ว่าด้วยเครื่องยศสำหรับศพ

เครื่องราชอิศริยยศ สำหรับพระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน และสำหรับพระราชทานในการพระศพพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการฝ่ายหน้า ฝ่ายในที่มีความชอบ และตามตำแหน่งยศ แลพระสงฆ์ที่มีฐานันดรสมณศักดิ์ ได้รับพระราชทานนิตยภัตร ตั้งตำลึงหนึ่งขึ้นไปท่านทั้งนั้นสิ้นชีพมีเครื่องยศสำหรับศพตามบรรดาศักดิ์ สูงแลต่ำ คือพระบรมศพ พระเจ้าแผ่นดิน นั้น พระบรมโกษฎคลุมยอดเหมบุษบกทุ่มทรงเข้าบิณฑ์ มีเทพนม พรหมพักตร์พระโกษฎ จำลักลายกุดั่น กาพพรหมศรกรีบบุษบงบวรทำด้วยทองคำลงยาราชาวดีประดับเนาวรัตน์ ตั้งบนเบญจาใต้พระมหาเศวตฉัตร ๙ ชั้น มีเครื่องสูงเศวตฉัตรอภิรุมชุมสายพัดโบกจามร ชอนตะวัน บังสุริยัน บังแซกแซง ครบเครื่องสูงสำรับหนึ่ง เครื่องประโคมมีสังข์แตรงอน แตรลำโพง มโหรทึก กลองชนะทอง ๕๐ กลองชนะเลิศ ๕๐ กลองแดง ๑๐๐ จ่าปี่ จ่ากลอง ฆ้องไชยประโคมที่ว่านี้แต่พระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน อย่างนี้เท่านั้น

ถ้าเป็นพระศพ เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า หม่อมเจ้า ราชตระกูลเชื้อพระวงศ์ต่างๆ นั้น ต้องยกเศวตฉัตร ๙ ชั้น อภิรุมชุมสาย เครื่องสูงสำคัญ ยกสังข์ ยกมโหรทึก ยกกลองชนะทองเงินออกเสียไม่ควรประดับศพให้คงไว้แต่เครื่องสูงตามสมควรกับยศศพนั้น แตรงอน แตรลำโพง กลองชนะแดง จ่าปี่ จ่ากลอง คงไว้ ตามควรแก่ศพบรรดาศักดิ์ ถ้าศพข้าราชการให้คงไว้ แต่เครื่องสูงตีพิมพ์ กับกลองชนะเขียว จ่าปี่ จ่ากลอง ตามควรแก่บรรดาศักดิ์ อนึ่งอย่างธรรมเนียมโบราณราชประเพณี กลองชนะตีประโคมศพมีเสียงเปนสองอย่าง ดังจะแสดงต่อไปนี้

ตั้งแต่พระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน และพระศพพระองค์เจ้า หม่อมเจ้า ราชนิกูลข้าราชการเชื้อพระวงศ์ ศพที่ว่ามานี้ กลองชนะต้องตีดังนี้ ๏ติงเปิง ครุบ – ติงเปิงเปิงครุบ – ติงเปิงเปิงเปิงครุบ อย่างนี้ เป็นการประโคมศพในราชนิกูล ถ้าศพสมเด็จพระสังฆราช และเจ้าพระยาเสนาบดี ข้าราชการทั้งหลายที่มิใช่ราชนิกูล เชื้อพระวงศ์ กลองชนะต้องตีดังนี้ ติง เปิง ครุบ ครุบ ครุบ-ติง เปิง เปิง ครุบ ครุบ-ติงเปิง เปิง เปิง ครุบ ครุบ ครุบ อย่างนี้เป็นการประโคมศพมิใช่ตระกูลเชื้อพระวงศ์

เครื่องยศสำหรับศพเอก ดังนี้ ๏พระโกษฎ ไม้สิบสอง สำหรับพระศพอย่างเอกตั้งแต่พระมหาอุปราช และพระอรรคมเหษี พระชนนี และพระบรมวงศ์ ผู้มีบันดาศักดิ์สูง แลพระเจ้าลูกยาเธอเท่านั้น พระโกษฎ ยอดทรงมณฑปนพสูร สำหรับพระศพอย่างโทเท่านั้น พระโกษฎแปดเหลี่ยมลายกุดั่น ยอดทรงมงกุฎ สำหรับพระศพอย่างตรีเท่านั้น พระโกษฎทั้งสามชนิดนั้นสำหรับพระศพพระองค์เจ้าในพระราชวังหลวงทั้งสิ้น พระโกษฎทั้งสามนั้นตั้งบนแท่นแว่นฟ้าสองชั้น มีเครื่องสูงเก้าคัน กลองชนะแดง ๕ คู่ แตรงอน ๑ คู่ แตรลำโพง ๑ คู่ จ่าปี่ ๑ จ่ากลอง ๑

