นิทานเรื่องมณีพิไชย ตอนปลาย ต่อเรื่องตอนทรงพระราชนิพนธ์เปนบทลคร

เจ้าพราหมณ์ยอพระกลิ่นได้พระมณีพิไชยไปไว้ที่ศาลาอาศรมหลายวันเห็นเธอมีความซื่อตรงก็กลับรัก แต่ไม่กล้าจะบอกให้รู้ว่าตัวเปนนางยอพระกลิ่น ด้วยเกรงพระอินทรจะโกรธ จะเอาพระมณีพิไชยไว้ใช้สอยต่อไปก็สงสาร จึงอุบายบอกว่าได้ใช้สอยพอแก่ความประสงค์แล้ว จะโปรดปล่อยให้กลับคืนไปอยู่ในบ้านเมืองกับพระบิดามารดาอย่างเดิม ฝ่ายพระมณีพิไชยกลับอิดเอื้อนไม่อยากกลับ ด้วยรักใคร่ติดพันเจ้าพราหมณ์ยิ่งนัก แต่เจ้าพราหมณ์มิยอมให้อยู่ก็ต้องจำใจกลับมา ขณะเมื่อพระมณีพิไชยกลับมาถึงเมืองนั้นกำลังทูตจีนมาต่อว่าท้าวพิไชยนุราช ว่าพระเจ้ากรุงจีนคอยอยู่ช้านานไม่เห็นพระมณีพิไชยไปแต่งงานกับธิดาตามที่ท้าวเธอได้สัญญาไว้ จึงให้ทูตมาตามตัว ถ้าไม่ได้พระมณีพิไชยไปก็จะให้กองทัพยกมาตีเมืองอยุธยา ให้สมกับที่หลอกลวงให้พระเจ้ากรุงจีนได้ความอัปยศอดสู ท้าวพิไชยนุราชไม่รู้ที่จะผ่อนผันฉันใด พอพระมณีพิไชยกลับไปถึงก็ต้องให้ไปเมืองจีนกับราชทูต

ฝ่ายเจ้าพราหมณ์ยอพระกลิ่น ตั้งแต่ให้พระมณีพิไชยกลับไปบ้านเมืองแล้วก็ไม่มีความสบาย ให้แต่คิดถึงพระมณีพิไชยเปนกำลัง จึงตามเข้าไปในเมือง ครั้นรู้ว่าพระมณีพิไชยต้องถูกส่งไปแต่งงานที่เมืองจีนก็ตกใจ รีบตามพระมณีพิไชยไปทันที่กลางทาง เจ้าพราหมณ์ก็เข้าอาสาเปนพรรคพวกไปเมืองจีนด้วย ครั้นพระมณีพิไชยไปถึงเมืองจีน ทูตไปทูลความให้พระเจ้ากรุงจีนทราบว่า เปนเหตุเพราะพระมณีพิไชยมีเมียเสียก่อนจึงไม่ไปแต่งงาน พระเจ้ากรุงจีนก็ขัดเคืองคิดอุบายหาข้อผิดจะฆ่าพระมณีพิไชยเสีย จึงแกล้งให้หาฤกษแต่งงานแล้วกำหนดให้พระมณีพิไชยทำขันหมาก ๑๐๐๐ ให้แล้วทันงานแต่ในเพลาเดียว ถ้าทำไม่สำเร็จจะเอาโทษ พระมณีพิไชยมีความทุกข์ร้อนปฤกษาเจ้าพราหมณ์ ๆ จึงบอกว่าพระเจ้ากรุงจีนคิดร้ายไม่สุจริตเสียแล้ว ถ้าขืนอยู่ในเมืองจีนต่อไปก็คงไม่พ้นอันตราย พระมณีพิไชยเห็นชอบด้วย เจ้าพราหมณ์จึงชวนพระมณีพิไชยหนีออกจากเมืองจีนแต่ในเพลากลางคืน พากันดั้นด้นไปในป่าจนเห็นว่าพ้นแดนจีนแล้ว ต่างคนเหน็จเหนื่อยก็นอนหลับไปทั้ง ๒ คน

ตำบลที่พระมณีพิไชยกับเจ้าพราหมณ์ไปนอนหลับอยู่นั้น เปนแดนของยักษ์พวกหนึ่งซึ่งชอบกินมนุษย์ วันนั้นนนทการเสนายักษ์เที่ยวมา เห็นพระมณีพิไชยกับเจ้าพราหมณ์นอนหลับอยู่ก็ยินดี หมายว่าจะได้กินเปนเปนภักษาหาร จึงร่ายมนต์สกดไว้ทั้ง ๒ คน แล้วเข้าไปพิจารณาดูเห็นคนหนึ่งเปนพราหมณ์นึกว่าคงชำนาญเวทมนต์ตามวิสัยพราหมณ์จะทำร้ายเห็นจะไม่สมประสงค์ แต่พระมณีพิไชยนั้นดูอวบอ้วนเนื้อลมุนน่ากิน นนทการจึงคิดว่ามนุษย์เช่นนื้หายากนาน ๆ จะพบสักคนหนึ่ง จะกินเสียเองหาควรไม่ เอาไปถวายให้เจ้านายเสวยจะดีกว่า จึงสกดซํ้าแล้วเข้าอุ้มเอาพระมณีพิไชยพาเหาะไปยังเมืองยักษ์ ขณะนั้นพระยายักษ์ผู้เปนเจ้าเมืองพึ่งตาย เหลือแต่นางวาสันผู้เปนมเหษีกับธิดาชื่อว่านางผะกา นนทการพาพระมณีพิไชยไปถวายนางวาสัน ๆ คิดว่าลูกสาวยังไม่เคยกินเนื้อมนุษย์ จึงให้ส่งไปให้ลูกสาวกิน แต่นางผะกานั้นพอเห็นพระมณีพิไชยก็เกิดกำหนัดยินดีอยากจะใคร่ได้ไว้เปนผัว จึงมารยาสั่งให้พาเข้าไปไว้ในตำหนักว่าจะกินให้สบาย แล้วขับสาวใช้ให้ออกไปเสีย นางแก้ให้พระมณีพิไชยฟื้นจากมนต์สกดแล้วเกลี้ยกล่อมเกี้ยวพานให้ยอมเปนสามีโดยดี ถ้าไม่ยอมจะกินเสีย พระมณีพิไชยกลัวยักษ์ก็ต้องยอมเปนสามีอยู่กับนางผะกาต่อมา

