คำนำ

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ในสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช เจ้าฟ้ากรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ มีลายพระหัตถ์ประทานมาแต่ประเทศอังกฤษว่า ทรงใคร่จะพิมพ์หนังสือแจกในงานพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร์ เพื่อสนองพระเดชพระคุณที่ได้ทรงมีแด่เธอตั้งแต่ครั้งยังทรงพระเยาว์ในกรุงเทพฯ และทั้งเมื่อเสด็จอยู่ในยุโรปตลอดมาเป็นอันมาก หนังสือที่จะทรงพิมพ์นั้นทรงใคร่ให้เป็นบทละครเรื่องสังข์ทอง ด้วยสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร์โปรดว่าแต่งดีจับพระหฤทัยยิ่งกว่าเรื่องอื่น เมื่อครั้งสุดท้ายที่เธอได้เฝ้าสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร์ ก็มีพระดำรัสเล่าว่าครั้งหนึ่งต้องทรงทำปาฐกถาว่าด้วยวรรณคดีไทย ก็ได้ทรงอ้างเอาหนังสือเรื่องสังข์ทองเป็นอุทาหรณ์ ดังนี้ กรรมการราชบัณฑิตยสภาอนุโมทนาในพระดำริของพระเจ้าวงวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ จึงจัดหนังสือบทละครเรื่องสังข์ทองพิมพ์ถวายตามพระประสงค์

นิทานเรื่องสังข์ทองนี้มีในคัมภีร์ปัญญาสชาดก เรียกว่าสุวัณณสังขชาดก ถึงเชื่อถือกันว่าเป็นเรื่องจริง พวกชาวเมืองเหนืออ้างว่าเมืองทุ่งยั้งเป็นเมืองท้าวสามนต์ ยังมีลานศิลาแลงแห่ง ๑ ว่าเป็นสนามคลีของพระสังข์ อยู่ไมห่างวัดพระมหาธาตุนัก ที่ในวิหารหลวงวัดพระมหาธาตุ ฝาผนังก็เขียนเรื่องสังข์ทอง เป็นฝีมือช่างครั้งกรุงเก่ายังปรากฏอยู่จนทุกวันนี้ ทางหัวเมืองฝ่ายตะวันตกก็อ้างว่า เมืองตะกั่วป่าเป็นเมืองท้าวสามนต์อีกแห่ง ๑ เรียกภูเขาลูก ๑ ว่าเขาขมังม้า อธิบายว่าเมืองพระสังข์ตีคลีชนะ ได้ขี่ม้าเหาะข้ามภูเขานั้นไปดังนี้ ข้าพเจ้าได้ให้ย่อเรื่องสังข์ทองในปัญญาสชาดกมาพิมพ์ไว้ต่อคำนำนี้เพื่อให้ทราบว่าเรื่องเดิมเป็นอย่างไร

ส่วนที่เอานิทานสังข์ทองมาแต่งเป็นบทเล่นละครมีมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยายังเป็นราชธานี และถึงกรุงรัตนโกสินทร์นี้ก็ได้เล่นต่อมา พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงตัดเรื่องสังข์ทองตอนปลาย (ตั้งแต่ตอนพระสังข์หนีนางพันธุรัต หน้า ๗๗) มาทรงพระราชนิพนธ์ให้ละครหลวงเล่น บทละครตอนนี้ที่นับถือกันว่าแต่งดีนัก ซึ่งสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร์โปรด ยังมีบทละครเรื่องสังข์ทองตอนต้นอีกตอนหนึ่ง เริ่มตั้งแต่กำเนิดพระสังข์ จนถึงถ่วงพระสังข์และนางพันธุรัตรับเอาไปเลี้ยง ตอนนี้ไม่ใช่พระราชนิพนธ์ผู้ใดแต่งหาทราบไม่ แต่เป็นสำนวนแต่งในกรุงรัตนโกสินทร์มีอยู่ ในการพิมพ์บทละครเรื่องสังข์ทองถวายพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ครั้งนี้ ราชบัณฑิตยสภาคิดเห็นว่า ผู้ที่จะได้รับไปอ่านมีทั้งผู้ที่เป็นนักเรียนวรรณคดีและมิได้เป็นนักเรียนวรรณคดี ควรจะพิมพ์บทละครทั้ง ๒ ตอนให้ตลอดเรื่องนิทานสังข์ทอง จะได้เป็นประโยชน์แก่ผู้ที่จะได้รับไปอ่านทุกจำพวก

กรรมการราชบัณฑิตยสภาขอถวายอนุโมทนาในพระกุศลบุญราศี ที่พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ทรงมีปุพเพกตานุสสรญาณทรงพิมพ์หนังสือเรื่องนี้เป็นปฏิการฉลองพระเดชพระคุณ สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร ในอวสานกาล ขอพระกุศลนี้จงบันดาลให้ได้ทรงประสพผลที่ทรงปรารถนาทุกประการ เทอญ

นายกราชบัณฑิตยสภา

วันที่ ๘ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๗๒