พระราชบุตร พระมหาอุปราช ถ้าสิ้นพระชนม์ มีเครื่องยศสำหรับพระศพ ดังนี้ พระโกษฎหลังเจียด ย่อเหลี่ยม รับพระศพตั้งบนแท่นแว่นฟ้าทั้งสอง มีเครื่องสูง ๔ คัน กลองชนะแดง ๕ คู่ แตรงอน แตรลำโพงสิ่งละคู่ จ่าปี่ จ่ากลอง ๑ ประโคมศพ

พระองค์เจ้าไม่ได้เป็นพระราชบุตร พระเจ้าแผ่นดิน พระมหาอุปราช ถ้าสิ้นพระชนม์อย่างหนึ่งกับเจ้าประเทศราชใหญ่ ถึงพิลาไลยอย่างหนึ่ง ท่านเสนาบดี สมุหนายกกลาโหมถึงแก่อสัญกรรมอย่างหนึ่ง สมเด็จพระสังฆราช และสมเด็จพระวันรัตน์ ถึงแก่มรณะภาพอย่างหนึ่งศพ ๔ อย่างนี้ มีเครื่องยศสำหรับศพดังนี้ ๏โกษฎผลุงสี่เหลี่ยมตั้งบนแท่นแว่นฟ้าสองชั้นมีเครื่องสูงอย่างน้อยเจ็ดคันกลองชนะ ๔ คู่ แตรงอน ๑ คู่ แตรลำโพง ๑ คู่ จ่าปี่ ๑ จ่ากลอง ๑ เจ้าพระยาเสนาบดี จตุสดมภ์แลเจ้าพระยาสามัญ ถ้าถึงแก่อาสัญกรรม มีเครื่องยศสำหรับศพดังนี้ โกษฎผลุงสี่เหลี่ยม ตั้งบนแท่นแว่นฟ้า ๒ ชั้น มีเครื่องสูงอย่างน้อยหกคัน กลองชนะเขียว ๔ คู่ จ่าปี่ ๑ จ่ากลอง ๑

พระพิมลธรรม ๑ พระธรรมอุดม ๑ พระญาณสังวร ๑ พระมหาสุเมธ ๑ พระพุทธโฆษา ๑ พระพรหมมุนี ๑ พระธรรมเจดีย์ ๑ พระธรรมไตรโลกย์ ๑ พระธรรมราชา ๑ พระราชาคณะผู้ใหญ่ ๙ องค์นี้ ถึงมรณะภาพศพเข้าโกษฎ ถ้าพระราชาคณะสามัญ กับข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายในที่มีความชอบก็สิ้นชีพ จะพระราชทานโกษฎนั้น ต้องโกษฎตู้สี่เหลี่ยมตั้งบนแท่นแว่นฟ้าชั้นหนึ่งมีเครื่องสูงตีพิมพ์แปดคัน กลองชนะเขียว ๕ คู่ จ่าปี่ ๑ จ่ากลอง ๑ เปนเกียรติยศ หม่อมเจ้าสิ้นชีพตัษสัย หีบทองทึบรับศพมีเครื่องสูงสามชั้นหกคัน กลองชนะเขียวสามคู่ จ่าปี่ ๑ จ่ากลอง ๑ เปนเกียรติยศในการศพ พระยา พระ พระราชาคณะ ท้าวนางอย่างเอก พระสนมเจ้าจอมมารดา พระสนมสามัญ ภรรยาเจ้าพระยา ภรรยาพระยาพานทองเหลี่ยม หม่อมราชวงศ์ทำราชการ ราชนิกูลเชื้อพระวงศ์ ท่านทั้งนี้ที่ออกชื่อมานั้น ถ้าถึงอนิจกรรม แลถึงแก่กรรมพระราชทานหีบทองทึบรับศพ พระยาช้าง หลวง ขุน หมื่น จ่า พันทนาย หุ้มแพรในตำแหน่ง ท้าวนางอย่างโท เฒ่าแก่ หม่อม พนักงาน ๑๒ กำนัน พระครู เปรียญ ท่านที่ออกชื่อมานี้ ถ้าถึงแก่กรรม ได้พระราชทานหีบเชิงชายลายทองทรงเข้าบิณฑ์รับศพ เป็นเกียรติยศ เครื่องยศสำหรับศพช้างเผือกแห่ไปฝังที่ปากคลองตะเคียน เรือข้าราชการเปนกระบวนแห่ มีธงประจำทุกลำรวมเรือแห่ ๑๐ คู่ เรือดั้งนำสามคู่ เรือคู่เคียงศพคู่หนึ่ง มีเครื่องสูงพร้อมสำรับหนึ่งมีกลองชนะแดงยี่สิบคู่ สังข์ ๑ คู่ แตรงอน ๔ คู่ แตรลำโพง ๔ คู่ จ่าปี่ ๑ จ่ากลอง ๑ ศพลอยน้ำ มีปรำผ้าขาวคลุมศพด้วย