ฝ่ายเจ้าพราหมณ์ยอพระกลิ่นนอนอยูในป่า ครั้นมนต์สกดของยักษ์สิ้นฤทธิ์ ฟื้นขึ้นไม่เห็นพระมณีพิไชยก็ตกใจ พิจารณาดูเห็นรอยตีนยักษ์เกลื่อนไปในที่นั้นจึงเดินตามรอยไป ครั้นเห็นรอยหายไปก็เข้าใจว่ายักษ์คงอุ้มพระมณีพิไชยเหาะไป เจ้าพราหมณ์จึงตามไปทางโฉมน่าที่ยักษ์พาไป ไปพบยักษ์บริวารพวกหนึ่งจะจับเจ้าพราหมณ์กิน เกิดรบกันเจ้าพราหมณ์จับยักษ์ได้ไต่ถามก็ได้ความว่า นนทการพาพระมณีพิไชยไปเมืองยักษ์ เจ้าพราหมณ์ก็รีบตามไป ครั้นไปถึงเมืองเพลาคํ่าจึงสกดผู้คนให้หลับใหลแล้วขึ้นไปค้นบนปราสาท ไปเห็นพระมณีพิไชยกำลังนอนกอดอยู่กับนางยักษ์ เจ้าพราหมณ์ก็โกรธ จึงปลุกพระมณีพิไชยขึ้นแล้วถามว่าเหตุใดจึงหนีมามีเมียยักษ์ พระมณีพิไชยเล่าความให้ฟังตามจริง เจ้าพราหมณ์ก็ไม่เชื่อด้วยกำลังหึงษ์เปนอารมณ์ เจ้าพราหมณ์เผลอตัวไม่รู้สึกว่าได้แปลงเปนชาย ก็ว่ากล่าวตัดพ้อพระมณีพิไชยว่าแต่เดิมได้สัญญาว่าจะเลี้ยงดู ครั้นแม่แกล้งใส่ความว่าเปนผีกระสือกินแมว แต่จะไต่ถามให้เห็นเท็จจริงก็ไม่มี กลับปล่อยให้เขาเอาใส่หีบไปฝังเสีย หากว่าบุญมีจึงรอดมาได้ สู้อุส่าห์ตามมาแก้ไขให้พ้นทุกข์แล้วยังกลับทิ้งมามีเมียใหม่เสียดังนี้ เห็นใจพระมณีพิไชยเสียแล้วว่าไม่มีความสัตย์ พระมณีพิไชยได้ฟังรู้ว่าเจ้าพราหมณ์นั้นคือนางยอพระกลิ่นเปนแน่แท้ก็ยินดี ปลอบเล้าโลมเฝ้าวิงวอนไปต่าง ๆ หวังว่าจะให้นางดีด้วยอย่างแต่ก่อน ฝ่ายเจ้าพราหมณ์รู้สืกว่าเสียทีจะอำพรางไม่ได้ต่อไป แต่จะยอมดีด้วยก็กลัวด้วยพระอินทร จึงแกล้งทำโกรธขึ้งหึงษ์หวงไม่เชื่อฟังพระมณีพิไชย ๆ เข้าใจว่านางตัดรอนไม่ยอมดีด้วยก็โทมนัศเสียใจจนสลบไป เจ้าพราหมณ์เห็นพระมณีพิไชยสลบสำคัญว่าตายก็ตกใจ ร้องไห้รํ่ารักจนสลบไปด้วย ขณะนั้นร้อนถึงอาศน์พระอินทร์ จึงลงมาแก้ไขให้ฟื้นขึ้นทั้ง ๒ คน แล้วพามาส่งยังเมืองอยุธยา ท้าวพิไชยนุราชก็อภิเศกพระมณีพิไชยกับนางยอพระกลิ่นให้อยู่ด้วยกันต่อไป

เรื่องมณีพิไชยตอนปลายมีบทลครแต่งไว้เปน ๒ ความ เรื่องที่กล่าวผิดกันแลหามีที่สุดไม่ เห็นได้ว่าเปนของแต่งต่อตามความคิดของเจ้าของลครที่เล่นในชั้นหลัง จะถือเอาเปนแก่นสารไม่ได้ จึงคัดความมาแสดงในนิทานแต่ที่เห็นว่าเรื่องสมเหตุผลต้นปลาย ต้องตัดเรื่องในบทลครความชั้นหลังออกเสียหลายแห่ง