๗๓. ประกาศว่าด้วยเขตรที่ซึ่งฝรั่งจะเช่าฤๅซื้อได้

(ณวันพฤหัสบดี เดือน ๗ ขึ้น ๒ ค่ำ ปีมะโรงอัฐศก)

มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ให้ประกาศแก่ราษฎรชาวกรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทรมหินทรายุธยาที่เรียกว่าบางกอก และอยู่ในแขวงหัวเมืองชั้นในใกล้ๆ คือเมืองนครเขื่อนขันธ์ที่เรียกว่าปากลัด เมืองสมุทปราการที่เรียกว่าปากน้ำ เมืองสาครบุรีที่เรียกว่าท่าจีน เมืองนครไชยศรีที่เรียกว่าลครไชยศรี เมืองนนทบุรีที่เรียกว่าตลาดขวัญ เมืองปะทุมธานีที่เรียกว่าสามโคก และกรุงเทพทวาราวดีศรีอยุธยาที่เรียกว่ากรุงเก่าว่าเมืองอ่างทอง เมืองสิงหบุรี เมืองพรหมบุรีที่เรียกว่าบ้านแป้งบางพุทรา เมืองลพบุรี บุราณเรียกว่าละโว้ และคนชาววัดบางพวกอุตริเรียกว่าเมืองนพบุรี และเมืองสระบุรีที่เรียกว่าเมืองใหม่บ้าง บ้านทนบ้านม่วงบ้าง และเมืองนครนายกที่เรียกว่าคอระยก เมืองปราจิณบุรีที่เรียกว่าบางคาง เมืองฉะเชิงเทราที่เรียกว่าแปดริ้ว เมืองพนัศนิคมที่เรียกว่าบ้านวัดโบถวัดหลวง เมืองชลบุรีที่เรียกว่าบางปลาสร้อยฤๅบางปาส้อย เมืองบางละมุงและเกาะในหมู่เกาะสีชัง และเมืองเพ็ชรบุรีที่เรียกว่าพริบพรี และเมืองสมุทสงครามที่เรียกว่าแม่กลอง และเมืองราชบุรีที่เรียกว่าราชพรี ราษฎรอยู่ในเขตรแขวงเมืองเหล่านี้และอื่นๆ คือ ไทย ลาว เขมร มอญ พม่า จีน ญวน แขก ฝรั่งเดิมทั้งปวงให้รู้จงทั่ว

บัดนี้พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ ทรงพระราชดำริห์เห็นพร้อมกันกับความคิดท่านเสนาบดี ปราถนาจะใคร่ทำนุบำรุงพระนครและราษฎรให้มีทางที่ทำกินและค้าขายให้เจริญทรัพย์สมบัติขึ้นกว่าแต่ก่อน ครั้งนี้คนชาติที่มีผิวขาวที่เรียกว่าฝรั่งนอก เข้ามาทำสัญญาว่าจะขอเข้ามาซื้อที่อยู่ ตั้งทำมาหากินในพระราชอาณาจักรนี้ คล้ายกันกับจีนและชาวประเทศอื่นซึ่งเข้ามาอยู่แต่ก่อน จึงทรงพระกรุณาโปรด ฯ ยอมให้พวกฝรั่งนอกซื้อที่เช่าที่ในเขตร์แขวงที่ไม่ใกล้ไม่ไกลนักแต่กรุงเทพมหานคร คือในภายในพระนคร และห่างกำแพงพระนครออกไปเพียงสองร้อยเส้นเข้ามาโดยรอบ ในเขตร์เท่านี้ห้ามไม่ให้ผู้ใดขายที่ขาดแก่คนนอกประเทศที่เข้ามาอยู่ยังไม่ถึง ๑๐ ปี แต่จะให้เช่านั้นได้ไม่ห้าม เมื่อจะให้เช่านั้นให้มาทำหนังสือสัญญาว่ากล่าวกันต่อหน้ารั้วแขวงอำเภอและเจ้าพนักงารให้รู้เห็นเปนพยานไว้ อย่าให้ลอบขายด้วยโวหารว่าให้เช่าคือเอาเงินล่วงหน้ามากกว่ากำหนดเช่าตามเดือนตามปี ถ้าร้อนรนจะใคร่ได้เงินมาก จะขายที่กับคนนอกทีเดียวด้วยอยากจะได้เงินเร็วๆ ก็ให้กราบเรียนท่านเสนาบดีก่อน เมื่อท่านเสนาบดียอมให้ขายจึงขายได้ และที่ห่างกำแพงพระนครสองร้อยเส้นออกไปในภายในที่ๆ ไม่ไกลนัก เพียงเรือพายเรือแจวจะไปถึงได้ใน ๒๔ ชั่วโมงเข้ามานั้น เจ้าของที่จะขายที่บ้านทั้งเย่าเรือนและที่สวนที่นาให้ขาดกับคนนอกที่เรียกว่าฝรั่งก็ได้ ไม่ห้ามไม่มีโทษโปรด ฯ อนุญาตแล้ว เพราะว่าคนนอกมักใจใหญ่ใจโตซื้อแพงๆ ผู้ที่จะขายได้เงินมากๆ เงินทองจะได้ตกอยู่ในบ้านในเมือง ถ้ายังหวงที่อยู่จะให้คนนอกเช่าที่สวนที่นาที่โรงที่เรือนอย่างไรก็ได้ ราษฎรเจ้าของที่จะได้ๆ ค่าเช่าดีกว่านิ่งอยู่เปล่าๆ และเมื่อเจ้าของมีกำลังทำเองให้มีผลมากกว่าค่าเช่าไม่ได้นั้น แต่ว่าห้ามไม่ให้ฉ้อเบียดบังเอาที่และเรือนและสวนและนาของผู้อื่น ที่ไม่เปนสิทธิแก่ตัวไปขายกับคนนอกประเทศ ให้เปนความยุ่งยิ่งกันขึ้น

