๒๓๖ ประกาศด้วยเรื่องมีผู้ทำเงินปลอม

ณวันเสาร์ เดือน ๑๒ ขึ้น ๑๔ ค่ำ ปีชวดฉศก

มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ให้ประกาศแก่ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย แลกงสุลต่างประเทศซึ่งมียศใหญ่แลสามัญ แลลูกค้าวานิชในประเทศนอกประเทศให้ทราบทั่วกันว่า เดี๋ยวนี้มีคนเปนอันมากตื่นฦๅกันว่า เงินตราแปแลเงินเหรียญบาท ในกรุงเทพมหานครนี้ มีผู้ปลอมทำได้เหมือน เพราะเงินจำพวกนี้เปนอย่างใหม่ ลูกค้าวานิชชาวบ้านชาวเมืองที่ไม่สู้เคยใช้ ได้ยินอะไรก็ตื่นสดุ้งสะเทื้อนไปได้ง่ายๆ จะขอแจ้งความจริงมาให้รู้ ตั้งแต่ใช้เงินบาทแบนแลเงินแปมา มีผู้เอาเงินปลอมมาร้อง ๖ ราย

(๑) รายหนึ่งเมื่อเดือน ๘ ปีชวดฉศกนี้ ขุนอินทรพิจิตร์ เจ้ากรมช่างหล่อ ได้เงินสลึงปลอมมาสลึง ๑ ทอดพระเนตรเห็นว่าเงินสลึงนั้น ผู้ทำเห็นจะเอาเงินแปสลึงหลวงไปอัดด้วยดินเลอียดในกระบอกไม้ถ่ายลายตราทั้งสองหน้าได้แล้วผ่าชักเงินออกเสียแล้วประกับเข้า เอาทองแดงหล่อแล้วตัดริมให้กลม แล้วจึงเอาไปแช่เงินให้ผิวเปนเงิน เมื่อเผาไฟเข้าเงินที่แช่หายไป ก็เปนทองแดงล้วนผสมดีบุกบ้าง ไม่มีเงินปนมากเหมือนเงินแดงพดด้วงดูก็ง่าย เพราะผิวเงินแช่ผิดกับเงินจริง แลผิวหล่อไม่เกลี้ยงเหมือนกับเงินตีพิมพ์ ทรงพระราชดำริห์เห็นว่าของทำด้วยหล่อเอาเช่นนี้ จะไม่ทำได้มากสักเท่าไรนักดอก เปนแต่ผู้รังแกทำก็ทำไป ทำขึ้นแล้วก็ใช้ลองดูของก็พลัดมา ถ้าจะทำเข้าจริงๆ เห็นจะไม่มีกำไรนักดอกก็จะเลิกไปเอง ครั้นมาเมื่อเดือน ๑๐ ข้างขึ้นนี้ มีผู้เอาเงินบาทปลอมมาร้อง ๓ ราย

(๒) รายหนึ่งหลวงนาวาเกนิกรจับมาส่งบาท ๑ เงินบาทนั้นทอดพระเนตรก็เห็นว่า เปนของหล่อด้วยทองแดงผสมด้วยดีบุกแล้วแช่เงิน เหมือนกับเงินสลึงที่ขุนอินทร์พิจิตร์จับส่งมาเปนฝีมือเดียวกัน สัณฐานก็ย่อมกว่าเงินเหรียญบาทน้อยหนึ่ง เพราะพิมพ์ดินที่หล่อถูกไฟสุกชักหดเข้า

(๓) อิกรายหนึ่งพระยาบุรุษย์รัตนราชพัลลภได้มาแต่โรงกงสีโป เหรียญนั้นเปนเหรียญหล่อด้วยดีบุกล้วนสีดำลายเลือนๆ แต่ตราเปนตราเงินบาท เนื้อก็เปนดีบุกแท้ไม่ได้เจือทองแดงเหมือนเบี้ยอัฐ ทรงพิเคราะห์เห็นว่าเหรียญนั้นก็เปนฝีมือเดียวกันกับผู้ที่ทำเหรียญทองแดงแช่เงิน ชรอยจะทำเหมือนเหรียญทองแดงแช่เงิน หล่อไม่ใคร่จะได้เสียไปมาก จึงย้ายมาหล่อด้วยดีบุก แล้วเกลือกปรอทฤๅอย่างไร พอให้ขาวคล้ายเงิน แล้วก็เอาซับซ้อนเข้ากับเงินเหรียญบาทแท้ใช้ไป

