโดยทั่วกัน

อธิบดีกรมศิลปากร

สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์

มกราคม ๒๕๕๖