เพราะเหตุนี้ ถ้าใครจะขายจะให้เช่า ก็ให้มาบอกกล่าวกับรั้วแขวงอำเภอ ให้ร่ำเรียนแก่เจ้าพนักงาร และผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการให้รู้เห็นเปนพยาน ทำหนังสือซื้อขายและสัญญาเช่าที่ให้แน่นอนมั่นคง อย่าให้มีความเกี่ยวข้องทุ่มเถียงกันต่อไปข้างหน้าได้ และกำหนดห่างพระนครสองร้อยเส้นแต่ที่ล้อมซึ่งห้ามไม่ให้ขายขาดนั้น คือทิศเหนือกำหนดถึงปากน้ำบางพุทราที่ร่วมกับแม่น้ำเจ้าพระยาต่อไปจนถึงกำแพงเมืองลพบุรีและตรงไปถึงท่าพระงามแม่น้ำสระบุรี ทิศตวันออกแต่ท่าพระงามถึงบางกนากปลายคลองขุดที่ออกแม่น้ำบางปกง ตรงไปถึงปากน้ำบางปกงต่อไปจนเกาะศรีมหาราชา ทิศใต้ตั้งแต่เกาะศรีมหาราชาไปจนถึงกำแพงเมืองเพ็ชรบุรี ทิศตวันตกตั้งแต่อ่าวทเลเมืองเพ็ชรบุรีไปถึงปากน้ำเมืองสมุทสงครามเลยไปตามลำแม่น้ำจนถึงกำแพงเมืองราชบุรี ต่อไปจนถึงเมืองสุพรรณบุรี ตั้งแต่สุพรรณบุรีไปถึงปากน้ำบางพุทราประจวบที่เก่า ภายในที่เท่านี้แล ที่นอกกำหนดทาง ๒๔ ชั่วโมงนี้ออกไปเปนที่เปลี่ยวที่ไกล ห้ามไม่ให้ผู้ใดขายแก่คนนอกประเทศ และให้คนนอกประเทศเช่าดังหนึ่งที่ภายในกำหนดเข้ามา แต่ในที่นอกกำหนดนั้น ถ้าคนนอกประเทศมีหนังสือเบิกด่านเดินทางไปสำหรับตัวไม่เปนคนหนีแล้ว ราษฎรจะซื้อจะขายด้วยก็ได้ จะให้เช่าพักพาอาศรัยอยู่กว่าจะกลับก็ได้ แต่จะให้เช่าเปนที่อยู่ และจะขายขาดไม่ได้ คำประกาศนี้เปนแต่คำสั้นๆ พอให้คนฟังเข้าใจง่ายอ่านรู้เร็วๆ ข้อความวิถารมีอยู่อิกฉบับ ๑ ได้แจกไปกับผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการรั้วแขวงอำเภอแล้ว และได้ปิดไว้ที่วัดใหญ่ๆ ที่ศาลากลาง ที่การบุเรียญหลายแห่งแล้ว เมื่อไม่เข้าใจไปตามอ่านดูเถิด อย่าได้ปรารภเอาความในประกาศสั้นนี้ไปพูดจาเล่าฦๅกันไปผิดๆ ถูกๆ

ประกาศมาณวันพฤหัสบดี เดือน ๗ ขึ้น ๒ ค่ำ ปีมะโรงนักษัตรอัฐ๖ศก