(๔) อิกรายหนึ่งห้างเรมิกัมปนีฝรั่งเศสจับส่งขึ้นมาเหรียญหนึ่ง เหรียญนั้นเนื้อเงินก็บริสุทธิ์เหมือนเหรียญบาทไม่เปนเงินแดง ชั่งน้ำหนักก็เต็มบาท แต่ตราตีพลัดพลาดอยู่ไม่สู้ดี ก็เหรียญบาทนี้มิใช่ของทำปลอม ของคลังแท้ เปนแต่เจ้าพนักงานผู้เลือกเมื่อเวลาตีพิมพ์หลงตาไปไม่ได้คัดออกเสีย นายห้างได้ฟังคำฦๅก็ตื่นฦๅเห็นว่าแปลกตาน้อยหนึ่งก็จับมา

(๕) อิกรายหนึ่งพระยาบุรุษย์รัตนราชพัลลภ ได้มาส่งอิกเหรียญหนึ่ง เหรียญนั้นเปนเหรียญหล่อด้วยทองแดง ทรงพิเคราะห์เห็นว่าเหรียญนั้นก็เปนฝีมือเดียวกันกับผู้ที่ทำเหรียญทองแดงแช่เงิน เหมือนกับเหรียญทองแดงแช่เงินที่หลวงนาวาเกนิกรจับส่งมา

(๖) อิกรายหนึ่งพระไชยยศสมบัติจับได้แต่เงินอากรสวนมีผู้มาส่ง เหรียญนั้นก็เปนของทำฝีมือเดียวกันกับเหรียญที่หลวงนาวาเกนิกรได้มาส่ง เงินปลอมที่ทำด้วยหล่อทองแดงหล่อดีบุกดังว่าแล้วนั้น ทรงพระราชดำริห์เห็นว่าจะมีน้อยดอกไม่มากนัก แล้วก็ดูง่ายกว่าเงินแดงตราบาท เพราะฉนั้นประกาศมาแก่ข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน แลทวยราษฎรพ่อค้าในประเทศนอกประเทศทั้งปวงให้ทราบเปนแน่ว่า ตั้งแต่นี้ตลอด ๔ เดือนในปีชวดฉศกนี้ ใครพบเงินปลอมที่เปนดีบุกหล่อดังว่านั้นก็ดี เปนทองแดงดังว่านั้นก็ดี ฤๅเปนเงินปนทองแดงทองขาวอะไรๆ ก็ดี บรรดาที่เลียนทำตามเงินเหรียญบาทเงินแปหลวงครั้งนี้แล้ว ใครเลือกได้ใครพบก็ให้เอามาส่งต่อเจ้าพนักงานที่หน้าพระที่นั่งสุทไธศวริย ถ้าเปนทองแดงทองเหลืองหล่อแช่เงินฤๅเงินปนทองแดงก็จะพระราชทานเงินดีเปลี่ยนให้บาทต่อบาทสลึงต่อสลึงเฟื้องต่อเฟื้องเปนรางวัล แต่ถ้าเปนดีบุกหล่อจะพระราชทานรางวัลแต่ ๑๐ อัฐ ๑๒ อัฐ แก่ผู้เอามาถวายเพราะหมิ่นเหม่นัก ผู้รับไว้ก็โง่เขลานัก ถ้ามีผู้เอาเบี้ยอัฐไปบอกว่าเงินบาทจะเชื่อฤๅ การที่ประกาศนี้ให้เปนไปในภายใน ๔ เดือนในปีชวดฉศกนี้ ถึงเสียพระราชทรัพย์ไปก็ไม่ทรงเสียดาย เพราะปีนี้ฝนแล้งเข้าแพง ผู้ที่จับเงินปลอมมาถวายจะได้เงินดีไปซื้อเข้ากิน กำลังคนที่ทำปลอมจะทำได้เร็วเท่าไร เงินปลอมจะมีเท่าไรจะได้รู้ ขอท่านทั้งปวงที่พบเงินปลอมอย่าได้คิดเก็บไว้ใช้แก้ตัวดังพวกเก็บเงินแดงไว้เลย ก็เมื่อเงินเหรียญปลอมได้เข้ามามาก แลเวลาพ้นกำหนด ๔ เดือนแล้วจะทรงแจกจ่ายไปเปนตัวอย่างในที่ลูกค้าใหญ่ๆ แลนายบ่อน แลเจ้าภาษีนายอากรที่รับเงินมากๆ สำหรับเทียบเลือกเงินดีเงินแดง โดยจะมีผู้ทำปลอมต่อไป มีผู้รู้จักเสียมากด้วยกันแล้วก็จะใช้ฝืดเคืองเข้าก็จะเลิกไปเอง กำลังตาดูพอจะรู้ดอกอย่าเพ่อตื่นไป ผู้จะทำเงินเหรียญปลอมยากกว่าทำเงินพดด้วงปลอม เงินพดด้วงปลอมก็มีผู้ทำมานาน ถึงกระนั้นก็ไม่มากนักในบ้านเมือง เงินที่เผาส่งท้องพระคลัง ๑๐๐ ชั่งจะจับแดงได้อย่างมากทีเดียวก็เพียง ๑๐ บาท ๓ ตำลึงลงมาไม่มากนัก ถึงเงินเหรียญที่ชาวนอกประเทศเอามาแลกก็จับเงินปลอมได้บ้างคล้ายๆ กัน อย่าเพ่อพากันตื่นตกใจไป แต่ยังมีเงินเหรียญบาทแลกึ่งบาทแลสลึงแลเฟื้องอิกจำพวกหนึ่ง ผิดกับของที่ทำในครั้งนี้มีอยู่บ้าง เงินจำพวกนั้นเปนของทำไว้นานแต่ปีมะเสงนพศกปีมะเมียสัมฤทธิศก เงินจำพวกนั้นทำด้วยเครื่องมืออย่างหนึ่ง ตราอย่างหนึ่ง ทำได้แต่วันละเล็กน้อยไม่มากนัก ได้ทำเปนเงินเหรียญบาทขึ้น ๓๐ ชั่ง เปนเงินย่อย ๑๐ ชั่ง ๑๐ ตำลึง ทองพัดดึงศ์บ้าง ครั้นทำขึ้นลองดูแล้วเห็นว่าทำไปจะไม่พอใช้ จึงได้คิดทำเสียอย่างใหม่ เช่นทำอยู่ในกาลบัดนี้ เงินทองซึ่งทำครั้งก่อนนั้น ตราผิดกับของที่ทำครั้งนี้อยู่บ้างเล็กน้อย ในกระบวนลายดอกไม้แลฟันจักร์แลกระจังข้างเงินก็มีแลเลอียด น้ำเงินดำกว่าเงินครั้งนี้คล้ายกับเงินบาท แลเขื่องกว่าบางกว่าเงินเหรียญบาทสำรับใหม่หน่อยหนึ่งแต่น้ำหนักเท่ากัน เงินเหรียญทองเหรียญแปจำพวกนั้นได้ทรงแจกจ่ายพระราชทานแก่ผู้มีชื่อนั้นๆ ไปบ้าง ทิ้งทานแก่ราษฎรไปบ้างนานแล้ว ก่อนแต่ตั้งโรงจักร์ครั้งนี้ เงินทองพวกนั้นใครได้ไว้ถ้าไม่สงสัยจะเก็บไว้ดูเล่นก็ตาม ฤๅเห็นว่าเปนสงสัยเพราะตราผิดอย่าง ก็ให้เอามาขอแลกต่อเจ้าพนักงานก็จะเอาทองพัดดึงศ์แลเงินบาทเงินกึ่งบาท ซึ่งทำใหม่ใช้อยู่มากในครั้งนี้เปลี่ยนให้อย่าวิตกสงสัยเลย เงินทองพวกนั้นเปนเนื้อดีหมดไม่ใช่ของแดงของปลอม อนึ่งเงินเหรียญบาทที่ทำในโรงจักร์ครั้งนี้ ฝีมือแรกทำพลัดๆ ไพล่ๆ ไม่สู้ดีเหมือนกับเงินเหรียญบาทใหม่ๆ มีอยู่บ้าง ลางทีปลายยอดมงกุฎกับหลังช้างเถียงกันอยู่ก็มี ก็เงินเหรียญบาทของผู้ใดมี ถ้าสงสัยว่าเปนเหรียญปลอม ก็ให้เอามาให้เจ้าพนักงานดูที่หน้าพระที่นั่งสุทไธศวริย จะไม่เรียกเอาค่าตาดู ถ้าสงสัยอยู่ไม่หายจะให้เผาให้ดูก็จะยอมเผาให้ แต่จะต้องเรียกค่าเผาตามธรรมเนียม เพราะเจ้าพนักงานเหนื่อยแรงมากแลเสียถ่าน ด้วยเงินเหรียญบาทที่ต้องสงสัย ถ้าเจ้าของจะไปตัดไปเชือดฤๅจะเผาเองก็ได้ แต่ถ้าทำยับเยินจนขาดวิ่นทลุไปแล้ว จะมาเปลี่ยนเอาเงินดีจะต้องให้ ๓ เหรียญ ๕ บาท เหมือนเงินเหรียญแลเงินอื่นๆ เพราะจะต้องยุบทำใหม่ แต่เงินที่ตีตราผิดเชิงแลไม่สู้ชัดเรียบร้อย ความผิดนั้นเปนของเจ้าพนักงานผู้ทำ จะมาแลกเอาเงินดีไปใช้ได้ไม่คิดเอาเหมือนเงินตาย

ประกาศมาณวันเสาร์ เดือน ๑๒ ขึ้น ๑๔ ค่ำ ปีชวดฉศก ศักราช ๑๒๒๖ ฤๅเปนวันที่ ๔๙๓๑ ในรัชกาลปัตยุบันนี้